‫دانشگاه آزاد اسالمی واحد اردستان‬

‫پایان‌نامه برای دریافت درجه کارشناسی‌ارشد مدیریت ساخت‬

‫عنوان‪:‬‬
‫شناسایی چالش ها و اولویت بندی عوامل موفقیت تعاونی های مسکن (مطالعه‬
‫موردی‪ :‬تعاونی مسکن مخابرات)‬

‫استاد راهنما‪:‬‬
‫دکتر امید زربافیان‬

‫دانشجو‪:‬‬
‫علی صالحی‬

‫زمستان ‪1402‬‬

‫ا‬
‫ب‬
‫ج‬
 ‫دانشگاه آزاد اسالمی واحد اردستان‬

‫پایان‌نامه برای دریافت درجه کارشناسی‌ارشد مدیریت ساخت‬

‫عنوان‪:‬‬
‫شناسایی چالش ها و اولویت بندی عوامل موفقیت تعاونی های مسکن (مطالعه‬
‫موردی‪ :‬تعاونی مسکن مخابرات)‬

‫استاد راهنما‪:‬‬
‫دکتر امید زربافیان‬

‫دانشجو‪:‬‬
‫علی صالحی‬

‫زمستان ‪1402‬‬

‫دانشگاه آزاد واحد علوم و تحقیقات‬

‫پایان‌نامه برای دریافت درجه کارشناسی‌ارشد ‪.M.A‬‬
‫عمران مدیریت ساخت‬

‫امضاء هیأت داوران پايان‌نامه‬

‫د‬
 ‫استاد راهنما (‪: )2‬‬ ‫استاد راهنما (‪ : )1‬دکتر ‪.......................‬‬

‫دکتر ‪.............................‬‬

‫استاد مشاور (‪:)2‬‬ ‫استاد مشاور (‪ :)1‬دکتر ‪.............................‬‬

‫دکتر ‪.............................‬‬

‫داور (‪ :)2‬دکتر ‪..............................‬‬ ‫داور (‪ :)1‬دکتر ‪.............................‬‬

‫مدیر گروه‪ :‬دکتر ‪.............................‬‬

‫تشّک ر و قدردانی‪:‬‬
‫س پاس بیک ران پروردگ ار یکت ا را ک ه هس تی‌مان بخش ید و ب ه طری ق علم و دانش‬
‫رهنمونمان شد و به همنشینی رهروان علم و دانش مفتخرمان نمود و خوش ه‌چینی از علم‬
‫و معرفت را روزیمان ساخت‪.‬‬
‫بس یار ارزش مند ب ود فرص ت‌هایی ک ه توانس تم از محض ر اس تاد بزرگ وارم‬
‫جناب ‪ ............‬که همواره دلسوزانه و با جدیت‪ ،‬راهنم ا و راهگش ای من در اکم ال و‬
‫اتمام پایان‌امه بوده است‪ ،‬بهره گیرم و از آنان صمیمانه تشکر می‌نمایم‪.‬‬

‫ه‬
 ‫تقدیم به‬
‫آنان که ناتوان شدند تا ما به توانایی برسیم…‬
‫موهایشان سپید شد تا ماروسفید شویم…‬
‫و عاشقانه سوختند تا گرمابخش وجود ما و روشنگر راهمان باشند…‬
‫پدرانمان ‪ ،‬مادرانمان ‪ ،‬استادانمان‬

‫فهرست مطالب‬

‫چکیده‪1........................................................................................................................‬‬
‫فصل اول‪ :‬کلیات تحقیق ‪2.....................................................................................................‬‬
‫‪-1-1‬مقدمه‪3..................................................................................................................‬‬
‫‪-1-2‬بيان مسأله ‪3............................................................................................................‬‬
‫‪ -1-2‬اهمیت و ضرورت انجام تحقيق‪5.................................................................................‬‬
‫‪-1-3‬جنبه جديد بودن و نوآوري در تحقيق‪6.......................................................................... :‬‬
‫‪ -1-4‬اهداف تحقيق‪7........................................................................................................‬‬
‫‪ -1-5‬هدف كاربردي‪7......................................................................................................‬‬
‫‪-6-1‬سؤاالت تحقیق‪7.......................................................................................................‬‬
‫‪-1-7‬تعريف واژگان تحقیق‪7..............................................................................................‬‬
‫فصل دوم‪ :‬مبانی نظری و پیشینه تحقیق‪9..................................................................................‬‬
‫‪-2-1‬تعاونی‪10...............................................................................................................‬‬

‫‪1‬‬
‫‪-2-1-1‬نمونه شناسی انواع تشکل ها ‪11...........................................................................:‬‬
‫‪ -2-1-1-1‬گونه شناسی انواع تشکل ها‪11..........................................................................‬‬
‫‪ -2-1-1-2‬شرکت تعاونی مسکن‪12..................................................................................‬‬
‫‪ -2-1-1-3‬تاریخچه تعاون‪13..........................................................................................‬‬
‫‪-2-1-1-4‬تاریخچه تعاونی در ایران ‪14.............................................................................‬‬
‫‪-5-1-1-2‬تبیین نظری اندیشه تعاون‪16..............................................................................‬‬
‫‪ -2-1-1-5‬اصول تعاون در قرن بیست ویکم‪18...................................................................‬‬
‫‪-2-3‬عوامل موثر بر موفقیت تعاونی ها ‪20............................................................................‬‬
‫‪-2-3-1‬سرمایه و انواع آن‪20..........................................................................................‬‬
‫‪ -2-3-2‬سرمایه مادی (اقتصادی)‪21.................................................................................‬‬
‫‪-2-3-3‬سرمایه انسانی‪21...............................................................................................‬‬
‫‪-2-3-4‬سرمایه فرهنگی‪22.............................................................................................‬‬
‫‪-2-3-5‬سرمایه اجتماعی‪23............................................................................................‬‬
‫‪ -2-3-5-1‬مفاهیم سرمایه اجتماعی‪23...............................................................................‬‬
‫‪ -2-3-6‬اعتماد‪26........................................................................................................‬‬
‫‪ -2-3-6-1‬دیدگاه اجتماع گرایی‪31...................................................................................‬‬
‫‪-2-3-6-2‬دیدگاه اجتماع مرایی‪31....................................................................................‬‬
‫‪ -2-3-6-3‬دیدگاه شبکه ای‪31.........................................................................................‬‬
‫‪ -2-3-6-4‬دیدگاه نهادی‪32.............................................................................................‬‬
‫‪ -2-3-6-5‬دیدگاه همیاری ‪32..........................................................................................‬‬
‫‪-2-3-6-6‬خالصه دیدگاه های نظریه پردازان سرمایه اجتماعی‪34............................................‬‬
‫‪-2-3-7‬سطوح سرمایه اجتماعی‪35......................................................................................‬‬
‫‪ -2-3-7-1‬سطح خرد (فردی)‪35.....................................................................................‬‬
‫‪ -2-3-7-2‬سرمایه اجتماعی درون گروهی‪35.....................................................................‬‬
‫‪ -2-3-7-3‬سرمایه اجتماعی میان گروهی‪36.......................................................................‬‬
‫‪ -2-3-7-4‬سطح میانی (گروهی)‪36.................................................................................‬‬
‫‪-2-3-7-5‬سطح کالن (اجتماعی)‪37.................................................................................‬‬
‫‪ -2-3-7-6‬سطح سرمایه اجتماعی در تعاونی های مسکن ‪37.................................................:‬‬
‫‪ -2-3-8‬عناصر و مؤلفه های سرمایه اجتماعی‪37................................................................‬‬
‫‪ -2-3-8-1‬اعتماد اجتماعی‪38.........................................................................................‬‬

‫‪2‬‬
‫‪-2-3-8-1‬انسجام اجتماعی ‪40.........................................................................................‬‬
‫‪-2-3-8-2‬مشارکت اجتماعی‪41.......................................................................................‬‬
‫‪ -5-2‬موفقیت‪42.............................................................................................................‬‬
‫‪ -1-5-2‬موفقیت سازمانی‪42...........................................................................................‬‬
‫‪ 2-5-2‬موفقیت تعاونی ‪45..............................................................................................‬‬
‫‪ -3-5-2‬رابطه نگرش اعضا نسبت به تعاون و موفقیت تعاونی ‪46............................................‬‬
‫‪-2-6‬پیشینه تحقیق ‪48.......................................................................................................‬‬
‫‪-2-6-1‬پیشینه تحقیق داخلی ‪48........................................................................................‬‬
‫‪-2-6-2‬پیشینه تحقیق داخلی ‪51........................................................................................‬‬
‫فصل سوم‪ :‬روش تحقیق‪53...................................................................................................‬‬
‫‪-2-3‬نوع تحقیق‪54..........................................................................................................‬‬
‫‪ -1-2-3‬انواع تحقیق ها‪54............................................................................................:‬‬
‫‪ 3-3‬روش کلی پژوهش‪56................................................................................................‬‬
‫‪ -4-3‬جامعه آماری و نمونه گیری ‪58...................................................................................‬‬
‫‪ -3-4-1‬جامعه آماری تحقیق‪58.......................................................................................‬‬
‫‪ -3-4-2‬روش نمونهگیری ‪58.........................................................................................‬‬
‫‪ -5-3‬ابزار پژوهش‪58.....................................................................................................‬‬
‫‪ -3-5-1‬مطالعات اسنادی و كتابخانه ای‪59.........................................................................‬‬
‫‪-3-5-2‬پرسشنامه کیفی‪59..............................................................................................‬‬
‫‪ -3-5-2‬پرسشنامه کمی‪59.............................................................................................‬‬
‫‪-3-6‬معرفی مطالعه موردی‪ :‬تعاونی مسکن مخابرات‪60...........................................................‬‬
‫‪-3-7‬تکنیک های تصمیم گیری مورد استفاده در تحقیق‪61.........................................................‬‬
‫‪-3-7-1‬روش تاپسیس‪61................................................................................................‬‬
‫‪-2-7-3‬نحلیل شبکه ای ‪63......................................................................................ANP‬‬
‫‪-3-8‬روش تجزیه و تحلیل داده ها‪64....................................................................................‬‬
‫فصل چهارم‪ :‬تجزیه و تحلیل داده ها‪66....................................................................................‬‬
‫‪-4-1‬مقدمه‪67................................................................................................................‬‬
‫‪ -2-4‬یافته های توصیفی‪67...............................................................................................‬‬
‫‪-1-2-4‬تحصیالت‪67....................................................................................................‬‬
‫‪-2-2-4‬سابقه کاری‪68..................................................................................................‬‬

‫‪3‬‬
‫‪-3-2-4‬وضعیت فعالیت‪69.............................................................................................‬‬
‫‪-4-2-4‬رشته تحصیلی‪71...............................................................................................‬‬
‫‪-5-2-4‬حوزه فعالیت‪72.................................................................................................‬‬
‫‪-5-2-4‬زمینه فعالیت‪73.................................................................................................‬‬
‫‪-3-4‬فرآیند تحلیل شبکه ای (‪74..............................................................................)ANP‬‬
‫‪-1-3-4‬تحلیل فرآیند شبکه فازی‪75...................................................................................‬‬
‫‪-2-3-4‬مراحل اجرای ‪76.......................................................................................ANP‬‬
‫‪-4-4‬الگوریتم تکنیک تاپسیس فازی‪89.................................................................................‬‬
‫‪-4-4‬نتایج تکنبک تاپسیس ‪94.............................................................................................‬‬
‫فصل پنچم‪ :‬بحث و نتیجه گیری‪102........................................................................................‬‬
‫‪-5-1‬مقدمه‪103..............................................................................................................‬‬
‫‪-2-5‬پیشنهادات تحقیق‪103................................................................................................‬‬
‫‪-3-5‬پیشنهادات تحقیق‪106................................................................................................‬‬
‫منابع‪108......................................................................................................................‬‬
‫‪115..............................................................................................................Abstract‬‬

‫فهرست اشکال‬

‫(شکل‪ )1-2‬دیدگاه همیاری(منبع‪ :‬رستمی‪33......................................................................)۳۵ ،‬‬

‫(شکل‪)1-3‬فلوچارت روند انجام تحقیق‪58.................................................................................‬‬

‫‪4‬‬
‫فهرست نمودارها‬
‫(نمودار‪ )1-4‬درصد فراوانی داده ها بر حسب تحصیالت‬
‫(نمودار‪ )2-4‬درصد فراوانی داده ها بر حسب سابقه کاری‬
‫(نمودار‪ )3-4‬درصد فراوانی داده ها بر حسب وضعیت فعالیت‬
‫(نمودار‪ )4-4‬درصد فراوانی داده ها بر حسب رشته تحصیلی‬
‫(نمودار‪ )5-4‬درصد فراوانی داده ها بر حسب حوزه فعالیت‬
‫(نمودار‪ )6-4‬درصد فراوانی داده ها بر حسب حوزه فعالیت‬
‫(نمودار‪ )7-4‬نتایج قضاوت عددی بین معیارها‬
‫(نمودار‪ )8-4‬نتایج قضاوت عددی بین معیارها‬
‫(نمودار‪ )9-4‬نتایج قضاوت عددی بین معیارها‬
‫(نمودار‪ )10-4‬نتایج قضاوت عددی بین معیارها‬

‫‪5‬‬
‫فهرست جداول‬
‫(جدول‪ )1-2‬گونه شناسی انواع تشکل ها‬
‫(جدول‪ )1-4‬فراوانی داده ها بر حسب تحصیالت‬
‫(جدول‪ )2-4‬فراوانی داده ها بر حسب سابقه کاری‬
‫(جدول‪ )3-4‬فراوانی داده ها بر حسب وضعیت فعالیت‬
‫(جدول‪ )4-4‬فراوانی داده ها بر حسب رشته تحصیلی‬
‫(جدول‪ )5-4‬فراوانی داده ها بر حسب حوزه فعالیت‬
‫(جدول‪ )6-4‬فراوانی داده ها بر حسب حوزه فعالیت‬
‫(جدول‪ )7-4‬طیف فازی(قیاسوند‪)105 ،1392 ،‬‬
‫(جدول‪ )8-4‬رتبه نهایی شاخص ها‬
‫(جدول‪ )9-4‬رتبه نهایی شاخص ها‬
‫(جدول‪ )10-4‬رتبه نهایی شاخص ها‬
‫(جدول‪ )11-4‬رتبه نهایی شاخص ها‬
‫(جدول‪ )12-4‬طیف کالمی‬
‫(جدول‪ )13-4‬ماتریس تصمیم گیری‬
‫(جدول‪ )14-4‬ماتریس بی مقیاس‬
‫(جدول‪- )15-4‬ماتریس وزنی‬
‫(جدول‪ )16-4‬ماتریس راه حل ايده‌آل مثبت و ايده‌آل منفي‬
‫(جدول‪ )17-4‬فاصله تا راه حل ایده آل‬
‫(جدول‪ )18-4‬فاصله تا راه حل ضد ایده آل‬
‫(جدول‪)19-4‬نتایج نزديكي به راه حل ايده‌آل مثبت و منفي‬

‫‪6‬‬
 ‫چکیده‬
‫این پژوهش با هدف « شناسایی چالش ها و اولویت بندی عوامل موفقیت تعاونی ه ای مس کن» انج ام ش ده‬
‫است‪ .‬تحقیق از نوع توصیفی‪ -‬تحلیلی بوده و با پیمایشی اجرا شده است‪ .‬ب رای ان دازه گ یری متغیره ا‪ ،‬داده‬
‫ها از پرسشنامه گردآوری شده و با استفاده از نرم افزار ‪ SPSS‬مورد تجزیه و ب ه محاس به مشخص ه ه ای‬
‫توصیفی متغیرها و استخراج جداول و نمودارها‪ ،‬توزيع صفت های متغیر مورد بررسی و فرضیه ها مورد‬
‫آزمون قرار گ رفت‪ .‬جامع ه آم اری تحقی ق ش امل جامع ه اول ک ه نخبگ ان و متخصص ان در زمین ه ايم ني‬
‫صنعت ساخت وساز می باشند که تعداد آنه ا ‪ 40‬نف ر در تع اونی مس کن مخ ابرات می‌باش ند‪ .‬ک ه بع د از‬
‫انجام مطالعه مقدماتی تعداد اعضای نمونه براساس فرمول کوکران برای جوامع نامشخص که در آن تع یین‬
‫اندازه نمونه با توجه به در نظرگرفتن هم ه عوام ل تع یین ش ده ( دقت و اطمین ان ) اس ت تع داد ‪ 20‬نف ر از‬
‫کارکنان به عنوان حجم نمونه انتخاب شده اند‪ .‬ابتدا از طريق آزمون آلفا روایی سواالت تعیین گردید وسپس‬
‫بعد از توزیع پرسشنامه و جمع آوری آن‪ ،‬تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از روش فرآین د سلس له م راتب‬
‫وتاپسیس فازی انجام شد‪ .‬نتایج نشان داد که زیر معیار تجانس اجتماعی ب ود ک ه ب ه عن وان مهم ترین زی ر‬
‫معیار اجتماعی‪ ،‬زیر معیار تجانس اجتماعی بود که به عنوان مهمترین زی ر معی ار اجتم اعی‪ ،‬زی ر معی ار‬
‫فقدان الگوی استراتژیک در توسعه و پیشبرد تعاونی های مسکن به عنوان مهم ترین زی ر معی ار ف رهنگی‪،‬‬
‫زیر معیار روشنایی و نور معابر به عنوان مهمترین زیر معیار خدماتی محاسبه می گردد س پس ب ا تکنی ک‬
‫تاپسیس فازی به انتخاب بهترین راهکاری م وفقیت در تع اونی مس کن مخ ابرات پرداخت ه ش د ک ه ایج اد‬
‫خوشه های صنعت ساخت و سازی برای تعاونی به عنوان بهترین راهکار انتخاب شد‪.‬‬
‫کلمات کلیدی‪ :‬تعاونی‪ ،‬تعاونی مسکن مخابرات‪ ،‬عوامل اجتماعی‪ ،‬عوامل فرهنگی‪ ،‬الگوی استراتژیک در‬
‫توسعه و پیشبرد‬

‫‪1‬‬
 ‫فصل اول‪ :‬کلیات تحقیق‬

‫‪-1-1‬مقدمه‬
‫نیاز به برخی کاالها‪ ،‬از دیرباز وجود داشته و قابل حذف از سید دارایی نیستند که از آن جمله می ت وان ب ه‬
‫مسکن اشاره کرد (سهیلی و همکاران‪ .)۱۳۹۳ ،‬بنابراین مس کن ب ه عن وان ی ک س رپناه‪ ،‬از اساس ی ت رین‬
‫نیازهای انسان میباش د‪ .‬و یکی از مهم ت رین ش اخص ه ای اس تاندارد زن دگی در جامع ه ب ه ش مار می رود‬
‫(فمی‪ )2014 ،‬این نیاز با توج ه ب ه اف زایش جمعیت و توس عه شهرنش ینی‪ ،‬ب ه یکی از ح ادترین معض الت‬
‫کشورهای توس عه نیافت ه و در ح ال توس عه‪ ،‬تب دیل ش ده اس ت‪ ،‬ت أمین زمین‪ ،‬مص الح س اختمانی مناس ب و‬
‫مدیریت صحیح‪ ،‬از ضروری ترین عوامل رفع نیاز مسکن هستند (مظلوم خراس انی و همک اران‪)۱۳۹۰ ،‬؛‬
‫زیرا رشد بی رویه قیمت مسکن‪ ،‬عدم کفاف مبلغ وام مسکن‪ ،‬تورم در قبال حقوق و درآم د خ انوار‪ ،‬گ رانی‬
‫و احتکار زمین‪ ،‬سودجویی سازنده و بس از و بفروش ها‪ ،‬نب ود فروش نده حقیقی‪ ،‬کم رن گ ش دن نقش دولت‪،‬‬
‫حضور هرچه بیشتر بخش خصوصی و دالالن‪ ،‬باعث شده بین ق درت خری د و قیمت مس کن دالالن‪ ،‬ب اعث‬
‫شده بین قدرت خرید و قیمت مسکن عدم تعادل ایجاد شود؛ بنابراین متقاض یان مص رفی‪ ،‬راه پیش خری د را‬
‫در پیش گرفته اند‪ .‬در گذشته‪ ،‬مسکن‪ ،‬یک دارایی فردی بود و از نظر اقتصادی‪ ،‬غیر تولی دی و ب ه عن وان‬
‫سرپناه شمرده می شد؛ ام ا ام روزه مس کن دارای م اهیت دوگان ه مص رفی س رمایه ای می باش د‪ .‬تقاض ای‬
‫مصرفی‪ ،‬باثبات و قابل پیش بینی است ولی تقاضای سرمایهای مس کن تحت ت أثیر عوام ل گون اگونی ق رار‬
‫دارد و غیرقابل پیش بینی است موس وی و درودی ان‪ .)۱۳۹۴ ،‬براس اس مطالع ات‪ ،‬فق را ح دود ‪ ۵۰‬درص د‬

‫‪2‬‬
‫درآمد خود را به مسکن اختصاص میدهند؛ در حالی که در مورد ثروتمندان حداکثر به ‪ ۲۰‬درصد می رس د‬
‫(صبوری دیلمی و شفیعی‪.)۱۳۹۱ ،‬‬
‫‪-1-2‬بيان مسأله‬

‫از گذشته های دور بش ر نظ ام ه ای متن وع و پیچی ده تع اون و همی اری را ب ه اقتض ای ش رایط و نیازه ای‬
‫اجتماعی و اقتصادی بوجود آورده است‪ ،‬لیکن آنچه که امروزه مشاهده می شود نظام تعاونی به عنوان ی ک‬
‫نظام اقتصادی با اشکال سنتی همکاری و همیاری تفاوت های بارزی یافته است‪ .‬در گذش ته دامن ه تع اون و‬
‫همیاری شامل فعالیت های زراعی و آبیاری و برخی امور مساعی می شده است اما ام روزه دامن ه فع الیت‬
‫تعاونی به قدری گسترش یافته که در پیکره اقتصادی یک کش ور کم تر بع دی را می ت وان ی افت ک ه در آن‬
‫فعالیتی به ص ورت تع اونی و در ق الب ش رکت ه ای تع اونی ص ورت نگ یرد (موس وی‪ .)۱۳۸۶ ،‬تع اونی‬
‫اجتماع مستقل افرادی است که به منظور تأمین نیازه ا و اه داف مش ترک اقتص ادی‪ ،‬اجتم اعی و ف رهنگی‬
‫خود از طریق اداره و مدیریت دموکراتیک مؤسسه ای با مالکیت مشاع با همدیگر به نح و اختی اری تواف ق‬
‫ک رده ان د(اتحادی ه بین المللی تع اون‪ .)۱۳۸۳ ،‬آغ از تع اون رس می در ای ران را می ت وان از حیث عن وان‬
‫موادی در قانون تجارت‪ ،‬سال ‪ ۱۳۰۳‬شمسی دانست‪ ،‬ام ا از لح اظ تش کیل و ثبت فع الیت رس می می ت وان‬
‫سال ‪ ۱۳۱۴‬را آغاز فعالیت تعاونی ها در ایران دانس ت زی را در این س ال دولت اق دام ب ه تش کیل نخس تین‬
‫شرکت تعاونی روستایی در منطقه داود آباد گرمسار نمود(وزارت تعاون‪ .)1390،‬اصل ‪ ۴۴‬قانون اساس ی‪،‬‬
‫نظام اقتصادی کشور بر پایه سه بخش دولتی‪ ،‬تعاونی و خصوصی استوار گردیده است‪ .‬در این اصل اشاره‬
‫شده که بخش خصوصی مکمل فعالیت های اقتصادی دولتی و تعاونی است‪ .‬ام ا این اص ل بص ورت واقعی‬
‫اجرا نگردید‪ ،‬اطالع ات اخ یر نش ان می ده د ک ه ح دود ‪ %۸۰‬فع الیت ه ای اقتص ادی کش ور توس ط بخش‬
‫دولتی‪ ٪۱۶ ،‬توسط بخش خصوصی و فقط ‪ ٪۵ /۲‬توسط بخش تعاون انجام می گ یرد و بقی ه اختص اص ب ه‬
‫نهادها دارد‪ .‬در بررسی های انجام گرفته در سطح جه انی مش خص ش ده ک ه در اغلب کش ورهای در ح ال‬
‫رشد و توسعه یافته‪ ،‬بخش تعاونی‪ ،‬سهم زیادی در رشد اقتصادی کش ورها داش ته اس ت‪(.‬لطیفی ان‪.)۱۳۸۵ ،‬‬
‫شرکت تعاونی مسکن شرکت تعاونی توزیعی اس ت ک ه در چ ارچوب اساس نامه تع اونی ه ای مس کن جهت‬
‫تامین مسکن اعضا تشکیل و ثبت می شود (وزارت تعاون‪ .)۱۳۹۰ ،‬شاید ق دیمی ت رین ش کل تع اونی ه ای‬
‫مسکن شرکت تعاونی مسکن اتمام ساختمان باشد که در اوایل قرن نوزدهم در بریتانیا رشد کردن د‪ ،‬ام ا در‬
‫سوئد و نروژ بود که تعاونی ادامه ساخت مسکن ایجاد شد‪ .‬در حال حاضر‪ ،‬س اختار ق انونی ب رای م الکیت‬
‫بلوک های چند ساکنی مطلوب تعاونی ها وجود دارد که در آن به هر خانوار منفرد که به عض ویت تع اونی‬
‫در آیند‪« ،‬حق تصرف» اعطا می شود‪ .‬هم اکنون ‪ %۱۷‬خانه سازی ها در سوئد و ‪ %۱۴‬در ن روژ توس ط‬
‫تعاونی ها انجام می گیرد‪ .‬تعاونی ها در بریتانیا‪ ،‬ایاالت متحده‪ ،‬آلمان و کانادا‪ ،‬در ش کل م الکیت عم ومی‪،‬‬
‫جانشینی برای خانه سازی بخش عمومی محسوب می ش وند‪ .‬و ش يوه ای ب رای خان ه دار ش دن مطمئن ت ر‬
‫افراد سالخورده به حساب می آیند‪( .‬بیر چال‪.)۱۳۸۷ ،‬‬

‫‪3‬‬
‫در ایران نخستین تعاونی های مسکن در سال ‪ ،۱۳۴۸‬پس از شکل گیری سازمان مرکزی تع اون کش ور و‬
‫با تصویب قانون تعاونی در سال ‪ ۱۳۴۸‬زیر نظر نخست وزی ر وقت‪ ،‬ایج اد ش دند و در ی ک ارزی ابی کلی‬
‫ب ازدهی خ وبی را در پرون ده خ ود ثبت نکردن د‪ .‬تع اونی ه ای مس کن پس از پ یروزی انقالب اس المی در‬
‫ادارات و نهاده ا و س ازمان ه ا گس ترش یافتن د لكن رون د رو ب ه رش د جمعیت‪ ،‬اف زایش جمعیت ش هری و‬
‫افزایش نرخ تورم و سایر هزینه ها موجب گردید که اقدامات انجام ش ده نتوان د پاس خگوی تع داد کث یری از‬
‫متقاضیان مس کن باش د (موس ایی‪ .)۱۳۸۶ ،‬در م ورد عملک رد تع اونی ه ای مس کن در ای ران‪ ،‬موس ایی (‬
‫‪ )۱۳۸۶‬معتقد است تعاونی مسکن در ایران موفقیت آمیز نبوده است و این عدم توفيق را به عوام ل مختل ف‬
‫اقتصادی‪ ،‬اجتماعی‪ ،‬سیاسی و فرهنگی عوامل موثر بر عملکرد تعاونی های مسکن الزم به نظر می رس د‪.‬‬
‫در این تحقیق سعی بر آن است که به بررسی شناسایی چ الش ه ا و اول ویت بن دی عوام ل م وفقیت تع اونی‬
‫های مسکن در پرداخته شود‪.‬‬

‫‪ -1-2‬اهمیت و ضرورت انجام تحقيق‬

‫مسکن یکی از شرایط اجتماعی اساسی است که کیفیت زن دگی و رف اه ش هروندان ه ر مل تی را تعری ف می‬
‫کند‪ .‬با این حال‪ ،‬در دنیای مداوم و شهرنشین‪ ،‬عرضه مسکن قادر ب ه پاس خگویی ب ه تقاض ا نیس ت (گ ان و‬
‫همکاران‪ .)2017 ،1‬پیامدهای شتابزدگي در حال افزايش چالش ه اي مق رون ب ه ص رفه در ميان اف راد کم‬
‫درآمد در هر دو کشور توسعه يافته و در حال توسعه است(دیزهی‪ .)2016 ،2‬به عنوان مثال‪ ،‬ب رآورد ش ده‬
‫است که تعداد افرادی که فقیر زندگی می کنند و خان ه ه ای غ یر اس تاندارد در کش ورهای در ح ال توس عه‬
‫‪ 828‬میلیون نفر است‪ .‬حدس و گمان این است که این تعداد تا س ال ‪ 2020‬ب ه ‪ 1،4‬میلی ارد اف زایش خواه د‬
‫یافت (السعدی و عبدهللا‪ :2016 3‬دسای‪2012 4‬؛ گان و همکاران‪ .)2017 ،5‬نظرسنجی انج ام ش ده در می ان‬
‫ب رخی از کش ورهای توس عه یافت ه مانن د ای االت متح ده آمریک ا‪ ،‬اس ترالیا‪ ،‬س نگاپور‪ ،‬هن گ کن گ (چین)‪،‬‬
‫نیوزیلند و ایرلند نشان داد که از ‪ 293‬بازار مسکن مورد بررس ی تنه ا ‪ 63‬م ورد مق رون ب ه ص رفه ق رار‬
‫گرفت(کوکس‪ .)2017 ،6‬به طور کلی‪ ،‬پیش بینی رشد جمعیت جهان از ‪ 3.6‬میلیارد به ‪ 6.3‬میلیارد دالر در‬
‫سال ‪ 2050‬نشان دهنده این است که مسکن ب رای ت امین نیازه ای مس کن م ورد نی از اس ت(گلوبچیک وف و‬
‫بدیینا‪ .)2012 ،7‬بر این اساس‪ ،‬مسکن پایدار باقی مانده برای تمام دولت ها و س ایر سیاس تگذاران‪ ،‬اول ویت‬
‫است‪ .‬بسیاری از سیاست های مسکن مقرون به صرفه آغاز شده است‪ .‬ب ا این ح ال‪ ،‬مطالع ه ای ک ه توس ط‬
‫استون‪ )2006( 8‬انجام شده‪ ،‬بر میزان سنجش اقتصادی ‪ -‬قیمت مقرون به صرفه ‪ -‬برای دستیابی به موفقیت‬
‫یا بهبود سیاست های مسکن تمرکز کرده است‪ . .‬برعکس‪ ،‬تنها با تمرکز بر اندازه گیری اقتصادی‪ ،‬توس عه‬

‫‪1‬‬
‫‪Gan et al‬‬
‫‪2‬‬
‫‪Dezhi‬‬
‫‪3‬‬
‫‪Al-Saadi and Abdullah‬‬
‫‪4‬‬
‫‪Desai‬‬
‫‪5‬‬
‫‪Gan et al‬‬
‫‪6‬‬
‫‪Cox‬‬
‫‪7‬‬
‫‪Golubchikov and Badyina‬‬
‫‪8‬‬
‫‪Ston‬‬

‫‪4‬‬
‫دهندگان امالک‪ ،‬برنامه ریزان‪ ،‬معماران و دولت ها با چالش های کم تقاض ا و ره ا ش دن مس کن در ارائ ه‬
‫مسکن ارزان قیمت مواجه شده ان د(س وزیلواتی و آرمیت اژ‪2005 ،1‬؛ آداب ری و چ ان‪ .)2018 ،2‬ب ه عن وان‬
‫مثال‪ ،‬در یک کشور در حال توسعه چین‪ ،‬اعالم شد که میانگین نس بت مس کن ب ه درآم د ب رای بس یاری از‬
‫شهرهای بزرگ در سال ‪ 10.2 2013‬بود که چین در گروهی از بازار مسکن به ش دت غیرقاب ل دس ترس‬
‫قرار دارد(ژان گ‪ .)2016 ،3‬ب ا این ح ال‪ ،‬متقاض یان در ش نژن‪ ،‬ووه ان‪ ،‬نانجین گ‪ ،‬ژنگ ورو و ش انگهای‬
‫(الین‪ ،)2012 ،4‬مسکن اجاره عم ومی ک ه کم تر از ‪ 30‬درص د از اج اره ب ازار بودن د‪ ،‬متوق ف ش دند‪ .‬در‬
‫نتیجه‪ ،‬میزان خس ارت ‪ ٪90‬در م ورد ش نژن (ی وان و همک اران‪ )2018 ،5‬گ زارش ش د‪ .‬در م الزی‪ ،‬ی ک‬
‫مطالعه نشان می دهد نیاز به مس کن ارزان قیمت ب رای خ انواده ه ای کم و متوس ط (عب دالعزیز و کس یم‪،6‬‬
‫‪ .)2011‬با این حال‪ ،‬مسکن مقرون به صرفه که به این دسته های درآمد عرضه می شد خالی بود که منج ر‬
‫به افزایش مسکن شد(تک هنگ‪.)2012 ،7‬‬

‫‪-1-3‬جنبه جديد بودن و نوآوري در تحقيق‪:‬‬

‫طبق تحقیقات گسترده ای که در زمینه انجام پژوهش انجام شد‪ ،‬با مطالعات مشابهی برخورد ک ردیم ک ه ه ر‬
‫یک از منظری به موضوع مسکن مورد پژوهش پرداخته بودند اما هیچ یک از تحقیقات به طور ج امع ب ه‬
‫بررسی شناسایی چالش ها و اولویت بندی عوامل موفقیت تعاونی های مسکن در تع اونی مس کن مخ ابرات‬
‫شرکت نپرداخته بودند‪ .‬لذا تحقیق حاضر به لحاظ موضوعی و از حیث اهداف دارای نوآوری میباشد‬

‫‪ -1-4‬اهداف تحقيق‬

‫شناسایی چالش ها عوامل موفقیت تعاونی های مسکن در تعاونی مسکن مخابرات‬
‫اولویت بندی عوامل موفقیت تعاونی های مسکن در تعاونی مسکن مخابرات‬

‫‪ -1-5‬هدف كاربردي‬
‫وزارت مسکن و شهرسازی‬
‫شرکت های پیمانکاری ساختمان سازی‬
‫بنیاد مسکن‬
‫شرکت های تعاونی مسکن‬

‫‪1‬‬
‫‪Susilawati and Armitage‬‬
‫‪2‬‬
‫‪Adabre and Chan‬‬
‫‪3‬‬
‫‪Zhang‬‬
‫‪4‬‬
‫‪Line‬‬
‫‪5‬‬
‫‪Yuan‬‬
‫‪6‬‬
‫‪Abdul Aziz and Kassim‬‬
‫‪7‬‬
‫‪Teck-Hong‬‬

‫‪5‬‬
 ‫‪-6-1‬سؤاالت تحقیق‬

‫چالش ها موجود برای موفقیت تعاونی های مسکن در تعاونی مسکن مخابرات کدامند؟‬
‫اولویت بندی عوامل موفقیت تعاونی های مسکن در تعاونی مسکن مخابرات چگونه صورت می گیرد؟‬

‫‪-1-7‬تعريف واژگان تحقیق‬

‫مسکن‪ :‬مسکن به مکانی با امکانات مکفی برای اقامت گفته می‌شود که یک یا چند خانوار به عنوان خانم ان‬
‫از آن استفاده کنند‪ .‬خانه‪ ،‬آپارتمان‪ ،‬خانه سیار و خانه شناور انواع مسکن هستند‪ .‬با اف زایش جمعیت جه ان‪،‬‬
‫تأمین مسکن ب ه یکی از مهم‌ت رین دغ دغه‌های اقتص ادی‪-‬اجتم اعی تب دیل شده‌اس ت‪ .‬بیش تر دولت‌ه ا دارای‬
‫نهادی شبیه وزارت مسکن هستند و تالش می‌کنند از طری ق وام مس کن ب ه ت أمین مس کن ب رای ش هروندان‬
‫بپردازند‪.‬‬

‫شرکت تعاونی ‪ :‬مشارکتی است که ع ده‌ای از اف رادی ک ه هم‌ص نف ی ا تناس بی مش ابه دارن د مثًال همس ایه‪،‬‬
‫دوست‪ ،‬خویشاوند یا همشهری هستند برای دستیابی به منافع مشترک گردهم می‌آین د و در حقیقت بهم کم ک‬
‫می‌کنند و برای تهیه مسکن یا خرید مایحتاج یا کسب اعتبار و وام تعاونی درست می‌کنند‪ ،‬سرمایه معینی را‬
‫درمیان می‌گذارند و دسته‌جمعی مشکل را حل می‌نمایند‪ .‬در واقع اعضای شرکت در کنار یکدیگر‪ ،‬جمعیتی‬
‫کوچک را پدیدمی‌آورند که به عنوان مثال در تهیه کاالهای مورد نیاز اعضا‪ ،‬ب ا جمع‌آوری پ ول ج زئی ک ه‬
‫هر عضو می‌پردازد کاالی مورد احتیاج اعضا را از دست اول خریداری و به همان قیمت تمام شده یا س ود‬
‫خیلی جزئی به اعضا می‌فروشد و به این طریق واس طه‌های غیرض روری در کس ب و تج ارت و ص احبان‬
‫این‌گونه مشاغل کاذب حذف می‌گردند‪ .‬در شرکت تعاونی ممکن است اعضا دارای س رمایه و س هم یکس ان‬
‫از سود نداشته باشند اما هر عضو بدون توج ه ب ه درص د س هامش‪ ،‬ی ک رای دارد و نس بت س هام ب ه رای‬
‫وجود ندارد‪ .‬در واقع تعاونی‪ ،‬متکی به اعضاء است نه به سرمایه‪.‬‬

‫‪6‬‬
 ‫فصل دوم‪ :‬مبانی نظری و پیشینه تحقیق‬

‫‪-2-1‬تعاونی‬

‫تعاونی اجتماع مستقل افرادی است که ب ه منظ ور ت أمین نیازه ا و اه داف مش ترک اقتص ادی‪ ،‬اجتم اعی و‬
‫ف رهنگی خ ود از طری ق اداره و م دیریت دموکراتی ک مؤسس ه ای ب ا م الکیت مش اع ب ا هم دیگر ب ه نح و‬
‫اختی اری تواف ق ک رده ان د اتحادی ه بین المللی تع اون‪ .)۲۷۹ ،۱۳۸۳ ،‬واژه تع اونی در ش کل فع الیت ه ای‬
‫رسمی و برای مؤسساتی که بر مبنای اصول و قواعد تعاونی فع الیت می نماین د‪ ،‬بک ار ب رده می ش ود‪ .‬این‬
‫واژه را معموال معادل شرکت تعاونی استعمال می کنند‪ .‬واژه شرکت تع اونی از اواس ط ق رن ن وزدهم و ب ه‬
‫دنبال ایجاد مؤسسات اقتصادی مبنی بر اصول تاون رایج گردید طالب‪ ۱۳۷۹ ،‬ص ‪ .)۶‬ش رکت تع اونی در‬
‫قوانین کشورهای مختلف مورد تعاریف گوناگونی قرار گرفته است‪ .‬در ایران آخرین مقرراتی که راج ع ب ه‬
‫تعاونی به تصویب رسیده تعریف زیر را از شرکت تع اونی بدس ت می ده د مس عود م یری ‪ .)۱۳۸۴‬ق انون‬
‫بخش اقتصادی جمهوری اسالمی ایران مصوب ‪ ۱۳۷۰‬تعریفی از ش رکت تع اونی ارئ ه ن داده و ص رفا ب ه‬
‫ذکر اهداف بخش تعاون پرداخته و در ماده ‪ ۲‬آن آمده است ‪ « :‬شرکت هایی که با رعایت این قانون تش کیل‬
‫و به ثبت رسیده برسند‪ ،‬تعاونی شناخته می شوند‪ .‬مطابق ماده ‪ ۱‬قانون مذکور اهدافی بخش تعاونی عبارتن د‬
‫از‪:‬‬

‫‪ -1‬ایجاد و تامین شرایط و امکانات برای همه به منظور رسیدن به اشتغال کامل‪.‬‬

‫‪ -۲‬قرار دادن وسائل کار در اختیار کسانی که قادر بکارند ولی وسایل کافی ندارند‪.‬‬

‫‪7‬‬
 ‫‪ -٣‬پیشگیری از تمرکز و تداول ثروت در دست افراد و گروه های خاص اجتماعی‬

‫‪ -۴‬جلو گیری از کارفرمای مطلق شدن دولت‬

‫د‪ -‬قرار گرفتن مدیریت و سرمایه و منافع در اختیار نیروی کار و تشویق به ره ب رداری مس تقیم از حاص ل‬
‫کار خود‬

‫‪ -۶‬پیشگیری از انحصار‪ ،‬احتکار‪ ،‬تورم به غیره‪.‬‬

‫‪ -۷‬توسعه و تحکیم مشارکت و تعاون عمومی بین همه مردم‬

‫‪-۸‬دارای شخصیت حقوقی مستقل اند‪.‬‬

‫‪ -9‬حداقل ‪ ۵۱‬درصد سرمایه توسط اعضا در اختیار تعاونی قرار گرفته باشد‪.‬‬

‫‪-۱۰‬حداقل یک سوم سرمایه آن تادیه و در صورتی که به صورت نقدی و جنسی باش د تق ویم و تس هیم ش ده‬
‫باشد‪.‬‬

‫‪-2-1-1‬نمونه شناسی انواع تشکل ها ‪:‬‬

‫‪ -2-1-1-1‬گونه شناسی انواع تشکل ها‬
‫أنه و فوش (‪ )۲۰۰۲‬معتقدند که انجمن های مختلف به لحاظ تاثیر گذاری بر روحیه اعتماد‪ ،‬هنجار تمایل ب ه‬
‫کار گروهی و مشارکت متفاوت هستند به گونه ای که در گونه شناسی از انواع انجمن ها‪ ،‬آنها به چگ ونگی‬
‫نوع تاثیر انواع خاصی از انجمن ها بر عناصر سه گانه مذکور اشاره دارند‪ .‬به زعم آنه ا اش کال انجمن ب ه‬
‫سه گروه نخستین‪ ،‬دومین و سومین تقسیم می شود که نوع دوم آن مورد نظر آقه و ف وش اس ت‪ .‬گون ه بن دی‬
‫جامعه شناختی انواع و الگوهای کنش جمعی بر پایه ترکیب دو بعد است‪ ،‬عضویت و اهداف نس بتا ث ابت ی ا‬
‫متغير)‪.‬‬

‫(جدول‪ )1-2‬گونه شناسی انواع تشکل ها‬

‫ثابت یا با کنترل سلسله مرات]]بی از و متغیر با نظر و رأی شرکت کنندگان‬ ‫اهداف‬
‫باال‬
‫عضویت‬
‫گروه های قومی و قبیله ای‬ ‫گروه های عمدتا غیر قانونی (مافياء‪،‬‬ ‫ثابت‪ :‬از طریق جذب یا طرد‬
‫تبهکاران)‬
‫باشگاه های انجمن های مدنی‬ ‫بنگاه ها‪ ،‬انجمن های تعاونی های‪،‬‬ ‫متغير‪ :‬عضویت داوطلبانه‬
‫احزاب سیاسی‬

‫‪8‬‬
‫تشکل های اولیه‪ ،‬شامل تشکل های با ریش ه خ انوادگی‪ ،‬خویش اوندی و ق ومی می گ ردد‪ .‬عض ویت در این‬
‫گونه تشکل ها و ساختار آن‪ ،‬غير داوطلبانه بوده و به صورت اولیه و ب ر اس اس مالک ه ای خ ونی‪ ،‬س نت‬
‫های غیر قابل خدشه یا اجدادی و خانوادگی است و نیز افرادی که فاقد ویژگی ه ای ف وق و ع دم ص الحیت‬
‫عضویت هستند‪ ،‬جزو بیگانگان محسوب می شوند‪ .‬بن ابراین اه داف در این گون ه تش کل ه ا متغ یر ب وده و‬
‫ليكن عضویت ثابت است‪ .‬اما از طرفی دیگر‪ ،‬گاهی چ نین وی ژگی ه ایی بص ورت اس تعاری اس ت‪ ،‬هم ان‬
‫گونه که در خانواده های مافیا مالحظ ه می ش ود ک ه در آنه ا هم ه دف و هم عض ویت ه ر دو ث ابت هس تند‬
‫( خانه شمار یک در جدول ‪ )۱-۶-۲‬و اعضا از تعهدات متقابل برخوردارند که آنها را نس بت ب ه بیگانگ ان‬
‫متمایز می سازد‪ .‬تشکل های سوم‪ ،‬شامل بنگاه های موسسات انتفاعی و در اینجا نظ ام ه ای به ره ب رداری‬
‫سرمایه داری‪ ،‬خرده سرمایه داری و تعاونی ها می گردد‪ .‬این گونه تش کل ه ا ب رعکس تش کل ه ای اولی ه‬
‫هستند و اهداف آنان ثابت و عضویت در آنها متغیر است‪ .‬عضویت مشروط به تناس ب‪ ،‬توان ایی ی ا تمای ل و‬
‫مشارکت در دستاوردی است که تشکل بر پای ه آن ش کل گرفت ه اس ت مانن د‪ :‬س ود و بهب ود من افع گ روهی‪.‬‬
‫تشکل ها یا انجمن های دومین یا مدنی اهداف و مقاصد این انجمن ها نه مانند تشکل های نخستین پخش شده‬
‫و غير مشخص است و نه مانند تشکل های نوع سومین خاص است‪ .‬اعضا در این تشکل ها به دنب ال کس ب‬
‫سود همانند شرکت ها و بنگاه های اقتصادی و با کسب موقعیت ه ای رس می مانن د اح زاب سیاس ی نیس تند‬
‫(آفيه و فروش‪.)۱۹۸–۱۹۳ :۲۰۰۲ ،‬‬

‫‪ -2-1-1-2‬شرکت تعاونی مسکن‬

‫شرکت تعاونی مسکن شرکت تعاونی توزیعی اس ت ک ه در چ ارچوب اساس نامه تع اونی ه ای مس کن جهت‬
‫تأمین نیاز مسکن اعضاء تشکیل و ثبت می شود (وزارت تعاون‪ .)۱۳۹۰ ،‬این تعاونی به کار تهیه و ساخت‬
‫مسکن برای اعضای خود می پردازد ‪ .‬هدف مهم تعاونی های مسکن این است که برای اعضای خ ود خان ه‬
‫هایی بسازند که هم کیفیت و استحکام آنها مناسب باشد و هم قیمت آنها در مقایسه با خانه هایی ک ه معم اران‬
‫و خانه سازان حرفه ای می سازند ‪ ،‬ارزان تر تمام شود‪ .‬شرکت تعاونی مسکن‪ ،‬شرکتی است که به منظ ور‬
‫تحقق فعالیت های ذیل تأسیس می گردد‪.‬‬

‫تهیه زمین و ساختمان و خانه و آپارتمان های مسکونی و واگذاری خانه ها و آپارتمان ها نقدا یا ب ه‬
‫اقساط به اعضا و همچنین ایجاد تاسیسات عمومی مورد استفاده مشترک آنان ‪.‬‬
‫خرید واحدهای مسکونی و فروش آن به اعضا نقد یا به اقساط ‪.‬‬
‫واگذاری واحدهای مسکونی ملکی شرکت به صورت اجاره به اعضا ‪.‬‬
‫واگذاری واحدهای مسکونی ملکی شرکت به صورت اجاره به اعضا ‪.‬‬
‫انجام خدمات نقشه کشی‪ ،‬مهندسی و معماری برای اعضا و نظارت در ساختمان متعلق به آنها ‪.‬‬
‫انجام تعمیرات ساختمان های ملکی اعضا و یا اقدامات مربوط به لوله کش ی و کاب ل کش ی و ایج اد‬
‫دستگاه های تهویه و حرارت مرکزی (اختر محققی‪.)۲۳ ،۱۳۸۵ ،‬‬

‫‪9‬‬
 ‫‪ -2-1-1-3‬تاریخچه تعاون‬

‫اولین اثر وجود تعاون در جهان سازمان های پیشه وران و کارگران صنایع دستی مصر است ک ه در ح دود‬
‫‪ ۳۰۰۰‬سال قبل از میالد وجود داشته است‪ .‬در سال ‪ ۲۰۵۰‬قبل از میالد حمورابی س لطان باب ل اج ازه داد‪،‬‬
‫کشاورزان مزارع را به صورت تع اونی ب رای کش ت آم اده نماین د و در جم ع آوری محص ول ب ا یک دیگر‬
‫همکاری کنند در چین قديم تعاونی های اعتبار وجود داشته اس ت ک ه از ‪ ۲۰۰‬س ال قب ل از میالد آث اری از‬
‫آنها بدست آمده اس ت ‪ .‬در این س ازمان ه ای تع اونی اعض اء س هام مس اوی‪ ،‬ح ق مس اوی و س ود مس اوی‬
‫داشتند‪ .‬در روم قدیم سابقه تعاونی های پیشه وران به ‪ ۴۵۰‬سال قبل از میالد می رسد و هر صنف س ازمان‬
‫تعاونی خاص خود داشته اس ت‪ .‬مط الب ف وق تاریخچ ه بس یار کوت اه و مختص ری‪ ،‬از دوره اول ی ا عص ر‬
‫تعاون اجتماعی بود در اینجا به بررسی تاریخچه دوره دوم یا عصر تعاون صنعتی یا علی می پ ردازیم‪ .‬در‬
‫دوران رنسانس (قرون ‪ ۱۵‬تا ‪ ) ۱۸‬همه امور فرهنگی ‪ ،‬هنری و علمی اروپا رو به تحول داشت‪ ،‬و انقالب‬
‫صنعتی دگرگونی و تحوالت شگرفی در زن دگی اجتم اعی اقتص ادی جوام ع ص نعتی بوج ود آورد‪ .‬انقالب‬
‫صنعتی از یک طرف رشد س ریع ص نایع‪ ،‬توس عه بازرگ انی‪ ،‬گس ترش شهرنش ینی‪ ،‬تولی د انب وه‪ ،‬پیش رفت‬
‫تکنولوژی و در نتیجه تشکیل سازمان های بزرگ و پیچیده صنعتی و تج اری را در پی داش ت و از ط رف‬
‫دیگر مسائل و مشکالت عظیم اقتصادی اجتماعی را به ارمغان آورد‪ .‬ماشینی شدن سیستم تولید ب ه بیک اری‬
‫و آوارگی هزاران نفر از ص احبان حرف ه و ص نایع دس تی انجامی د‪ .‬در این می ان گ روهی از ص احبنظران‬
‫مسائل اجتماعی دست به کار شدند و برای رف ع مس ائل و مش کالت ناش ی از انقالب ص نعتی ب ه مطالع ه و‬
‫بررسی پرداخته و نظریاتی ابراز داشتند که یکی از ثمرات تالش های این گروه تحول تع اونی ه ای س نتی‬
‫به تعاونی های علمی و صنعتی بود و گ روهی دیگ ر ن یز ب ه مطالع ه و بررس ی نح وه اداره س ازمان ه ای‬
‫پیچیده صنعتی و تجاری پرداخته ک ه حاص ل و ثم ره ک ار آنه ا ن یز تهی ه و ت دوین تئ وری ه ای س ازمان و‬
‫م دیریت ب ود (کمالی ان‪ )۲۸-۲۷ :۱۳۸۶ ،‬راب رت آون ‪ ،‬ش ارل فوريه و دک تر ویلی ام کین گ س ه تن از‬
‫پیشگامانی بودند که اندیشه و نقش تعیین کننده ای در پی ریزی نظام وسیع تعاونی داشتند‪ .‬تعاونی ها گذش ته‬
‫ای پر از فراز و نشیت و همراه با انقالب صنعتی به مطالعه و بررسی پرداخته و نظریاتی ابراز داشتند ک ه‬
‫یکی از ثمرات تالش های این گروه تحول تعاونی های سنتی به تعاونی های علمی و صنعتی بود و گروهی‬
‫دیگر نیز به مطالعه و بررسی نحوه اداره سازمان های پیچیده صنعتی و تجاری پرداخته که حاصل و ثم ره‬
‫کار آنها نیز تهیه و تدوین تئوری های سازمان و مدیریت بود (کمالیان‪)۲۸-۲۷ :۱۳۸۶ ،‬‬

‫رابرت آون ‪ ،‬شارل فوريه و دکتر ویلیام کینگ سه تن از پیشگامانی بودند که اندیشه و نقش تعیین کنن ده ای‬
‫در پی ریزی نظام وسیع تعاونی داشتند‪ .‬تعاونی ها گذشته ای پر از فراز و نشیت و همراه با آزمایش و خطا‬
‫را پشت سر گذشته اند تا در قالب تعاونی های امروزی شکل گرفته اند و باید گفت تعاون به مفهوم امروزی‬
‫آن ابتدا در مغرب زمین به وجود آمد و اساس آن حس معاضدت و همراهی فطری و قدیمی بود که در ت وده‬
‫مردم وجود دارد‪ .‬این حس به تدریج بر اثر تماس با واقعیات اقتصادی و اجتماعی و دگرگونی ه ایی ک ه در‬
‫این زمینه به وقوع می پیوست موجد نهضت تعاونی گردید‪ .‬نهضتی ک ه در حقیقت ن وعی واکنش در براب ر‬

‫‪10‬‬
‫فرد پرستی افراطی بود‪ ،‬همان فرد پرستی که به استثمار افراد انس ان از یک دیگر منتهی می گش ت (هم ان‪،‬‬
‫‪)۳۰‬‬

‫‪-2-1-1-4‬تاریخچه تعاونی در ایران‬

‫در ایران تعاون به مفهوم واقعی کلمه از سابقه ای طوالنی برخوردار است‪ .‬برخی از محققان غ ربی عقی ده‬
‫دارند که اوضاع خاص جغرافیائی و شرایط کلی حاکم بر محیط در شرق بویژه در ایران موجب ش ده اس ت‬
‫که مردم برای مقابله با مشکالت و غلبه بر طبیعت یک دیگر متح د ش وند‪ .‬از آنج ایی ک ه کمب ود آب یکی از‬
‫مسائل مهم کشاورزی ایران است‪ ،‬بمنظور استفاده بهینه از منابع آب موجود در مناطق کم آب‪ ،‬تعاونی های‬
‫سنتی در زمینه توزیع آب و تولید کشاورزی پدید آمدن د ایرانی ان هم واره ش یوه ه ای متن وع تع اونی را در‬
‫فع الیت ه ای اقتص ادی مانن د حف ر قن ات ‪ ،‬اح داث کان ال ه ای آبرس انی ‪ ،‬کاش ت و داش ت محص والت‬
‫کشاورزی ‪ ،‬نگهداری و پرورش دام‪ ،‬فرآوری تولیدات دامی و ‪ ...‬را برای غلبه بر شرایط سخت اقلیمی ب ه‬
‫کار می گرفتند (کمالیان‪ .)۳۲ :۱۳۸۶ ،‬اما از لحاظ تشکیل و ثبت و فعالیت رسمی می توان سال ‪ ۱۳۱۴‬را‬
‫آغاز فعالیت تعاونی ها در ایران دانست‪ .‬زی را در این س ال توس ط دولت اق دام ب ه تش کیل نخس تین ش رکت‬
‫تعاونی روستائی در منطقه داود آباد گرمسار گردید‪ .‬از آغ از تش کیل تع اونی ه ا در ای ران ت ا س ال ‪۱۳۲۰‬‬
‫جمعه سه شرکت تعاونی روستائی با عضویت ‪ ۱۰۵۰۰‬کشاورز بوجود آمده است‪ .‬شرکت های مزب ور ن یز‬
‫به ادعای منابعی که به بررسی تعاونی ها در این دوره پرداخته اند مرهون کوشش آن عده از اف رادی اس ت‬
‫که برای کسب علم و فن به ممالک غربی فرستاده شده و آنجا با این نوع سازمان های اقتصادی و اجتماعی‬
‫آشنا گردیده بودند می باشد‪ .‬ليکن بیسوادی و آثار و نتایج معنوی آن در میان طبقات پائین جامعه م انع از آن‬
‫گردید که شرکت های تعاونی بتوانند مراحل رشد و گسترش خود را طی کنند (اخ تر محققی‪.)۵۸ :۱۳۸۵ ،‬‬
‫برای گسترش تعاونیها بعد از سال ‪ ۱۳۲۰‬رضاخان هیئتی را م أمور ک رد ک ه ب رای تعلیم م أموران و آش نا‬
‫ساختن مردم به مفهوم قوانین تعاونی به شهرها و روستاهای دور و نزدیک سفر کرده حس مسئولیت جمعی‬
‫مردم بویژه طبق ات تولی د کنن ده را برانگ یزد‪ .‬بع د از ش هریور س ال ‪ ۱۳۲۰‬از س وی بعض ی از کش ورها‪،‬‬
‫مخصوصا آمریکا‪ ،‬هیئتهایی برای ارائه کمک های فنی وارد ای ران ش دند‪ .‬در ب رخی از رش ته ه ای ام ور‬
‫اقتصادی و اجتماعی ایران نیز عملیاتی را شروع نمودند‪ ،‬از جمله در مورد شرکت های تعاونی بوده که به‬
‫منظور پیدایش و توسعه این نهضت اجتماعی و اقتصادی اقداماتی معمول داشته و کم ک ه ای ف نی و م الی‬
‫می نمودند‪ .‬تعداد تعاونیهای تشکیل شده (اعم از صندوق ه ای تع اونی روس تایی و تعاونیه ای مص رف) ت ا‬
‫سال ‪ ۱۳۳۰‬ب ه زحمت ب ه يكص د ش رکت می رس ید‪ .‬ک ه اک ثریت ق ریب ب ه اتف اق آنه ا هم فع الیت م وثر و‬
‫چشمگیری نداشتند‪ .‬در سال ‪ ۱۳۳۴‬اولین قانون تعاونی ایران از تصویب مجلس وقت گذشت و اولین ق انون‬
‫تعاون ایران تصویب شد که پایه و اساس تعاونی های زیادی بخصوص بعد از سال ‪ ۱۳۴۱‬قرار گرفت‪ .‬در‬
‫سال ‪ ۱۳۴۱‬ب ر اس اس تبص ره ‪ ۲‬م اده ‪ ۱۶۵‬ق انون مرب وط ب ه اص الحات ارض ی‪ ،‬کش اورزانی ک ه زمین‬
‫دریافت می داشتند ناچار بودن د قبال عض ویت ش رکت تع اونی روس تایی را بپذیرن د‪ .‬ب این ت رتیب در م دت‬
‫کوتاهی بیش از ‪ ۸‬هزار شرکت تعاونی روستائی تشکیل گردید که بعدا در هم ادغام شد و ح دود س ه ه زار‬
‫شرکت را بوجود آوردند‪ .‬تعاونی های مصرف‪ ،‬توزیع و ‪ ...‬نیز پس از س ال ‪ ۱۳۴۶‬ک ه س ال تع اون اعالم‬

‫‪11‬‬
‫شده بود گسترش کمی قابل توجهی یافتند‪ .‬در سازمان هایی از جمله سازمان مرکزی تعاون روستایی ایران‪،‬‬
‫سازمان مرکزی تعاون کشور‪ ،‬وزارت تعاون و اصالحات ارضی و ‪ ...‬پدی د آمدن د‪ .‬در س ال ‪ ۱۳۵۰‬ق انون‬
‫شرکت های تعاونی با مطالعه قوانین سایر کشورها تهیه و تصویب رسید که م وادی از آن هن وز هم مبن ای‬
‫ک ار تع اونی هاس ت (هم ان‪ .)۵۹ ،‬پس از انقالب اس المی ن یز موض وع مش ارکت م ردم در فع الیت ه ای‬
‫اقتصادی و تحقق عدالت اجتماعی مورد توجه قرار گرفت و در اص ل چه ل و چه ارم ق انون اساس ی بخش‬
‫تعاونی به عن وان دومین بخش رس می اقتص اد کش ور هم ردی ف ب ا بخش ه ای دول تی و خصوص ی م ورد‬
‫تصویب قرار گرفت‪.‬‬

‫‪-5-1-1-2‬تبیین نظری اندیشه تعاون‬

‫شکل گیری اندیشه تعاون که از آن بعنوان نهضت تعاون ی اد می ش ود ب ه یکس ری زمین ه ه ای تئوری ک و‬
‫تاریخی بر می گردد که حاصل ناکارآمدی نظام بازار در ابتدای انقالب صنعتی و در بدو شکل گیری نظ ام‬
‫سرمایه داری بود‪ .‬بر خالف سوسیالیسم که عکس العمل های تند و خش ن ب ه ع وارض منفی س رمایه داری‬
‫صنعتی بود‪ ،‬نهضت تعاون رفتار مالیم تری داشت و بیش از آنکه به نظام بازار و اصل رقابت انتق اد کن د‪،‬‬
‫فردگرایی را هدف قرار داد و ب ا ط رح اص ولی خ اص مبت نی ب ر همک اری اف راد و گ روه ه ای اجتم اعی‬
‫پاسخی صلح جویانه و غیر خشن به نارسایی های نظام بازار ارائه نم ود‪ .‬اولین ب ار مبحث تش کیل ش رکت‬
‫های تعاونی در اوایل قرن ‪ ۱۹‬گشوده شد که با تالش های رابرت اوون و ویلی ام کین گ در انگلیس و چ الز‬
‫فوریه در کشور فرانسه شکل گرفت (رستمی‪.)۸۳ ،۱۳۸۸ ،‬‬
‫‪ ،‬سن سیمون از پیشگامان اندیشه اجتماعی بود که فردگ رایی را محک وم می ک رد و خوش بختی بش ر را در‬
‫تعاون و همکاری می دید (همان‪ .)۸۷ ،‬سیمون اشراف زاده پاریسی بود و از آنچه افراد طبق ه او ب ر م ردم‬
‫روا می داش تند ‪ ،‬ش رم داش ته او ط الب آزادی و ص لح و ص فا ب ود‪ .‬خ ود پرس تی را محک وم می ک رد و‬
‫خوشبختی بشر را در تعاون و همکاری می دید ‪ .‬او معتقد بود که حکومت باید بدست مولدین ثروت جامع ه‬
‫یعنی کارگران و کشاورزان باشد (محققی‪.)۷۵ :۱۳۸۵ ،‬‬
‫رابرت اوون را پدر تعاون لقب داده اند و اصطالح ‪ Cooperation‬را در سال ‪ ۱۸۲۱‬برای اولین بار عنوان‬
‫کرد‪ .‬وی با هزینه شخصی یک دهکده تعاونی تأسیس کرد (رستمی‪ .)۸۴ :۱۳۸۸ ،‬وی طرح تشکیل دهکده‬
‫های تعاونی را به جامعه تقدیم کرد که بر اساس اجرای این برنامه مشکل بیکاری را حل و فق ر عم ومی را‬
‫ریشه کن سازد‪ .‬او خود یک کارخانه دار بود‪ .‬همه گونه وسایل رفاه و آسایش را برای کارگران خود ایج اد‬
‫نمود و به طبقه کارگر آموخت که برای تامین حقوق صنفی و رفاه اقتص ادی و اجتم اعی خ ود ناگزیرن د ب ا‬
‫شرکت های تعاونی وحدت نظر و همکاری نزدیک ایجاد کنند و صنف واحدی را به وجود آورن د (محققی‪،‬‬
‫‪.)۷۶ :۱۳۸۵‬‬
‫و شارل فوریه حل مش کالت اقتص ادی و اجتم اعی جامع ه را در تش کیل تع اونی ه ا جس تجو می ک رد‪ .‬او‬
‫اعتقاد داشت برای ساختن جامع ه ای ک ه فاق د واس طه وع بری از عملی ات نامش روع اقتص ادی باش د‪ ،‬بای د‬
‫طبقات گوناگون اجتم اعی مانن د ک ارگران‪ ،‬کش اورزان و پیش ه وران زن دگی اقتص ادی خ ود را ب ه وس یله‬
‫سازمان های تعاونی و همکاری در یک واحد اش تراکی متمرک ز کنن د‪ .‬ب رای ح ذف واس طه ه ا‪ ،‬همک اری‬

‫‪12‬‬
‫شرکت های تعاونی تولید و مصرف را توصیه نموده و معتقد بود که باید م یزان تولی د را ب ا توج ه ب ه نی از‬
‫مصرف کنندگان معین کرد (همان‪.)۷۸-۷۷ ،‬‬
‫و لوئی بالن معتقد بود که جامعه باید امکان کار کردن هر فرد را متناسب با توانائی او فراهم نماید و حقوق‬
‫اولیه انسانی او را برای زندگی ت أمین کن د و این در س ایه رق ابت ه ای آزاد اقتص ادی و اختالف ات طبق اتی‬
‫میسر نیست‪ .‬برای رفع مشکل لوئی بالن تأسیس شرکت های بزرگ تولی دی را پیش نهاد می کن د ک ه اس اس‬
‫کار این شرکت ها آزادی انتخاب و تعاون و همکاری اس توار می باش د‪ ،‬در آغ از تش کیل این ش رکت ه ا ‪،‬‬
‫دولتها باید سرمایه آنها را تامین کنند و یک مدیر انتصابی به طور موقتی از طرف دولت بر این شرکت ه ا‬
‫را نظارت داشته باشد‪ .‬ولی بعد از اینکه کارگران خود به طریقه اداره این ش رکت ه ا آش نا ش دند مس ئولیت‬
‫اداره آنها را بعهده خواهند گرفت‪ .‬ل وئی بالن از طرف داران اقتص اد دول تی ب ود‪ ،‬ولی در ط رح تع اونی ه ا‬
‫خود‪ ،‬گرچه آنها را از کمک ها و دخالت ه ای دولت بی نی از می دانس ت ولی آن کم ک ه ا را موق تی می‬
‫پنداشت (محققی‪.)۷۸ :۱۳۸۵ ،‬‬
‫‪ ،‬ویلیام کینگ از پیروان وفادار اوون و فوریه به شمار می آید و برای تحقق پیش وایان خ ود زحمت زی ادی‬
‫متحمل شد‪ .‬مقاالت وی در ماهنامه تعاونگر» ب ه نهض ت تع اون کم ک زی ادی ک رد ودر ی ک دوره بس یار‬
‫کوتاه و توام با تالش سه کنگره تعاونی را بین سال های ‪ ۱۸۳۱‬و ‪ ۱۳۸۵‬تشکیل داد و ره بری نم ود و وی‬
‫اعالم داشت که شرکت تعاونی یک سازمان اجتماعی است که به نیروی اراده افراد متکی و مظهر تمایالت‬
‫آنان محسوب می شود و هیچ قدرتی در جهان قادر نیست که بتواند همکاری را از ص ورت ارادی خ ارج و‬
‫به قهری و جبری مبدل سازد‪ .‬به همین جهت نهضت تع اونی بای د ب ه ق درت معن وی و انس انی اف راد متکی‬
‫باشد زیرا بستگی و اتکای تعاونی ها به قدرت خارجی موجب عدم استحکام و تزلزل ارکان آنها اس ت‪ .‬وی‬
‫اعتقاد داشت از آن جا که شرکت های تعاونی در نقاط مختلف دنیا توسط اف راد تش کیل می ش وند ک ه دارای‬
‫عقاید‪ ،‬نژادها‪ ،‬نظریات سیاسی و مذهبی مختلف اند لذا الزم است که طرف داران این نهض ت رع ایت اص ل‬
‫بی طرفی را مورد توجه قرار دهند و از هر گونه وابستگی به گروه های ویژه اجتناب نماین د‪ .‬دک تر کین گ‬
‫به قدرت مصرف کنندگان تکیه داشت و بیشتر بر ایجاد تعاونی های مصرف تأكی د می نم ود در س ال ه ای‬
‫‪ ۱۸۲۸-۱۸۲۹‬مجل ه تع اون را در انگلس تان منتش ر نم ود و نقش اساس ی در ایج اد ‪ ۳۰۰‬تع اونی مص رف‬
‫داشت (همان‪ ، .)۷۷ ،‬آنتونی گیدنز تعاون و همکاری را تخفیف دهنده و تسکین دهنده دردهای مدرنیت ه می‬
‫داند و با تشریح مخاطراتی که مدرنیته متوجه انسان می سازد‪ ،‬معتقد اس ت ک ه اعتق اد‪ ،‬همک اری و رواب ط‬
‫مبتنی بر این ارزش ها ما را از این خطرها محافظت می کند (گیدنز‪.)۱۰۱ :۱۹۹۱ ،‬‬
‫‪ ۲ ۷ ۸‬اصول مکتب راچدیل شکی نیست اولین کسانی که در امر تهیه و تنظیم اصول تعاونی تالش کردند‪،‬‬
‫پیشگامان راچ دیل بودن د‪ ۲۸ .‬نف ر ک ارگر پیش تاز در ش هر کوچ ک راچ دیل ب ا تحقی ق در عل ل شکس ت و‬
‫بررسی رموز موفقیت شرکت های تعاونی در گذشته‪ ،‬به ابداع و ابتک ار اص ول وراه ورس می ن وین دس ت‬
‫زدند و در سال ‪ ۱۸۴۴‬شرکتی را بنیان نهادن د ک ه نظری ه و روش ه ای ک ار آنه ا سرمش قی ب رای تش کیل‬
‫تعاونی در دنیا قرار گرفت و تا امروز در سراسر دنیا این اصول ارزش و اعتبار خود را حفظ ک رده وبن ام‬
‫اص ول مکتب ش رکت ه ای تع اونی راچ دیل ش ناخته ش ده اس ت محققی‪ .)۸۱ :۱۳۸۵ ،‬عض ویت آزاد و‬
‫اختیاری ‪ -۲‬اداره امور شرکت بر اساس دموکراسی ‪ -۳‬بهره محدود سرمایه ‪۴‬تقسیم م ازاد وعوای د ش رکت‬

‫‪13‬‬
‫به نسبت معامالت بین اعضا ‪ -۵‬حفظ بیطرفی در مسائل نژادی ‪ :‬مذهبی و سیاسی انجام مع امالت نق دی ‪-۷‬‬
‫آموزش و پرورش و تعليمات تعاونی‬

‫‪ -2-1-1-5‬اصول تعاون در قرن بیست ویکم‬

‫اتحادیه بین المللی تعاون در همایش سپتامبر ‪ ۱۹۹۵‬در منچستر بیانیه ای در خصوص هویت تعاونیه صادر‬
‫نمود‪ .‬این بیانیه حاوی تع ریفی از ش رکت ه ای تع اونی‪ ،‬فهرس تی از ارزش ه ای کلی دی نهض ت تع اون و‬
‫مجموعه بازبینی شده از اصول تعاون به منظور ه دایت و راهنم ایی س ازمان ه ای تع اونی در آغ از ق رن‬
‫بیست و یکم بود‪ .‬متن زیر ترجمه این بیانیه می باشد تعاونی‪ ،‬اجتم اع مس تقل اشخاص ی اس ت ک ه بمنظ ور‬
‫تأمین نیازها و اهداف مشترک اقتصادی‪ ،‬اجتماعی و فرهنگی خ ود از طری ق اداره و نظ ارت دموکراتی ک‬
‫موسسه با مالکیت مشاع‪ ،‬با همدیگر بنحو اختیاری توافق نموده اند‪ .‬ساختار شرکت های تع اونی ب ر ارزش‬
‫هایی چون خود یاری‪ ،‬دموکراسی‪ ،‬برابری‪ ،‬عدالت و همبستگی بنا ش ده اس ت‪ .‬اعض ای تع اونی ب ه ارزش‬
‫های اخالقی نظیر صداقت‪ ،‬آزاد اندیشی‪ ،‬مسئولیت پ ذیری و اح ترام رأی پایبن د می باش ند‪ .‬اص ول تع اونی‬
‫رهنمودهایی است که طبق آن تعاونی ها تحقق ارزش ها را عملی می سازند که بر اساس بازنگری اتحادی ه‬
‫بین المللی تعاون (‪ )۱۹۹۵‬بقرار ذیل می باشند‪.‬‬
‫اصل اول‪ :‬عضویت اختیاری و آزاد‬
‫تعاونی ها سازمان هایی اختیاری هستند و عضویت در آنها ب رای تم ام اف رادی ک ه بتوانن د از خ دمات آنه ا‬
‫استفاده کنند و مسئولیت های ناش ی از عض ویت را بپذیرن د ب دون تبعیض ات جنس ی ‪ ،‬اجتم اعی ‪ ،‬ن ژادي ‪،‬‬
‫سیاسی یا مذهبی آزاد است‬
‫اصل دوم‪ :‬کنترل دموکراتیک توسط اعضاء‬
‫تعاونی ها سازمان ه ایی دموکراتی ک هس تند و توس ط اعض ای خ ود ک ه فعاالن ه در سیاس تگذاری و اتخ اذ‬
‫تصمیمات مشارکت می کنند‪ ،‬کنترل می شوند مردان و زنانی که بعنوان نماین دگان منتخب خ دمت می کنن د‬
‫در مقابل اعضاء مسئولند‪ .‬در تع اونی ه ای س طح اولی ه ش رکتهای تع اونی ) اعض اء از ح ق رأي مس اوی‬
‫برخوردارند ( یک عضو ‪ ،‬یک رأي ) و همچنین تعاونی ها در سطوح دیگر به شکلی دموکراتیک سازمان‬
‫می یابند‪.‬‬
‫اصل سوم‪ :‬مشارکت اقتصادی اعضاء‬
‫اعضاء بطور منصفانه و با کنترل دموکراتیک سرمایه تعاونی خود را تأمین می کنند آنها معم وال متناس ب‬
‫با سرمایه پرداخت شده خود که یکی از شرایط عضویت می باشد سود محدودی در صورت وجود دری افت‬
‫می دارند اعضاء مازاد درآمد را برای تأمین هر یک از مقاصد زی ر اختص اص می دهن د‪ :‬توس عه تع اونی‬
‫خ ود ح تی المق دور از طری ق تخص يص ذخ ایری ک ه ح داقل قس متی از آن غ یر قاب ل تقس یم می باش د‬
‫برخورداری اعضاء به نسبت معامالت هر یک از آنها ب ا تع اونی و حم ایت از س ایر فع الیت ه ایی ک ه ب ه‬
‫تصویب اعضاء رسیده است‪.‬‬
‫اصل چهارم‪ :‬خودگردانی و عدم وابستگی‬

‫‪14‬‬
‫تعاونی ها سازمان هایی خودگردان و خودیار هستند که توسط اعض اء کن ترل می ش وند اگ ر آنه ا ب ا س ایر‬
‫سازمان ها از جمله دستگاه های دولتی موافقت نامه ای امضاء کنند یا از منابع دیگ ر س رمایه ت أمین نماین د‬
‫این کار را آزاد و به شرطی انجام می دهند ک ه متض من کن ترل دموکراتی ک توس ط اعض اء و حاف ظ خ ود‬
‫گردانی تعاونی باشد‪.‬‬
‫اصل پنجم‪ :‬آموزش‪ ،‬کارورزی و اطالع رسانی‬
‫تعاونی ها برای اعضاء نمایندگان منتخب ‪ ،‬مدیران و کارکنان خود آم وزش و ک ارورزی ف راهم می آورن د‬
‫بطوری که آنها بتوانند به نحوه مؤثر به پیشرفت تعاونی خود کمک نمایند آنها عموم مردم بخص وص اف راد‬
‫جوان و رهبران افکار عمومی را نسبت به ماهیت و فوائد تعاونی آگاه می سازند‪.‬‬
‫اصل ششم‪ :‬همکاری بین تعاونی ها‬
‫تعاونی ها از طریق همکاری ب ا یک دیگر در س ازمان ه ای محلی ‪ ،‬علی ‪ ،‬منطق ه و بین المللی ب ه اعض ای‬
‫خود به مؤثر ترین طریق خدمت کرده و نهضت تعاونی را تقویت می کنند‪.‬‬
‫اصل هفتم‪ :‬توجه به جامعه‬
‫تعاونی ها با تصویب سیاست ها توسط اعضاء برای توسعه پایدار جوامع خود فعالیت می کنند (اتحادی ه بین‬
‫المللی تعاون‪.)۱۳۸۳ ،‬‬
‫‪-2-3‬عوامل موثر بر موفقیت تعاونی ها‬
‫‪-2-3-1‬سرمایه و انواع آن‬
‫کلمن (‪ )۱۳۷۷‬سرمایه اجتماعی را بر مبنای کار کرد آن تعریف می کن د و آن را ب ه عن وان یکی از ان واع‬
‫سرمایه در نظر می گیرد و می گوید‪ :‬درست همانطور ک ه س رمایه ف یزیکی ب ه تغی یراتی در م واد مختل ف‬
‫برای شکل دادن به ابزارهایی که کارشان تسهیل تولید است منجر می شود‪ ،‬سرمایه انسانی هم تغییراتی در‬
‫اشخاص ( مهارتها و قابلیتهای اشخاص) پدید می آورد که آنان را قادر می سازد ت ا ب ه ش یوه ه ای ت ازه ای‬
‫عمل کنند و به هر حال سرمایه اجتماعی باعث تغییر در روابط میان اشخاص و تسهیل رواب ط بین آنه ا می‬
‫شود‪ .‬کلمن در آثار خود به سرمایه اجتماعی از جنبه کاالهای عمومی نگاه می کن د و این ب دان مع نی اس ت‬
‫که این نوع سرمایه در رابطه با کنش های هدفمند در موقعیتی اساسا متفاوت با بیشتر اشکال دیگر س رمایه‬
‫قرار دارد‪ .‬بوردیو (‪ )۱۳۸۶‬سرمایه اجتماعی را به عنوان یکی از انواع سرمایه در کنار س رمایه ف یزیکی‬
‫و انسانی در نظ ر می گ یرد ک ه تحت ب رخی ش رایط‪ ،‬ب ه س رمایه ف یزیکی تب دیل می ش ود‪ .‬وی می گوی د‪:‬‬
‫سرمایه اجتماعی جمع متابع واقعی یا بالقوه ای است که حاصل شبکه های بادوام از روابط کم وبیش نهادینه‬
‫شده آشنایی و شناخت متقابل به بیان دیگر عضویت در گروه است‪ .‬شبکه ای که هریک از اعضای خ ود را‬
‫از پشتیبانی سرمایه جمعی برخوردار می کند و آنان را مستحق اعتبار می سازد‪.‬‬
‫‪ -2-3-2‬سرمایه مادی (اقتصادی)‬
‫به طور سنتی‪ ،‬سرمایه مادی (اقتصادی)‪ ،‬آن چنان که امروزه مت داول اس ت‪ ،‬بیش تر م ورد توج ه ق رار می‬
‫گیرد‪ .‬اقتصاددانان اولین گروهی بودند که مفهوم سرمایه اجتماعی را در این معن ا ب ه ک ار بردن د‪ .‬آن ان این‬
‫مفهوم را به مثابه دارایی های مالی با زیرساخت های مادی تعریف کردند‪ .‬فرهنگ بزرگ علوم اقتص ادی‪،‬‬
‫سرمایه اجتماعی را کل سرمایه های موجود در یک اقتصاد می داند ک ه ن ه تنه ا ش امل س اختمان و ماش ین‬

‫‪15‬‬
‫های تولیدی می شود‪ ،‬بلکه تجهیزاتی نظیر بیمارستان‪ ،‬آموزشگاه و صنایع دف اعی را هم در ب ر می گ یرد‪.‬‬
‫این تعریف بعدها با محدودتر شدن به برخی هزینه های دولتی اص الح گردی د و جانش ین س رمایه اجتم اعی‬
‫برای اقتصاددانان‪ ،‬اصطالحات دیگری مانند‪ :‬زیر ساخت اجتم اعی» و «خ دمات اجتم اعی می باش د (ش اه‬
‫حسینی‪.)۲۴ :۱۳۸۲ ،‬‬
‫‪-2-3-3‬سرمایه انسانی‬
‫مفهوم نزدیک دیگر به سرمایه اجتماعی‪ ،‬س رمایه انس انی اس ت‪ .‬این مفه وم ب ه مع نی س رمایه گ ذاری ب ه‬
‫منظور پرورش انسانی فرهیخته‪ ،‬س الم و مطل ع اس ت و ش امل م راقبت ه ای خ انوادگی س ال ه ای پیش از‬
‫آم وزش پیش دبس تانی‪ ،‬ک ار آم دی بع د از پای ان تحص یالت مدرس ه‪ ،‬س رمایه گ ذاری در آم وزش رس می‬
‫دانشگاهی و سرمایه گذاری در اطالعات بازار کار از طریق جستجوی شغل است‪ .‬در واقع سرمایه انسانی‬
‫را باید مهارت و توانایی آنچه که در گروههای داوطلبانه بدان شدیدا نیازمندیم) دانست که اف راد آن را کس ب‬
‫می کنند؛ مانند توانایی هایی در زمینه کسب میزان تحصیالت‪ ،‬توانایی ه ای کالمی و ارتب اطی‪ ،‬اعتم اد ب ه‬
‫نفس‪ ،‬قدرت رهبری و ‪ ...‬و از این توان ایی ه ا می ت وان ب ه عن وان اب زاری ب رای رش د و توس عه س رمایه‬
‫اجتماعی استفاده کرد‪ .‬می توان از جامعه ای ک ه ذخ یره مطل وبی از س رمایه اجتم اعی دارد این انتظ ار را‬
‫داشت که در تولید سرمایه های انسانی و تقویت آنها نیز موفق باشد‪ .‬ام ا در بی ان تف اوت می ان این دو وج ه‬
‫سرمایه می توان گفت‪ :‬سرمایه اجتماعی متعلق به گروهه ا اس ت ن ه ب ه اف راد توس لی‪ .)۱۳۷۹ ،‬بس ترهایی‬
‫همچون خانواده‪ ،‬سازمانها و گروه های مدنی که امروزه با گسترش ارتباطات سیار‪ ،‬بسیار اهمیت یافته اند‪،‬‬
‫می تواند بستر مناسبی برای سرمایه اجتماعی باشد‪ .‬به تعبیر دیگر مبنای سرمایه اجتماعی در وی ژگی ه ای‬
‫جمعی و ساختاری یک جامعه نهفته است و هنجارهایی که شالوده سرمایه اجتم اعی را تش کیل می ده د در‬
‫صورتی معنا پیدا می کند که بیش از یک نفر در آن سهیم باشد (مانن د گ روه ه ای داوطلب ان)‪ ،‬ام ا س رمایه‬
‫انسانی متعلق به افراد است (همان‪.)۲۵ :‬‬
‫‪-2-3-4‬سرمایه فرهنگی‬
‫یکی دیگر از مفاهیم نزدیک به سرمایه اجتماعی‪ ،‬سرمایه ف رهنگی اس ت‪ .‬ب ه تعب یر پی تر بورديو وق تی از‬
‫سرمایه فرهنگی سخن می گوییم مجموعه ای از دانش ها و توانایی های شناختی را مد نظ ر ق رار می دهیم‬
‫که در شکل کااله ا و ابزاره ای ف رهنگی متجلی می ش ود‪ .‬در این معن ا ک ه بی ش باهت ب ه مفه وم س رمایه‬
‫انسانی در نزد کلمن نیست‪ ،‬سرمایه فرهنگی تمام آن چیزی است که امروزه ما به عنوان کااله ای ف رهنگی‬
‫می شناسیم‪ .‬این کاالها صورتی از سرمایه فرهنگی هستند که بر روابط اجتماعی و ساخت شبکه پویا و کار‬
‫آمد اجتماعی تأثیر می گذارند‪ .‬صورت دیگ ر س رمایه ف رهنگی خ ود را بیش تر در ع ادات و نگ رش اف راد‬
‫جامعه نمایان می سازد‪ .‬در این معنا سرمایه فرهنگی‪ ،‬تمایالت‪ ،‬عادات و نگرش ه ایی را در ب ر می گ یرد‬
‫که استعداد استفاده از شرایط و توانایی های بالقوه را به افراد می دهد تا بر وج وه ش ناختی و معرف تی خ ود‬
‫بی فزایند‪ .‬تمام مهارت ها و آمادگی هایی را که می توان در محیط خانه و مدرسه به کودکان آموخت‪ ،‬نظير‬
‫احساس مفید بودن‪ ،‬توانایی ابراز وجود و اظهار نظر و مهارت های دیگر‪ ،‬از این دسته ان د‪ .‬ب ه این ت رتیب‬
‫در می یابیم که سرمایه اجتماعی کمک می کند تا پتانسیل ها و استعدادهایی که پراکنده و بصورت فردی در‬
‫اختیار افراد جامعه است (یعنی همان سرمایه انسانی و ف رهنگی ) ب ه ش کل جمعی ب رای رف ع مش کالت و‬

‫‪16‬‬
‫معضالت موج ود در مناس بات بین ف ردی ب ه ک ار گرفت ه ش ود‪ .‬دو تف اوت مهم س رمایه اجتم اعی ب ا دیگ ر‬
‫سرمایه ه ا مانن د س رمایه م ادی و ف یزیکی این اس ت ک ه این ش کل از س رمایه حاص ل رواب ط و تع امالت‬
‫اجتماعی مبتنی بر اعتماد و مشارکت اعضای گروه های اجتماعی است و به شکل عی نی و ف یزیکی وج ود‬
‫ندارد و تفاوت دیگر این که از نظر کلمن سرمایه اجتماعی ه ر چ ه بیش تر مص رف ش ود‪ ،‬اف زایش خواه د‬
‫یافت و در صورت عدم مصرف رو به کاهش و نابودی خواهد گذارد (همان‪.)۲۶ :‬‬
‫‪-2-3-5‬سرمایه اجتماعی‬
‫سرمایه اجتماعی حاصل انباشت منابع بالقوه و یا بالفعلی (مانند تخصص ها و مهارت ها) است ک ه مرب وط‬
‫به مالکیت یک شبکه با دوام از روابط کم و بیش نهادینه شده در بین افرادی است ک ه ب ا عض ویت در ی ک‬
‫گروه ایجاد می شود ‪ .‬سرمایه اجتماعی در رواب ط می ان اف راد تجس م می یاب د و م وقعی س رمایه اجتم اعی‬
‫بوجود می آید که روابط میان افراد به ش یوه ای دگرگ ون ش ود ک ه کنش را تس هیل کن د‪ .‬س رمایه اجتم اعی‬
‫مجموعه هنجارهای موجود در سیستم های اجتماعی است ک ه م وجب ارتق ای س طح همک اری اعض ای آن‬
‫جامع ه گردی ده و م وجب پ ایین آم دن س طح هزین ه ه ای تب ادالت و ارتباط ات میگ ردد‪ .‬فوکویام ا س رمایه‬
‫اجتماعی را به عنوان توانایی افراد برای کار با یکدیگر در جهت اهداف عمومی در گروه ها و سازمان ه ا‬
‫تعریف می کند( فوکویاما‪.)۱۳۷۹ ،‬‬
‫‪ -2-3-5-1‬مفاهیم سرمایه اجتماعی‬
‫‪ -‬پیر بوردیو‬
‫نخستین تحلیل منظم درباره س رمایه اجتم اعی از س وی پ یر بوردی و ارائ ه ش د‪ .‬بوردی و (‪ )۱۳۸۶‬س رمایه‬
‫اجتماعی را به عنوان یکی از انواع سرمایه در کنار سرمایه فیزیکی و انسانی در نظ ر می گ یرد ک ه تحت‬
‫برخی شرایط‪ ،‬به سرمایه فیزیکی تبدیل می شود‪ .‬وی می گوید‪ :‬سرمایه اجتماعی جمع منابع واقعی یا بالقوه‬
‫ای است که حاصل شبکه های بادوام از روابط کم وبیش نهادینه شده آشنایی و شناخت متقابل به بی ان دیگ ر‬
‫عضویت در گروه است‪ .‬شبکه ای که هر یک از اعضای خود را از پشتیبانی سرمایه جمعی برخوردار می‬
‫کند و آنان را مستحق اعتبار می س ازد (اع یری‪ .)۱۳۸۵ ،‬ب رای بورديو س رمایه اجتم اعی م وقعیت ه ا و‬
‫روابط در گروه ها و شبکه های اجتم اعی اس ت ک ه دسترس ی ب ه فرص ت ه ای اطالع ات‪ ،‬من ابع م ادی و‬
‫موقعیت اجتماعی را برای افراد افزایش می دهد‪ .‬حجم سرمایه اجتم اعی م ورد تمل ک ی ک ف رد ب ه ان دازه‬
‫شبکه پیوندهایی بستگی دارد که او می تواند به طرزی م وثر بس یج کن د و مض افا وابس ته ب ه حجم س رمایه‬
‫(اقتصادی‪ ،‬فرهنگی با نمادین) کسانی است که وی با آنها مرتبط است‪ .‬سرمایه اجتم اعی نمای ان گ ر ادغ ام‬
‫منابع بالفعل و بالقوه ای است که برای مالکیت شبکه ای با دوام به کار رفته است‪ .‬همچنین وی معتق د اس ت‬
‫که ارزش ارتباطات یک فرد (یا حجم سرمایه اجتماعی ی ک عام ل) ب ه تع داد ارتباط ات فع ال ش ده و حجم‬
‫سرمایه فرهنگی‪ ،‬اجتماعی و اقتصادی هر ارتباط بستگی دارد‪ .‬بوردیو برای نمایش تعامل بین ارتباط ات و‬
‫سرمایه مالی یا فرهنگی‪ ،‬اعضای حرفه ها را مثال می زند‪ .‬مانند وکال یا پزشکان ک ه ب ا به ره ب رداری از‬
‫سرمایه اجتماعی (ارتباطات‪ ،‬مقبولیت و احترام ) اعتماد و اطمینان مشتریان را در یک جامعه سطح باال به‬
‫دست می آورند یا حتی از آن در زمینه شغلی و سیاسی بهره برداری می کنن د (رس تمی‪ .)۲۰ :۱۳۸۸ ،‬می‬
‫توان گفت که نگرش بوردیو به سرمایه اجتماعی نگاه ابزاری است؛ زیرا وی متوجه منافعی اس ت ک ه ف رد‬

‫‪17‬‬
‫به سبب شرکت در تعامالت اجتم اعی ب ه دس ت می آورد و اف راد ب ه منظ ور ح داکثر ک ردن من افع و س ود‬
‫تعمدی به ارتباطات اجتماعی می پردازند‪.‬‬
‫رابرت پاتنام‬ ‫‪-‬‬
‫اندیشه های پا تمام حول محور سه گان ه ای تحت عن اوین ش بکه ه ای مش ارکت م دنی‪ ،‬هنجاره ای معامل ه‬
‫متقابل و اعتماد می چرخد که برای تقویت سرمایه اجتماعی از همین سه مح ور س ود جس ته اس ت (از کی ا‪،‬‬
‫‪ .)۵۲ ،۱۳۸۳‬شبکه ه ای مش ارکت م دنی ش بکه ه ای مش ارکت م دنی یکی از اج زای ض روری س رمایه‬
‫اجتماعی می باشند و هر چه این شبکه ها در جامعه ای م تراکم ت ر باش ند احتم ال همک اری ش هروندان در‬
‫جهت منافع متقابل بیشتر است اما چرا شبکه های مش ارکت م دنی چ نین ت اثیر س ود آور قدرتمن دی دارن د؟‬
‫شبکه های مشارکت مدنی‪ ،‬هزینه های ب القوه عهدش کنی را در ه ر معامل ه ای اف زایش می دهن د‪ .‬فرص ت‬
‫طلبی منافعی را که فرد انتظار دارد از دیگر معامالت همزمانش و معامالت آینده نص یبش ش ود‪ ،‬ب ه خط ر‬
‫می اندازد‪ .‬شبکه های مشارکت مدنی در زبان تئوری بازی ها پیوند درونی بازی ه ا را اف زایش می دهن د‪.‬‬
‫به عبارت دیگر‪ ،‬منظور این است که فرد به سبب عهدشکنی و عدم پایبندی به هنجاری مشوق عم ل جمعی‬
‫از سوی گروه مج ازات‪ ،‬ط رد و در نتیج ه دچ ار ض رر و زی ان خواه د ش د‪ .‬ش بکه ه ای مش ارکت م دنی‬
‫هنجارهای قوی معامله متقابل را تقویت می کنند‪ .‬هموطنانی که در بسیاری از زمینه های اجتم اعی ارتب اط‬
‫متقابل دارند و آماده هستند تا هنجارهای قوی رفتار قابل قبول را توسعه دهن د و انتظ ارات متقابلش ان را در‬
‫بسیاری از ارتباطات تقویت کننده همکاری با یکدیگر منعکس کنند‪ ».‬این هنجاره ا را ی ک ش بکه ارتب اطی‬
‫که بر کسب شهرت در وفای به عهد و پذیرش هنجارهای رفتار جامعه محلی متکی است‪ ،‬تق ویت می کن د»‬
‫( پا تنام‪ ۲۹۸ :۱۳۸۰ ،‬و ‪.)۲۹۷‬‬
‫شبکه های مشارکت مدنی ارتباطات را تسهیل می کند و جری ان اطالع ات را در م ورد قاب ل اعتم اد ب ودن‬
‫افراد‪ ،‬بهبود می بخشند‪ .‬شبکه های مشارکت مدنی اجازه می دهند ک ه حس ن ش هرت ه ا ب ه دیگ ران انتق ال‬
‫یافته و پاالیش شوند‪ .‬ارتباطات بیشتر (مستقیم و غیر مستقیم بین مشارکت جویان باعث اعتماد متقابل بیشتر‬
‫بین آنها می شود و روند همکاری آن ها را تسهیل می کند (همان‪ .)۲۹۸ :‬شبکه های مشارکت م دنی تجس م‬
‫موفقیت پیشینیان در همکاری هستند که می توانند به عنوان یک چارچوب ف رهنگی ش فاف ب رای همک اری‬
‫آینده عمل نمایند‪ .‬شبکه فرهنگی یک ت داوم ایج اد می نمای د ب ه ط وری ک ه راه ح ل غ یر رس می مش کالت‬
‫معامله در گذشته را به زمان حال انتق ال می ده د و این راه ح ل ه ای غ یر رس می را در ک وران تغی یرات‬
‫اجتماعی به منبع مهم تداوم تبدیل می سازد‪ .‬شبکه های مشارکت مدنی مورد نظر کلمن و پا تنام شامل شبکه‬
‫های افقی می باشد‪ ،‬نه عمودی‪ ،‬زیرا در شبکه ه ای عم ودی جری ان عم ودی اطالع ات غ ير موث ق ت ر از‬
‫جریان افقی اطالعات هستند و بخشی از آن به این دلیل است که اطالع ات قاب ل اتک ا و درس ت م انع به ره‬
‫کشی و استعمار محسوب می شوند‪ .‬مهم تر اینکه مجازات هایی که از هنجاره ای معامل ه متقاب ل در مقاب ل‬
‫تهدید فرصت طلبی حمایت می کند در شبکه های عمودی‪ ،‬کمتر برای مقامات عالی وض ع می ش ود و اگ ر‬
‫هم وضع شوند کمتر اجرا می شوند همان ‪.)۲۹۸:‬‬
‫هنجارهای معامله متقابل‬ ‫‪-‬‬

‫‪18‬‬
‫هنجارها هنگامی به وجود می آیند که یک عمل تجلیات بیرونی مشابهی برای تعداد دیگری از اف راد دارد‪.‬‬
‫از این رو بازارهای برخوردار از حتی کنترل آن عم ل ب ه آس انی ایج اد نمی ش وند و هیچ ب ازیگر واح دی‬
‫نمی تواند به گونه ای مفید در معامله ای برای به دست آوردن حتی کنترل شرکت کند ‪ .‬هنجاره ا از طری ق‬
‫سرمشق شدن و اجتماعی شدن و نیز از طریق مجازات ها در افراد جامعه تلقین و تثبیت می شوند (هم ان ‪:‬‬
‫‪ .)۲۹۳‬معامله متقاب ل عم ومی (ن ه این ک ه من ب رای ش ما این ک ار را خ واهم ک رد ب ه خ اطر این ک ه ش ما‬
‫قدرتمندتر از من هستید‪ ،‬و حتی به این که من اکنون این کار را برای شما انجام می دهم به این امید که ش ما‬
‫در یک برهه سخت دیگر کاری برای من انج ام دهی د) س رمایه اجتم اعی عظیمی ایج اد می کن د و م وجب‬
‫تحکیم همکاری می گردد (همان ‪.)۳۱۳:‬‬
‫هنجارهایی که اعتماد را تقویت می کنند توسعه می یابند چرا که آن ه ا هزین ه مع امالت را پ ایین آورده و‬
‫همکاری را تسهیل می نمایند (هم ان ‪ .)۲۹4:‬مهم ت رین این هنجاره ا هنج ار معامل ه متقاب ل اس ت‪ .‬معامل ه‬
‫متقابل بر دو نوع می باشد‪ :‬گاهی اوقات متوازن یا ویژه و گاهی اوق ات عم ومی ی ا ش ایع نامی ده می ش ود‪.‬‬
‫معامله متقابل متوازن به مبادله همزمان چیزهایی ب ا ارزش براب ر اش اره دارد مانن د م وقعی ک ه همک اران‬
‫روزهای تعطیلشان را با هم عوض می کنند یا نمایندگان پارلمان با هم زد و بند می کنند‪ ،‬اما معامل ه متقاب ل‬
‫عمومی به رابطه تبادل مداومی اشاره دارد که در همه حال یک طرفه و غ ير مت وازن اس ت ام ا انتظ ارات‬
‫متقابلی ایجاد می کند مبنی بر این که سودی که اکنون اعطا شده باید در آینده بازپرداخت گردد‪ .‬ب رای مث ال‬
‫دوستی اغلب به معامله متقابل عمومی تبدیل می شود هیچ وظیفه ای ضروری ت ر از ج بران محبت نیس ت‪.‬‬
‫هیچ کس به فردی که یک محبت یا لطف را فراموش کند‪ ،‬اعتماد ندارد‪( .‬پات ام‪ .)۲۹۳ :۱۳۸۰ ،‬هنجاره ای‬
‫معامله متقابل یکی از مولدترین اجزای سرمایه اجتماعی است‪ .‬جوامعی که در آن ها از این هنج ار پ یروی‬
‫می شود به گونه ای موثر می توانند بر فرصت طلبی ف ائق آم ده و مش کالت عم ل جمعی را ح ل کنن د (از‬
‫کیا‪.)۱۳۸۳ ،‬‬
‫‪ -2-3-6‬اعتماد‬
‫اعتماد باعث تسهیل همکاری می شود و هر چه اعتماد در جامعه ای باالتر باشد احتمال همکاری هم بیش تر‬
‫خواه د ب ود و خ ود همک اری و ن یز اعتم اد ایج اد می کن د‪ .‬اعتم اد ک ه یکی از عناص ر ض روری تق ویت‬
‫همکاری است یک عنصر غیر اختیاری و نا آگاهانه نمی باشد‪ .‬اعتماد مستلزم پیش بینی رفتار یک ب ازیگر‬
‫مستقل است‪ .‬شما برای انجام دادن ک اری ص رفا ب ه این دلی ل ک ه ف ردی (ی ا نه ادی) می گوی د آن را انج ام‬
‫خواهد داد به او اعتماد نمی کنید‪ .‬بلکه شما تنها به این دلیل به او اعتماد می کنید که با توجه به شناخت ش ما‬
‫از خلق و خوی او‪ ،‬انتخاب های ممکن او‪ ،‬تبعاتشان و توانایی او‪ ،‬حدس می زنید که انجام دادن این ک ار را‬
‫بر خواهد گزید‪( ».‬پاتتام‪ )۲۹۲: ۱۳۸۰ ،‬در جوامع کوچک و به هم پیوسته این پیش بینی ب ر اس اس چ یزی‬
‫انجام می شود که ویلیامز آن را «اعتماد صمیمی» می نامد یعنی به اعتمادی ک ه ب ه آش نایی نزدی ک ب ا این‬
‫فرد بستگی دارد‪ .‬اما در جوامع بزرگ تر و پیچیده تر یک اعتماد غیر شخصی تر با شکل غیر مستقیمی از‬
‫اعتماد اعتماد تعمیم یافته و اعتماد نهادی) ضرورت دارد (از کیا‪.)۱۳۸۳ ،‬‬
‫‪ -‬جیمز کلمن‬

‫‪19‬‬
‫همانطور که سرمایه فیزیکی‪ ،‬با ایجاد تغییرات در مواد جهت شکل دادن به ابزارهایی که تولی د را تس هیل‬
‫می کنند به وجود می آید و از جنبه ای ملموس و قابل مشاهده برخ وردار اس ت‪ .‬س رمایه انس انی‪ ،‬ب ا تغی یر‬
‫دادن افراد برای کسب مهارت ها و توانایی هایی به آنها پدید می آید و افراد را توان ا می س ازد ت ا ب ه ش یوه‬
‫های جدید رفتار کنند و بنابراین کمتر ملموس بوده و در مهارت ها و دانشی که ف رد کس ب ک رده تجس م می‬
‫یابد‪ .‬اما سرمایه اجتماعی‪ ،‬حتی کمتر از این ملموس بوده و در روابط میان اف راد تجس م می یاب د و م وقعی‬
‫سرمایه اجتماعی بوجود می آید که روابط میان افراد ب ه ش یوه ای دگرگ ون ش ود ک ه کنش را تس هیل نمای د‬
‫کلمن‪ .)۴۶۵ :۱۳۷۷ ،‬به نظر کلمن سرمایه اجتماعی متضمن ش بکه ه ای مبت نی ب ر اعتم اد و ارزش ه ای‬
‫مشترک و بخشی از ساختار اجتماعی اس ت ک ه ب ه کنش گ ر اج ازه می ده د ت ا ب ا اس تفاده از آن ب ه من ابع‬
‫بیشتری دست یابد همان‪ .)۴۷۶ :‬برای کلمن سرمایه اجتماعی و در ساختار روابط می ان کنش گران اف زایش‬
‫می یابد‪ .‬او اشکال عم ده س رمایه اجتم اعی را تعه دات و انتظ ارات دو طرف ه‪ ،‬ظ رفیت ب القوه ش بکه ه ای‬
‫گسترده ارتباط ات و اطالع ات‪ ،‬ارزش ه ا و هنجاره ای مش ترک و ض مانت ه ای اج رایی م وثر‪ ،‬رواب ط‬
‫اقتدار‪ ،‬سازمان اجتماعی‪ ،‬انطباق پذیری و سازمان تعهدی می داند‪.‬‬
‫به نظر کلمن کسب قدرت و نفوذ از مزایای دیگر سرمایه اجتماعی است‪ .‬او در نوشته های خ ود اش اره ب ه‬
‫واژه کلوپ نمایندگان مجلس دارد که در واقع منظور بحث «قدرت» است‪ .‬برخی نمایندگان ق درت بیش تری‬
‫نسبت به نمایندگان دیگر دارند‪ .‬چرا که آنها تعهدات متفاوت با دیگر نمایندگان برای خود ایج اد ک رده ان د و‬
‫از اعتب ار این تعه دات ب رای مش روعیت بخش یدن ب ه رفت ار خ ود اس تفاده می کنن د‪ .‬م زیت دیگ ر س رمایه‬
‫اجتماعی ایجاد یکپارچگی در میان اعضاست‪ .‬هنجارها و باورهای محکم باعث ایجاد شبکه اجتم اعی ق وی‬
‫می شود که در بر گیرنده آداب و رسوم و قوانین خاصی است و این هنجاره ا ج ایگزین کن ترل رس می می‬
‫شوند‪ .‬همچنین کلمن سرمایه اجتماعی را نوعی کاالی عمومی می دانست که گرچه به دس ت کس انی ک ه آن‬
‫را تشخیص می دهند ایجاد می شود ولی من افع آن ش امل تم ام اج زای س اختار می ش ود‪ .‬بن ابراین س رمایه‬
‫اجتماعی سبب می شود تا همکاری بین افراد ایجاد شود که در غیر این صورت دنبال منافع فردی خ ود می‬
‫رفتند‪ .‬بر مبنای نظر جیمز کلمن عوامل ساخت سرمایه اجتماعی از چهار دسته زير خارج نیست‪:‬‬
‫الف‪ :‬عوامل نهادی‪ ،‬به معنای ق انون‪ ،‬رس م‪ ،‬ع رف‪ ،‬ع ادت و ی ا س ازمانی اس ت ک ه در زن دگی سیاس ی و‬
‫اجتماعی مردم موثر واقع شده نظام هدف داری را در جهت رفع نیازهای یک اجتم اع س ازمان یافت ه ایج اد‬
‫می کند‪ .‬مثال بارز یک نهاد‪ ،‬دولت است که به واسطه وض ع ق وانین و ایج اد نظ ام هدف دار م وجب تش کیل‬
‫سرمایه اجتماعی می شود‬
‫ب‪ -‬عوامل خودجوش‪ ،‬شامل هنجارهایی که به صورت خودجوش به جای قانون و دیگر نهادهای رسمی از‬
‫کنش های متقابل اعضای یک اجتماع به وجود می آید و ناشی از انتخاب ه ای تعم دی نیس تند‪ .‬هنگ امی ک ه‬
‫کنش های افراد یک اجتماع در تقابل با یکدیگر بر اساس تعقل و تفکر صورت می گیرد هنجاره ایی را ب ه‬
‫وجود می آورد که زمینه ساز تشکیل سرمایه اجتماعی است‪.‬‬
‫ج‪ -‬عوامل بیرونی‪ ،‬هنجارهایی هستند که از جایی غیر از همان اجتماعی که در آن جاری است‪ ،‬سرچش مه‬
‫می گیرند‪.‬‬

‫‪20‬‬
‫د‪ -‬عواملی همچون دین و مذهب‪ ،‬ایدئولوژی و فرهنگ با تجربه مشترک تاریخی جزو این گروه طبقه بندی‬
‫می گردند‪ .‬کلمن بیان می کند‪ ،‬ماکس وبر جامعه شناس آلم انی ب ه دین ن ه تنه ا ب ه دلی ل عام ل ایج اد کنن ده‬
‫اخالق در کار‪ ،‬بلکه به دلیل عامل ایجاد کنن ده ش بکه ه ای اعتم اد در رواب ط تج اری و مب ادالت اقتص ادی‬
‫توج ه می ک رد و عوام ل ط بیعی‪ ،‬در این گ روه دو دس ته از عوام ل ب ه ص ورت رواب ط خویش اوندی و‬
‫همبس تگی ه ای ق ومی و ن ژادی ق رار می گیرن د‪ .‬اهمیت خویش اوندی در مقایس ه ب ا دیگ ر س اختارهای‬
‫اجتماعی‪ ،‬به میزان زیادی در جوامع مختلف‪ ،‬ف رق می کن د‪ .‬ام ا در هیچ جامع ه ای خویش اوندی ب ه ط ور‬
‫کامل محو نشده است‪ .‬از سوی دیگر با توجه به این که خصلت اجتماعی بودن تا حدی ریشه در فرهنگ ه ا‬
‫دارد‪ ،‬اما با گرایش های بنیانی انسان در جهت اجتماعی بودن و مسائل ژنتیکی بس یار مرتب ط اس ت (کلمن‪،‬‬
‫‪.)۱۳۷۷:۱۲‬‬
‫کلمن سازمان اجتماعی را پدید آورن ده س رمایه اجتم اعی در نظ ر می گ یرد‪ ،‬ولی معتق د اس ت ک ه س رمایه‬
‫اجتماعی با کارکردش تعریف می شود‪ .‬به زعم وی سرمایه اجتماعی شیئی واحد نیست بلکه انواع چیزهای‬
‫گوناگونی است که دو ویژگی مشترک دارند‪ :‬همه آنها جنبه ای از ساخت اجتماعی هستند و کنش های معین‬
‫افراد را در درون ساختار تسهیل می کنند‪ .‬سرمایه اجتماعی مانن د ش کل ه ای دیگ ر س رمایه مول د اس ت و‬
‫دستیابی ب ه ه دف ه ای معین را ک ه در نب ود آن دس ت ی افتنی نخواه د ب ود امک ان پ ذیر می س ازد ( کلمن‪،‬‬
‫‪)464 :۱۳۷۷‬‬
‫‪ -‬فرانسیس فوکویاما‬
‫فرانسیس فوکویاما نیز همچون پا تنام در تعریف سرمایه اجتماعی از وجود هنجارها و ارزش ها س خن می‬
‫گوید‪ .‬البته او ارزش ها و هنجارهای غیر رسمی در یک گروه را مدنظر دارد و بر این اساس می گوید‪:‬‬
‫سرمایه اجتماعی را به سادگی می توان به عنوان وج ود مجموع ه معی نی از ارزش ه ا و هنجاره ای غ یر‬
‫رسمی تعریف کرد که اعضای گروهی که همکاری و تعاون میانشان مجاز است‪ ،‬در آن سهیم هستند‪ .‬با این‬
‫تعریف اعتماد‪ ،‬شبکه ها‪ ،‬جامعه مدنی و امثالهم که با سرمایه اجتماعی مرب وط ان د‪ ،‬تمام ا محص ول ج انبی‬
‫این پدیده اند که در نتیجه سرمایه اجتماعی ب ه وج ود می آین د‪ .‬ولی خ ود س رمایه اجتم اعی را تش کیل نمی‬
‫دهند‪ .‬به اعتقاد او مشارکت در ارزش ها و هنجارها به خودی خود باعث تولید سرمایه اجتماعی نمی ش ود‪،‬‬
‫چرا که این ارزش ها ممکن است ارزش های منفی باشد‪ .‬هنجارهایی به تشکیل سرمایه اجتماعی منج ر می‬
‫شود که به ایجاد و افزایش همکاری در گروه بیانجامد‪ .‬این هنجارها با فضائل ستی چون درستکاری‪ ،‬وف ای‬
‫به عهد‪ ،‬قابل اعتماد بودن در انجام وظیفه‪ ،‬روابط متقابل و نظایر آن مرب وط ان د و جوام ع م درن ب ه ج ای‬
‫اینکه در صدد باشند ک ه اخالق اعضایش ان را بهب ود بخش ند‪ ،‬در جس تجوی تاس یس نهاده ای رس می چ ون‬
‫حکومت متکی بر قانون و مبادله مبتنی بر بازار آزاد هستند تا رفتارهای اعض ای خ ود را نظ ام عن د کنن د‪.‬‬
‫اما در سازمان های امروزی روابط مبتنی بر اجبار و اقتدار رسمی به عنوان منابع مهم و اث ر گ ذار رو ب ه‬
‫اف ول گذاش ته و م وقعیت ش بکه ه ا و تخص ص در ح ال ظه ور و گس ترش اس ت (رس تمی‪.)۲۹ :۱۳۸۸ ،‬‬
‫فوکویاما اعتقاد دارد که در ارتب اط ب ا س رمایه اجتم اعی بای د دو نکت ه را روش ن ک رد‪ ،‬اول اینک ه س رمایه‬
‫اجتماعی‪ ،‬زیر مجموعه سرمایه انسانی نیست‪ ،‬چراکه این سرمایه متعلق ب ه گ روه هاس ت و ن ه اف راد و در‬
‫واقع هنجارهایی که شالوده سرمایه اجتماعی را تشکیل می دهند‪ ،‬در ص ورتی مع نی دارد ک ه بیش از ی ک‬

‫‪21‬‬
‫فرد در آن سهیم باشد‪ .‬گروهی که حاوی سرمایه اجتماعی اند‪ ،‬ممکن است به کوچکی دو دوست باشند که با‬
‫یکدیگر تبادل اطالعات می کنند یا در پروژه ای مشترکا همکاری می کنند یا ممکن است در مقیاس ب زرگ‬
‫تر تمامی یک علت باشند‪ .‬دوم این که سرمایه اجتماعی با توج ه ب ه علم سیاس ت و علم اقتص اد لزوم ا چ یز‬
‫خوبی نیست‪ .‬در این علوم‪ ،‬همکاری و همیاری برای تمام فعالیت های اجتماعی خواه خوب یا بد‪ ،‬ضروری‬
‫است به عقیده فوکویاما مفهوم مفید دیگر در این بحث‪ ،‬شعاع اعتماد» است همه گروه ه ای اجتم اعی دارای‬
‫میزان خاصی از شعاع اعتماد اند که به مفهوم میزان گس تردگی دای ره همک اری و اعتم اد متقاب ل اعض ای‬
‫میزان خاصی از شعاع اعتماد اند که به مفهوم میزان گس تردگی دای ره همک اری و اعتم اد متقاب ل اعض ای‬
‫یک گروه است‪ .‬در این نتیجه گیری می توان گفت که هر چه یک گروه اجتماعی دارای شعاع اعتماد باالتر‬
‫باشد‪ ،‬سرمایه اجتماعی بیشتری نیز عاید خواهد داشت‪ .‬در گروه های اجتماعی فرهنگی س نتی مانن د طایف ه‬
‫ها‪ ،‬قبایل‪ ،‬اجتماعات روستایی‪ ،‬فرقه های دینی و غیره که مبت نی ب ر هنجاره ای مش ترک هس تند و از آنه ا‬
‫برای رسیدن به اه داف مش ترک اس تفاده می نماین د‪ ،‬ب ه دلی ل این ک ه دارای ش عاع اعتم اد مح دود هس تند‪،‬‬
‫همبستگی درون گروهی آنها مانع همکاری با سایر گروه ها می ش ود و این همبس تگی درون گ روهی آث ار‬
‫منفی بر افراد بیرون تحمیل می کند‪ .‬محدود بودن شعاع اعتماد مانع تحول و نوس ازی این گون ه اجتماع ات‬
‫می شود اما چنانچه یک گروه اجتماعی‪ ،‬برون گرایی مثبتی نسبت به اعضای گروههای دیگر داش ته باش د‪،‬‬
‫شعاع اعتماد این گروه از حد داخلی آن نیز فراتر می رود و موجب همبستگی و انسجام اجتماعی کل جامعه‬
‫می شود همچ نین فوکویام ا ب رخی از کش ورها را ک ه از نظ ر ف رهنگی یکس ان هس تند ب ر اس اس س رمایه‬
‫اجتماعی مقایسه می کند و هدف او این است که به این س وال پاس خ ده د ک ه چ را ب رخی کش ورها م وفقیت‬
‫اقتصادی بیشتری نس بت ب ه س ایر کش ورها دارن د‪ .‬او ادع ا می کن د در این کش ورها س طوح ب االی ق ابلیت‬
‫اجتماعی (سرمایه اجتماعی) صداقت و اعتماد افراد را به انجام کارهای مشارکتی و تعاونی مشتاق میس ازد‬
‫و زمینه را برای رشد و ترقی جوامع فراهم می کند‪ .‬مثال در کش ور ژاپن س طوح ب االی س رمایه اجتم اعی‬
‫سبب رشد و توسعه این کشور شده است‪ .‬فوکویاما متابع ایجاد کننده س رمایه اجتم اعی را اینگون ه بی ان می‬
‫کند‪:‬‬
‫‪ -1‬هنجارهایی که به لحاظ نهادی ساخته شده اند و منتج از نهادهای رسمی مانند دولت و نظام قانونی‬

‫‪ -۲‬هنجارهای خودجوش که از کنش های متقابل اعضای یک جامعه برخاسته ان د‪ -3 .‬س اخت من دی ب رون‬
‫را که برخاسته از اجتماعی غیر از اجتماع درون خودشان هستند و می توانند از دین‪ ،‬ایدئولوژی‪ ،‬فرهنگی‬
‫و تجربه های مشترک نشات بگیرند و هنجاره ایی ک ه از ط بیعت ریش ه گرفت ه ان د مانن د خ انواده‪ ،‬ن ژاد و‬
‫قومیت (فوکویاما‪.)۹۸: ۱۳۷۹ ،‬‬

‫مایکل ولکات و دیپا نارایان‬ ‫‪-‬‬

‫ولكاك و نارایان از متخصصان برجسته بانک جهانی که با گ روه تحقیق ات و برنام ه ک اهش فق ر این بان ک‬
‫همکاری می کنند در سال ‪ ۱۹۹۹‬با توجه به ادبیات موجود سرمایه اجتماعی و ب ا تاکی د ب ر عقول ه اقتص اد‬

‫‪22‬‬
‫سیاسی و اقتصاد نهادگرایی چهار نوع نگاه را در مورد سرمایه اجتماعی تش خیص داده ان د ک ه آنه ا را در‬
‫چهار دیدگاه اجتماع گرایی‪ ،‬شبکه ای‪ ،‬نهادی و دیدگاه همیاری مقوله بندی کرده اند‬

‫‪ -2-3-6-1‬دیدگاه اجتماع گرایی‬

‫در این دیدگاه‪ ،‬سرمایه اجتماعی با سازمان های محلی چون باشگاه ها‪ ،‬انجمن ها و گروه های م دنی براب ر‬
‫ولكا و نارایان از متخصصان برجسته بانک جهانی ک ه ب ا گ روه تحقیق ات و برنام ه ک اهش فق ر این بان ک‬
‫همکاری می کنند در سال ‪ ۱۹۹۹‬با توجه به ادبیات موجود سرمایه اجتم اعی و ب ا تاکی د ب ر مقول ه اقتص اد‬
‫سیاسی و اقتصاد نهادگرایی چهار نوع نگاه را در مورد سرمایه اجتماعی تش خیص داده ان د ک ه آنه ا را در‬
‫چهار دیدگاه اجتماع گرایی‪ ،‬شبکه ای‪ ،‬نهادی و دیدگاه همیاری مقوله بندی کرده اند‪.‬‬

‫‪-2-3-6-2‬دیدگاه اجتماع مرایی‬

‫در این دیدگاه‪ ،‬سرمایه اجتماعی با سازمان های محلی چون باشگاه ها‪ ،‬انجمن ها و گروه های م دنی براب ر‬
‫انگاشته می شود‪ ،‬اجتماع گرایان که نگاهشان به تع داد و فش ردگی این گ روه ه ا در ی ک اجتم اع معط وف‬
‫است‪ ،‬بر این اعتقادند که سرمایه اجتماعی ذاتا خیر اس ت و وج ود آن هم واره اث ری مثبت ب ر رف اه جامع ه‬
‫دارد‪.‬‬

‫‪ -2-3-6-3‬دیدگاه شبکه ای‬

‫در این دیدگاه درباره سرمایه اجتماعی‪ ،‬اهمیت پیوندهای عمودی و افقی در بین مردم و روابط درونی و في‬
‫مابین این قبیل هویت های سازمانی (منتج از این پرونده ها) به عنوان گروه ها و بنگاه ها مورد تایی د ق رار‬
‫می گیرد‪ .‬این دیدگاه می پذیرد که پیوندهای نیرومند درون اجتماعی به خانواده ها و اجتماع ات حس ه ویت‬
‫و مقصد مشترک می دهد‪ .‬این دیدگاه همچنین تاکید می کند که پیوندهای قوی افقی ب دون پیون دهای ض عیف‬
‫بين اجتماعی از قبیل پیوندهایی که شکاف های گوناگون اجتماعی مبتنی ب ر دین‪ ،‬طبق ه‪ ،‬ق ومیت‪ ،‬جنس یت‪،‬‬
‫شئون و موقعیت های اجتماعی اقتصادی را پوشش می دهد‪ ،‬ممکن است مبنایی برای پی جویی منافع فرق ه‬
‫ای در آیند‪ .‬آنها اولی را سرمایه اجتماعی درون گروهی و دومی را سرمایه اجتماعی برون گ روهی نامی ده‬
‫اند‪.‬‬

‫‪ -2-3-6-4‬دیدگاه نهادی‬

‫این دیدگاه مدعی است که سر زندگی شبکه های اجتماعی عمدتا محص ول محی ط سیاس ی‪ ،‬ق انونی و نه ادی‬
‫است‪ .‬این نگرش سرمایه اجتماعی را متغیر وابسته تلقی می کند و ظرفیت گروه ه ا ب رای عم ل ک ردن ب ه‬
‫منافع جمعی را وابسته به کیفیت نهادهای رسمی می داند که تحت آن ها ق رار دارن د‪ .‬ب ر اس اس این دی دگاه‬

‫‪23‬‬
‫چگونگی عملکرد دولت ها و بنگاه ها نیز به نوبه خود از یک سو ب ه انس جام درونی ‪ ،‬اعتب ار و ص الحیت‬
‫خودشان و از سوی دیگر پاسخگویی آنها در برابر جامعه مدنی وابسته است‪.‬‬

‫‪ -2-3-6-5‬دیدگاه همیاری‬
‫این دیدگاه می کوشد آثار قوی دو دیدگاه شبکه ای و نهادی را در یکدیگر ادغام کند و از طریق آن مناسبات‬
‫کنشگران جامعه مدنی و دیوان ساالری های دولتی بررسی نماید و معتقد است‪ ،‬توسعه پیامد ترکیب ظرفیت‬
‫جامعه و دولت است‪ .‬همیاری دولت و شهروندان مبتنی بر دو عامل مکمل ب ودن و اتك اء اس ت‪ .‬منظ ور از‬
‫مکم ل ب ودن رواب ط حم ایتی دو طرف ه بین کنش گران بخش دول تی و خصوص ی اس ت‪ .‬مانن د ات اق ه ای‬
‫بازرگانی که موجب تسهیل مبادله بين أصناف اجتماعی و گروه ه ای تج اری را ف راهم می آورد و منظ ور‬
‫از اتکاء ماهیت و گستره پیوندهایی است که در بین شهروندان و مقامات دولتی برقرار می ش ود‪ .‬در مقاب ل‬
‫نهادهای دولتی ضعیف و شکاف های ژرف بین مقامات صاحب ق درت و ش هروندان معم ولی ب ه بی ثب اتی‬
‫سیاسی‪ ،‬فساد‪ ،‬رشوه خواری فراگیر‪ ،‬افزایش نابرابری و فرار سرمایه می انجامد‪ .‬ولكا و تارای ان در ق الب‬
‫این دیدگاه ایده محوری سرمایه اجتماعی بین گروهی و روابط دولت جامعه را در هم آمیخته و با ادغام آنه ا‬
‫پیشنهاد می کند که ترتیبات مختلف حکمرانی و سرمایه اجتماعی بین گروهی در یک گروه‪ ،‬جم اعت محلی‬
‫یا جامعه مالحظات متفاوتی را طلب می کند که در نمودار زیر منعکس شده است(شکل‪.)1-2‬‬

‫(شکل‪ )1-2‬دیدگاه همیاری(منبع‪ :‬رستمی‪)۳۵ ،‬‬

‫در کشورها با جوامع محلی که از حاکمیت خوب و سطح متعالی سرمایه اجتماعی بین گروهی بهره دارن د‪،‬‬
‫دولت و جامعه مکمل یکدیگرند و احتمال موفقیت اقتصادی و نظم اجتماعی بیش تر اس ت‪ .‬ولی هنگ امی ک ه‬

‫‪24‬‬
‫عمده سرمایه اجتماعی یک جامعه نصیب گروه های اولیه اجتماعی شود‪ ،‬گروه های قدرتمندتر به به ای ب ه‬
‫حاشیه راندن گروه های دیگر بر دولت چیرگی پیدا می کنند که خصلت ب ارز این قبی ل جوام ع ان واع نهفت ه‬
‫است‪ .‬حالت دیگر این که رابطه دولت جامعه ممکن است به انحطاط گراید و به صورت کشمکش‪ ،‬جن گ و‬
‫هرج و مرج در آید‪ .‬در این صورت فروپاشی و گسستگی روی می دهد که جنگ ساالران‪ ،‬مافیای محلی و‬
‫جنبش های چریکی فرصت قبضه کردن قدرت دولتی و اقتدار ناش ی از آن را ب ه دس ت می آورن د‪ .‬آخ رین‬
‫حالت هنگامی است که شهروندان از خدمات و مزایا محروم می شوند‪ ،‬شبکه های غیر رس می ج ای دولت‬
‫شکست خورده را می گیرند و راهبرد سروسامان دادن به اوضاع را پی می ریزند‪ .‬در «ب نين » و توگ و »‬
‫در آفریقا که زنان به منابع اعتباری دسترسی نداشتند در مقابل این محرومیت دست ب ه تاس یس انجمن ه ای‬
‫اعتباری گردان غیر رسمی می زنند‪ .‬و در تانزانیا عدم برخورداری از حمایت پلیس‪ ،‬برخی از روستاها را‬
‫واداشت تا به نظام امنیتی متکی شوند که خود ایجاد کرده بودند‪ .‬در بهترین حالت زمانی است که نماین دگان‬
‫دولت‪ ،‬بخش خصوص ی و نهاده ای م دنی جامع ه مش ترکی تاس یس کنن د ک ه از طری ق آن بتوانن د اه داف‬
‫مشترکی را پیگیری کنند‪ .‬در این صورت توسعه می تواند محقق شود‪ .‬در این شرایط س رمایه اجتم اعی ب ه‬
‫عنوان یک متغیر واسط دارای نقشی است که به وس یله نهاده ای خصوص ی و عم ومی ش کل گرفت ه اس ت‬
‫(رستمی‪.)۳۷-۳۹ :۱۳۸۸ ،‬‬

‫‪-2-3-6-6‬خالصه دیدگاه های نظریه پردازان سرمایه اجتماعی‬

‫به طور خالصه بر اساس نظریه های ارائه شده سرمایه اجتماعی را می ت وان حاص ل پدی ده ه ای اعتم اد‪،‬‬
‫تعامل متقاب ل اف راد و گ روه ه ای اجتم اعی‪ ،‬احس اس ه ویت جمعی و گ روهی‪ ،‬احس اس وج ود تص ویری‬
‫مشترک از آینده و کار گروهی در یک سیستم اجتماعی دانست‪ .‬یکی از مفاهیم مفید در تبیین مفهوم س رمایه‬
‫اجتماعی‪ ،‬شبکه اعتماد است‪ .‬شبکه اعتماد عبارت از گروهی است که بنا بر اعتماد متقاب ل ب ه یک دیگر‪ ،‬از‬
‫اطالعات‪ ،‬هنجارها و ارزش های یکسانی در تبادالت في م ابین خ ود اس تفاده می کنن د‪ .‬از این رو‪ ،‬اعتم اد‬
‫بین اعضا شبکه ها نقش زیادی در آسان کردن فرایندها و کاهش هزینه ه ای مرب وط ب ه این گون ه تب ادالت‬
‫دارد‪ .‬شبکه اعتماد می توان د بین اف راد ی ک گ روه و ی ا بین گ روه ه ا و س ازمان ه ای گون اگون پدی د آی د‪.‬‬
‫همچنین به دلی ل وابس تگی و ارتب اط متقاب ل و محکمی ک ه بین این ش کل از س رمایه ب ا س رمایه ف یزیکی و‬
‫اقتصادی و همچنین سرمایه انسانی دارد‪ ،‬وج ود آن ب ه تس ریع برنام ه ه ای توس عه اقتص ادی‪ ،‬آموزش ی و‬
‫ف رهنگی منج ر می ش ود در مقاب ل اف ول س رمایه اجتم اعی در ه ر جامع ه و کش وری آن را ب ا مش کالت‬
‫فرهنگی‪ ،‬سیاسی و اجتماعی روبرو می سازد که منجر به فروپاشی اجتماعی خواهد ش د‪ .‬ب ه عقی ده آنت ونی‬
‫گیدنز سرمایه اجتماعی به عنوان زیرینای ایجاد جامعه مدرن‪ ،‬مطرح است و در صورت کاهش و اف ول آن‬
‫شاهد تبعیض‪ ،‬نابرابری‪ ،‬مهاجرت‪ ،‬عدم حس اعتماد عمومی‪ ،‬کاهش مشارکت اجتماعی‪ ،‬افول امور خیریه‪،‬‬
‫افزایش انحرافات و اعتیاد و فروپاشی خانواده و شکاف بین نسلی خواهیم بود (گیدنز‪.)۱۳۷۷ ،‬‬

‫‪25‬‬
 ‫‪-2-3-7‬سطوح سرمایه اجتماعی‬
‫‪ -2-3-7-1‬سطح خرد (فردی)‬
‫سرمایه اجتماعی در سطح خرد‪ ،‬شامل شبکه هایی از افراد گروه های مختل ف اجتم اعی همچ ون دوس تان‪،‬‬
‫اقوام و خانواده ها می شود‪ .‬به طور کلی‪ ،‬سرمایه اجتماعی در این سطح‪ ،‬به افراد موج ود در ش بکه اش اره‬
‫دارد که بر اثر تعامل میان آنها‪ ،‬شناخت حاصل می شود و هویت اعض ا ش کل می گ یرد (ال وانی و نق وی‪،‬‬
‫‪ .)۱۳۸۵‬این سطح از سرمایه اجتماعی می تواند اثرات جنبی مثبت و یا منفی را به همراه داشته باشد‪.‬‬
‫اگر تعامالت و روابط بین گروهها و شبکه ها طوری باش د ک ه فق ط ب ا اعض ای گ روه رابط ه و داد و س تد‬
‫داشته باشند‪ ،‬یک نوع اثر جنبی منفی را به وجود می آورد که می تواند با رشد و توسعه اقتصادی در تضاد‬
‫باشد‪ .‬از آن جمله می توان به گروه ه ای تروریس تی و مافيا اش اره ک رد ک ه در این گون ه م وارد‪ ،‬س رمایه‬
‫اجتماعی فقط به نفع اعضای این گروه هاست و نفعی برای جامعه ندارد‪ .‬چو (‪ )۲۰۰۶‬این سطح از سرمایه‬
‫اجتماعی را به دو نوع سرمایه اجتماعی درون گروهی و سرمایه اجتماعی برون گروهی تقسیم بندی ک رده‬
‫است‪.‬‬
‫‪ -2-3-7-2‬سرمایه اجتماعی درون گروهی‬
‫این ن وع س رمایه اجتم اعی در بین اف رادی ک ه رواب ط نزدی ک و دوس تانه دارن د‪ ،‬مث ل اعض ای خ انواده‪،‬‬
‫دوستان نزدیک و همسایگان دیده می شود‪ .‬سرمایه اجتماعی درون گروهی ب ه خ انواده و دوس تان نزدی ک‬
‫حس هویت و مقصد مشترک می دهد (ولكا و نارایان‪.)۱۳۸۴ ،‬‬
‫نظریه پردازان‪ ،‬اثرات منفی س رمایه اجتم اعی را ب ه س رمایه اجتم اعی درون گ روهی نس بت می دهن د و‬
‫گذراندن وقت با خانواده و دوستان نزدیک را مانع از افزایش تولید و در نتیجه رشد اقتصادی می دانند‪ .‬این‬
‫در حالی است که چو (‪ )۲۰۰۶‬در مدل خود بیان می کند که سرمایه اجتماعی درون گروهی‪ ،‬نقش ی کلی دی‬
‫در انباشت سرمایه انسانی بازی می کند و از این نظر می تواند باعث افزایش رشد اقتصادی شود‪.‬‬
‫‪ -2-3-7-3‬سرمایه اجتماعی میان گروهی‬
‫این نوع سرمایه اجتماعی‪ ،‬روابط بین افرادی را شامل می ش ود ک ه از خصوص یات ارزش ی و ف رهنگی و‬
‫نیز عقاید مشترک کمتری برخوردارند‪ .‬به عنوان مثال‪ ،‬هر چه ارتباط و پیوند بین عموم مردم و گروه ها و‬
‫سازمان های مختل ف بیش تر باش د‪ ،‬این ن وع از س رمایه اجتم اعی بیش تر در جامع ه وج ود خواه د داش ت‪.‬‬
‫همچنین ولکا و نارایان از جیتل و ویدال نقل می کنن د ک ه از س رمایه اجتم اعی می ان گ روهی می ت وان ب ه‬
‫عنوان پیوندهای بین اجتماع که شکاف های گوناگون اجتماعی مبتنی بر دین‪ ،‬طبقه‪ ،‬قومیت‪ ،‬جنسیت‪ ،‬شئون‬
‫و موقعیت های مختلف اجتماعی و اقتصادی را پر می کند‪ ،‬نام برد‪ .‬فوکویاما از این نوع سرمایه ب ا عن وان‬
‫سرمایه اجتماعی تعمیم یافته یاد می کند و بیان می دارد که میزان اعتم ادی ک ه اف راد گ روه ب ه اف راد غ یر‬
‫عضو ی ا عم وم م ردم می کنن د‪ ،‬می توان د ب اعث رش د و توس عه اقتص ادی ش ود‪ .‬س رمایه اجتم اعی درون‬
‫گروهی و وجود تعداد زیادی گروه با انسجام درونی باال‪ ،‬ممکن است جامعه را دچار چند دستگی کند؛ زیرا‬
‫برخی گروه ها برای تقویت انسجام درونی شان اقدام به ح ذف دیگ ران می کنن د و زمین ه ای را ف راهم می‬
‫آورند که تعصب های گروهی و قومی در جامع ه رواج یاب د (علمی و همک اران‪ .)۱۳۸۴ ،‬همچ نین‪ ،‬چ و (‬

‫‪26‬‬
‫‪ )۲۰۰۶‬در مدل انتخابی خود بر نقش سرمایه اجتماعی برون گ روهی در اف زایش اعتم اد در جامع ه تأکی د‬
‫می کند و اعتماد را عامل توسعه مالی می داند‪.‬‬
‫‪ -2-3-7-4‬سطح میانی (گروهی)‬
‫این سطح از سرمایه اجتماعی‪ ،‬شامل پیوندها و روابط عمودی است که ب ه س رمایه اجتم اعی "راب ط " ن یز‬
‫معروف است و از طریق همکاری های خودجوش بین گروه ها و شبکه ها‪ ،‬از قبیل شرکت ها به وجود می‬
‫آید‪ .‬در سطح میانی‪ ،‬سرمایه اجتماعی به اجتماعات و گروه ها و سازمان ه ا اش اره دارد و ب اعث تق ویت و‬
‫ساخت بنیه ارزشی و تعاملی گروه می شود (الوانی و تقوی‪ .)۱۳۸۵ ،‬این سطح‪ ،‬یک پیوند ق وی بین گ روه‬
‫و دیگر سازمانها برقرار می کند و باعث انتقال اطالعات و ایده ها از مؤسس ات رس می ب ه ب یرون و ع وام‬
‫می شود و این سطح از سرمایه اجتماعی است که باعث تسهیل شبکه های تحقیق و توسعه ( ‪ ) R & D‬می‬
‫گردد (چو‪.)۲۰۰۶ ،‬‬
‫‪-2-3-7-5‬سطح کالن (اجتماعی)‬
‫این سطح از سرمایه اجتماعی شامل روابط و ساختارهای نهادی و محیط سیاسی و اجتماعی می ش ود و ب ه‬
‫محیط اجتماعی و سیاسی می پردازد که ساختارهای اجتماعی را شکل می ده د و هنجاره ا را قاب ل توس عه‬
‫می کند‪ .‬رژیم سیاسی‪ ،‬سلطه قانون‪ ،‬نظ ام قض ایی و آزادی ه ای سیاس ی و م دنی‪ ،‬نهاده ایی هس تند ک ه از‬
‫طریق آنها سرمایه اجتماعی کالن شکل می گیرد (چو‪.)۲۰۰۶ ،‬‬
‫‪ -2-3-7-6‬سطح سرمایه اجتماعی در تعاونی های مسکن ‪:‬‬
‫بر طبق گفته های پیشین‪ :‬رواب ط اجتم اعی از می ان اف راد ش روع می ش ود در س طح می انی و گ روهی ب ه‬
‫روابط بین اعضای تعاونی می انجامد و در نه ایت رواب ط اجتم اعی ب رون گ روهی و نه ادی را ش امل می‬
‫شود که در سطح رابطه با دولت و نهادهای کالن جامعه می باشد‪ .‬پس ما بهتر اس ت ک ه در ه ر س ه س طح‬
‫فردی‪ ،‬گروهی و کالن کار خود را انجام دهیم‪.‬‬
‫‪ -2-3-8‬عناصر و مؤلفه های سرمایه اجتماعی‬
‫تاجبخش (‪ )۱۳۸۵‬با مقایسه مطالعات انجام شده در نقاط مختل ف جه ان ب ر روی س رمایه اجتم اعی ب ه این‬
‫نتیجه می رسد که در شرایط مختلف فرهنگی‪ ،‬شاخص های متفاوتی برای سنجش سرمایه اجتماعی اس تفاده‬
‫می شود‪ .‬به جای طراحی شاخص های جهان شمول سرمایه اجتماعی که کل کشورها و قاره ه ا را پوش ش‬
‫دهد‪ ،‬می توان از مقایسه واحدهای اجتماعی که از نظر فرهنگی شبیه یکدیگر هستند و سرمایه اجتماعی که‬
‫در آنها به یکسان جلوه گر شده است نک ات زی ادی آم وخت» (ت اجبخش‪ )۴۹۲ :۱۳۸۵ ،‬س رمایه اجتم اعی‬
‫دارای ابعاد و مولفه های فراوانی است که متناسب با فرهنگ جامع ه می باش د‪ ،‬مولف ه ه ایی چ ون اعتم اد‪،‬‬
‫مشارکت در نهادهای مدنی و موسسات خیریه‪ ،‬ارتباطات مناسب با دیگران‪ ،‬تعهد و مس ئولیت‪ ،‬همک اری و‬
‫روحیه کار گروهی و احساس هویت جمعی در این زمینه مد نظر می باشد‪ .‬با این وجود مولفه ه ای اعتم اد‬
‫اجتماعی‪ ،‬انسجام اجتماعی و مشارکت اجتماعی که در یک رابط ه متعام ل ب ا هم ق رار گرفت ه و ه ر ک دام‬
‫تقویت کننده دیگری است از مولفه های اصلی سرمایه اجتماعی محسوب می شوند‪ .‬این سه مولفه از مف اهیم‬
‫کلیدی جامعه شناسی نیز هستند ( منظور و بادی پور‪ .)۱۳۸۷ ،‬همچنین با توجه ب ه تواف ق نظری ه پ ردازان‬

‫‪27‬‬
‫داخلی بر اعتماد اجتماعی‪ ،‬انس جام اجتم اعی و مش ارکت اجتم اعی ب ه عن وان مولف ه ه ای اص لی س رمایه‬
‫اجتماعی‪ ،‬در این مطالعه بهتر دیده شد که از این مولفه ها استفاده شود‪.‬‬
‫‪ -2-3-8-1‬اعتماد اجتماعی‬
‫اعتماد‪ ،‬الزم ه ش کل گ یری پیون دها و معاه دات اجتم اعی اس ت‪ .‬اعتم اد اجتم اعی‪ ،‬ایج اد کنن ده تع اون و‬
‫همیاری است و فقط در این حالت است که در عین وجود تفاوت ها قادر به ح ل مش کالت و انج ام تعه دات‬
‫اجتماعی می شود ‪ .‬اعتماد اجتماعی برگرفته از عدالت (برابری) بوده و امنیت اجتماعی نیز زاینده آنها می‬
‫باشد ‪ .‬آنتونی گیدنز‪ ،‬اعتماد و تاثیر آن بر فرآیند توسعه را زیربنا و زمینه ساز اصلی در جوام ع م درن می‬
‫داند‪ ،‬هر جا که سطح اعتماد اجتماعی باال باشد‪ ،‬مشارکت و همیاری مردم در عرصه های اجتم اعی بیش تر‬
‫و آسیب ه ای اجتم اعی کم تر اس ت (اک بری‪ )۱۱ :۱۳۸۳ ،‬در نوش ته ه ای جامع ه ش ناختی مفه وم اعتم اد‬
‫اجتماعی هم به عنوان ویژگی افراد‪ ،‬ویژگی ارتباطات اجتم اعی و هم وی ژگی نظ ام اجتم اعی ب ا تاکی د ب ر‬
‫رفتار مبتنی بر تعامالت و سوگیری ها در سطح فردی مفهوم سازی ش ده اس ت‪ .‬در فرهن گ لغت آکس فورد‬
‫اعتماد به معنی اطمینان به بعضی از صفات یا ویژگی یک شخص و یا حتی درستی و حق انیت ی ک نظری ه‬
‫تعریف شده است‪ .‬اندیشمندان علوم‬
‫اجتماعی هر کدام از نقطه نظر خاص خود به تعریف اعتماد پرداخته اند‪ .‬برای مثال لوهان می ان دو مفه وم‬
‫اعتماد و اطمینان تفاوت قائل شده و معتقد است اعتماد با مفه وم مخ اطره ب ا ریس ک در ارتب اط اس ت و در‬
‫دوران اخیر مطرح شده است‪ .‬به اعتقاد لومان کارکرد اعتم اد در نظ ام اجتم اعی این اس ت ک ه ع دم تع يين‬
‫اجتماعی را کاهش می دهد ( امير کافي‪ ، ۱۳۷۴ ،‬ص ‪ .)11‬زتو مکا که در میان جامع ه شناس ان معاص ر‪،‬‬
‫مبحث اعتماد اجتماعی را مورد عنایت ویژه قرار داده‪ ،‬معتقد است که توجه به اعتماد اجتماعی ایده جدی دی‬
‫نیست‪ ،‬بل که یک جریان چند قرنی است ‪ .‬به نظ ر او برخ ورداری جامع ه جدی د از وی ژگی ه ای منحص ر‬
‫بفردی چون آینده گرایی‪ ،‬شدت وابستگی متقابل‪ ،‬گستردگی و تنوع جوامع‪ ،‬تزاید نقش ها و تمایز اجتم اعی‪،‬‬
‫بسط نظام انتخاب‪ ،‬پیچیدگی نهادها و افزایش ابهام‪ ،‬ناشناختگی و تقویت گمن اعي و غریب ه ب ودن نس بت ب ه‬
‫محیط اجتماعی‪ ،‬باعث توجه به اعتماد اجتم اعی و نقش آن در حی ات اجتم اعی و رش د ن وعی جهت گ یری‬
‫فرهنگی گرایانه ک ه در خ ود ن وعی چ رخش از مف اهیم س خت ب ه مف اهیم ن رم را دارد‪ ،‬ش ده اس ت ‪ .‬چ نین‬
‫چرخشی زمینه توجه عمیق تر ب ه مف اهیم اعتم اد را ب ه دنب ال داش ته و در طی دو ده ه گذش ته ش اهد م وج‬
‫جدیدی از مباحث مربوط به اعتماد در مفاهیم علوم اجتماعی بویژه جامعه شناسی هستیم (از كی ا و غف اری‪،‬‬
‫‪.)۲۸۷ :۱۳۸۳‬‬
‫با در نظر گرفتن ارتباط دو سطح فرد و نظام‪ ،‬سه شکل اصلی اعتماد قابل تشخیص است‪:‬‬
‫الف اعتماد بنیادین این نوع از اعتماد به نگرش فرد نسبت به خود و دنی ای اط رافش و ارتب اط او ب ا دنی ای‬
‫پیرامون‪ ،‬مرتبط است‪ .‬استمرار‪ ،‬ثبات و نظم اجزای اصلی اعتماد بنیادین است‪.‬‬
‫نوعی چرخش از مفاهیم سخت به مفاهیم نرم را دارد‪ ،‬شده است ‪ .‬چنین چرخشی زمینه توجه عمی ق ت ر ب ه‬
‫مفاهیم اعتماد را به دنبال داشته و در طی دو دهه گذشته شاهد موج جدیدی از مباحث مربوط ب ه اعتم اد در‬
‫مفاهیم علوم اجتماعی بویژه جامعه شناسی هستیم (از کیا و غفاری‪.)۲۸۷ :۱۳۸۳ ،‬‬
‫با در نظر گرفتن ارتباط دو سطح فرد و نظام‪ ،‬سه شکل اصلی اعتماد قابل تشخیص است‪:‬‬

‫‪28‬‬
‫الف اعتماد بنیادین‪ :‬این نوع از اعتماد به نگرش فرد نسبت به خود و دنیای اط رافش و ارتب اط او ب ا دنی ای‬
‫پیرامون‪ ،‬مرتبط است‪ .‬استمرار‪ ،‬ثبات و نظم اجزای اصلی اعتماد بنیادین است‪.‬‬
‫ب اعتماد بین شخصی‪ :‬اعتماد بین شخصی در روابط چهره به چهره‪ ،‬خود را نش ان می ده د‪ .‬این ش کل از‬
‫اعتماد موانع ارتباطی را مرتفع می سازد و با کاستن از حالت دفاعی‪ ،‬باعث موثرتر شدن تعامالت می۔‬
‫گردد‪.‬‬
‫ج‪ -‬اعتماد عام یا تعمیم یافته‪ :‬این نوع از اعتماد را می توان حسن ظن داشتن نسبت به افراد جامعه جدای از‬
‫تعلق آنها به گروه های قومی و قبیله ای تعریف کرد‪ .‬بنابر این اعتماد مزبور تنها به روابط چهره ب ه چه ره‬
‫محدود نمی شود‪ .‬این نوع از اعتماد مرزهای خانوادگی‪ ،‬همسایگی‪ ،‬محلی و قومی تی را زی ر پ ا می گ ذارد‬
‫(امیر کافی‪.)۱۳۸۰ ،‬‬
‫وجود اعتماد در س طح بین شخص ی و اعتم اد تعمیم یافت ه‪ ،‬در تع امالت چه ره ب ه چه ره و س ایر تع امالت‬
‫اجتماعی‪ ،‬فضایی را پدید می آورد که فرد می تواند با آسودگی خ اطر و احس اس ام نیت ش روع ب ه فع الیت‬
‫نماید‪ .‬در واقع فقدان اعتماد بین اعضای جامعه‪ ،‬نظم اجتماعی را مخت ل می کن د و م انع از جری ان ص حيح‬
‫کنش های اجتماعی می شود‪ .‬در چنین فضای اجتماعی فرد احساس خطر‪ ،‬ناامنی‪ ،‬ترس و وحش ت می کن د‬
‫و فع الیت ه ای اقتص ادی و اجتم اعی فض ایی ن امن ب رای ف رد ب ه وج ود می آورد (گروس ی و همک اران‪،‬‬
‫‪.)1385‬‬
‫بی اعتمادی‪ ،‬پدیده ای روان شناختی است که فرد اطمینان به خ ود را از دس ت می ده د و ب ه ن اتوانی خ ود‬
‫اذعان دارد این روند از نقطه نظر کالن به بی اعتمادی در س طوح ملی می رس د‪ ،‬پدی ده بی اعتم ادی ت وان‬
‫ح رکت و خالقیت را از خ ود می گ یرد و او را ب ه موج ودی بی تح رک و خن ثی تب دیل می کن د ‪ .‬بح ران‬
‫سیاسی‪ ،‬اقتصادی و اجتماعی در سطح جامعه و فراگ یر ش دن آن ب اعث بی اعتم ادی اف راد و س لب اعتم اد‬
‫نسبت به همدیگر و مجموعه آنها نسبت به جامعه می ش ود و اتح اد و پیوس تگی ملی ب ه قیمت کس ب ام نیت‬
‫فردی به خطر جدی می افتد‪ .‬شدت چنین وضعیتی ‪ ،‬نزول معیارهای اخالقی فرد و نادیده گرفتن معیاره ای‬
‫جمعی و در نهایت تجاوز به حقوق دیگران حتی به صورت آشکار و به ص ورت ب اج گ یری ه ای مختل ف‬
‫است (اکبری‪.)۱۱: ۱۳۸۳ ،‬‬

‫‪-2-3-8-1‬انسجام اجتماعی‬
‫امیل دورکیم از اولین جامعه شناسانی است که مفهوم انسجام و همبستگی اجتم اعی را م ورد مطالع ه ق رار‬
‫داده است و وجود آن را برای هر جامعه ای الزم می داند‪ .‬جاناتان ترنر به نقل از دورکیم می گوید‪ :‬انسجام‬
‫وقتی رخ می دهد که عواطف اف راد ب ه وس یله نماده ای ف رهنگی تنظیم ش وند‪ ،‬ج ایی ک ه اف راد متص ل ب ه‬
‫جماعت و اجتماعی شده باشند‪ ،‬جایی که کنش ها تنظیم شده و به وسیله هنجارها هماهنگ ش ده ان د و ج ایی‬
‫که نابرابری ها قانونی تصور می شود (اکبری‪ .)۱۸، ۱۳۸۳ ،‬بنابراین جوامع مادامی که جمعیت آنها اندک‬
‫بوده و جوامعی ساده با باورها و ارزش های محدود و ساده بودند‪ ،‬انسجام در آنها مکانیکی بوده اس ت‪ ،‬ام ا‬
‫دورکیم معتقد است جوامع سنتی در روند تکاملی خود تحت تاثیر ع واملی‪ ،‬تغی یراتی را در خ ود پ ذیرا می‬
‫شوند‪ .‬مهمترین این عوامل از نظر دورکیم‪ ،‬پیشرفت تقسیم کار است که باعث تح ولی عظیم در این جوام ع‬

‫‪29‬‬
‫گشته و در حقیقت به دلیل تقسیم کار است که جامعه س نتی مبت نی ب ر انس جام مک انیکی ب ه جامع ه ص نعتی‬
‫مبتنی بر همبستگی ارگانیکی تبدیل می گردد (همان‪.)18 :‬‬
‫لذا وجود تقسیم کار است که جامعه ای با ماهیتی سنتی را به جامعه ای تحول یافته و با ماهیتی صنعتی ب دل‬
‫می کند‪ .‬تقسیم کار هر چه پیچیده تر و تخصصی تر می شود‪ ،‬توافق روی دایره های اخالقی کاهش می یابد‬
‫و تمایزات بین افراد رشد می کند‪ .‬در این شرایط وفاق حاصل از انس جام مک انیکی ج ای خ ود را ب ه وف اق‬
‫جدیدی می دهد که برخاسته از انس جام ارگ انیکی نظم جدی د اس ت (هم ان‪ .)18 :‬ام ا در این زمین ه ک ه چ ه‬
‫چیزی تقس یم ک ار را ایج اد و تش دید می کن د‪ ،‬دورکیم می گوی د‪ « :‬بین ت راکم م ادی و ت راکم اخالقی پیون د‬
‫نزدیکی وجود دارد ‪ .‬او به عناصری چون اف زایش ت راکم جمعیت‪ ،‬اف زایش و تش کیل شهرنش ینی‪ ،‬تع داد و‬
‫سرعت راههای ارتباطی و حمل و نقل اشاره دارد ‪ .‬دورکیم معتقد است رش د و اف زایش تع امالت اف راد ب ه‬
‫پیچیدگی و تخصصی تر شدن تقسیم ک ار و ت راکم اخالقی می انجام د و ب ه تعب یر گی روش ه از این جری ان‬
‫متحرک عمومی‪ ،‬الجرم درجه بسیار باالیی از فرهن گ حاص ل خواه د ش د و بن ابراین همین ش دت رواب ط‬
‫است که تمدن را در جوامعی می سازد که انسجامش دیگر از نوع ارگانیکی است (همان ‪.)19 :‬‬
‫‪-2-3-8-2‬مشارکت اجتماعی‬
‫مفهوم مشارکت ‪ ،‬قدمتی به درازای تاریخ زندگی اجتماعی بشر دارد که در طول حیات طوالنی خ ود رون د‬
‫تکامل و دگرگونی را پشت سر گذاشته و به اقتضای شرایط زمانی و مکانی خود‪ ،‬تعاریف مختلفی ب ه خ ود‬
‫دیده است‪ .‬کائو تری اعتقاد دارد ک ه مش ارکت ب ه ق دمت ت اریخ بش ری پیش ینه دارد چ را ک ه نظ ر و عم ل‬
‫مشارکت در بطن هر جامعه و در مفاهیمی چون دلبستگی‪ ،‬اتحاد‪ ،‬همکاری‪ ،‬انجمن و مانند آنها نهفت ه اس ت‬
‫و از قدیم شالوده پیدایش اجتماعی انسان شناختی نوع بشر تلقی شده است اک بری‪ .)۲۸-۲۷ :۱۳۸۳ ،‬میجلی‬
‫(‪ )۱۹۸۹‬مشارکت اجتماعی را ایجاد فرصت هایی برای قادر ساختن همه اعض ای جامع ه ب رای همک اری‬
‫فعاالته‪ ،‬نفوذ بر فرآیند توسعه‪ ،‬و سهیم شدن در منافع حاصل از توسعه تعری ف می کن د‪ .‬هلی (‪ )۱۹۹۷‬ن یز‬
‫مشارکت اجتماعی را به صورت مشارکت افراد در فعالیت گروه های خارج از خانواده‪ ،‬عرصه سیاسی‪ ،‬و‬
‫محیط کار (احزاب سیاسی‪ ،‬اتحادی ه ه ا‪ ،‬و گ روه ه ای فش ار) تعری ف می کن د ب ا توج ه ب ه تعری ف هلی (‬
‫‪ )۱۹۹۷‬می توان گفت مش ارکت اجتم اعی عب ارت اس ت از ه ر گون ه کنش متقاب ل داوطلبان ه‪ ،‬آگاهان ه‪ ،‬و‬
‫جمعی افراد و گروه ها در فعالیت های خارج از خانواده و همه گروه های فعال ناوابس ته ب ه س ازمان ه ای‬
‫سیاسی ‪ ،‬گروه های فشار‪ ،‬و اتحادیه های کارگری‪ ،‬که به ص ورت مش ارکت رس می و غ یر رس می م ورد‬
‫مطالعه قرار می گیرد (یزدان پناه‪ .)۱۳۸۷ ،‬مشارکت اجتم اعی ب ر آن دس ته از فع الیت ه ای ارادی داللت‬
‫دارد که از طریق آنها اعضای یک جامعه در امور محله‪ ،‬شهر و روستا شرکت کرده و به صورت مس تقیم‬
‫یا غیر مستقیم در ش کل دادن حی ات اجتم اعی مش ارکت دارن د (محس نی ت بریزی‪ .)۲۳ :۱۳۶۹ ،‬مش ارکت‬
‫اجتماعی با مشارکت مردمی ق رابت ن زدیکی دارد‪ ،‬زی را مش ارکتی اس ت ک ه از متن جامع ه ب ر می آی د و‬
‫عرصه های مختلف زندگی اجتماعی را در بر می گیرد‪ .‬چنین مشارکتی در برنامه ه ای عم ران اجتم اعی‬
‫به ویژه در سطح روستاها‪ ،‬جایگاه ویژه ای دارد که غفلت از آن و فراهم ساختن بسترهای الزم ب رای بس ط‬
‫بهره گیری مناسب از آن‪ ،‬برنامه های عمران اجتماعی را در سطوح مختل ف دچ ار مش کل و نارس ایی می‬
‫کند‪ .‬نمود عینی مشارکت اجتماعی ‪ ،‬وجود نهاده ای مش ارکتی چ ون انجمن ه ا‪ ،‬گ روه ه ای س ازمان ه ای‬

‫‪30‬‬
‫محلی و غیر دولتی است‪ .‬تعدد و گستردگی س ازمان ه ای محلی و غ یر دول تی در ی ک جامع ه‪ ،‬ش اخص و‬
‫بیانگر وجود مشارکت اجتماعی در آن جامعه است‪ ،‬تا جائی ک ه جامع ه م دنی ب ه واس طه بس ط و گس ترش‬
‫مشارکت های اجتماعی و نهادهای مدنی تعریف می شود‪ .‬نهادهای مدنی‪ ،‬تشکل های مردمی و غیر دول تی‬
‫هستند که در حد فاصل توده های مردم با دولت به وجود می آیند و بخشی از مردم را ب رای دس ت ی ابی ب ه‬
‫هدفی مشخص در یکی از حوزه های اجتماعی‪ ،‬سازماندهی می کنند‪ .‬دامنه فعالیت این نهادها که به منظ ور‬
‫مشارکت سازمان یافته مردم تشکیل می گردند‪ ،‬بسیار گسترده است‪ .‬اتحادیه ه ای ص نفی‪ ،‬اح زاب سیاس ی‪،‬‬
‫بنگاه های اقتصادی خصوصی‪ ،‬شرکت های تعاونی‪ ،‬گروه های هنری‪ ،‬مطبوعات‪ ،‬موسسات خیریه و حتى‬
‫اجتماعات محلی مشتمل بر ساکنان یک باشند ( ازكيا و غفاری‪.)۲۹۲: ۱۳۸۳ ،‬‬

‫‪ -5-2‬موفقیت‬
‫‪ -1-5-2‬موفقیت سازمانی‬
‫هر سازمان به منظور آگاهی از میزان مطلوبیت و مرغ وبیت فع الیت ه ای خ ود ب االخص در محی ط ه ای‬
‫پیچیده و پویا نیاز مبرم به نظام ارزیابی دارد‪ .‬از سوی دیگر فقدان وج ود نظ ام ارزی ابی و کن ترل در ی ک‬
‫سیستم به معنای عدم برقراری ارتباط با محیط درون و برون سازمان تلقی می گردد که پیامدهای آن‬
‫کهولت و نهایتا مرگ سازمان است‪ .‬ممکن است بروز پدیده مرگ سازمانی به علت ع دم وق وع يكب اره آن‪،‬‬
‫از سوی مدیران عالی سازمان ها احساس نشود‪ .‬لكن مطالع ات نش ان می ده د فق دان نظ ام کس ب ب ازخورد‬
‫امکان انجام اصالحات الزم ب رای رش د‪ ،‬توس عه و بهب ود فع الیت ه ای س ازمان را غ یر ممکن می نمای د‪،‬‬
‫سرانجام این پدیده مرگ سازمانی است (عادلی‪ :۱۳۸۴ ،‬ص ‪ .)۵‬ارزیابی عملکرد در بعد سازمانی معم وال‬
‫مترادف با اثربخشی فعالیت ها است‪ .‬منظور از اثربخشی میزان دستیابی به اهداف و برنام ه ه ا ب ا وی ژگی‬
‫کارا بودن فعالیت ها و عملیات است (رحیمی‪ .)۳۶ :۱۳۸۵ ،‬کسب موفقیت همواره در طول تاریخ خواس ته‬
‫انسان بوده و سعی بر آن داشته است تا با روش های مختلف به این خواسته دیرین خ ود دس ت یاب د‪ .‬بع د از‬
‫پیدایش سازمان ها و شرکت ها توسط انسان‪ ،‬این آرزو به موفقیت ش رکت و س ازمان تحت کن ترل وی ن یز‬
‫تسری یافته است (پیترز و واترمن‪ .)۴۲ :۱۳۸۰ ،‬به طور کلی م وفقیت را می ت وان در دو س طح بررس ی‬
‫کرد و در هر سطح نیز نگرش های خاص و متنوعی اختیار کرد و بر اساس آنها‪ ،‬معیارها و ض وابطی ب ه‬
‫دست آورد‪ .‬نظریه های مختلف مدیریت نیز در این عرصه هر یک معنای خاصی از موفقیت را ترسیم می‬
‫کنند و معنای کوچک یا بزرگی از موفقیت را به صورت روش ن و ص ریح و ی ا ب ه ص ورت ض منی و در‬
‫پرده سایر مفاهیم ارائه می دهند‪ .‬سطوح اصلی موفقیت شامل‪ .1 :‬سطح شخص حقیقی یا اف راد و م دیران و‬
‫‪ .۲‬سطح شخص حقوقی با شرکت ه ا و س ازمان هاس ت‪ .‬در س طح ش خص حقیقی می ت وان از راه نگ رش‬
‫های جامعه شناختی و محیط شناختی و روانشناختی به معنای موفقیت نزدیک شد‪ .‬موفقیت یک سازمان نیز‬
‫تحقق هدفها و خواسته هایی است که جامعه از آن انتظار دارد‪ .‬س ازمانی موف ق اس ت ک ه به تر بتوان د نقش‬
‫خود را در طراحی کالن آن جامعه ایفا کند و به نیاز محیط خود پاسخ دهد‪ .‬در این نگرش‪ ،‬اهداف صریح و‬
‫مشخص سازمان‪ ،‬پوسته ای بیشتر نیست که درون آن را مالک تحقق م وفقیت و ی ا هم ان تفعی تش کیل می‬
‫دهد که جامعه در جهت پویایی و حیات خود از سازمان انتفاع می کن د (فرحب د‪ : .)۷۹ :۱۳۸۳ ،‬در نگ رش‬

‫‪31‬‬
‫سیستم طبیعی که از ویژگی های آن استفاده از فرایندهای مدلسازی و تفک ر ک ل نگ ر‪ ،‬ترکی بی و زیربن ایی‬
‫می باشد سازمانی موفق تر است که افرادش از آن راضی تر باشند (كانکل و همکاران‪۲۰۰۷ ،‬؛ ب ه نق ل از‬
‫صفری و همکاران‪ .)۱۳۸۸ ،‬در اینجا نیز هدف های ص ریح و دقی ق س ازمانی ارزش ی ندارن د و این نی از‬
‫اجتماعی انسانهاست که باید از طریق سازمان ها به شیوه های هرچه به تر و مفی دتر ارض اء ش ود‪ .‬در این‬
‫نگرش به برونداد سازمان توجه خاصی نمی شود و س ازمان ب ه مثاب ه مجموع ه ای از رواب ط در هم تنی ده‬
‫فرض می شود که هر یک در جهت بهینگی خود تقال می کنن د‪ .‬در اینج ا ه ر وقت س ازمان توانس ت اف راد‬
‫تحت نفوذ خود را بیشتر راهنمایی کند و احساس خود بودن و از خود بودن‬
‫بیشتری به آنها بدهد موفق تر خواهد بود‪:‬در رویکردی کالسیک تر به سازمان یع نی نگ رش ه ای عقالیی‪،‬‬
‫شاید مفهوم کارایی‪ ،‬مفهومی مسلط و معیاری خوب برای بیان انگاره موفقیت در این نگ رش ه ا باش د‪ .‬ه ر‬
‫چه تقسیم کار بهتر انجام پذیرد و کارها تخصصی تر شود و از س ویی زم ان س نجی و کارس نجی دقی ق ت ر‬
‫صورت گیرد و کارکنان آموزش ببینن د و از لح اظ م ادی برانگیخت ه ش وند‪ ،‬ش رکت م یزان تولی د بیش تری‬
‫خواهد داشت و موفق تر خواهد بود (همان)‪.‬‬
‫در نگرش نئوکالسیک‪ ،‬توازن بین نگرش اقتصادی و نگرش اجتماعی‪ ،‬چشم ان داز م وفقیت را ترس یم می‬
‫کند و وقتی از یک منظر سه جنبه کاری یک سازمان یعنی جنبه های فنی‪ ،‬اجتماعی و اقتصادی در‬
‫تعامل با یکدیگر به تع ادلی پوی ا برس ند‪ ،‬عملک رد سیس تم ب ه وض عیت بهین ه خواه د رس ید‪ .‬اگرچ ه در این‬
‫نگرش‪ ،‬سازمان به عنوان یک سیستم شناخته نمی شود ولی این گروه سعی کرده اند تا عالوه بر جنبه ه ای‬
‫فنی‪ -‬اقتصادی‪ ،‬جنبه اجتماعی و رفتاری مدیریت را نیز مهم نشان دهند (همان)‪ : .‬رویک رد دیگ ری ک ه ب ه‬
‫صورت غایت گرایانه به موفقیت نگاه می کند نظام مدیریت بر مبنای هدف (‪ )MBO‬اس ت‪ .‬فلس فه ‪ MBO‬و‬
‫زمینه پیدایش آن بر این اساس است که در ارزشیابی های افراد‪ ،‬به جای ارزشیابی ویژگی های مش خص و‬
‫رفتاری آنها‪ ،‬عملکرد آنها بر اساس میزان دستیابی به اهدافی که تعیین شده است مورد ارزیابی قرار گ یرد‪.‬‬
‫در ‪ MB0‬ابتدا اهداف کالن سازمان تع یین می ش وند و س پس ب ا بحث و م ذاکره م دیران س طوح مختل ف و‬
‫نهایتا کارکنان‪ ،‬این اهداف کالن به اهداف خرد تب دیل می گردن د و در انته ا ب ه هم ان س ازمان س رایت می‬
‫کنند‪ .‬در نهایت نیز افراد بر اساس میزان تحقق اهداف خرد تعیین شده و بدون توجه ب ه چگ ونگی تحق ق آن‬
‫ارزیابی می شوند‪ .‬ویژگیهای ‪ MBO‬را می توان این چنین برشمرد‪:‬‬
‫الف ‪ MB0‬بیشتر یک نظام مدیریت نتیجه گرا است نه مدیریت روند گرا‪.‬‬
‫ب ‪-‬در ‪ MB0‬تعیین و توزیع اهداف (خرد کردن اهداف در سازمان بر اساس گفتگ و و ارتباط ات روب روی‬
‫سطوح مختلف سازمان انجام می شود و از هیچ قالب خاصی تبعیت نمی کند‪.‬‬
‫ج‪-‬تاکید ‪ MBO‬بر اهداف کوتاه مدت است و تاکید کمتری به اهداف بلند مدت و استراتژیک میشود (ع ادلی‪،‬‬
‫‪ .)۱۴۴ : ۱۳۸۴‬الزم به ذکر است که در تحقیق حاضر برای بررسی م وفقیت س ازمانی‪ ،‬از دی دگاه سیس تم‬
‫طبیعی و همچنین نظام مدیریت بر مبنای هدف استفاده شده است‬
‫‪ 2-5-2‬موفقیت تعاونی‬
‫راجا يوسف (‪ )۲۰۰۵‬معتقد است موفقیت یک تعاونی از دو جنبه اقتصادی و اجتماعی سنجیده می ش ود‪ .‬از‬
‫نظر اجتماعی افزایش تعداد اعض ا ‪ ،‬چگ ونگی مش ارکت اعض ا در مجم ع عم ومی س االنه ‪ ،‬فع الیت ه ای‬

‫‪32‬‬
‫اعضای هیات مدیره ‪ ،‬اختصاص بودجه به امور اجتماعی نظ یر اعط ای ب ورس و اف زایش س هم مش ارکت‬
‫اعضا در سرمایه مورد نظر می باشد‪ .‬در حالیکه اندازه گ یری از نظ ر اقتص ادی ب ر اس اس در آم د تقس یم‬
‫شده‪ ،‬سود حاصل در دوره زمانی سه ساله و نحوه مشارکت اعضا در امور اقتص ادی تع اونی ص ورت می‬
‫گیرد‪.‬‬
‫جشن آبادی (‪ )۱۳۸۶‬در رساله کارشناسی ارشد خود موفقیت تعاونی را دستیابی به اهداف تع اونی تعری ف‬
‫کرده است ب ه عقی ده او م وفقیت در ح وزه اقتص ادی و از نظ ر ن اظران ب یرونی مط رح اس ت‪ .‬ص فری و‬
‫همکاران (‪ )۱۳۸۸‬نیز در این رابطه معتقدن د ک ه عملک رد اقتص ادی تع اونی ب ا م یزان م وفقیت و شکس ت‬
‫شرکتهای تعاونی رابطه مستقیم دارد‪.‬‬
‫در مطالعه ای که صدیقی و درویشی نی ا (‪ )۱۳۸۱‬ب ر روی تع اونی ه ای تولی د انج ام دادن د‪ ،‬م یزان تحق ق‬
‫اهداف تعاونی را به عنوان میزان موفقیت تع اونی تلقی کردن د‪ .‬آنه ا سواالتش ان را در ارتب اط ب ا اه داف و‬
‫فعالیت های تعاونی ها تنظیم نموده و میزان تحقق اهداف را از نظر اعضا بطور کمی سنجیدند‪.‬‬
‫امینی و رمضانی (‪ )۱۳۸۵‬در پژوهش خود‪ ،‬برای ارزی ابی عملک رد و م وفقیت ش رکت ه ای تع اونی‪ ،‬از‬
‫مدل مدیریت بر مبنای هدف (میزان دستیابی به اهداف مندرج در اساس نامه) به ره گرفت ه و پس از س نجش‬
‫میزان موفقیت شرکت‪ ،‬عوامل موثر در این موفقیت از بعد درون سازمانی و برون سازمانی م ورد س نجش‬
‫قرار دادند‪.‬‬
‫اگر به مطالعاتی که در زمینه موفقیت تعاونی ها انجام گرفته نگاهی اجم الی بیان دازیم‪ ،‬در می ی ابیم ک ه در‬
‫اکثر این تحقیقات متغير موفقیت ب ر مبن ای تحق ق اه داف بررس ی ش ده اس ت‪ .‬ب ا توج ه ب ه همین الگوه ا و‬
‫همچنین تعاریف موفقیت سازمانی از جمله نظام مدیریت بر مبنای هدف که همگی مؤید همین موضوع ان د‪،‬‬
‫در این مطالعه نیز تحقق اهداف به عنوان یکی از مولف ه ه ای س نجش م وفقیت تع اونی در نظ ر گرفت ه می‬
‫شود‪ .‬از طرفی طی مصاحبه ای غیر رسمی با مسئولین بخش تعاونی های مسکن اداره تعاون ش هر کرم ان‬
‫این نکات مهم در مورد تعاونی های مسکن روشن شد که‪ :‬اوال مسکن هایی که توسط تعاونی مسکن س اخته‬
‫می شوند هم تعاونی مسکن مه ر و هم تع اونی مس کن ع ادی معم وال از مص الح ن امرغوب و ارزان قیمت‬
‫ساخته می شوند‪ ،‬ثانية تحویل مسکن در تعاونی ه ا ح داقل ب ا يكس ال دیرک رد‪ .‬ح داکثر ت ا پنج س ال و ح تی‬
‫بیشتر) انجام می شود‪ .‬پس می توان دید که تعاونی های مسکن نه تنها با ایده آل های مس کن فاص له زی ادی‬
‫دارند بلکه حداقل های ساخت با کیفیت و تحویل به موقع هم در آنها رع ایت نمی ش ود‪ .‬ل ذا ب ا توج ه ب ه این‬
‫موارد و همچنین با الگو گرفتن از نگرش سیستم طبیعی که پیش ت ر توض یح داده ش د)‪ ،‬رض ایت اعض ا از‬
‫تعاونی به عنوان مولفه دیگر موفقیت تعاونی تعیین گردید‪.‬‬

‫موفقیت تعاونی = تحقق اهداف تعاونی ‪ +‬رضایت اعضا از تعاونی‬

‫‪33‬‬
 ‫‪ -3-5-2‬رابطه نگرش اعضا نسبت به تعاون و موفقیت تعاونی‬
‫در اروپا تعاونی ها با آغاز انقالب صنعتی و در جهت کاهش مضار س رمایه داری و کم ک ب ه اف راد فق یر‬
‫شکل گرفتند (طالب‪ .)۱۳۷۹ ،‬ولی در ایران زمانی قانون تعاون به تصویب رسید که جامع ه واج د وی ژگی‬
‫های اقتصادی اجتماعی به شکلی که در غرب وجود داشت‪ ،‬نبود‪ .‬از س وی دیگ ر‪ ،‬در جامع ه غ ربی ایج اد‬
‫تعاون بر اساس ایدئولوژی خاصی صورت گرفت و مردم بیشتر از روی باور و اعتقاد ب ه آن گ رایش پی دا‬
‫کردند‪ ،‬در حالی که در ایران گرایش به سمت تعاون نه از روی اعتقاد به فلس فه تع اون‪ ،‬ک ه اغلب از روی‬
‫اجبار یا دریافت پاداش مادی صورت گرفت‪ .‬باید به سان شارل ژید فریاد برآورد که تعاون یک ای دئولوژی‬
‫است و عدم اعتقاد به این باور با روح آن تناقض اساسی دارد (امینی‪.)۱۳۷۷ ،‬‬
‫بستر سازی برای شکل گیری تعاونی ها و برانگیختن احساس نیاز در افراد جامعه برای تشکیل تعاونی ه ا‬
‫به عنوان نخستین و مهمترین مرحله‪ ،‬در فرآیند تداوم حرکت های بعدی آن اهمیت بسیار دارد‪ .‬از‬
‫غربی ایجاد تعاون بر اساس ایدئولوژی خاصی صورت گرفت و مردم بیشتر از روی باور و اعتقاد به آن‬
‫گرایش پیدا کردند‪ ،‬در حالی که در ایران گرایش به س مت تع اون ن ه از روی اعتق اد ب ه فلس فه تع اون‪ ،‬ک ه‬
‫اغلب از روی اجبار یا دریافت پاداش مادی صورت گرفت‪ .‬باید به سان شارل ژید فریاد برآورد ک ه تع اون‬
‫یک ایدئولوژی است و عدم اعتقاد به این باور با روح آن تناقض اساسی دارد (امینی‪.)۱۳۷۷ ،‬‬
‫بسترسازی برای شکل گیری تعاونی ها و برانگیختن احساس نیاز در افراد جامعه برای تشکیل تع اونی ه ا‬
‫به عنوان نخستین و مهمترین مرحله‪ ،‬در فرآیند تداوم حرکت های بع دی آن اهمیت بس یار دارد‪ .‬از ط رفی‪،‬‬
‫اولین گام در جهت بسترسازی برای ش کل گ یری تع اونی ه ا در آن جامع ه ب ه منظ ور پیش رفت و توس عه‬
‫جامعه‪ ،‬آگاهی از میزان وجود فرهنگ تعاون و توسعه آن در بین اف راد آن جامع ه اس ت‪ .‬در واق ع‪ ،‬توس عه‬
‫فعالیت های موفق و اصیل تعاونی بر ترویج و توس عه فرهن گ تع اون اس توار اس ت‪ .‬از این رو عالوه ب ر‬
‫سرمایه‪ ،‬طرز تفکر و ادراک افراد از تع اون و فع الیت ه ای تع اونی ب ر م وفقیت تع اونی ه ا م ؤثر اس ت‪.‬‬
‫فرهنگ تعاون مجموعه آداب و رسوم‪ ،‬سنت ها و روش هایی است که از گذشته در جامعه ما وج ود داش ته‬
‫و مبین روح همکاری و مشارکت همگانی در کارهاست (نکویی نائینی و همکاران‪.)۱۳۸۵ ،‬‬
‫فرحبد (‪ )۱۳۸۳‬در رساله دکتری خود بدنبال شناسائی عوامل موثر و ارائه الگ ویی ب رای م وفقیت تع اونی‬
‫های مصرفی در ایران‪ ،‬متغیر وابسته تحقیق را موفقیت تعاونی ها معرفی کرده است‪ .‬متغیرهای مستقل این‬
‫تحقیق نیز شامل بکارگیری متغیرهای مختلف از اصول تعاون و اصول مدیریت بوده اند‪ .‬نتایج تحقیق نشان‬
‫داده است که کلیه متغیرهای مستقل (باستثنای دو متغیر اص ل اس تقالل و خ ود مخت اری‪ ،‬و اص ل توج ه ب ه‬
‫جامعه بر روی موفقیت تعاونی ها مؤثرند‪.‬‬

‫جاللی (‪ )۱۳۸۹‬به بررسی عوامل مؤثر بر موفقیت تعاونی های مصرف پرداخته و ضمن تعری ف م وفقیت‬
‫و اندازه گیری آن در تعاونی های مذکور‪ ،‬به این نتیجه رسید که تمامی اصول هفتگانه تعاون به استثنای دو‬
‫اصل استقالل و خود مختاری و اصل توجه به جامعه‪ ،‬با موفقیت تعاونی ها همبستگی داشته اند‪.‬‬

‫‪34‬‬
‫امینی و رمضانی (‪ )۱۳۸۵‬نیز در پژوهش خود به این نتیجه رسیدند که م یزان م وفقیت تع اونی ه ا ت ا ح د‬
‫زیادی با عوامل درون سازمانی یعنی م یزان آم وزش اعض ا‪ ،‬ش ناخت اعض ا از اص ول تع اون‪ ،‬مش ارکت‬
‫اعضا در امور تعاونی و مهارت فنی هیأت مدیره‪ ،‬در ارتباط است‪.‬‬

‫یزدان پناه (‪ )۱۳۸۶‬در بررسی عوامل موثر بر میزان موفقیت شرکت های تعاونی ص نایع دس تی در ش هر‬
‫کرمان به این نتیجه رسید که آموزش اعضا و مشارکت در جلسات تعاونی و تعامل با س ازمان ه ای دیگ ر‪،‬‬
‫بر موفقیت تعاونی موثر است و همچنین هر تعاونی ای که اصول تعاونی در آن بیشتر و کام ل ت ر رع ایت‬
‫می شود و افراد نسبت به این مسئله ایمان پیدا کنند میزان موفقیت اش نیز بیشتر می شود‪.‬‬

‫ص فری و همک اران (‪ )۱۳۸۸‬ب ا اس تفاده از عوام ل س ه گان ه س اختاری‪ ،‬محت وایی و محیطی ب ه بررس ی‬
‫موفقیت تعاونی پرداختند‪ .‬نتایج این تحقی ق نش ان می ده د ک ه از س ه دس ته عوام ل ف وق‪ ،‬عوام ل محت وایی‬
‫بیشترین تاثیر و عوامل ساختاری کمترین تاثیر را در م وفقیت ش رکتهای تع اونی مص رف کش ور دارن د و‬
‫متغير آگ اهی و پ یروی از اص ول تع اون ب ا اینک ه ج زو عوام ل محت وایی می باش د ولی ت اثیر کم تری در‬
‫موفقیت شرکتهای تعاونی دارد‪.‬‬

‫منظور از نگرش اعضا نسبت به تعاونی این است که اعضای تعاونی ت ا چ ه ان دازه ب ا اص ول تع اون آش نا‬
‫بوده و تا چه حد به این اصول پایبند می باشند‪ .‬به تعبیری دیگر این که‪ ،‬اعض ای تع اونی ب ه چ ه م یزان ب ه‬
‫تعاون و اصول آن ایمان دارند و چقدر آنها را رعایت می کنند‪ .‬با مروری بر تحقیقات انجام ش ده در زمین ه‬
‫موفقیت تعاونی ها می توان به این نتیجه رسید که همگی بر این عقی ده هس تند ک ه نگ رش اعض ا نس بت ب ه‬
‫تعاونی با موفقیت تعاونی رابطه مستقیم و معناداری دارد‪.‬‬

‫‪-2-6‬پیشینه تحقیق‬
‫‪-2-6-1‬پیشینه تحقیق داخلی‬

‫کرمی (‪ )1393‬مقاله ی تحت عنوان شناسایی و اولویت‌بندی عوامل تأثیرگذار بر توسعة تعاونی‌های تولیدی‬
‫کش اورزی را ارائ ه ک رد‪ .‬ه دف کلی این تحقی ق ش ناخت و اولویت‌بن دی عوام ل تأثیرگ ذار ب ر توس عة‬
‫تعاونی‌های تولیدی کشاورزی است‪ .‬جامعة آم اری را تعاونی‌ه ای تولی دی کش اورزی شهرس تان کرمانش اه‬
‫تشکیل داده‌اند که به روش نمونه‌گیری تصادفی ‪ 88‬نفر به عنوان نمونة آماری از میان آنه ا انتخ اب ش دند‪.‬‬
‫ابزار تحقیقپرسشنامه بوده است که روایی آن بر اساس پانل متخصصان و پایایی آن بر پایة پیشآزمون انجام‬
‫شده و محاسبة ضریب آلفای کرونباخ (‪ )85/0‬تأیید شد‪ .‬داده‌های حاصل با استفاده از تکنیک ‪( AHP‬فراین د‬
‫تحلیل سلسله مراتبی) و نرم افزار ‪Expert Choice‬تحلیل شدند‪ .‬نتایج نشان‌داد که عام ل آموزش ی ب ا نس بت‬
‫‪ 425‬و با بیشتر‌ین سهم در اول ویت اول و پس از آن ب ه ت رتیب عام ل ف رهنگی‪ -‬اجتم اعی ب ا نس بت ‪،355‬‬
‫عامل شخصیتی با نسبت ‪ ،329‬عامل مدیریتی با نسبت ‪ 275‬و عامل اقتصادی با نسبت ‪ 204‬در اولویته ای‬
‫بعدی‌ قرار دارند‪.‬‬

‫‪35‬‬
‫جلیلی (‪ )۱۳۸۶‬در رساله کارشناسی ارشد خود ب ه بررس ی نقش س رمایه اجتم اعی در تع اونی ه ای تولی د‬
‫پرداخته و از نظریه هایی کمک گرفته که برای سرمایه اجتماعی کار کرد اقتصادی قائل شده اند‪ .‬وی برای‬
‫سرمایه اجتماعی شاخص های سه گانه (اعتماد‪ ،‬انسجام و مشارکت اجتماعی) قائل شده است ‪ .‬جلیلی ب رای‬
‫انجام این تحقیق از روش پیمایش سود جسته و در تنظیم پرسشنامه برای هر ی ک از این ش اخص ه ای س ه‬
‫گانه‪ ،‬تعدادی گویه ساخته تا از آن طریق بتواند در حد امکان س رمایه اجتم اعی را بس نجد در مرحل ه عملی‬
‫به این نتیجه رسیده که بین سرمایه اجتماعی و موفقیت اقتصادی تعاونی های تولید رابطه مثبت و معناداری‬
‫وجود دارد‪ .‬اگر در صدد تعميم نتایج این تحقیق باش یم می ت وانیم بگ وییم ک ه تع اونی ه ا می توانن د بعن وان‬
‫محیطی برای تبدیل سرمایه اجتماعی به سرمایه اقتصادی عمل کنند‪.‬‬
‫موسایی و احمدی در سال ‪ ۱۳۸۶‬پژوهشی با عنوان «بررسی مس ایل و مش کالت تع اونی ه ای مس کن در‬
‫ایران» به انجام رسانیدند‪ .‬جامعه آماری این تحقیق کلیه تعاونی های مسکن فعال تمام استان ه ای کش ور را‬
‫شامل می شود که تعداد آنها در زمان انجام تحقی ق براب ر ‪ ۶۷۴۳‬واح د ب وده اس ت ک ه از بین تع اونی ه ای‬
‫مسکن مراکز استان به صورت نمونه گیری تصادفی نظام مند تعاونی به عنوان نمونه انتخ اب ش ده اس ت و‬
‫اطالعات از طریق پرسشنامه حضوری جمع آوری گردیده اس ت‪ .‬در این تحقی ق ک ه بیش تر جنب ه توص یفی‬
‫دارد و پاسخگویان آن از رؤوسا یا اعضای هیئت مدیره تعاونی بوده اند‪ ،‬این نتیجه حاصل شده که ع واملی‬
‫همچون مشکل مالی‪ ،‬عدم همکاری هیئت مدیره‪ ،‬ع دم انس جام درونی تع اونی‪ ،‬ض عف مش ارکت اجتم اعی‬
‫اعضای تعاونی‪ ،‬عدم همکاری سازمان های ذیربط و ضعف نگرش های تعاونی اعضا‪ ،‬از جمل ه مهم ترین‬
‫عوامل موثر بر موفقیت تعاونی می باشند‪ .‬در پایان پژوهش‪ ،‬پیشنهاداتی برای اصالح تع اونی ه ای مس کن‬
‫ارایه گردیده است‪.‬‬
‫پهلواني(‪ )1387‬مقاله ی تحت عنوان بررسي و نظرسنجي درباره مشکالت و توانمندي ه اي بخش تع اون‬
‫در استان سيستان و بلوچستان را ارائه کرد‪ .‬اين پ ژوهش ب ا ه دف بررس ي مس ايل‪ ،‬مش کالت و ت وان ه ا‬
‫بالقوه و تعيين وضعيت‪ ،‬راهکارهاي ارتقاي کمي و کيفي‪ ،‬و عوامل موفقيت و ناکامي تعاوني هاي توليدي‪،‬‬
‫مصرف و خدماتي طي سال هاي ‪ 85‬و ‪ 86‬در استان سيستان و بلوچستان انجام گرفته است‪ .‬جامع ه آم اري‬
‫مورد مطالعه همه شرکت هاي تعاوني توليدي‪ ،‬مصرف و خدماتي فع ال در اين اس تان را در ب ر مي گ يرد‪.‬‬
‫بر اساس مصاحبه ها و نتايج به دست آمده از تحليل پرسشنامه ها‪ ،‬مهم ترين مشکالت تعاوني هاي توليدي‪،‬‬
‫مصرفي و خدماتي استان‪ ،‬عبارت اند از‪ :‬ضعف مديريت‪ ،‬باال بودن نرخ بهره و سود باز پ رداخت وام ه ا‪،‬‬
‫فق دان دسترس ي ب ه اطالع ات و از آن جمل ه اطالع ات بازاره اي ف روش و سياس ت ه اي دولت در زمين ه‬
‫واردات‪ ،‬و نيز عدم دسترسي به فن اوري ه اي پيش رفته مانن د تج ارت الکترونيک ب ه واس طه هزين ه ه اي‬
‫سنگين آن‪ ،‬کافي و مناسب نبودن حم ايت ه اي دولت از ن وآوري و ک ار آفريني‪ ،‬ع دم روحيه همک اري و‬
‫فعاليت هاي مشارکتي در تعاوني ها‪ ،‬راهکارهاي رفع اين مشکالت‪ ،‬بدين ش رح پيش نهاد ش ده ان د‪ :‬اعط اي‬
‫وام هاي کم بهره با بازپرداخت بلند مدت‪ ،‬تاسيس بان ک‪ ،‬توس عه ص ندوق تع اون‪ ،‬ارايه تس هيالت الزم ب ه‬
‫تعاوني ها‪ ،‬حذف مقررات دست و پاگير بانکي‪ ،‬توسعه طرح هاي تعاوني در قالب حمايت دولت از نوآوري‬
‫در ش يوه ه ا و فع اليت ه اي تع اوني‪ ،‬توس عه تج ارت الکترونيک و تجه يز تع اوني ه ا ب ه س امانه ک ارت‬

‫‪36‬‬
‫اعتباري‪ ،‬تقويت زير بناهاي بخش کشاورزي از طريق طرح ه اي آب رس اني و ت رغيب تم ام گ روه ه اي‬
‫اجتماعي از طريق تشکيل جلسات توجيهي ‪ -‬ترويجي‪.‬‬
‫کرمی(‪ )1389‬مقاله ی تحت عنوان عوامل موثر بر م وفقيت تع اوني ه ا ب ا مطالع ه م وردي تع اوني ه اي‬
‫توليدي محصوالت خارج از فصل در استان کرمانشاه را ارائه کرد‪ .‬پژوهش حاضر‪ ،‬با هدف يافتن شکاف‬
‫ميان وضعيت موجود و وض عيت مطل وب‪ ،‬ب ر مبن اي عوام ل م وثر ب ر م وفقيت‪ ،‬ب ه ص ورت توص يفي و‬
‫پيمايشي‪ ،‬مقطعي‪ ،‬روي ‪ 220‬نفر از اعضاي تعاوني ها انجام گرفت‪ .‬اطالعات بر اساس پرسشنامه اي روا‬
‫و پايا جمع آوري شد‪ .‬يافته هاي آزمون ويلکاکسون گوياي تفاوت معني دار ميانگين بين دو وض عيت اس ت‪.‬‬
‫بنابراين‪ ،‬بر اساس نياز‪ ،‬فراهم سازي زمينه ارتقاي عواملي چند پيشنهاد مي شود كه به ترتيب‪ ،‬عب ارت ان د‬
‫از‪ :‬عوامل فرهنگي‪ ،‬اجتماعي‪ :‬باور ب ه فلس فه تع اون‪ ،‬ارتب اط و اس تفاده از تجربيات تع اوني ه اي ديگ ر‪،‬‬
‫ارتقاي دانش كاري‪ ،‬و ايجاد روحيه همک اري‪ ،‬عوام ل شخص يتي‪ :‬توان ايي ابتک ار‪ ،‬خط ر پ ذيري‪ ،‬روحيه‬
‫ک ارآفريني‪ ،‬عالق ه و انگ يزه ک ار توليدي‪ ،‬و انعط اف پ ذيري‪ ،‬عوام ل آموزش ي‪ :‬مه ارت ه اي ارتب اطي‬
‫کارآفريني‪ ،‬عوامل فني‪ ،‬نحوه همکاري‪ ،‬آشنايي با اصول تعاوني‪ ،‬کارورزي‪ ،‬اطالع رساني فن اوري ه ا‪ ،‬و‬
‫اطالع رساني مهندسان‪ ،‬عوامل مديريتي‪ :‬م ديريت توليد و بازاريابي‪ ،‬توس عه من ابع انس اني‪ ،‬پاس خ گ ويي‬
‫مدير‪ ،‬مديريت تهديدها‪ ،‬فرص ت ه ا‪ ،‬توج ه ب ه نظ رات جامع ه‪ ،‬مه ارت‪ ،‬تجرب ه و تحص يالت م ديرعامل‪،‬‬
‫سازمان دهي‪ ،‬و اقتدار‪ ،‬و عوامل اقتصادي‪ :‬سرمايه گذاري بلندمدت‪ ،‬بازاريابي مناسب‪ ،‬تسهيل به ره من دي‬
‫اعتبارات‪ ،‬و مشارکت اقتصادي‪.‬‬
‫‪-2-6-2‬پیشینه تحقیق داخلی‬
‫هیوگ(‪ )2014‬مقاله ی تحت عنوان چگونگی به حداکثر رساندن فرص ت ه ای نوس ازی پای دار در تع اونی‬
‫های مسکن را ارائه کرد‪ .‬نتایج اولیه این تحقیق نشان داد که باز بودن در مراحل اولیه فراین د بس یار مهم‬
‫است‪ .‬همچنین‪ ،‬تجسم نتایج و پیامدها ممکن است مؤثر باش د ب ه دس ت آوردن گفتگ و ب ا س اکنان‪ ،‬ک ه اغلب‬
‫بیش تر ب ه عوام ل زیب ایی ش ناختی نس بت ب ه راه ح ل ه ای ف نی عالق ه دارن د‪ .‬تجس م ‪( AMS‬سیس تم ه ای‬
‫مانیتورینگ پیشرفته) و سایر اندازه گیری های خانوار خاص می تواند س اکنین بیش تر از مص رف ان رژی‬
‫خود آگاه شوند و نیاز به ارتقاء را توضیح ‪ /‬نشان دهند‪ .‬اگر ارتباطات (تجدید نظ ر ش ده) را ب ه س اکنان در‬
‫راه جامع و کاربر پسند ارائه دهد‪ ،‬معرفی سیستم ‪ AMS‬می تواند مردم را بیش تر از مص رف ان رژی خ ود‬
‫آگاه کند‪ ،‬و از این رو پروسه تصمیم گیری در مورد نوسازی پایدار را تسهیل می کند‪ .‬پس از نوسازی‪ ،‬آب‬
‫و هوای داخلی ممکن است به راحتی تحت تاثیر اس تفاده س اختمان از قب ل ق رار گ یرد‪ AMS .‬می توان د ب ه‬
‫حفظ سبک زندگی دوستانه محیط زیست کمک کند‪.‬‬
‫آینی(‪ )2012‬مقاله ی تحت عنوان عوامل موثر بر عملکرد تعاونی در رابطه با برنامه ری زی اس تراتژیک‬
‫و مشارکت اعضای را ارائه کرد‪ .‬جامعه تعاونی نقش مهمی در توسعه اقتص ادی در م الزی ایف ا می کن د‪.‬‬
‫برای اولین بار در سال ‪ 1922‬برای محافظت از رفاه مردم روستایی تاسیس شد و تا امروز تأسیسات خ ود‬
‫را گسترش داده است‪ .‬با هدف کمک به اعضای آن‪ ،‬گفته شده است که تعاونی نیاز ب ه س رعت بخش یدن ب ه‬
‫عملکرد آن دارد‪ .‬با این حال‪ ،‬مسائل مربوط به ضعف آن‪ ،‬به ویژه در مدیریت‪ ،‬م الی و مش ارکت اعض ای‬

‫‪37‬‬
‫وجود دارد‪ .‬لذا این مطالعه با هدف تعیین عوامل موثر بر عملکرد آن از طریق برنامه ریزی استراتژیک و‬
‫مشارکت اعضای آن است‪ .‬پرسشنامه های ساخته شده در میان اعضای هیئت مدیره تعاونی در ناحی ه ‪Kota‬‬
‫‪ ،Setar‬مالزی توزیع شده است‪ .‬یافته ه ا ه دایایی را ب رای تع اونی ب رای بهب ود نقص ه ای خ ود در انج ام‬
‫سیاست های تعاونی ملی ‪ 2020-2011‬ارائه می دهد‪.‬‬
‫کالفم(‪ )2012‬مقاله ی تحت عنوان مسکن تعاونی ‪ /‬مالکیت را ارائه کرد‪ .‬مسکن تع اونی ی ک ن وع ق انونی‬
‫که در بسیاری از کشورها وجود دارد‪ ،‬از نظر مسکن است‪ .‬این مقاله تعاریف و ف رم ه ای مختل ف مس کن‬
‫همکاری و نقش های مختلف آن را در تع دادی از کش ورها از جمل ه بریتانی ا و س وئد م ورد بررس ی ق رار‬
‫خواهد داد‪ .‬فلسفه پشت این نوع مسکن توصیف خواهد شد‪ .‬دالیل عملی برای وجود آن‪ ،‬از قبیل نیاز به یک‬
‫فرم جمع اجرایی برای مقابله با مشکالت تعمیر عمومی‪ ،‬نیز مورد بحث ق رار خواه د گ رفت‪ .‬زمین ه ه ای‬
‫اصلی تحقیق در مورد تعاونی های مسکونی توضیح داده خواهد شد‪ )1( :‬رفاه آنها ب ا مقاص د دیگ ر امالک‬
‫مقایسه می شود و (‪ )2‬شناسایی عوامل موثر بر دخالت ساکنان‪.‬‬

‫فصل سوم‪ :‬روش تحقیق‬

‫‪38‬‬
 ‫‪ -1-3‬مقدمه‬
‫دستیابی به هدف علم و یا شناخت علمی‪ ،‬میسر نخواهد بود‪ ،‬مگر زمانی که با روش شناسی درست صورت‬
‫گیرد‪ .‬به عبارت دیگر تحقیق از حیث روش است ک ه اعتب ار مییاب د ن ه موض وع تحقی ق‪ .‬پای هی ه ر علمی‬
‫روش شناخت آن است و اعتبار و ارزش قوانین هر علمی به روش ش ناختی مبت نی اس ت ک ه در آن علم ب ه‬
‫کار میرود‪ .‬انتخاب روش تحقیق بستگی به هدف ها و ماهیت موضوع تحقی ق و امکان ات اج رایی آن دارد‪.‬‬
‫بنابراین هنگامی میتوان در مورد بررسی و انجام یک تحقیق تصمیم گ رفت ک ه م اهیت‪ ،‬موض وع تحقی ق‪،‬‬
‫هدفها و نیز وسعت و دامنه آن مشخص باشد‪ .‬در این فصل روش تحقیق تش ریح ش ده اس ت و در آن ن وع و‬
‫ماهیت تحقیق‪ ،‬روش انجام تحقیق‪ ،‬معرفی متغیره ای تحقی ق‪ ،‬روش و اب زار گ ردآوری اطالع ات‪ ،‬جامع ه‬
‫آماری و نحوه تعیین نمونه مورد مطالعه‪ ،‬روش تجزیه و تحلیل اطالعات مورد بررسی قرار گرفته است‪.‬‬
‫‪-2-3‬نوع تحقیق‬
‫‪ -1-2-3‬انواع تحقیق ها‪:‬‬
‫تحقیق میدانی‪:‬‬
‫تحقیق که در یک گستره بزرگ مکانی انجام می شود‪ .‬معموال تحقیقات زمینه یابی با استفاده از نظر س نجی‬
‫در یک میدان تحقیق انجام می گیرد‪.‬‬
‫تحقیق بنیادی‪:‬‬
‫عبارتست از فعالیت های نظری و تجربی که با هدف دستیابی به دانش جدید در قالب مبانی یک پدیده ب دون‬
‫در نظر گرفتن کاربرد خاصی انجام پذیرد‪.‬‬
‫تحقیق کاربردی‪:‬‬
‫عبارت است از فعالیت هایی که با هدف کابرد و اس تفاده عملی از دانش و ی ا تئ وری ه ای علمی انج ام می‬
‫شود‪.‬‬
‫تحقیق توسعه ای‪:‬‬
‫عبارت است از فعالیت های تحقیقاتی سیستماتیک که ب ا ه دف تولی د م واد‪ ،‬تکنول وژی جدی د و بک ارگیری‬
‫روش ها‪ ،‬خدمات و بهود اساسی در تولید بر مبنای نتایج ب ه دس ت آم ده از تحقیق ات و تجربی ات ک اربردی‬
‫انجام می شود‪.‬‬
‫تحقیق تاریخی‪:‬‬

‫‪39‬‬
‫تحقیق تاریخی فعالیتی است برای شناخت واقعیت های گذشته و یکی از دش وارترین ان واع پ ژوهش اس ت‪.‬‬
‫این تحقیق وقایع مربوط به گذشته را مورد تعبیر و تفسیر و ارزیابی قرار می دهد‪.‬‬
‫تحقیق توصیفی‪:‬‬
‫تحقیق توصیفی شامل آزمایش یک پدیده برای بیان تعریف کاملتری از آن یا تفاوت آن با سایر پدی ده ه ا می‬
‫باشد‪ .‬این نوع تحقیق به توصیف و تفسیر شرایط و روابط موجود می پردازد‪.‬‬
‫تحقیق عملی‪:‬‬
‫تحقیق عملی مربوط به انجام کاری برای حل یک مشکل اجتماعی است‪ .‬این نوع تحقیق می توان د ه ر ی ک‬
‫از اهداف ذکر شده قبلی را در بر داشته اما باید به آن ها موضوع حل مشکل و یا انج ام دادن ک اری را ن یز‬
‫اضافه کرد‪.‬‬
‫تحقیق علی‪:‬‬
‫این نوع تحقیقات به بررسی روابط علت و معلولی به وسیله بررسی پی آمدهای موجود می پردازد‪.‬‬
‫تحقیق تجربی‪:‬‬
‫تحقیق تجربی ی ا آزمایش گاهی یکی از دقیق ترین و کارآم دترین روش ه ای تحقی ق اس ت ک ه ب رای آزم ون‬
‫فرضیه های مورد استفاده قرار می گیرد‪ .‬هدف این تحقیق بررسی تاثیر محرک ه ا‪ ،‬روش ه ا و ی ا ش رایط‬
‫خاص محیطی بر روی یک گروه آزمودنی می باشد‪.‬‬
‫تحقیق حاضر یک تحقیق کاربردی و از نوع میدانی‪ -‬علی می باشد به این دلیل که به ص ورت می دانی و از‬
‫طریق خبرگان به شناسایی شناسایی چالش ها و اولویت بندی عوامل موفقیت تعاونی ه ای مس کن (مطالع ه‬
‫موردی‪ :‬تعاونی مسکن مخابرات) پرداخته و از طریق روش علی به ارائه مدلی در این زمینه میپردازیم‪.‬‬
‫‪ 3-3‬روش کلی پژوهش‬
‫تحقیق حاضر از لحاظ هدف ك اربردی اس ت‪ ،‬زی را ب ا توج ه ب ه یافت ه ه ای آن می ت وان الگ ویی را ب رای‬
‫شناسایی چالش ها و اولویت بندی عوامل موفقیت تعاونی های مسکن به دست آورد‪ .‬از لحاظ ش یوه و نح وه‬
‫جمع آوری و دریافت اطالعات‪ ،‬این تحقیق در حوزه مطالعات میدانی قرار دارد‪ .‬حصول ب ه اه داف م ورد‬
‫نظر تحقیق‪ ،‬مستلزم بررس ی و تحلی ل مب انی نظ ری و پیش نگاش ته‌های مرتب ط ب ا موض وع تحقی ق و ن یز‬
‫دستیابی به مجموعه‌ای مشخص از داده های مربوط به متغیرهای می باشد‪ .‬بر این اساس به منظور رعایت‬
‫تناسب ماهیت اطالعات و داده‌های مورد نیاز هر بخش‪ ،‬از شیوه مطالعات اسنادی و جستجو در پایگاه‌ه ای‬
‫اطالعاتی علمی و روش میدانی‪ ،‬داده های مورد نظر جمع آوری ش ده اس ت‪ .‬اگ ر روش تحقی ق را مراح ل‬
‫اجرای تحقیق فرض نمائیم بر این اساس گام های اجرایی تحقیق حاضر عبارتند از‪:‬‬
‫‪ .1‬مطالعات كتابخانه‌ای اول (مرور ادبیات موضوعی)‬
‫‪ .2‬مطالعات كتابخانه‌ای دوم (شناسایی و فهرست كردن اولیه متغیرهای اصلی و فرعی)‬
‫‪ .3‬مطالعات میدانی اول خبرگان (تایید متغیرهای شناسایی شده و اضافه کردن متغیرها)‬

‫‪40‬‬
‫‪ .4‬مطالعات میدانی دوم خبرگان (تایید متغیره ای ب ه دس ت آم ده از مطالع ات می دانی اول خبرگ ان و اض افه‬
‫کردن متغیر ها)‬
‫‪ .5‬مطالعات میدانی سوم خبرگان (تایید متغیرهای به دست آمده از مطالعات میدانی دوم خبرگان)‬
‫‪ .6‬طراحی پرسشنامه ( استخراج شاخص های کمی با توجه به متغیرهای به دس ت آم ده از مطالع ات می دانی‬
‫سوم خبرگان)‬
‫‪ .7‬تجزیه و تحلیل داده ها و اطالعات‬
‫‪ .8‬شناسایی و فهرست كردن نهایی متغیرهای مرتبط با شناسایی نقاط قوت و ضعف‪ ،‬و فرصت ها و تهدیدات‬
‫‪- .9‬مطالعات میدانی نهائی از نمونه‬
‫‪ .10‬تجزیه و تحلیل داده ها و اطالعات‬
‫در این پژوهش روش انجام کار به صورت آمیخته (دلفی‪ -‬کمی) می باشد و روش تجزی ه و تحلی ل داده‬
‫ها علی می‌باشد‪.‬‬

‫روش پژوهش‬

‫مطالعات کتابخانه ای‬

‫مطالعات كتابخانه‌ای اول‬ ‫مطالعات كتابخانه‌ای دوم‬

‫مطالعات میدانی‬

‫مطالعات میدانی اول‬ ‫مطالعات میدانی دوم‬ ‫مطالعات میدانی سوم‬

‫خبرگان‬ ‫خبرگان‬ ‫خبرگان‬

‫‪41‬‬
‫طراحی‬
‫پرسشنامه‬
 ‫(شکل‪)1-3‬فلوچارت روند انجام تحقیق‬

‫‪ -4-3‬جامعه آماری و نمونه گیری‬

‫‪ -3-4-1‬جامعه آماری تحقیق‬
‫جامعه آماری عبارت است از مجموعه ای از افراد یا واح دها ك ه دارای ح داقل ی ك ص فت مش ترك باش ند‪.‬‬
‫تعریف جامعه آماری باید جامع و مانع باشد؛ یعنی این تعریف باید چنان تبیین شود كه از نقطه نظ ر زم انی‬
‫و مکانی همه واحدهای مورد مطالعه را در برگیرد‪ .‬در ضمن با توجه به آن‪ ،‬از شمول واح دهایی ك ه نبای د‬
‫به مطالعه آن پرداخت ه ش ود جلوگ یری ب ه عم ل آی د (ك وپر ‪ .)2006‬در این پ ژوهش از دو جامع ه آم اری‬
‫استفاده می‌کنیم‪ .‬جامعه اول مربوط به نخبگان و متخصصان در زمینه ايمني صنعت ساخت وساز می باشند‬
‫که داده ای استخراجی از آن ها با روش‌های کیفی تحلی ل می‌ش ود و جامع ه دوم مرب وط ب ه کارشناس ان در‬
‫زمینه ايمني صنعت ساخت وساز هستند که تعداد آنها ‪ 8‬نفر می‌باشد و از داده های ب ه دس ت آم ده شناس ایی‬
‫چالش ها و اولویت بندی عوامل موفقیت تعاونی های مسکن از روش دلفی استفاده می‌شود‪.‬‬
‫‪ -3-4-2‬روش نمونهگیری‬
‫برای جامعه اول که نخبگان و متخصصان در زمینه ايمني صنعت ساخت وساز می باشند‪ ،‬تعداد ‪ 20‬خ بره‬
‫را که در دسترس می‌باشند و حاضر به پاسخگویی باشند را انتخاب می‌کنیم ب رای جامع ه دوم‪ ،‬چ ون تع داد‬
‫اعضای جامعه کم می‌باشد از سرشماری استفاده می‌کنیم و تمام اعضای جامعه را مد نظر قرار می‌دهیم ک ه‬
‫تعداد آنها ‪ 40‬نفر می‌باشند‪ .‬روش نمونه گیری ها در زیر بیان شده است‪:‬‬
‫‪ -5-3‬ابزار پژوهش‬
‫در تحقی ق حاض ر روش جم ع آوری داده ه ا ب ه ص ورت تركی بی ب وده اس ت‪ .‬طی روش كتابخان ه ای از‬
‫ابزارهای فیش تحقیقاتی و جدول و ف رم ب رای به ره ب رداری از من ابعی مانن د كت اب ه ا و مق االت‪ ،‬ان واع‬
‫نشریات‪ ،‬و آمار نامه ها‪ ،‬در راستای تهیه و تنظیم ادبیات تحقیق‪ ،‬همچنین شناسایی متغیره ا و ش اخص‌های‬
‫موثر‪ ،‬استفاده شده است‪ .‬در تحقیق توصیفی‪ ،‬اطالعات توصیفی معموًال از طریق پرسش نامه‪ ،‬مص احبه‪ ،‬ی ا‬
‫مشاهده جمع آوری می شوند‪ .‬در تحقیق حاضر نیز با توجه به موضوع‪ ،‬هدف آن و همچنین با مدنظر قرار‬
‫دادن نوع روش تحقیق‪ ،‬مهمترین ابزار جمع آوری اطالعات پرسشنامه و مصاحبه بوده و بیشترین داده‌ها و‬
‫اطالعات الزم جهت تجزیه و تحلیل سؤاالت و آزمون فرضیات از طری ق پرسش نامه‌ها انج ام می‌گ یرد‪ .‬ب ا‬

‫‪42‬‬
‫توجه به موارد گفته شده‪ ،‬برای انجام پژوهش از سه ابزار پژوهش استفاده شده اس ت‪ .‬اب زار اول مطالع ات‬
‫اسنادی و کتابخانه ای است‪ .‬ابزار دوم‪ ،‬پرسشنامه کیفی می‌باشد که در س ه نس خه متف اوت‪ ،‬توس ط خبرگ ان‬
‫تکمیل شد و ابزار سوم‪ ،‬پرسشنامه دلفی تکمیل شده توسط خبرگان می باشد که در جامعه آم اری دوم یع نی‬
‫کارشناسان توزیع می گردد‪ .‬در ادامه توضیحات در مورد هر سه ابزار بیان می‌شود‪.‬‬
‫‪ -3-5-1‬مطالعات اسنادی و كتابخانه ای‬
‫در ابتدای تحقیق‪ ،‬بررسی جامعی در اسناد‪ ،‬م دارك‪ ،‬من ابع كتابخان ه ای نظ یر كت اب ه ا‪ ،‬پای ان نام ه ه ای‬
‫دانشجویی‪ ،‬گزارش طرح ها و پروژه ها‪ ،‬ژورنال ها و مجالت علمی و پژوهشی صورت گ رفت ت ا ض من‬
‫تحکیم پایه های نظری تحقیق از نتایج بررس ی‌های ص ورت گرفت ه در ارتب اط ب ا موض وع تحقی ق اس تفاده‬
‫شود‪ .‬در این مرحله عامل‌هایی که در شناسایی چالش ها و اولویت بندی عوامل موفقیت تعاونی های مس کن‬
‫تاثیر گذار هستند از طریق مطالعه‪ ،‬پژوهش های پیشین استخراج شود‪.‬‬
‫‪-3-5-2‬پرسشنامه کیفی‬
‫پرسشنامه کیفی برای خبرگان در سه نسخه متفاوت طراحی شده است‪ .‬نسخه اول‪ ،‬دو بخش می‌باشد ک ه در‬
‫بخش اول عوام ل اس تخراج ش ده از مطالع ات کتابخ انه‌ای آورده ش ده اس ت و م وثر ب ودن آن چ الش ه ا و‬
‫اولویت بندی عوامل موفقیت تعاونی های مسکن موثر می باشند‪ ،‬پرسیده شده است که در ادام ه آن خواس ته‬
‫شده است که عواملی دیگر که در تکمیل مدل الزامی است نیز بیان کنند‪ .‬در بخش دوم پرسش نامه‪ ،‬ش اخص‬
‫های تعیین کننده عامل ها مورد سوال قرار گرفته است ک ه ش اخص ه ای ذک ر ش ده ق ادر ب ه ان دازه گ یری‬
‫عوامل هستند‪ .‬که پس از تحلیل نتایج پرسشنامه دلفی کیفی‪ ،‬عوامل بیان شده م ورد پ ذیرش خبرگ ان هم راه‬
‫عوامل اضافه شده در پرسشنامه کیفی نسخه دوم آورده می‌شود‪ .‬پرسش نامه کیفی نس خه دوم س اختار مش ابه‬
‫نسخه اول دارد‪ .‬پس از تحلی ل پرسش نامه کیفی نس خه دوم‪ ،‬پرسش نامه نه ایی کیفی در س اختار دلفی س اخته‬
‫می‌شود‪.‬‬
‫‪ -3-5-2‬پرسشنامه کمی‬
‫این پرسشنامه برای کارشناسان در زمینه ايم ني ص نعت س اخت وس از س اخته می ش ود‪ .‬این پرسش نامه از‬
‫عوامل و شاخص های نهایی استخراج شده از پرسشنامه های کیفی به دست می آید‪.‬‬

‫‪-3-6‬معرفی مطالعه موردی‪ :‬تعاونی مسکن مخابرات‬

‫شرکت تعاونی‪ ،‬شرکتی است که بین اشخاص حقیقی‪ ،‬برای فعالیت در امور مرب وط ب ه تولی د و توزی ع‪ ،‬در‬
‫جهت اهداف مندرج در قانون بخش تعاونی‪ ،‬به منظور بهبود وضع اقتصادی و اجتماعی اعض اء از طری ق‬
‫همکاری و تشریک مساعی آن ها با رعایت قانون مزبور تشکیل می گ ردد‪ ( .‬مس تفاد از م اده ‪ 8‬ق‪ .‬ت‪ .‬ج‪.‬‬
‫ا)‪ .‬شرکت های تعاونی در حقیقت به منظور مبارزه با دو عامل اساسی اجتماعی تشکیل گردی ده ان د ‪ :‬س ود‬
‫جویی سرمایه داران و تورم‪ .‬از یک طرف در اثر عواملی که تا حدود زیادی از اختیار و کن ترل دولت ه ا‬
‫خارج بود روز به روز از ارزش پول کاسته می شد و از طرف دیگر سرمایه گذاران و فروشندگان ک االی‬
‫ضروری مردم و به خصوص کاالهای مصرفی و خ وراکی م ورد ل زوم ک ارگران و طبق ات کم درآم د ب ر‬
‫سود خود می افزوند و موجبات گرانی کاالها را فراهم می کردند در نتیجه‪ ،‬ضمن اینک ه دس تمزد م دت ه ا‬

‫‪43‬‬
‫ثابت بود و به نسبت تورم و افزایش قیمت ها تغییر موثری نمی کرد‪ ،‬از قدرت خرید طبقه اخیر کاسته ش ده‬
‫و موجبات فقر‪ ،‬و آثار اجتماعی آن را برای آنان فراهم می کرد‪ .‬برای نجات طبقه مزبور باید در جستجوی‬
‫راهی بود و برای رسیدن به این راه کوتاه کردن دست واسطه ها و از بین بردن سودجویی الزم بود‪ .‬به این‬
‫دلیل شرکت های تعاونی تولید و مصرف تشکیل شد که در آن ها کاالها تقریبَا بی واس طه از تولی د کنن ده و‬
‫تقریبَا سود به دست مصرف کننده برسد‪.‬‬
‫نهضت تعاونی در اوایل قرن نوزدهم در انگلستان شکل گرفت ولی به تدریج به عنوان ی ک فک ر اجتم اعی‬
‫اصالح طلبانه در سرتاسر دنیا تثبیت شد و امروزه شرکت های تعاونی در همه جا‪ ،‬با اختالف سطح و اثر‪،‬‬
‫وجود دارد‪ .‬در اجرای اصل یکصد و بیست و سوم قانون اساسی جمهوری اسالمی ایران‪ (( ،‬قانون اصالح‬
‫موادی از قانون بخش تعاونی اقتصادی جمهوری اس المی ای ران)) در جلس ه عل نی روز چهارش نبه م ورخ‬
‫هف دهم اردیبهش ت م اه ی ک هزاروسیص د و ن ود و س ه مجلس ش ورای اس المی تص ویب و در ت اریخ‬
‫‪ 31/02/1393‬به تایید شورای نگهبان رسیده و طی نامه شماره ‪ 14499/31‬مورخ ‪ 05/03/1393‬ریاس ت‬
‫مجلس شورای اسالمی واصل گردیده‪ ،‬با عنایت به این موضوع اساسنامه اصالح شده جهت اجرای مفاد آن‬
‫ابالغ می‌‌گردد‪ .‬شركت‌هاي تعاوني مسكن يكي از راههايي است ك ه ه ر خ انواده‪ ،‬ب ه منظ ور تهيه و تمل ك‬
‫سرپناهي براي رهايي از رنج اجاره‌نشيني و خانه بدوشي ساالنه‪ ،‬به عضويت آنها در مي‌آيند‪ .‬تا پايان مه ر‬
‫ماه ‪ 1385‬تعداد ‪ 13159‬تعاوني مسكن در كل كشور تشكيل و ثبت شده ك ه ب الغ ب ر دو ميليون نف ر عض و‬
‫دارن د‪ 7955 .‬تع اوني (مع ادل ‪ 60‬درص د ك ل تعاوني‌ه اي كش ور) كارمن دي‪ 3873 ،‬تع اوني (مع ادل ‪30‬‬
‫درصد) كارگري‪ 651 ،‬تعاوني فرهنگيان و ‪ 680‬تعاوني آزاد مي‌باشند‪ .‬قريب به يك ميليون و پانصد و س ي‬
‫و شش هزار نفر از كارمندان و فرهنگيان و بالغ بر چهارصد و چهل و پنج هزار نفر از ك ارگران ب ه اميد‬
‫دستيابي به مسكن در شركت‌هاي تعاوني مسكن عضو شده‌اند‪.‬‬
‫‪-3-7‬تکنیک های تصمیم گیری مورد استفاده در تحقیق‬
‫‪1‬‬
‫‪-3-7-1‬روش تاپسیس‬
‫روش تاپسیس یکی از تکنیک‌های مورد استفاده در تصمیم‌گیری چند معیاره (‪ )MCDM‬است‪ .‬در این روش‬
‫تصمیم‌گیری تعدادی گزینه و تعدادی معیار ب رای تص میم‌گیری وج ود دارد ک ه بای د ب ا توج ه ب ه معیاره ا‪،‬‬
‫گزینه‌ها رتبه‌بندی شوند‪ ،‬و یا اینکه به هر یک از آنها یک نمره کارایی اختص اص داده ش ود‪ .‬این روش ب ر‬
‫این مفهوم تکیه دارد که بهترین گزینه‪ ،‬گزینه ایست که نزدیکترین فاصله به گزینه ایده آل مثبت و بیش ترین‬
‫فاصله از ایده آل منفی را داشته باشد‪.‬‬

‫یک مدل ارزیابی ریسک بر پایه تکنیک تاپسیس‪ ،‬به شرح زیر ارائه خواهد شد‪:‬‬

‫مرحله صفر‪ :‬شامل ایجاد گروهی از متخصصین به منظور شناسایی منابع ریسک و آم اده س ازی م اتریس‬
‫تصمیم گیری بر اساس مقادیر عددی می باشد‪.‬‬

‫مرحله یک‪ :‬ماتریس تصمیم گیری( ‪ )D‬را بر اساس ‪ m‬گزینه و ‪ n‬شاخص به ماتریس تصمیم گ یری نرم ال‬
‫‪ ))ND‬با استفاده از رابطه زیر تبدیل می کنیم‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫‪Technique for Order Preference by Similarity to Ideal Solution‬‬

‫‪44‬‬
 ‫‪n‬‬

‫مرحله دوم‪ :‬تع یین وزن ه ر ی ک از ش اخص ه ا ‪ w i‬ب ر اس اس ‪ ∑ wi=1‬و تش کیل م اتریس وزن؛ در این‬
‫‪i=1‬‬

‫مرحله باید به هریک از معیارها (ریسک ها) یک وزن اختصاص داده شود‪.‬‬

‫‪ -1‬این وزن می تواند مستقیمًا توسط تصمیم گیرنده انتخاب شود‪.‬‬

‫‪ -2‬با استفاده از روش هایی مانند روش ه ای موج ود در مقایس ات زوجی و ‪ AHP‬وزن معیاره ا را بدس ت‬
‫آوریم‪.‬‬

‫مقدار هریک از وزن ها بین صفر تا یک و مجموع وزن ها برابر با یک باشد‪.‬‬

‫مرحله سوم‪ :‬ماتریس بی مقیاس موزون (‪ )V‬با استفاده از رابطه زیر بدست می آید‪:‬‬

‫مرحله چهارم‪ :‬مقادیر ایده آل مثبت(‪ )+A‬و ایده آل منفی(‪ )-A‬در ستون های ماتریس ‪V‬تعیین شوند‪ .‬با استفاده‬
‫از اطالعات ماتریس ‪ ،V‬فاصله هر یک از گزینه ها تا گزینه ایده ال مثبت(‪ )di+‬و گزینه ایده ال منفی(‪)di-‬‬
‫حساب می کنیم‪.‬‬

‫مرحله پنجم‪ :‬نسبت نزدیکی به گزینه ایده آل (‪ )cli‬با استفاده از فرمول زیر محاسبه می شود‪.‬‬

‫‪45‬‬
‫نهایتًا گزینه ها را با توجه به مقدار (‪ )cli‬رتب ه بن دی می ک نیم و بیش ترین مق دار ب ه عن وان گزین ه مطل وب‬
‫انتخاب می شود‪.‬‬

‫‪-2-7-3‬نحلیل شبکه ای ‪ANP‬‬

‫عناصر موجود در یک گره (یا سطح) ممکن است همه با قس متی از عناص ر س ایر گ ره ه ا را تحت ت اثیر‬
‫قرار دهند‪ .‬در یک شبکه ممکن است گره های مبدا (اص لی)‪ ،‬گ ره ه ای می انی و گ ره ه ای زی رین وج ود‬
‫داشته باشد‪ .‬روابط درون یک شبکه با پیکان نشان داده شده و جهت پیک ان ه ا تع یین کنن ده جهت وابس تگی‬
‫است‪ .‬سیستم های باز بازخور اشاره به چند گانگی توجه ب ه‪.‬ابس تگی ه ای داخلی و خ ارجی ب ا ب ازخور را‬
‫دارند‪ .‬وابستگی های متفابل می ان دو گ ره را وابس تگی خ ارجی می ن امیم ک ه توس ط ی ک پیک ان دو س ویه‬
‫نمایش داده می شود و وابستگی های داخلی میان عناصر در یک گره را به وسیله یک پیکان حلقه ای نشان‬
‫می دهند‪.‬‬
‫مراحل اجرای روش تصمیم گیری تحلیل شبکه ای ‪ANP‬‬

‫فرآیند تحلیل شبکه ای شامل چهار مرحله است که عبارتند از ‪:‬‬

‫گام ‪ )۱‬ساختن مدل و ساختاربندی مدل‬
‫مساله را باید به طوری شفاف بیان کرد و با یک سیستم منطقی برای مثال یک ش بکه تجزی ه ک رد‪ .‬س اختار‬
‫مذکور را می توان با استفاده از نظر تصمیم گیرن دگان و از طری ق روش ه ایی چ ون طوف ان مغ زی و ی ا‬
‫دیگر روش های مناسب بدست آورد‪.‬‬
‫گام ‪ )۲‬مقایسات زوجی بردار های اولویت ‪:‬‬
‫در روش روش تصمیم گیری تحلیل شبکه‬
‫در روش روش تصمیم گیری تحلیل شبکه ای ‪ ANP‬نیز همچون روش تحلیل سلسله مرتبی عناصر تص میم‬
‫در هر قسمت نیز با توجه به اهمیت آنها در کنترل معیار ه ا ب ه ص ورت زوجی مقایس ه می ش وند‪ ،‬و خ ود‬
‫قسمت ها نیز با توجه به تاثیرشان در هدف به صورت زوجی با هم مقایسه می ش وند‪ .‬از تص میم گیرن دگان‬
‫در قالب یک سری مقایسات زوجی پرسیده می شود که دو عنصر یا دو قسمت در مقایسه با هم چ ه ت اثیری‬
‫در معیار های باال دستی خود دارند‪.‬‬
‫به عالوه اگر روابط متقابل میان عناصر یک قسمت وجود دارد‪ ،‬با اس تفاده از مقایس ات زوجی و ب ه دس ت‬
‫آوردن بردار مقادیر ویژه هر عنص ر‪ ،‬م یزان ت اثیر دیگ ر عناص ر را روی آن نش ان داد‪ .‬اهمیت نس بی ب ا‬
‫استفاده از یک مقایسه نسبی بدست می آید‪ .‬برای این کار می ت وان از ی ک مقایس ه ‪ ۱‬ت ا ‪ ۹‬اس تفاده ک رد در‬
‫حالیکه نمره ‪ ۱‬نشان دهنده اهمیت یکسان دو عنصر ب وده و نم ره ‪ ۹‬نش ان دهن ده ب االتر ب ودن اهمیت ی ک‬

‫‪46‬‬
‫عنصر (سطر ماتریس) در مقایسه با دیگر س تون ه ای م اتریس می باش د در ی ک م اتریس مقایس ه زوجی‬
‫ارزش طرف مقابل برعکس می باشد یعنی ‪ ،aij=1/aji‬در حالی که )‪ aij (aji‬نشان دهنده اهمیت ‪ i‬امین (‪ j‬امین)‬
‫عنصر در مقایسه با ‪ j‬امین عنصر (‪ i‬امین) عنصر است‪.‬‬
‫در روش تصمیم گیری تحلیل شبکه ای ‪ ANP‬فازی از مقادیر فازی برای انجام مقایسات زوجی استفاده می‬
‫نمایم‪.‬‬
‫گام ‪ )۳‬تشکیل سوپر ماتریس (‪)Super matrix‬‬
‫مفهوم سوپر ماتریس شبیه فرایند زنجیره مارکوف می باشد‪ .‬سوپر ماتریس قادر به مح دود ک ردن ض رایب‬
‫برای محاسبه تمامی اولویت ها و در نتیجه اثر تجمیعی (تجمعی) هر عنص ر ب ر س ایر عناص ر در تعام ل‪،‬‬
‫می باشد‪ .‬هنگامی که یک شبکه صرف نظر از هدف‪ ،‬صرفا در بر گیرنده دو خوشه به نام های معیار ها و‬
‫گزینه ها باشد‪ ،‬رویکرد ماتریسی ارائه شده توسط ساعتی و تاکیزاوا در سال ‪ ۱۹۸۶‬می تواند برای مواجهه‬
‫با وابستگی های عناصر یک سیستم به کار گرفته شود‪.‬‬

‫گام ‪ )۴‬انتخاب بهترین گزینه‬

‫در صورتی که سوپر م اتریس تش کیل ش ده در مرحل ه قب ل هم ه ش بکه را پوش ش ده د می ت وان وزنه ای‬
‫اولویت را در ستون گزینه ها در یک س وپر م اتریس نرم ال ش ده ی افت‪ .‬از س وی دیگ ر‪ ،‬اگ ر ی ک س وپر‬
‫ماتریس فقط شامل قسمت های به هم مرتبط باشد نیاز به محاسبات بیش تری ب رای رس یدن ب ه اول ویت ه ای‬
‫کلی گزینه ها وجود دارد‪.‬‬

‫‪-3-8‬روش تجزیه و تحلیل داده ها‬

‫در بخش میدانی با توجه به پرسشنامه توزیع شده و نتایج بدست آمده‪ ،‬به بررسی وآزمودن های فرض یه‌های‬
‫خود می پردازیم و در بخش پایانی با توزیع پرسشنامه مقایسه زوجی با روش ‪ FANP‬و‪ TOPSIS‬به اولویت‬
‫بندی میان معیارها و زیرمعیارهای پژوهش می‌پردازیم‪ .‬براي تجزيه و تحليل داده‌ه اي تخصص ي پ ژوهش‬
‫نيز از تکنيک‌هاي تصميم‌گيري چندمعياره ف ازی مانن د ‪ FANP‬اس تفاده مي‌ش ود‪ .‬تجزيه و تحليل داده ه اي‬
‫پژوهش با استفاده از نرم‌افزار اکسپرت چویز و تاپسیس صورت خواهد گرفت‪.‬‬

‫‪47‬‬
48
 ‫فصل چهارم‪ :‬تجزیه و تحلیل داده ها‬

‫‪-4-1‬مقدمه‬
‫در پژوهش حاضر تفسیر و تجزیه وتحلیل دادههای جمعآوری شده از جامعه مورد مطالع ه‪ ،‬در ق الب آم ار‬
‫تحلیلی و به دو صورت آمار توصیفی و استنباطی انجام گرفته است‪ .‬به طوری که ابتدا دادههای مربوط ب ه‬
‫هر یک از متغیرها که از پاسخ پرسشنامهه ای اس تفاده ش ده منتج ش ده اس ت‪ ،‬در ق الب ش اخصه ای ع ددی‬
‫آماری توصیف گردیده و شناخت کافی از پراکندگی و ویژگیهای جمعیت شناختی و توصیف پاس خدهن دگان‬
‫در بخشه ای مختل ف پ ژوهش حاص ل ش ده اس ت‪ .‬در ادام ه ب ه بررس ی رواب ط بین متغیره ای موج ود در‬
‫پژوهش پرداخته شده است و از طریق الگوهای آماری مناسب‪ ،‬فرض یهه ای پ ژوهش م ورد آزم ون ق رار‬
‫گرفتهاند‪ .‬گذر از مراحل باال مستلزم استفاده از روشهای تحلیل آماری مناسب و اطمین ان از دقت و ص حت‬
‫این استنباطها است که در طی پژوهش با حساسیت باالیی رعایت و بازنگری شدهاند‪.‬‬

‫‪ -2-4‬یافته های توصیفی‬

‫آمار های توصیفی شامل شاخص های مرکزی و پراکندگی می باشند‪ .‬از میان شاخص های مرکزی میتوان‬
‫به میانگین‪ ،‬میانه و مد و از میان شاخص های پراکندگی‪ ،‬انحراف معیار و واریانس مد نظر پژوهشگر می‬
‫باشد‪ .‬همچنین در این قسمت به ارائه جداول و نمودار ها و اطالع اتی دموگرافی ک از نمون ه جامع ه م ورد‬
‫نظر می پردازیم‪.‬‬
‫‪-1-2-4‬تحصیالت‬
‫با توجه به قسمت ابتدایی پرسش نامه و اطالعات پر شده توسط شرکت کنندگان در این پرسش نام ه ب ر‬
‫اساس جنسیت شان‪ ،‬داده هایی حاصل شد در بین این پاسخ دهن دگان تع داد ‪ 9‬نف ر لیس انس‪ ،‬تع داد ‪7‬نف ر‬
‫فوق لیسانس و ‪ 4‬نفر دکترا بودند که در ج دول ‪ 1-4‬درص د ف راوانی داده ه ا ب ر حس ب تحص یالت را‬
‫مشاهده شد‪.‬‬

‫‪49‬‬
 ‫(جدول‪ )1-4‬فراوانی داده ها بر حسب تحصیالت‬

‫درصد‬
‫تحصیالت‬
‫فراوانی‬
‫‪47.3‬‬ ‫لیسانس‬
‫‪36.4‬‬ ‫فوق لیسانس‬
‫‪16.3‬‬ ‫دکترا‬
‫‪100‬‬ ‫مجموع‬

‫‪50‬‬
‫‪45‬‬
‫‪40‬‬
‫‪35‬‬
‫درصد فراوانی‬

‫‪30‬‬
‫‪25‬‬
‫‪20‬‬
‫‪15‬‬
‫‪10‬‬
‫‪5‬‬
‫‪0‬‬
‫لیسانس‬ ‫فوق لیسانس‬ ‫دکترا‬
‫تحصبالت‬

‫(نمودار‪ )1-4‬درصد فراوانی داده ها بر حسب تحصیالت‬

‫‪-2-2-4‬سابقه کاری‬
‫با توجه به قسمت ابتدایی پرسش نامه و اطالعات پر شده توسط شرکت کنندگان در این پرسش نام ه ب ر‬
‫اساس وضعیت تأهلشان‪ ،‬داده هایی حاصل شد در بین این پاسخ دهن دگان تع داد ‪ 1‬نف ر س ابقه بین ‪5-10‬‬
‫سال‪ ،‬تعداد ‪ 4‬نفر سابقه بین ‪ 10-15‬سال‪ ،‬تعداد ‪ 4‬نفر سابقه بین ‪ 20-15‬سال‪ ،‬تع داد ‪ 3‬نف ر س ابقه بین‬
‫‪ 20-30‬سال‪ ،‬تعداد ‪ 1‬نفر سابقه بین بیشتر از ‪ 30‬سال سابقه ک ار دارن د‪ .‬ک ه در ج دول ‪ 2-4‬ف راوانی‬
‫داده ها بر حسب سابقه کاری نمایش داده شده است‪.‬‬
‫(جدول‪ )2-4‬فراوانی داده ها بر حسب سابقه کاری‬

‫درصد‬
‫سابقه کاری‬
‫فراوانی‬
‫‪5.3‬‬ ‫‪10-5‬‬

‫‪50‬‬
 ‫‪21.1‬‬ ‫‪15-10‬‬
‫‪21.1‬‬ ‫‪20-15‬‬
‫‪15.8‬‬ ‫‪30-20‬‬
‫بیشتر از‬
‫‪36.7‬‬
‫‪30‬‬
‫‪100‬‬ ‫مجموع‬

‫‪40‬‬
‫‪35‬‬
‫‪30‬‬
‫‪25‬‬
‫درصد فراوانی‬

‫‪20‬‬
‫‪15‬‬
‫‪10‬‬
‫‪5‬‬
‫‪0‬‬
‫بین ‪5-10‬‬ ‫‪15-10‬‬ ‫‪20-15‬‬ ‫‪30-20‬‬ ‫بیشتر از ‪30‬‬
‫سابقه کاری‬

‫(نمودار‪ )2-4‬درصد فراوانی داده ها بر حسب سابقه کاری‬

‫‪-3-2-4‬وضعیت فعالیت‬
‫با توجه به قسمت ابتدایی پرسش نامه و اطالعات پر شده توسط شرکت کنندگان در این پرسش نام ه ب ر‬
‫اساس تحصیالت شان‪ ،‬داده هایی حاصل شد در بین این پاسخ دهندگان تعداد ‪ 8‬نفر مشاور‪ ،‬تعداد ‪ 4‬نف ر‬
‫کارفرما‪ ،‬تعداد ‪ 2‬نفر کارفرما‪ ،‬مشاور‪ ،‬پیمانکار‪ ،‬تعداد ‪ 1‬نفر کارفرما‪،‬مشاور‪ ،‬پیمانک ار‪،‬هی أت علمی‪،‬‬
‫تعداد ‪ 1‬نفر پیمانکار‪ ،‬هیأت علمی‪ ،‬تعداد ‪ 1‬نفر کارفرما‪ ،‬مشاور‪ ،‬تعداد ‪ 1‬نفر کارفرم ا‪ ،‬مش اور‪ ،‬هی أت‬
‫علمی‪ ،‬تعداد ‪ 1‬نفر پیمانکار فعالیت داشتند که در جدول ‪ 3-4‬فراوانی داده ها بر حسب وضعیت فع الیت‬
‫نمایش داده شده است‪.‬‬
‫(جدول‪ )3-4‬فراوانی داده ها بر حسب وضعیت فعالیت‬

‫درصد‬
‫مدرک تحصیلی‬
‫فراوانی‬
‫مشاور‬ ‫‪42.5‬‬
‫کارفرما‬ ‫‪21‬‬

‫‪51‬‬
 ‫کارفرما‪ ،‬مشاور‪ ،‬پیمانکار‬ ‫‪10.5‬‬
‫کارفرما‪،‬مشاور‪ ،‬پیمانکار‪،‬هیأت‬
‫‪5‬‬
‫علمی‬
‫کارفرما‪ ،‬مشاور‪ ،‬هیأت علمی‬ ‫‪5‬‬
‫کارفرما‪ ،‬مشاور‬ ‫‪5‬‬
‫پیمانکار‪ ،‬هیأت علمی‬ ‫‪5‬‬
‫پیمانکار‬ ‫‪5‬‬
‫مجموع‬ ‫‪100‬‬

‫‪45‬‬
‫‪40‬‬
‫‪35‬‬
‫‪30‬‬
‫‪25‬‬
‫‪20‬‬
‫‪15‬‬
‫درصد فراوانی‬

‫‪10‬‬
‫‪5‬‬
‫‪0‬‬
‫م‬ ‫کا‬ ‫کا‬ ‫کا‬ ‫کا‬ ‫کا‬ ‫پی‬ ‫پی‬
‫شا‬ ‫رف‬ ‫رف‬ ‫رف‬ ‫رف‬ ‫رف‬ ‫مان‬ ‫مان‬
‫ور‬ ‫ر ام‬ ‫ا‪،‬‬‫م‬‫ر‬ ‫م‬‫ر‬ ‫م‬‫ر‬ ‫ا‬‫م‬‫ر‬ ‫ا‬ ‫ک‬ ‫ک را‬
‫م‬ ‫ا‪،‬م‬ ‫‪،‬م‬
‫ا‬
‫‪،‬م‬ ‫ر‪،‬‬
‫و‬‫شا‬ ‫و‬‫شا‬ ‫و‬‫شا‬ ‫و‬‫شا‬ ‫هیأ‬
‫ت‬
‫‪،‬پ‬
‫ر‬ ‫ر‪,‬پی‬ ‫ر‪،‬‬ ‫ر‬
‫علم‬
‫ن‬‫یما‬ ‫ک‬‫مان‬ ‫أ‬‫هی‬ ‫ی‬
‫ار‬
‫ک‬ ‫ار‬ ‫ت‬
‫أ‬‫‪،‬هی‬ ‫ی‬‫علم‬
‫ت‬
‫عل‬
‫می‬
‫وضعیت فعالیت‬

‫(نمودار‪ )3-4‬درصد فراوانی داده ها بر حسب وضعیت فعالیت‬

‫‪-4-2-4‬رشته تحصیلی‬
‫با توجه به قسمت ابتدایی پرسش نامه و اطالعات پ ر ش ده توس ط ش رکت کنن دگان در این پرس ش نام ه ب ر‬
‫اساس سن شان‪ ،‬داده هایی حاصل شد در بین این پاسخ دهندگان تعداد ‪ 6‬نفر رشته تحصیلی آبیاری‪ ،‬تعداد ‪2‬‬
‫نفر رشته تحصیلی برق‪ ،‬تعداد ‪ 2‬نفر رشته تحصیلی مکانیک‪ ،‬تعداد ‪ 8‬نفر رشته تحصیلی عم ران‪ ،‬و تع داد‬
‫‪ 1‬نفر در سایر رشته ها تحصبل کرده اند که در جدول ‪ 4-4‬ف راوانی داده ه ا را ب ر حس ب رش ته تحص یلی‬
‫مشاهده می کنید‪.‬‬
‫(جدول‪ )4-4‬فراوانی داده ها بر حسب رشته تحصیلی‬

‫‪52‬‬
 ‫درصد‬
‫رشته تحصیلی‬
‫فراوانی‬
‫آبیاری‬ ‫‪31.5‬‬
‫برق‬ ‫‪10.5‬‬
‫مکانیک‬ ‫‪10.5‬‬
‫عمران‬ ‫‪42.5‬‬
‫سایر‬ ‫‪5‬‬
‫مجموع‬ ‫‪100‬‬

‫‪45‬‬
‫‪40‬‬
‫‪35‬‬
‫‪30‬‬
‫درصد فراوانی‬

‫‪25‬‬
‫‪20‬‬
‫‪15‬‬
‫‪10‬‬
‫‪5‬‬
‫‪0‬‬
‫آبیاری‬ ‫برق‬ ‫مکانیک‬ ‫عمران‬ ‫سایر‬
‫شته تحصیلی‬

‫(نمودار‪ )4-4‬درصد فراوانی داده ها بر حسب رشته تحصیلی‬

‫‪-5-2-4‬حوزه فعالیت‬
‫با توجه به قسمت ابتدایی پرسش نامه و اطالعات پ ر ش ده توس ط ش رکت کنن دگان در این پرس ش نام ه ب ر‬
‫اساس سن شان‪ ،‬داده هایی حاصل شد در بین این پاسخ دهندگان تع داد ‪ 2‬نف ر در ام ور قرارداده ا‪ ،‬تع داد ‪1‬‬
‫نفر در زمینه مدیریت کالن سازمانی‪ ،‬مدیریت پروژه‪ ،‬مطالعه و طراحی‪ ،‬س اخت و اج را‪ ،‬تع داد‪ 6‬نف ر در‬
‫زمینه مدیریت کالن سازمانی‪ ،‬مدیریت پروژه‪ ،‬امور قراردادها‪ ،‬مطالعه و طراحی‪ ،‬ساخت و اجرا‪ ،‬تعداد ‪2‬‬
‫نفر در زمینه مدیریت پروژه‪ ،‬و تع داد ‪ 1‬نف ر در زمین ه م دیریت پ روژه‪ ،‬س اخت و اج را‪ ،‬تع داد ‪ 1‬نف ر در‬
‫زمینه مدیریت پروژه‪ ،‬مطلعه و طراحی‪ ،‬تعداد ‪ 2‬نفر در زمین ه م دیریت کالن س ازمانی‪ ،‬تع داد ‪ 1‬نف ر در‬
‫زمینه ساخت و اجرا‪ ،‬تعداد ‪ 1‬نفر در زمینه مدیریت کالن سازمانی‪ ،‬امور قراردادها‪ ،‬ساخت و اجرا ‪ ،‬تعداد‬
‫‪ 1‬نفر در زمینه مدیریت کالن سازمانی‪ ،‬مدیریت پروژه‪ ،‬امور قراردادها‪ ،‬ساخت و اجرا‪ ،‬تع داد ‪ 1‬نف ر در‬
‫زمینه مدیریت کالن سازمانی‪ ،‬مدیریت پروژه‪ ،‬امور قراردادها‪ ،‬مطالع ه و ط راحی فع الیت داش تند ک ه در‬
‫جدول ‪ 5-4‬فراوانی داده ها را بر حسب رشته تحصیلی مشاهده می کنید‪.‬‬
‫(جدول‪ )5-4‬فراوانی داده ها بر حسب حوزه فعالیت‬

‫‪53‬‬
 ‫حوزه فعالیت‬ ‫درصد فراوانی‬
‫امور قراردادها‬ ‫‪10.5‬‬
‫مدیریت کالن سازمانی‪ ،‬مدیریت پروژه‪ ،‬مطالعه و طراحی‪ ،‬ساخت و اجرا‬ ‫‪5‬‬
‫مدیریت کالن سازمانی‬ ‫‪10.5‬‬
‫مدیریت کالن سازمانی‪ ،‬امور قراردادها‪ ،‬ساخت و اجرا‬ ‫‪5‬‬
‫مدیریت کالن سازمانی‪ ،‬مدیریت پروژه‪ ،‬امور قراردادها‪ ،‬ساخت و اجرا‬ ‫‪5‬‬
‫مدیریت کالن سازمانی‪ ،‬مدیریت پروژه‪ ،‬امور قراردادها‪ ،‬مطالعه و طراحی‬ ‫‪5‬‬
‫مدیریت کالن سازمانی‪ ،‬مدیریت پروژه‪ ،‬امور قراردادها‪ ،‬مطالعه و طراحی‪ ،‬ساخت‬
‫‪31.5‬‬
‫و اجرا‬
‫مدیریت پروژه‬ ‫‪10.5‬‬
‫مدیریت پروژه‪ ،‬ساخت و اجرا‬ ‫‪5‬‬
‫مدیریت پروژه‪ ،‬مطالعه و طراحی‬ ‫‪5‬‬
‫امور قراردادها‬ ‫‪10.5‬‬
‫ساخت و اجرا‬ ‫‪5‬‬
‫مدیریت پروژه‬ ‫‪10.5‬‬
‫مجموع‬ ‫‪100‬‬

‫‪53‬‬
‫‪03‬‬
‫‪52‬‬
‫‪02‬‬
‫‪51‬‬
‫‪01‬‬
‫‪5‬‬
‫‪0‬‬
‫درصد فراوانی‬

‫حوزه فعالیت‬

‫(نمودار‪ )5-4‬درصد فراوانی داده ها بر حسب حوزه فعالیت‬

‫‪54‬‬
 ‫‪-5-2-4‬زمینه فعالیت‬
‫با توجه به قسمت ابتدایی پرسش نامه و اطالعات پ ر ش ده توس ط ش رکت کنن دگان در این پرس ش نام ه ب ر‬
‫اساس سن شان‪ ،‬داده هایی حاصل شد که در جدول ‪ 4-4‬فراوانی داده ها را بر حسب حوزه فع الیت مش اهده‬
‫می کنید‪.‬‬
‫(جدول‪ )6-4‬فراوانی داده ها بر حسب حوزه فعالیت‬

‫زمینه فعالیت‬ ‫درصد فراوانی‬

‫آب و فاضالب‬ ‫‪13.3‬‬
‫آبیاری و زهکشی‪,‬حفاظت و مهندسی رودخانه‬ ‫‪6.7‬‬
‫سد سازی‬ ‫‪20‬‬
‫سد سازی‪,‬آبیاری و زهکشی‪,‬آب و فاضالب‬ ‫‪26‬‬
‫همه موارد‬ ‫‪34‬‬
‫مجموع‬ ‫‪100‬‬

‫‪35‬‬
‫‪30‬‬
‫‪25‬‬
‫‪20‬‬
‫‪15‬‬
‫‪10‬‬
‫‪5‬‬
‫درصد فراوانی‬

‫‪0‬‬
‫آ‬ ‫آب‬ ‫سد‬ ‫سد‬ ‫ه‬
‫ب‬ ‫یار‬ ‫مه‬
‫و فا‬ ‫و‬ ‫ی‬
‫ی‬‫ز‬‫سا‬
‫ی‬‫از‬
‫س‬ ‫م او‬
‫ض‬ ‫ز‬ ‫ب‬ ‫آ‬‫‪,‬‬ ‫رد‬
‫الب‬ ‫ش‬ ‫هک‬ ‫یار‬
‫ی‪,‬‬ ‫یو‬
‫حف‬ ‫زه‬
‫اظ‬
‫تو‬ ‫ی‬‫کش‬
‫ه‬‫م‬ ‫‪,‬آ‬
‫ند‬ ‫ب‬
‫سی‬ ‫و فا‬
‫ر‬ ‫ض‬
‫ود‬ ‫الب‬
‫خا هن‬

‫زمینه فعالیت‬

‫(نمودار‪ )6-4‬درصد فراوانی داده ها بر حسب حوزه فعالیت‬

‫‪-3-4‬فرآیند تحلیل شبکه ای (‪)ANP‬‬

‫فرآیند تحلیل سلسله مراتبی به عنوان یک تکنیک تصمیم گیری چند معیاره‪ ،‬برای حل مسائل تص میم گ یری‬
‫پیچیده مورد استفاده قرار گرفت‪ .‬ساعتی برای اولین بار ‪ ANP‬را معرفی نم وده و از آن ب رای ح ل مس ائل‬

‫‪55‬‬
‫پیچیده استفاده نمود‪( .‬جکسون‪ )242 ،1998 ،1‬استقالل سطوح باالتر نسبت به سطوح پ ایینت ر و نس بت ب ه‬
‫معیارها و عوامل دیگر در هر سطح فرضیه اصلی در ‪ ANP‬می باشد‪ .‬بسیاری از مسائل تصمیم گ یری ب ه‬
‫دلی ل وج ود رابط ه متقاب ل می ان عوام ل گون اگون‪ ،‬ب ه ص ورت سلس له مرات بی س اختاربندی نمی ش وند‬
‫(رودریچز‪ .)1209 ،2003 ،2‬ساعتی پیشنهاد کرد که از ‪ ANP‬برای حل مس ائلی اس تفاده ش ود ک ه می ان‬
‫گزینهها و معیارها ارتباطی وجود ندارد و ‪ ANP‬هنگامی که جایگزینها و ش اخصه ا ب ه هم وابس ته هس تند‪،‬‬
‫مورد استفاده قرار گیرد‪ .‬در حالیکه روابط در ‪ ،ANP‬به صورت سلسله مراتبی یک س ویه اس ت‪ ،‬در ‪ANP‬‬
‫روابط میان شاخصها و سطوح تصمیم گیری متقابل می باشد‪ .‬بنابراین ساختار سلسله مراتبی با یک رابط ه‬
‫خطی به سمت پایین‪ ،‬برای یک سیستم پیچیده مناسب نمی باشد (قیاسوند‪.)104 ،1392 ،‬‬
‫‪-1-3-4‬تحلیل فرآیند شبکه فازی‬
‫بر اساس متدلوژی مفروض‪ ،‬روش ‪ ANP‬فازی برای بدست آوردن وزن مسئله انتخاب اس تراتژیه ا اس تفاده‬
‫می شود‪ .‬در چنین شرایطی بسیار مفید میباشد که درجه ب االیی از رواب ط درونی می ان وی ژگیه ای مختل ف‬
‫گزینهها در نظر گرفته شود‪ .‬روابط درونی موجود میان فعالیتهای اساس ی ب ا اس تفاده از روش ‪ ANP‬ف ازی‬
‫تطبیق دهد‪ .‬مفهوم سوپر ماتریس برای بدست آوردن اوزان که غلبه بر روابط درونی میکنند م ورد اس تفاده‬
‫قرار میگیرد‪ .‬ارزش پارامترهای انتقال داده شده در اعداد ف ازی مثل ثی و اع داد ف ازی محاس به ش ده م ورد‬
‫استفاده قرار گرفته است‪ .‬در مقایسه زوجی ویژگیها‪ ،‬تصمیمگیرنده میتواند از اعداد فازی مثلثی برای بی ان‬
‫ترجیحات استفاده کند‪ .‬مقیاس ‪ 1‬تا ‪ 9‬ساعتی معرفی شده‪ ،‬مزیت سادگی و راحتی برای اس تفاده را دارد ولی‬
‫این مقیاس وابستگی نامطمئن در مفاهیم و قضاوت ها را نمیتواند نشان دهد‪ .‬از س وی دیگ ر درک تص میم‪-‬‬
‫گیرنده درباره ویژگیهای استراتژی ه ا همانن د وی ژگی نقط ه ق وت‪ ،‬میتوان د دارای ابه ام و پیچی دگی باش د‪.‬‬
‫بنابراین نمیتوان از اعداد قطعی تعریف شده استفاده کرد‪ .‬ب ه همین دلی ل مقی اس ‪ 9-1‬می توان د ب ه ص ورت‬
‫اعداد فازی تعریف شود‪ .‬در جدول ‪ 2-4‬این مقیاسها گزارش شده است (پورتر‪.)2005،78 ،3‬‬
‫(جدول‪ )7-4‬طیف فازی(قیاسوند‪)105 ،1392 ،‬‬

‫ارجحیت ستون به سطر‬ ‫ارجحیت سطر به ستون‬ ‫تعاریف‬

‫(‪)1،1،1‬‬ ‫(‪)1،1،1‬‬ ‫اهمیت یکسان‬
‫(‪)0.33،0.5،1‬‬ ‫(‪)1،2،3‬‬ ‫یکسان تا نسبتا مهمتر‬
‫(‪)0.2،0.33،1‬‬ ‫(‪)1،3،5‬‬ ‫نسبتا مهمتر‬
‫(‪)0.2،0.25،0.33‬‬ ‫(‪)3،4،5‬‬ ‫نسبتا مهمتر تا اهمیت زیاد‬
‫(‪)0.14،0.2،0.33‬‬ ‫(‪)3،5،7‬‬ ‫اهمیت زیاد‬
‫(‪)0.14،0.17،0.2‬‬ ‫(‪)5،6،7‬‬ ‫اهمیت زیاد تا بسیار زیاد‬
‫(‪)0.11،0.14،0.2‬‬ ‫(‪)5،7،9‬‬ ‫اهمیت بسیار زیاد‬
‫‪1‬‬
‫‪Jackson‬‬
‫‪2‬‬
‫‪Rodriguez‬‬
‫‪3‬‬

‫‪56‬‬
 ‫(‪)0.11،0.13،0.14‬‬ ‫(‪)7،8،9‬‬ ‫بسیار زیاد تا کامال مهمتر‬
‫(‪)0.11،0.11،0.14‬‬ ‫(‪)7،9،9‬‬ ‫کامال مهمتر‬

‫‪-2-3-4‬مراحل اجرای ‪ANP‬‬

‫گام اول‪ .‬ایجاد مدل و تدوین مسئله‪ :‬در مرحله مدل سازی‪ ،‬هدف تصمیم گیری‪،‬شاخص ه ای تص میم گ یری‬
‫و گزینه های ممکن را مشخص می نماییم‪.‬‬
‫گام دوم‪ :‬انجام مقایسات زوجی و محاسبه ب ردار‪ :‬در این مرحل ه ی ک س ری مقایس ات زوجی ب رای بدس ت‬
‫آوردن اهمیت نسبی هر کدام از عوامل و ش اخص ه ایی ک ه در انتخ اب ه دف م وثر می باش ند‪ ،‬انج ام می‬
‫شوند‪ .‬در چنین مقایساتی‪ ،‬یک معیار نسبی از یک تا نه جهت مقایسه دو عامل به کار می رود‪ .‬امتی از ی ک‬
‫نشانگر اهمیت برابر دو عامل می باشد‪ .‬در حالیکه امتیاز نه حاکی از تس لط کام ل عام ل در مقایس ه عام ل‬
‫دیگر می باشد‪ .‬این نوع مقایسه‪ ،‬مطابق با روش پیشنهادی ساعتی می باشد‪( .‬رودریچز‪.)1210 ،2003 ،‬‬
‫گام سوم‪ .‬انجام مقایسات زوجی برای وابستگی های درونی و بازخوردی‪ :‬در این مرحله‪ ،‬وزن ه ای داخلی‬
‫عوامل اصلی و عوامل فرعی که در مرحله مدل سازی مشخص شده بودند‪ ،‬محاسبه می شود‪.‬‬
‫گام چهارم‪ .‬تشکیل سوپر ماتریس‪ :‬سوپر ماتریس برای تجزیه و تحلی ل وابس تگی ه ای داخلی می ان اج زای‬
‫سیستم بکار می رود‪ .‬سوپر ماتریس یک ماتریس مرکب می باشد که هر ماتریس فرعی آن شامل مجموع ه‬
‫ای از روابط درون سطوحی است که توسط تصمیم گیرنده نمایش داده می شود‪.‬‬
‫گام پنجم‪ .‬انتخاب بهترین تصمیم‪ :‬در این مرحله وزن کلی هر کدام از ج ایگزین ه ا ب ا ض رب نم ودن وزن‬
‫های بدست آمده از هر کدام از مراحل پیشین‪ ،‬مشخص شده و با توجه به آن تصمیم نهایی اتخاذ می شود‪.‬‬
‫در ادامه مراحل ‪ ANP‬فازی به تفسیر توضیح داده شده است‪.‬‬
‫فرآيند تحليل شبكهاي فازي از تلفيق فرايند تحليل سلسله مراتبي فازي و م اتريس ت أثيرات وابس تگي متقاب ل‬
‫بين‬
‫معيارها به دست میآید‪ .‬روش فرايند تحليل سلسله مرات بي ف ازي از ديدگاه چان گ ب دین ص ورت اس ت ک ه‬
‫اعداد مورد استفاده در اين روش‪ ،‬اعداد مثل ثي ف ازيان د (ع الم ت بریز و همک اران‪ .)167 ،1389 ،‬دو ع دد‬
‫مثلثی ¿=‪ u1 ¿,m1, M 1‬و ¿=‪ u2 ¿,m2, M 2‬را در نظر بگيريد‪ .‬عملگرهاي ریاضی آن ب ه ص ورت رواب ط ‪،1‬‬
‫‪ 3 ،2‬تعریف میشوند‪.‬‬

‫¿ ‪M 1+ M 2=¿,m1 +m2,u1 +u2‬‬ ‫)‪(1-4‬‬

‫¿ ‪M 1∗M 2=¿ ,m1∗m2,u1∗u2‬‬ ‫)‪(2-4‬‬

‫‪M −1‬‬
‫= ‪1‬‬
‫) ‪( u1 , m1 , 1l‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪57‬‬
 ‫‪M −1‬‬
‫= ‪2‬‬
‫) ‪( u1 , m1 , 1l‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫)‪(3-4‬‬

‫بايد توجه داشت كه حاصل ضرب ‪ 2‬عدد فازي مثلثي‪ ،‬يا معكوس‪ 1‬ع دد ف ازي مثل ثي‪ ،‬ديگ ر ‪ 1‬ع دد ف ازي‬
‫مثلثی نيست‪ .‬اين روابط‪ ،‬فقط تقريبي از حاصل ضرب واقعي‪ 2‬ع دد ف ازي مثل ثي و معك وس ‪ 1‬ع دد ف ازي‬
‫مثلثي را بيان ميكنند‪ .‬در روش تحليل توسعهای‪ ،‬براي هر يك از كه خود ‪ Sk،‬س طر ه اي م اتريس مقايس ه‬
‫هاي زوجي‪ ،‬مقدار يك عدد مثلثي است‪ ،‬به صورت رابطة‪ 4‬محاسبه مي شود‪.‬‬

‫[‬ ‫]‬
‫‪−1‬‬
‫‪Sk =∑ n M kj∗ ∑ m ∑ n M ij‬‬ ‫)‪(4-4‬‬
‫‪j =1‬‬ ‫‪i =1‬‬ ‫‪j=1‬‬

‫که بیانگر شماره سطر است و ‪ i‬و ‪ j‬به ترتیب گزینهها و شاخصها را نشان میدهند‪.‬‬
‫در روش تحلیل توسعهای‪ ،‬پس از مصاحبه ‪ sk‬ها‪ ،‬باید درجه ب زرگی آنه ا را نس بت ب ه هم بدس ت آورد ب ه‬
‫طور کلی اگر ‪ M 1‬و ‪ M 2‬دو عدد فاتزی مثلثی باشند‪ ،‬درجه بزرگی ‪ M 1‬بر ‪ ، M 2‬که ب ا ‪ M 1 ≥ M 2 ¿ (V‬نش ان‬
‫داده شده‪ ،‬به صورت رابطه ‪ 5‬تعریف میشود‪.‬‬
‫)‪¿(4-5‬‬

‫‪u1 −l 2‬‬
‫¿ ‪hgt‬‬ ‫‪=:‬‬ ‫همچنین داریم‬
‫)‪( u1−l2 ) +(m2−m1‬‬
‫میزان بزرگی عددی فازی مثلثی از ‪ k‬و عدد فازی مثلثی دیگر نیز از رابطه ‪ 6‬به دست میاید‪.‬‬

‫)‪ … … M k ¿=V (M 1 ≥ M 2), … …V (M 1 ≥ M k )(4-6‬و ‪V( M 1 ≥ M 2‬‬

‫براي محاسبة وزن شاخص ها در ماتريس مقايسة زوجي به صورت رابطة ‪ 7‬عمل مي شود‪.‬‬

‫‪W ( X i ) = Min{V( Si ≥ S K )},k =1,2,...,n‬‬ ‫)‪(4-7‬‬

‫بنابراين‪ ،‬بردار وزن شاخص ها به صورت رابطه ‪ 8‬خواهد بود‪.‬‬

‫‪58‬‬
 ‫‪T‬‬
‫)‪W ( X i ) = [ W (C1 , W ( X 2 ) , … ..W (X n )) ] (4-8‬‬

‫كه هم ان ب ردار ض رايب غيرنرم ال فراين د تحليل سلس له مرات بي ف ازي اس ت ‪ .‬ب ه كم ك رابط ة ‪ 9‬نت ايج‬
‫غيرنرمال به دست آمده از رابطه ‪ 8‬نرمال مي شو ند‪ .‬نتايج نرمال شده حاص ل از رابط ه ‪ w ،9‬نامی ده می‪-‬‬
‫شوند‪.‬‬
‫‪W1‬‬
‫=‪Wi‬‬
‫‪∑Wi‬‬
‫(‪)4-9‬‬

‫سپس‪ ،‬تأثيرات وابستگي متقابل بين معيار ها تع يين مي ش ود‪ .‬اعض اي گ روه‪ ،‬ت أثير هم معياره ا را ب ر هم‬
‫مجددًا از طريق مقايسه هاي زوجي مي سنجند‪.‬‬
‫بردارهاي ويژة اصلي نرماليزه شده براي اين ماتريس ها مربوط به وابستگي ‪ B‬به صورت عناصر ستوني‬
‫در ماتريس وزن ها محاسبه و نشان داده مي شوند‪ .‬در اين ماتريس‪ ،‬صفرها براي وزنهاي بردارهاي ويژة‬
‫معيارهايي در نظر گرفته مي شوند كه رابطة وابستگي با يكديگر ندارند‪ .‬اكنون مي ت وانيم وابس تگي نس بي‬
‫معيارها را با تلفيق نتايج حاصل از دو مرحل ة پيشين به دس ت آوريم ‪ .‬منظ ور از تلفيق ب ر (‪ )B‬در اينج ا‬
‫اعمال ضرايب ماتريس وابستگی متقابل نتايج حاصل از فرايند تحليل سلسله مراتبي فازي (‪ )W‬است‪ .‬تلفيق‬
‫اين دو همان فرايند تحليل شبكه اي فازي است (عشورنژاد و همکاران‪.)1392 ،‬‬
‫‪ω c =B . W‬‬

‫گام ‪-2‬وارد کردن معیارها و گزینه ها‪ :‬معیارها یا اهداف این تصمیم گیری شامل پنج جز می باشند‪:‬‬

‫درآمد خانوار ( توان مالی)‬ ‫‪‬‬

‫قیمت مسکن‬ ‫‪‬‬
‫هزینه ساخت‬ ‫‪‬‬
‫هزینه زیر ساخت های شهری‬ ‫‪‬‬
‫تأمین اشتغال سا کنان‬ ‫‪‬‬
‫فاصله محل سکونت تا محل کار‬ ‫‪‬‬
‫سرانه اعتبارات عمرانی‬ ‫‪‬‬
‫تجانس اجتماعی‬ ‫‪‬‬
‫بعد خانوار‬ ‫‪‬‬

‫‪59‬‬
 ‫میزان نیاز به مسکن و کمبود آن‬ ‫‪‬‬
‫میزان امنیت در برابر جرم و جنایت شهری‬ ‫‪‬‬
‫فضای سبز شهری و مکانیایی دفن زباله‬ ‫‪‬‬
‫توجه به شرایط اقلیمی‬ ‫‪‬‬
‫قدان الگوی استراتژیک در توسعه و پیشبرد تعاونی های مسکن‬ ‫‪‬‬
‫به آداب‪ ،‬سنت ها و شیوه های آن موضوع‬ ‫‪‬‬
‫داشتن سنت های اجتماعی مغایر با مسکن سازی تعاونی‬ ‫‪‬‬
‫فعالیت ها و رفتارهایی مغایر با مسکن سازی تعاونی‬ ‫‪‬‬

‫روشنایی و نور معابر‬ ‫‪‬‬

‫دسترسی به مرا کز فرهنگی و تفریحی‬ ‫‪‬‬
‫دسترسی به مرا کز تجاری‬ ‫‪‬‬
‫دسترسی به مرا کز آموزشی‬ ‫‪‬‬
‫دسترسی به مرا کز بهداشتی و درمانی‬ ‫‪‬‬
‫دسترسی به مرا کز اداری‬ ‫‪‬‬
‫دسترسی به حمل ونقل عمومی‬ ‫‪‬‬
‫امکانات پیادهروی‬ ‫‪‬‬

‫‪ -‬وزن دهی و اولویت دهی زیر شاخص های مربوط به عوامل اقتصادی‬
‫در این بخش به اولویت شاخص های مربوط به عوامل اقتصادی می باشد که عبارتنداز‪:‬‬

‫درآمد خانوار ( توان مالی)‬ ‫‪‬‬

‫قیمت مسکن‬ ‫‪‬‬
‫هزینه ساخت‬ ‫‪‬‬
‫هزینه زیر ساخت های شهری‬ ‫‪‬‬
‫تأمین اشتغال سا کنان‬ ‫‪‬‬
‫فاصله محل سکونت تا محل کار‬ ‫‪‬‬
‫سرانه اعتبارات عمرانی‬ ‫‪‬‬
‫بدین منظور تصمیمی گیری گروهی فازی مربوط به مقایسات زوجی ارائه شده است و سپس برای محاس به‬
‫نرخ ناس ازگاری این م اتریس‪ ،‬ابت دا بایس تی اع داد ف ازی ب ه اع داد قطعی تب دیل ش ده و ن رخ ناس ازگاری‬
‫تص میمی محاس به ش ده اس ت‪ .‬در ج دول ‪ 2-4‬م اتریس مقایس ات زوجی ‪ ANP‬ف ازی حاص ل از می انگین‬
‫هندسی نظرات متخصصان در خص وص اول ویت بن دی عوام ل مرب وط ب ه آم ده اس ت‪ .‬در این ج دول‪ ،‬در‬

‫‪60‬‬
‫خصوص مقادیر پایین قظر اصلی از معکوس مقادیر به دست امده برای درایه ها باالی قطر اصلی اس تفاده‬
‫شده است‪ .‬تمامی مراحل برای به دست اوردن وزن هریک از زیر شاخص ها مذکور به صورت جدول ‪-4‬‬
‫‪ 2‬می باشد‪.‬‬

‫(نمودار‪ )7-4‬نتایج قضاوت عددی بین معیارها‬

‫با تکیه بر خروجی های نرم افزاری مشخص گردید که ض ریب س ازگاری م دل براب ر ‪ 0.08‬می باش د ک ه‬
‫چون کمتر از ‪ 1/0‬است پس سازگاری سیستم اثبات می گردد‪.‬‬
‫گام ‪ :4‬تعیین وزن برای هر یک از گزینه ها براساس هر یک از معیارها بصورت جداگانه‪:‬‬

‫(جدول‪ )8-4‬رتبه نهایی شاخص ها‬

‫‪61‬‬
 ‫رتبه شاخص ها و میزان اثر گذاری‬ ‫وزن شاخص های فرعی‬
‫مولفه های مورد ارزیابی‬
‫شاخص ها مورد ارزیابی‬

‫‪1‬‬ ‫‪280/0‬‬ ‫درآمد خانوار ( توان مالی)‬

‫‪2‬‬ ‫‪195/0‬‬ ‫قیمت مسکن‬

‫‪3‬‬ ‫‪151/0‬‬ ‫هزینه ساخت‬

‫‪5‬‬ ‫‪110/0‬‬ ‫هزینه زیر ساخت های شهری‬

‫‪7‬‬ ‫‪062/0‬‬ ‫تأمین اشتغال سا کنان‬

‫‪4‬‬ ‫‪121/0‬‬ ‫فاصله محل سکونت تا محل کار‬

‫‪6‬‬ ‫‪082/0‬‬ ‫سرانه اعتبارات عمرانی‬

‫‪ -‬وزن دهی و اولویت دهی زیر شاخص های مربوط به عوامل اجتماعی‬
‫در این بخش به اولویت شاخص های مربوط به عوامل اجتماعی می باشد که عبارتنداز‪:‬‬

‫تجانس اجتماعی‬ ‫‪‬‬

‫بعد خانوار‬ ‫‪‬‬
‫میزان نیاز به مسکن و کمبود آن‬ ‫‪‬‬
‫میزان امنیت در برابر جرم و جنایت شهری‬ ‫‪‬‬
‫فضای سبز شهری و مکانیایی دفن زباله‬ ‫‪‬‬
‫توجه به شرایط اقلیمی‬ ‫‪‬‬
‫بدین منظور تصمیمی گیری گروهی فازی مربوط به مقایسات زوجی ارائه شده است و سپس برای محاس به‬
‫نرخ ناس ازگاری این م اتریس‪ ،‬ابت دا بایس تی اع داد ف ازی ب ه اع داد قطعی تب دیل ش ده و ن رخ ناس ازگاری‬
‫تصمیمی محاسبه شده است‪ .‬در جدول ‪ 2-4‬ماتریس مقایسات زوجی ‪ANP‬فازی حاصل از میانگین هندس ی‬
‫نظرات متخصصان در خصوص اولویت بندی عوامل مربوط ب ه آم ده اس ت‪ .‬در این ج دول‪ ،‬در خص وص‬
‫مقادیر پایین قظر اصلی از معکوس مقادیر به دست امده برای درایه ها باالی قطر اصلی استفاده شده است‪.‬‬
‫تمامی مراحل برای به دست اوردن وزن هری ک از زی ر ش اخص ه ا م ذکور ب ه ص ورت ج دول ‪ 2-4‬می‬
‫باشد‪.‬‬

‫‪62‬‬
 ‫(نمودار‪ )8-4‬نتایج قضاوت عددی بین معیارها‬

‫با تکیه بر خروجی های نرم افزاری مشخص گردید که ض ریب س ازگاری م دل براب ر ‪ 0.08‬می باش د ک ه‬
‫چون کمتر از ‪ 1/0‬است پس سازگاری سیستم اثبات می گردد‪.‬‬
‫گام ‪ :4‬تعیین وزن برای هر یک از گزینه ها براساس هر یک از معیارها بصورت جداگانه‪:‬‬

‫(جدول‪ )9-4‬رتبه نهایی شاخص ها‬

‫رتبه شاخص ها و میزان اثر گذاری‬ ‫وزن شاخص های فرعی‬

‫مولفه های مورد ارزیابی‬
‫شاخص ها مورد ارزیابی‬

‫‪1‬‬ ‫‪390/0‬‬ ‫تجانس اجتماعی‬

‫‪2‬‬ ‫‪217/0‬‬ ‫بعد خانواده‬

‫‪3‬‬ ‫‪161/0‬‬ ‫میزان نیاز به مسکن و کمبود آن‬

‫‪4‬‬ ‫‪133/0‬‬ ‫میزان امنیت در برابر جرم و جنایت‬

‫‪63‬‬
 ‫شهری‬

‫‪098/0‬‬ ‫فضای سبز شهری و مکانیایی دفن‬

‫‪5‬‬
‫زباله با توجه به شرایط اقلیمی‬

‫‪ -‬وزن دهی و اولویت دهی زیر شاخص های مربوط به عوامل فرهنگی‬
‫در این بخش به اولویت شاخص های مربوط به عوامل فرهنگی می باشد که عبارتنداز‪:‬‬

‫قدان الگوی استراتژیک در توسعه و پیشبرد تعاونی های مسکن‬ ‫‪‬‬

‫به آداب‪ ،‬سنت ها و شیوه های آن موضوع‬ ‫‪‬‬
‫داشتن سنت های اجتماعی مغایر با مسکن سازی تعاونی‬ ‫‪‬‬
‫فعالیت ها و رفتارهایی مغایر با مسکن سازی تعاونی‬ ‫‪‬‬

‫بدین منظور تصمیمی گیری گروهی فازی مربوط به مقایسات زوجی ارائه شده است و سپس برای محاس به‬
‫نرخ ناس ازگاری این م اتریس‪ ،‬ابت دا بایس تی اع داد ف ازی ب ه اع داد قطعی تب دیل ش ده و ن رخ ناس ازگاری‬
‫تصمیمی محاسبه شده است‪ .‬در جدول ‪ 2-4‬ماتریس مقایسات زوجی ‪ANP‬فازی حاصل از میانگین هندس ی‬
‫نظرات متخصصان در خصوص اولویت بندی عوامل مربوط ب ه آم ده اس ت‪ .‬در این ج دول‪ ،‬در خص وص‬
‫مقادیر پایین قظر اصلی از معکوس مقادیر به دست امده برای درایه ها باالی قطر اصلی استفاده شده است‪.‬‬
‫تمامی مراحل برای به دست اوردن وزن هری ک از زی ر ش اخص ه ا م ذکور ب ه ص ورت ج دول ‪ 2-4‬می‬
‫باشد‪.‬‬

‫‪64‬‬
 ‫(نمودار‪ )9-4‬نتایج قضاوت عددی بین معیارها‬

‫با تکیه بر خروجی های نرم افزاری مشخص گردید که ض ریب س ازگاری م دل براب ر ‪ 0.08‬می باش د ک ه‬
‫چون کمتر از ‪ 1/0‬است پس سازگاری سیستم اثبات می گردد‪.‬‬
‫گام ‪ :4‬تعیین وزن برای هر یک از گزینه ها براساس هر یک از معیارها بصورت جداگانه‪:‬‬

‫(جدول‪ )10-4‬رتبه نهایی شاخص ها‬

‫رتبه شاخص ها و میزان اثر گذاری‬ ‫وزن شاخص های فرعی‬

‫مولفه های مورد ارزیابی‬
‫شاخص ها مورد ارزیابی‬

‫فقدان الگ وی اس تراتژیک در توس عه و‬

‫‪1‬‬ ‫‪480/0‬‬ ‫پیشبرد تعاونی های مسکن‬

‫‪2‬‬ ‫ب ه آداب‪ ،‬س نت ه ا و ش یوه ه ای آن‬

‫‪216/0‬‬ ‫موضوع‬
‫داش تن س نت ه ای اجتم اعی مغ ایر ب ا‬
‫‪3‬‬ ‫‪196/0‬‬ ‫مسکن سازی تعاونی‬
‫فعالیت ها و رفتارهایی مغایر با مسکن‬
‫‪4‬‬ ‫‪108/0‬‬ ‫سازی تعاونی‬

‫‪65‬‬
 ‫وزن دهی و اولویت دهی زیر شاخص های مربوط به عوامل خدماتی‬
‫در این بخش به اولویت شاخص های مربوط به عوامل خدماتیمی باشد که عبارتنداز‪:‬‬
‫روشنایی و نور معابر‬ ‫‪‬‬
‫دسترسی به مرا کز فرهنگی و تفریحی‬ ‫‪‬‬
‫دسترسی به مرا کز تجاری‬ ‫‪‬‬
‫دسترسی به مرا کز آموزشی‬ ‫‪‬‬
‫دسترسی به مرا کز بهداشتی و درمانی‬ ‫‪‬‬
‫دسترسی به مرا کز اداری‬ ‫‪‬‬
‫دسترسی به حمل ونقل عمومی‬ ‫‪‬‬
‫امکانات پیادهروی‬ ‫‪‬‬

‫بدین منظور تصمیمی گیری گروهی فازی مربوط به مقایسات زوجی ارائه شده است و سپس برای محاس به‬
‫نرخ ناس ازگاری این م اتریس‪ ،‬ابت دا بایس تی اع داد ف ازی ب ه اع داد قطعی تب دیل ش ده و ن رخ ناس ازگاری‬
‫تصمیمی محاسبه شده است‪ .‬در جدول ‪ 2-4‬ماتریس مقایسات زوجی ‪ANP‬فازی حاصل از میانگین هندس ی‬
‫نظرات متخصصان در خصوص اولویت بندی عوامل مربوط ب ه آم ده اس ت‪ .‬در این ج دول‪ ،‬در خص وص‬
‫مقادیر پایین قظر اصلی از معکوس مقادیر به دست امده برای درایه ها باالی قطر اصلی استفاده شده است‪.‬‬
‫تمامی مراحل برای به دست اوردن وزن هری ک از زی ر ش اخص ه ا م ذکور ب ه ص ورت ج دول ‪ 2-4‬می‬
‫باشد‪.‬‬

‫‪66‬‬
 ‫(نمودار‪ )10-4‬نتایج قضاوت عددی بین معیارها‬

‫با تکیه بر خروجی های نرم افزاری مشخص گردید که ض ریب س ازگاری م دل براب ر ‪ 0.08‬می باش د ک ه‬
‫چون کمتر از ‪ 1/0‬است پس سازگاری سیستم اثبات می گردد‪.‬‬
‫گام ‪ :4‬تعیین وزن برای هر یک از گزینه ها براساس هر یک از معیارها بصورت جداگانه‪:‬‬

‫(جدول‪ )11-4‬رتبه نهایی شاخص ها‬

‫رتبه شاخص ها و میزان اثر گذاری‬ ‫وزن شاخص های فرعی‬

‫مولفه های مورد ارزیابی‬
‫شاخص ها مورد ارزیابی‬

‫‪1‬‬ ‫‪3/0‬‬ ‫روشنایی و نور معابر‬

‫‪2‬‬ ‫دسترسی به مرا کز فرهنگی و تفریحی‬

‫‪187/0‬‬

‫‪67‬‬
 ‫‪3‬‬ ‫‪152/0‬‬ ‫دسترسی به مرا کز تجاری‬

‫‪4‬‬ ‫‪107/0‬‬ ‫دسترسی به مرا کز آموزشی‬

‫‪5‬‬ ‫‪075/0‬‬ ‫دسترسی به مرا کز بهداشتی و درمانی‬

‫‪7‬‬ ‫‪063/0‬‬ ‫دسترسی به مرا کز اداری‬

‫‪6‬‬ ‫‪07/0‬‬ ‫دسترسی به حمل ونقل عمومی‬

‫‪8‬‬ ‫‪047/0‬‬ ‫امکانات پیادهروی‬

‫‪-4-4‬الگوریتم تکنیک تاپسیس فازی‬

‫بیشتر مطالعات در زمینه تاپسیس با رویکرد فازی بر اساس الگوریتم پیشنهادی چن صورت گرفته است‪.‬‬
‫الگوریتم اجرای تکنیک تاپسیس فازی به صورت زیر است‪:‬‬
‫گام نخست‪ :‬تشکیل ماتریس تصمیم‬
‫ابتدا ماتریس تصمیم با ‪ n‬معیار و ‪ m‬گزینه را بر اساس طیف فازی مورد نظر طراحی میکنیم‪ .‬زمانی که‬
‫از رویکرد فازی با اعداد فازی مثلثی استفاده میشود ماتریس تصمیم ‪ X‬به صورت زیر نمایش داده خواهد‬
‫شد‪ .‬هر درایه ماتریس تصمیم نیز به صورت ‪ xij‬نمایش داده میشود‪:‬‬

‫‪x  x ij ‬‬
‫‪m n‬‬ ‫)‪(4-10‬‬
‫‪x ij   l ij , m ij , u ij ‬‬

‫گام دو‪ :‬بی مقیاس سازی ماتریس تصمیم‬

‫‪nji‬‬
‫ماتریس نرمال فازی با عالمت ‪N ‬نمایش داده میشود و هر درایه ماتریس نرمال نیز به صورت‬
‫نمایش داده خواهد شد‪ .‬برای نرمال سازی از رابطه زیر استفاده می شود‪:‬‬

‫‪N   nij ‬‬ ‫)‪(4-11‬‬

‫‪m n‬‬

‫‪68‬‬
 ‫اگر معیار بار مثبت داشته باشد خواهیم داشت‪:‬‬
‫‪ l ij m ij u ij ‬‬
‫‪nij   * , * , * ‬‬ ‫)‪(4-12‬‬
‫‪u u u ‬‬
‫‪ j‬‬ ‫‪j‬‬ ‫‪j ‬‬

‫‪u *j  max u ij‬‬

‫اگر معیار بار منفی داشته باشد خواهیم داشت‪:‬‬

‫‪ l j l j l j ‬‬
‫‪nij   ,‬‬
‫‪ u m l ‬‬
‫‪,‬‬ ‫)‪(4-13‬‬
‫‪ ij‬‬ ‫‪ij‬‬ ‫‪ij ‬‬

‫‪l j  min l ij‬‬

‫گام سوم‪ :‬ماتریس بی مقیاس موزون فازی‬

‫در گام سوم باید ماتریس بی مقیاس موزون فازی را تشکیل داد‪ .‬بطور کلی در این گام باید ماتریس بی‬
‫مقیاس (‪ )N‬به ماتریس بی ماتریس بی مقیاس موزون (‪ )V‬تبدیل شود‪ .‬این ماتریس با عالمت ‪ V‬نمایش داده‬
‫شده است‪ .‬وزن هر یک از شاخص ها با ساتفاده از تکنیک ‪ ،FAHP‬انتروپی و ‪ ...‬محاسبه می شود‪ .‬با در‬
‫‪‬‬
‫‪w‬نمایش داده می شود خواهیم داشت‪:‬‬ ‫‪j‬‬
‫دست داشتناوزان شاخص ها که با بردار‬

‫‪V  vij  i  1, 2,..., m j  1, 2,..., n‬‬

‫‪m x‬‬

‫‪Vij  nij .w j‬‬ ‫)‪(4-14‬‬

‫‪ w 1 ,w 2 ,...,w n‬‬
‫‪w‬‬

‫گام چهارم‪ :‬ایده آل مثبت و منفی‬

‫در گام بعد باید ایده آل مثبت فازی و ایده آل منفی فازی محاسبه شود‪:‬‬

‫‪69‬‬
 ‫‪‬‬
‫‪A   V‬‬
‫*‬ ‫*‬
‫‪1 ,V 2 ,...,V n‬‬
‫*‬
‫‪‬‬
‫)‪(4-15‬‬
‫‪A  V‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪1 ,V 2 ,...,V n‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬

‫*‪‬‬
‫‪V‬بهترین مقدار معیار ‪ i‬در بین تمام گزینه ها است‪.‬‬ ‫‪j‬‬
‫بر اساس یک دیدگاه‬

‫‪Vj*  max vij ‬‬

‫)‪(4-16‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪Vj  min V ij‬‬

‫چن (‪ )2000‬راهکار ساده تری را بیان می کند‪ .‬از آنجا که اعداد فازی مثلثی نرمال شده به بازه (‪0‬و‪)1‬‬
‫تعلق دارند‪ .‬بنابراین ایده آل مثبت و منفی پیشنهاد شده چن به صورت زیر است‪:‬‬

‫‪Vj*  1,1,1‬‬
‫)‪(4-17‬‬
‫‪Vj   0, 0, 0 ‬‬

‫فاصله از ایده آل مثبت و منفی‬

‫سپس باید مجموع فواصل گزینه ها از ایده آل مثبت و منفیی محاسبه شود‪ .‬اگر ‪ F1‬و‪ F2‬دو عدد فازی مثلثی‬
‫باشند آنگاه فاصله این دو عدد با فرمول زیر محاسبه خواهد شد‪:‬‬

‫‪F1   l1 , m 1 ,u 1 ‬‬
‫‪F2  12 , m 2 ,u 2 ‬‬

‫‪1‬‬ ‫)‪(4-18‬‬
‫‪D  F1 , F2  ‬‬ ‫‪ l1  l 2    m1  m 2   u1  u 2  ‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪3‬‬ ‫‪‬‬

‫‪70‬‬
 ‫که در اینجا ‪ F2‬همان ایده آل مثبت و منفی پیشنهاد شده است‪ .‬بنابراین خواهیم داشت‪:‬‬
‫‪1‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪l ij  1   m ij  1  u ij  1 ‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪ D Vij V j* ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪‬‬
‫)‪(4-19‬‬
‫‪1‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪l ij  1   m ij  1  u ij  ‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪ D Vij V j ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪‬‬

‫‪‬‬ ‫*‬
‫فاصله گزینه از ایده آل مثبت با ‪d‬و فاصله با ایده آل منفی با ‪d‬نمایش داده می شود‪ .‬بر این اساس‬
‫فاصله هر گزینه از ایده آل منفی ومثبت به صورت زیر محاسبه خواهد شد‪:‬‬

‫‪n‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪d i*   Vij V j* i  1, 2,..., m‬‬
‫‪j 1‬‬ ‫)‪(4-20‬‬
‫‪n‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪d i   Vij V j i  1, 2,..., m‬‬
‫‪i 1‬‬

‫گام نهائی محاسبه راه حل ایده آل است‪ .‬در این گام میزان نزدیکی نسبی هر گزینه به راه حل ایده آل حساب‬
‫می شود‪ .‬برای اینکه از فرمول زیر سود می بریم‪:‬‬

‫‪‬‬
‫(‪d i‬‬
‫‪)4-21‬‬
‫‪LC‬‬ ‫*‬
‫‪‬‬
‫‪i‬‬
‫‪‬‬
‫‪d‬‬ ‫‪i‬‬ ‫‪d i ‬‬

‫مقدار ‪ CL‬بین صفر و یک است‪ .‬هر چه این مقدار به یک نزدیکتر باشد راه کار به جواب ایده آل نزدیکتر‬
‫است و راه کار بهتری می باشد‪.‬‬
‫‪-4-4‬نتایج تکنبک تاپسیس‬
‫حال به تفضیل برنامه تاپسیس فازی و خروجی آن در نرم افزار متلب پرداخته می شود‪.‬‬
‫گام اول ‪ -‬با توجه به جدول ‪ ، 3-4‬معیار مرب وط ب ه تع یین کنن ده انتخ اب به ترین نماین دگی خ دمات پس از‬
‫فروش خودروهاي سبک گروه بهمن در استان تهران نسبت که خود زیر مولفه ه ای مش خص دس ته بن دی‬
‫می شوند‪ .‬تمامی معیارها از نوع مثبت هستند‪ .‬ابتدا گزینه ها نسبت ب ه ‪4‬معی ار رتب ه بن دی انتخ اب به ترین‬
‫نمایندگی خدمات پس از فروش خودروهاي سبک گروه بهمن در استان تهران با اس تفاده از عب ارات کالمی‬

‫‪71‬‬
 ‫جدول ‪21-4‬ارزیابی شده اند‪ .‬ماتریس تصمیم در جدول زیر ارائه می گردد‪ .‬با توجه به طیف فازی متن اظر‬
‫با هریک از عبارات کالمی ‪ ،‬ماتریس تصمیم فازی ورودی به نرم افزار تاپسیس به صورت زیر است‪.‬‬

‫(جدول‪ )12-4‬طیف کالمی‬

‫‪U‬‬ ‫‪M‬‬ ‫‪L‬‬ ‫عبارت‬ ‫طیف‬

‫کالمی‬ ‫ماتریس‬
‫‪3‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫خیلی ضعیف‬ ‫‪1‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪1‬‬ ‫ضعیف‬ ‫‪2‬‬
‫‪7‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪3‬‬ ‫متوسط‬ ‫‪3‬‬
‫‪9‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪5‬‬ ‫خوب‬ ‫‪5‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪7‬‬ ‫خیلی خوب‬ ‫‪6‬‬
‫‪1‬‬

‫جدول‪-11-4‬نتایج تحلیل داده های موجود در ‪ ،ICF ، ISF‬قالب تونلی و سازه ‪ TCF‬در پروژه اول انتخابی‬

‫استراتژیک در توسعه‬

‫روشنایی و نور معابر‬

‫و پیشبرد تعاونی های‬
‫گام اول‪ :‬ایجاد ماتریس تصمیم گیری‬
‫تجانس اجتماعی‬

‫ماتریس تصمیم گیری )جدول‪(13-4‬‬

‫درآمد خانوار‬

‫قدان الگوی‬

‫مسکن‬

‫>‪ --‬وزن معیارها‬ ‫‪0.28‬‬ ‫‪0.28‬‬ ‫‪0.28‬‬ ‫‪0.39‬‬ ‫‪0.39‬‬ ‫‪0.39‬‬ ‫‪0.48‬‬ ‫‪0.48‬‬ ‫‪0.48‬‬ ‫‪0.3‬‬ ‫‪0.3‬‬ ‫‪0.3‬‬
‫>‪ --‬جهت معیارها‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬
‫قدان الگوی‬
‫استراتژیک در‬ ‫روشنایی‬
‫درآمد‬ ‫تجانس‬
‫ماتریس میانگین‬ ‫توسعه و پیشبرد‬ ‫و نور‬
‫خانوار‬ ‫اجتماعی‬
‫تعاونی های‬ ‫معابر‬
‫مسکن‬
‫>‪ --‬حد‬ ‫‪L‬‬ ‫‪M‬‬ ‫‪U‬‬ ‫‪L‬‬ ‫‪M‬‬ ‫‪U‬‬ ‫‪L‬‬ ‫‪M‬‬ ‫‪U‬‬ ‫‪L‬‬ ‫‪M‬‬ ‫‪U‬‬
‫برگزاری سمینارهای‬
‫علمی جهت بررسی و‬
‫تحلیل فرآیندهای‬ ‫‪0.25‬‬ ‫‪1.25‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪0.75‬‬ ‫‪1.75‬‬ ‫‪3.5‬‬ ‫‪0.5‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪0.5‬‬ ‫‪1.75‬‬ ‫‪3.5‬‬
‫موجود در تعاونی‬
‫مسکن‬
‫بازدید از تعاونی های‬ ‫‪0.25‬‬ ‫‪1.25‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪1.25‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪0.5‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪0.75‬‬ ‫‪2.25‬‬ ‫‪4‬‬

‫‪72‬‬
 ‫موفق‬
‫برگزاری کنفرانس‬
‫های علمی ملی و بین‬
‫‪0.5‬‬ ‫‪1.75‬‬ ‫‪3.5‬‬ ‫‪0.75‬‬ ‫‪2.5‬‬ ‫‪4.5‬‬ ‫‪0.5‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪0.75‬‬ ‫‪2.25‬‬ ‫‪4‬‬
‫المللی با دعوت از‬
‫اساتید برجسته‬
‫برگزاری نشست های‬
‫‪0.5‬‬ ‫‪1.75‬‬ ‫‪3.5‬‬ ‫‪0.75‬‬ ‫‪2.5‬‬ ‫‪4.5‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪0.75‬‬ ‫‪2.25‬‬ ‫‪4‬‬
‫هم افزایی بین مدیران‬
‫ایجاد خوشه های‬
‫صنعت ساخت و‬ ‫‪0.5‬‬ ‫‪1.75‬‬ ‫‪3.5‬‬ ‫‪1.25‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪1.25‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪0.75‬‬ ‫‪2.25‬‬ ‫‪4‬‬
‫سازی برای تعاونی‬
‫ایجاد واحدهای‬
‫مشاوره برای تعاونی‬ ‫‪0.25‬‬ ‫‪1.25‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪0.25‬‬ ‫‪1.5‬‬ ‫‪3.5‬‬ ‫‪0.5‬‬ ‫‪1.75‬‬ ‫‪3.5‬‬ ‫‪0.5‬‬ ‫‪1.75‬‬ ‫‪3.5‬‬
‫ها‬
‫افزایش سهم مدیران‬
‫در سرمایه گذاری در‬ ‫‪0.75‬‬ ‫‪2.25‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪0.75‬‬ ‫‪2.5‬‬ ‫‪4.5‬‬ ‫‪0.5‬‬ ‫‪1.75‬‬ ‫‪3.5‬‬
‫شرکت تعاونی‬

‫در این ماتریس شاخصی که دارا ی مطلوبیت مثبت است‪،‬شاخص سود و شاخصی که دارای مطلوبیت منفی‬
‫‪.‬ست ‪،‬شاخصه هزینه می باشد‬

‫استراتژیک در توسعه‬

‫روشنایی و نور معابر‬

‫گام دوم ‪ :‬نرمالسازی یا بی مقیاس کردن ماتریس‬
‫ماتریس بی مقیاس‬

‫تجانس اجتماعی‬

‫ماتریس بی مقیاس )جدول‪(14-4‬‬

‫درآمد خانوار‬

‫قدان الگوی‬

‫>‪ --‬حد‬ ‫‪L‬‬ ‫‪M‬‬ ‫‪U‬‬ ‫‪L‬‬ ‫‪M‬‬ ‫‪U‬‬ ‫‪L‬‬ ‫‪M‬‬ ‫‪U‬‬ ‫‪L‬‬ ‫‪M‬‬ ‫‪U‬‬
‫برگزاری سمینارهای علمی جهت‬
‫‪0.0‬‬ ‫‪0.3‬‬ ‫‪0.7‬‬ ‫‪0.1‬‬ ‫‪0.3‬‬ ‫‪0.1‬‬ ‫‪0.4‬‬ ‫‪0.8‬‬
‫بررسی و تحلیل فرآیندهای‬ ‫‪625‬‬ ‫‪125‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬
‫‪0.7‬‬ ‫‪0.1‬‬ ‫‪0.4‬‬ ‫‪0.8‬‬
‫‪25‬‬ ‫‪375‬‬ ‫‪75‬‬
‫موجود در تعاونی مسکن‬
‫‪0.0‬‬ ‫‪0.3‬‬ ‫‪0.7‬‬ ‫‪0.2‬‬ ‫‪0.1‬‬ ‫‪0.5‬‬
‫بازدید از تعاونی های موفق‬ ‫‪625‬‬ ‫‪125‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬
‫‪0.6‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0.1‬‬ ‫‪0.4‬‬ ‫‪0.8‬‬
‫‪875‬‬ ‫‪625‬‬
‫‪1‬‬

‫برگزاری کنفرانس های علمی‬

‫‪0.1‬‬ ‫‪0.4‬‬ ‫‪0.8‬‬ ‫‪0.1‬‬ ‫‪0.1‬‬ ‫‪0.5‬‬
‫ملی و بین المللی با دعوت از‬ ‫‪25‬‬ ‫‪375‬‬ ‫‪75‬‬ ‫‪5‬‬
‫‪0.5‬‬ ‫‪0.9‬‬ ‫‪0.1‬‬ ‫‪0.4‬‬ ‫‪0.8‬‬
‫‪875‬‬ ‫‪625‬‬
‫‪1‬‬
‫اساتید برجسته‬
‫برگزاری نشست های هم افزایی‬ ‫‪0.1‬‬ ‫‪0.4‬‬ ‫‪0.8‬‬ ‫‪0.1‬‬ ‫‪0.5‬‬ ‫‪0.9‬‬ ‫‪0.2‬‬ ‫‪0.6‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0.1‬‬ ‫‪0.5‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪25‬‬ ‫‪375‬‬ ‫‪75‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪875‬‬ ‫‪625‬‬

‫‪73‬‬
 ‫بین مدیران‬
‫ایجاد خوشه های صنعت ساخت و‬ ‫‪0.1‬‬ ‫‪0.4‬‬ ‫‪0.8‬‬ ‫‪0.2‬‬ ‫‪0.2‬‬ ‫‪0.1‬‬ ‫‪0.5‬‬
‫‪0.6‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0.6‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫سازی برای تعاونی‬ ‫‪25‬‬ ‫‪375‬‬ ‫‪75‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪875‬‬ ‫‪625‬‬
‫ایجاد واحدهای مشاوره برای‬ ‫‪0.0‬‬ ‫‪0.3‬‬ ‫‪0.7‬‬ ‫‪0.0‬‬ ‫‪0.3‬‬ ‫‪0.1‬‬ ‫‪0.4‬‬ ‫‪0.8‬‬
‫‪0.3‬‬ ‫‪0.7‬‬ ‫‪0.1‬‬ ‫‪0.7‬‬
‫تعاونی ها‬ ‫‪625‬‬ ‫‪125‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪375‬‬ ‫‪75‬‬
‫افزایش سهم مدیران در سرمایه‬ ‫‪0.1‬‬ ‫‪0.5‬‬ ‫‪0.1‬‬ ‫‪0.1‬‬ ‫‪0.4‬‬ ‫‪0.8‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0.2‬‬ ‫‪0.6‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0.5‬‬ ‫‪0.9‬‬
‫گذاری در شرکت تعاونی‬ ‫‪875‬‬ ‫‪625‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪375‬‬ ‫‪75‬‬

‫در این گام مقیاسهای موجود در ماتریس تصمیم را بدون مقیاس می کنیم‪ .‬به این ترتیب که هر کدام از‬
‫‪.‬مقادیر بر اندازه بردار مربوط به همان شاخص تقسیم می شود‬
‫گام سوم ‪ :‬وزن دهی به ماتریس نرمال شده‬

‫تجانس اجتماعی‬

‫روشنایی و نور‬
‫استراتژیک در‬
‫درآمد خانوار‬

‫قدان الگوی‬
‫ماتریس وزنی‪) -‬جدول‪(15-4‬‬

‫معابر‬
‫ماتریس وزین‬

‫>‪ --‬حد‬ ‫‪L‬‬ ‫‪M‬‬ ‫‪U‬‬ ‫‪L‬‬ ‫‪M‬‬ ‫‪U‬‬ ‫‪L‬‬ ‫‪M‬‬ ‫‪U‬‬ ‫‪L‬‬ ‫‪M‬‬ ‫‪U‬‬
‫برگزاری سمینارهای علمی جهت‬ ‫‪0.0‬‬ ‫‪0.0‬‬ ‫‪0.2‬‬ ‫‪0.0‬‬ ‫‪0.1‬‬ ‫‪0.2‬‬ ‫‪0.0‬‬ ‫‪0.1‬‬ ‫‪0.3‬‬ ‫‪0.0‬‬ ‫‪0.1‬‬ ‫‪0.2‬‬
‫بررسی و تحلیل فرآیندهای‬ ‫‪175‬‬ ‫‪875‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪585‬‬ ‫‪365‬‬ ‫‪73‬‬ ‫‪48‬‬ ‫‪92‬‬ ‫‪84‬‬ ‫‪375‬‬ ‫‪312‬‬ ‫‪625‬‬
‫موجود در تعاونی مسکن‬
‫بازدید از تعاونی های موفق‬ ‫‪0.0‬‬ ‫‪0.0‬‬ ‫‪0.2‬‬ ‫‪0.0‬‬ ‫‪0.2‬‬ ‫‪0.3‬‬ ‫‪0.0‬‬ ‫‪0.1‬‬ ‫‪0.3‬‬ ‫‪0.0‬‬ ‫‪0.1‬‬ ‫‪0.3‬‬
‫‪175‬‬ ‫‪875‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪975‬‬ ‫‪34‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪48‬‬ ‫‪92‬‬ ‫‪84‬‬ ‫‪562‬‬ ‫‪687‬‬
‫برگزاری کنفرانس های علمی‬ ‫‪0.0‬‬ ‫‪0.1‬‬ ‫‪0.2‬‬ ‫‪0.0‬‬ ‫‪0.1‬‬ ‫‪0.3‬‬ ‫‪0.0‬‬ ‫‪0.1‬‬ ‫‪0.3‬‬ ‫‪0.0‬‬ ‫‪0.1‬‬ ‫‪0.3‬‬
‫ملی و بین المللی با دعوت از‬ ‫‪35‬‬ ‫‪225‬‬ ‫‪45‬‬ ‫‪585‬‬ ‫‪95‬‬ ‫‪51‬‬ ‫‪48‬‬ ‫‪92‬‬ ‫‪84‬‬ ‫‪562‬‬ ‫‪687‬‬
‫اساتید برجسته‬
‫برگزاری نشست های هم افزایی‬ ‫‪0.0‬‬ ‫‪0.1‬‬ ‫‪0.2‬‬ ‫‪0.0‬‬ ‫‪0.1‬‬ ‫‪0.3‬‬ ‫‪0.0‬‬ ‫‪0.2‬‬ ‫‪0.4‬‬ ‫‪0.0‬‬ ‫‪0.1‬‬ ‫‪0.3‬‬
‫بین مدیران‬ ‫‪35‬‬ ‫‪225‬‬ ‫‪45‬‬ ‫‪585‬‬ ‫‪95‬‬ ‫‪51‬‬ ‫‪96‬‬ ‫‪88‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪562‬‬ ‫‪687‬‬
‫ایجاد خوشه های صنعت ساخت و‬ ‫‪0.0‬‬ ‫‪0.1‬‬ ‫‪0.2‬‬ ‫‪0.0‬‬ ‫‪0.2‬‬ ‫‪0.3‬‬ ‫‪0.1‬‬ ‫‪0.2‬‬ ‫‪0.4‬‬ ‫‪0.0‬‬ ‫‪0.1‬‬ ‫‪0.3‬‬
‫سازی برای تعاونی‬ ‫‪35‬‬ ‫‪225‬‬ ‫‪45‬‬ ‫‪975‬‬ ‫‪34‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪88‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪562‬‬ ‫‪687‬‬
‫ایجاد واحدهای مشاوره برای‬ ‫‪0.0‬‬ ‫‪0.0‬‬ ‫‪0.2‬‬ ‫‪0.0‬‬ ‫‪0.1‬‬ ‫‪0.2‬‬ ‫‪0.0‬‬ ‫‪0.1‬‬ ‫‪0.3‬‬ ‫‪0.0‬‬ ‫‪0.1‬‬ ‫‪0.2‬‬
‫تعاونی ها‬ ‫‪175‬‬ ‫‪875‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪195‬‬ ‫‪17‬‬ ‫‪73‬‬ ‫‪48‬‬ ‫‪68‬‬ ‫‪36‬‬ ‫‪375‬‬ ‫‪312‬‬ ‫‪625‬‬
‫افزایش سهم مدیران در سرمایه‬ ‫‪0.0‬‬ ‫‪0.1‬‬ ‫‪0.2‬‬ ‫‪0.0‬‬ ‫‪0.2‬‬ ‫‪0.3‬‬ ‫‪0.0‬‬ ‫‪0.2‬‬ ‫‪0.4‬‬ ‫‪0.0‬‬ ‫‪0.1‬‬ ‫‪0.2‬‬
‫گذاری در شرکت تعاونی‬ ‫‪525‬‬ ‫‪575‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪78‬‬ ‫‪34‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪72‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪32‬‬ ‫‪375‬‬ ‫‪312‬‬ ‫‪625‬‬

‫‪74‬‬
 ‫ماتریس تصمیم در واقع پارامتری است و الزم است کمی شود‪ ،‬به این منظور تصمیم گیرنده برای هر‬
‫شاخص وزنی را معین می کند مجموعه وزنها در ماتریس نرماالیز شده ضرب می شود‬
‫گام چهارم ‪ :‬تعيين راه حل ايده‌آل مثبت و ايده‌آل منفي‬

‫روشنایی و نور‬
‫استراتژیک در‬
‫درآمد خانوار‬
‫ماتریس راه حل ايده‌آل مثبت و ايده‌آل منفي )جدول‪(16-4‬‬

‫قدان الگوی‬
‫راه حل ها‬

‫اجتماعی‬
‫تجانس‬

‫معابر‬
‫>‪ --‬حد‬ ‫‪L‬‬ ‫‪M‬‬ ‫‪U‬‬ ‫‪L‬‬ ‫‪M‬‬ ‫‪U‬‬ ‫‪L‬‬ ‫‪M‬‬ ‫‪U‬‬ ‫‪L‬‬ ‫‪M‬‬ ‫‪U‬‬
‫ایده آل‬ ‫‪0.28‬‬ ‫‪0.28‬‬ ‫‪0.28‬‬ ‫‪0.39‬‬ ‫‪0.39‬‬ ‫‪0.39‬‬ ‫‪0.48‬‬ ‫‪0.48‬‬ ‫‪0.48‬‬ ‫‪0.3‬‬ ‫‪0.3‬‬ ‫‪0.3‬‬
‫‪0.01‬‬ ‫‪0.01‬‬ ‫‪0.01‬‬ ‫‪0.01‬‬ ‫‪0.01‬‬ ‫‪0.01‬‬ ‫‪0.04‬‬ ‫‪0.04‬‬ ‫‪0.04‬‬ ‫‪0.03‬‬ ‫‪0.03‬‬ ‫‪0.03‬‬
‫ضد ایده آل‬ ‫‪75‬‬ ‫‪75‬‬ ‫‪75‬‬ ‫‪95‬‬ ‫‪95‬‬ ‫‪95‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪75‬‬ ‫‪75‬‬ ‫‪75‬‬

‫دو گزینه مجازی ایجاد شده در واقع بدترین و بهترین راه حل هستند‪ .‬گام پنجم ‪ :‬تعيين اندازه فاصله از راه‬
‫حل ایده آل مثبت و منفی‬

‫فاصله تا راه حل ایده آل )جدول‪(17-4‬‬

‫استراتژیک در توسعه‬

‫روشنایی و نور معابر‬

‫و پیشبرد تعاونی های‬
‫فاصله تا راه حل ایده‬

‫تجانس اجتماعی‬
‫درآمد خانوار‬

‫قدان الگوی‬
‫مسکن‬

‫‪S+‬‬
‫آل‬

‫برگزاری سمینارهای علمی جهت‬ ‫‪0.1922‬‬ ‫‪0.250‬‬ ‫‪0.3048‬‬ ‫‪0.181‬‬ ‫‪0.9288‬‬

‫بررسی و تحلیل فرآیندهای موجود‬ ‫‪2‬‬ ‫‪5‬‬
‫در تعاونی مسکن‬
‫بازدید از تعاونی های موفق‬ ‫‪0.1922‬‬ ‫‪0.191‬‬ ‫‪0.3048‬‬ ‫‪0.159‬‬ ‫‪0.8483‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪8‬‬
‫برگزاری کنفرانس های علمی ملی‬ ‫‪0.1694‬‬ ‫‪0.223‬‬ ‫‪0.3048‬‬ ‫‪0.159‬‬ ‫‪0.8572‬‬
‫و بین المللی با دعوت از اساتید‬ ‫‪2‬‬ ‫‪8‬‬
‫برجسته‬
‫برگزاری نشست های هم افزایی‬ ‫‪0.1694‬‬ ‫‪0.223‬‬ ‫‪0.2479‬‬ ‫‪0.159‬‬ ‫‪0.8003‬‬
‫بین مدیران‬ ‫‪2‬‬ ‫‪8‬‬
‫ایجاد خوشه های صنعت ساخت و‬ ‫‪0.1694‬‬ ‫‪0.191‬‬ ‫‪0.2356‬‬ ‫‪0.159‬‬ ‫‪0.7562‬‬
‫سازی برای تعاونی‬ ‫‪4‬‬ ‫‪8‬‬
‫ایجاد واحدهای مشاوره برای‬ ‫‪0.1922‬‬ ‫‪0.274‬‬ ‫‪0.3187‬‬ ‫‪0.181‬‬ ‫‪0.9666‬‬

‫‪75‬‬
 ‫تعاونی ها‬ ‫‪2‬‬ ‫‪5‬‬
‫افزایش سهم مدیران در سرمایه‬ ‫‪0.1492‬‬ ‫‪0.201‬‬ ‫‪0.2747‬‬ ‫‪0.181‬‬ ‫‪0.8067‬‬
‫گذاری در شرکت تعاونی‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬

‫فاصله تا راه حل ضد ایده آل )جدول‪(18-4‬‬

‫فاصله تا راه حل ضد ایده آل‬ ‫درآمد‬ ‫تجانس‬ ‫قدان‬ ‫‪ S-‬روشنای‬

‫خانوار‬ ‫اجتماع‬ ‫الگوی‬ ‫یو‬
‫ی‬ ‫استراتژی‬ ‫نور‬
‫ک در‬ ‫معابر‬
‫توسعه و‬
‫پیشبرد‬
‫تعاونی‬
‫های‬
‫مسکن‬
‫برگزاری سمینارهای علمی جهت بررسی و تحلیل فرآیندهای‬ ‫‪0.1183‬‬ ‫‪0.1628‬‬ ‫‪0.2111‬‬ ‫‪0.1407‬‬ ‫‪0.6328‬‬
‫موجود در تعاونی مسکن‬
‫بازدید از تعاونی های موفق‬ ‫‪0.1183‬‬ ‫‪0.2512‬‬ ‫‪0.2111‬‬ ‫‪0.1698‬‬ ‫‪0.7503‬‬
‫برگزاری کنفرانس های علمی ملی و بین المللی با دعوت از‬ ‫‪0.145‬‬ ‫‪0.2177‬‬ ‫‪0.2111‬‬ ‫‪0.1698‬‬ ‫‪0.7436‬‬
‫اساتید برجسته‬
‫برگزاری نشست های هم افزایی بین مدیران‬ ‫‪0.145‬‬ ‫‪0.2177‬‬ ‫‪0.2867‬‬ ‫‪0.1698‬‬ ‫‪0.8192‬‬
‫ایجاد خوشه های صنعت ساخت و سازی برای تعاونی‬ ‫‪0.145‬‬ ‫‪0.2512‬‬ ‫‪0.2883‬‬ ‫‪0.1698‬‬ ‫‪0.8544‬‬
‫ایجاد واحدهای مشاوره برای تعاونی ها‬ ‫‪0.1183‬‬ ‫‪0.1568‬‬ ‫‪0.1801‬‬ ‫‪0.1407‬‬ ‫‪0.5959‬‬
‫افزایش سهم مدیران در سرمایه گذاری در شرکت تعاونی‬ ‫‪0.1729‬‬ ‫‪0.2495‬‬ ‫‪0.2483‬‬ ‫‪0.1407‬‬ ‫‪0.8114‬‬

‫فاصله بین هر گزینه را از روش اقلیدسی می سنجیم‪ .‬یعنی فاصله گزینه ها را از گزینه های ایده آل مثبت‬
‫‪.‬و منفی می یابیم‬
‫گام ششم‪ :‬محاسبه نزديكي به راه حل ايده‌آل مثبت و منفي همچنین رتبه بندی گزینه ها‬

‫(جدول‪)19-4‬نتایج نزديكي به راه حل ايده‌آل مثبت و منفي‬

‫نتیجه‬ ‫شباهت‬ ‫رتبه‬

‫برگزاری سمینارهای علمی جهت بررسی و تحلیل فرآیندهای موجود در‬ ‫‪0.4052‬‬ ‫‪6‬‬
‫تعاونی مسکن‬

‫‪76‬‬
 ‫بازدید از تعاونی های موفق‬ ‫‪0.4694‬‬ ‫‪4‬‬
‫برگزاری کنفرانس های علمی ملی و بین المللی با دعوت از اساتید برجسته‬ ‫‪0.4645‬‬ ‫‪5‬‬
‫برگزاری نشست های هم افزایی بین مدیران‬ ‫‪0.5058‬‬ ‫‪2‬‬
‫ایجاد خوشه های صنعت ساخت و سازی برای تعاونی‬ ‫‪0.5305‬‬ ‫‪1‬‬
‫ایجاد واحدهای مشاوره برای تعاونی ها‬ ‫‪0.3814‬‬ ‫‪7‬‬
‫افزایش سهم مدیران در سرمایه گذاری در شرکت تعاونی‬ ‫‪0.5014‬‬ ‫‪3‬‬

‫با توجه به نتیجه به دست آمده از روش تاپسیس می توان گفت که ایجاد خوشه های صنعت ساخت و س ازی‬
‫می باشد‪.‬‬

‫‪77‬‬
 ‫فصل پنچم‪ :‬بحث و نتیجه گیری‬

‫‪-5-1‬مقدمه‬
‫يكي پايه هاي اساسي هر پژوهش تفس ير و نتيج ه گ يري اس ت‪ .‬تفس ير اطالع ات ب ه دنب ال تجزيه و تحليل‬
‫اطالعات و آزمون فرضيه ها انجام مي گيرد‪ .‬داده هاي تحقيق به خودي فاقد دانش هستند و دانش از تب يين‪،‬‬
‫تفسير و معنا بخشيدن به داده ها استخراج مي گردد‪ .‬واژه رايج تفسير اين اس ت ك ه رواب ط درون داده ه اي‬
‫پژوهش تفسير مي ش وند ك ه در آن تفس ير و تحليل ك امال در كن ار هم انج ام مي گ يرد(وكيل زاده‪)1393،‬‬
‫فرآيند تحقيق وكوشش هاي محقق باجمع آوري داده ها وتجزيه وتحليل آن هاپايان نمي پ ذيرد‪ .‬پس از انج ام‬
‫اين مراحل مسئوليت ديگري كه محقق دارد تهيه وتدوين نت ايج نه ايي تحقيق وارائ ه پيش نهادات ب ه منظ ور‬
‫ارائه وانتقال اطالعات ويافته هاي تحقيق به اس تفاده كنن دگان‪ ،‬خوانن دگان وب ه عم وم جامع ه اس ت ‪ .‬ت دوين‬
‫مبحث نتيجه گيري وارائه پيشنهادات تحقيق ام ري نس بتا" دش وار ومس تلزم دقت ‪ ،‬توج ه ومه ارت اس ت ‪.‬‬
‫دراين مبحث نتايج ارايه شده درفصل قبل موردبحث قرارگرفته وعلل اثبات وياردفرضيه (فرضيات) و ن يز‬
‫مقايسه يافته ها باساير مطالعات انجام شده دراين زمينه بيان مي شود و همچنين چگ ونگي توجب ه آنه ا بيان‬
‫شده وباتوجه به مجموعه شواهد‪ ،‬نتايج كلي بدست آمده‪ ،‬بيان مي گردد‪ .‬نتيجه گيري ه ا وبحث ه ا مي توان د‬
‫برحسب گستردگي موضوع وتعداد متغيرهاي موردبررس ي بس يار مفص ل ويامح دود ومختص ر باش د ‪ .‬ب ه‬
‫هرحال در اينجاست كه اطالعات محقق درباره موضوع تحقيق ومه ارت وي درت امين ارتب اط بين عوام ل‬

‫‪78‬‬
‫وتعميم نت ايح ب ه نم ايش در مي آيد‪ .‬در نه ايت باتوج ه ب ه نت ايج حاص له‪ ،‬يافت ه ه اي تحقيق بك ارگيري و‬
‫پيشنهاداتي براساس زمينه هاي جديدي كه براي تحقيقات بعدي ايجادشده است‪ ،‬ارائه مي گردد‪.‬‬
‫‪-2-5‬پیشنهادات تحقیق‬
‫هدف از این تحقیق شناسایی چالش ها و اولویت بندی عوامل موفقیت تعاونی های مسکن (مطالعه م وردی‪:‬‬
‫تعاونی مسکن مخابرات) بود که در آن مولفه های موثر باتوجه به عنوان با روش کتابخانه شناسایی ش دند‬
‫و دریافت شد که عامل هزینه‪ ،‬کیفیت و مدیریت ریس ک می توان د عام ل قاب ل ت وجهی در بین عام ل ه ای‬
‫مورد نظر باشند این فاکتورها را به همراه زیرفاکتورهای مربوطه دس ته بن دی ک رده و در پرسش نامه تهی ه‬
‫گردید و سپس پرسشنامه را در اختیار جامعه آماری که شامل‪ 15‬نفر از خبرگان می باشند ق رار داده و بع د‬
‫از جمع اوری تحقیق به تحلیل ان ها پرداخته شد نتایج نشان داد که‪:‬‬

‫مرحله اول تحقیق شناسایی چالش ها عوامل موفقیت تعاونی های مسکن بود که در این مرحله با توج ه ب ه‬
‫مطالعات و روش کتابخانه ای مولفه ها شناسایی شدند این مولفه ها عبارت بودند از‪:‬‬
‫عوامل اقتصادی‬ ‫‪-‬‬

‫درآمد خانوار ( توان مالی)‬ ‫‪‬‬

‫قیمت مسکن‬ ‫‪‬‬
‫هزینه ساخت‬ ‫‪‬‬
‫هزینه زیر ساخت های شهری‬ ‫‪‬‬
‫تأمین اشتغال سا کنان‬ ‫‪‬‬
‫فاصله محل سکونت تا محل کار‬ ‫‪‬‬
‫سرانه اعتبارات عمرانی‬ ‫‪‬‬
‫عوامل اجتماعی‬ ‫‪-‬‬

‫تجانس اجتماعی‬ ‫‪‬‬

‫بعد خانوار‬ ‫‪‬‬
‫میزان نیاز به مسکن و کمبود آن‬ ‫‪‬‬
‫میزان امنیت در برابر جرم و جنایت شهری‬ ‫‪‬‬
‫فضای سبز شهری و مکانیایی دفن زباله‬ ‫‪‬‬
‫توجه به شرایط اقلیمی‬ ‫‪‬‬
‫عوامل فرهنگی‬

‫‪79‬‬
 ‫قدان الگوی استراتژیک در توسعه و پیشبرد تعاونی های مسکن‬ ‫‪‬‬
‫به آداب‪ ،‬سنت ها و شیوه های آن موضوع‬ ‫‪‬‬
‫داشتن سنت های اجتماعی مغایر با مسکن سازی تعاونی‬ ‫‪‬‬
‫فعالیت ها و رفتارهایی مغایر با مسکن سازی تعاونی‬ ‫‪‬‬
‫عوامل خدماتی‬
‫روشنایی و نور معابر‬ ‫‪‬‬
‫دسترسی به مرا کز فرهنگی و تفریحی‬ ‫‪‬‬
‫دسترسی به مرا کز تجاری‬ ‫‪‬‬
‫دسترسی به مرا کز آموزشی‬ ‫‪‬‬
‫دسترسی به مرا کز بهداشتی و درمانی‬ ‫‪‬‬
‫دسترسی به مرا کز اداری‬ ‫‪‬‬
‫دسترسی به حمل ونقل عمومی‬ ‫‪‬‬
‫امکانات پیادهروی‬ ‫‪‬‬

‫نتایج فرآیند تحلیل شبکه فازی در این تحقیق برای مولفه های مشخص شده عبارتند از‪:‬‬
‫درآمد خانوار ( ت وان م الی) دارای وزن ‪ ،280/0‬قیمت مس کن دارای وزن ‪ ،195/0‬هزین ه س اخت دارای‬
‫وزن ‪ ،151/0‬هزین ه زی ر س اخت ه ای ش هری دارای وزن ‪ ،110/0‬ت أمین اش تغال س ا کن ان دارای وزن‬
‫‪ ،062/0‬فاص له مح ل س کونت ت ا مح ل ک ار دارای وزن ‪ ،121/0‬س رانه اعتب ارات عم رانی دارای وزن‬
‫‪ 082/0‬بود که زیر معیار تجانس اجتماعی بود که به عنوان مهم ترین زی ر معی ار اجتم اعی در در نظ ر‬
‫گرفته شد‪ .‬تجانس اجتماعی دارای وزن ‪ ،390/0‬بعد خانواده دارای وزن ‪ ،217/0‬میزان نی از ب ه مس کن و‬
‫کمبود آن دارای وزن ‪ ،161/0‬میزان ام نیت در براب ر ج رم و جن ایت ش هری دارای وزن ‪ ،133/0‬فض ای‬
‫سبز شهری و مکانیایی دفن زباله با توجه به شرایط اقلیمی دارای وزن ‪ 098/0‬بود که زی ر معی ار تج انس‬
‫اجتماعی بود که به عنوان مهمترین زیر معیار اجتماعی در در نظر گرفته ش د‪ .‬فق دان الگ وی اس تراتژیک‬
‫در توسعه و پیشبرد تعاونی های مس کن دارای وزن‪ ،480/0‬ب ه آداب‪ ،‬س نت ه ا و ش یوه ه ای آن موض وع‬
‫وزن‬ ‫دارای وزن ‪ ،216/0‬داشتن سنت های اجتماعی مغایر با مسکن سازی تعاونی دارای‬
‫‪ ،196/0‬فعالیت ها و رفتارهایی مغایر ب ا مس کن س ازی تع اونی دارای وزن ‪ 108/0‬ب ود ک ه زی ر معی ار‬
‫فقدان الگوی استراتژیک در توسعه و پیشبرد تعاونی های مسکن به عنوان مهمترین زیر معیار فرهنگی در‬
‫در نظر گرفته شد‪ .‬روشنایی و نور معابر دارای وزن ‪ ،3/0‬دسترسی به مرا کز فرهنگی و تف ریحی دارای‬
‫دارای‬ ‫وزن ‪ ،187/0‬دسترسی به مرا کز تجاری دارای وزن ‪ ،152/0‬دسترسی به مرا کز آموزشی‬
‫وزن ‪ ،107/0‬دسترسی به م را ک ز بهداش تی و درم انی دارای وزن ‪ ،075/0‬دسترس ی ب ه م را ک ز اداری‬
‫دارای وزن ‪ ،063/0‬دسترسی ب ه حم ل ونق ل عم ومی دارای وزن ‪ ،07/0‬امکان ات پی ادهروی دارای وزن‬
‫‪ 047/0‬بود که زیر معیار روشنایی و نور معابر به عنوان مهمترین زیر معیار خدماتی در نظر گرفته ش د‪.‬‬
‫سپس با تکنیک تاپسیس فازی به انتخاب بهترین راهکاری موفقیت در تعاونی مسکن مخابرات پرداخته شد‬
‫که ایجاد خوشه های صنعت ساخت و سازی برای تعاونی به عنوان بهترین راهکار انتخاب شد‪.‬‬

‫‪80‬‬
 ‫‪-3-5‬پیشنهادات تحقیق‬
‫با توجه به یافته های به دست آمده از پژوهش‪ ،‬پیشنهادهایی به شرح زیر برای سیاستگذاران بخش مسکن‬
‫براساس هر کدام از یافته ها ارائه میشوند‬
‫‪ -1‬عوامل اقتصادی‪ :‬اتخاذ سیاست های کاهش نابرابری‪ ،‬کنترل تورم و نقدینگی‪ ،‬رشد بهره وری و کن ترل‬
‫نوسانات اقتصادی‬
‫‪ -۲‬عوامل مالی‪ :‬ارائه تسهیالت بانکی مناسب‪ ،‬نظارت بر پرداخت تسهیالت مسکن و در نظر گرفتن ت وان‬
‫بازپرداخت وام و نرخ بهره بانکی‬
‫‪ -3‬عوامل انگیزشی متناسب ساختن بخش ه ای مختل ف اقتص ادی و جلوگ یری از تمرک ز ب ر بخش ص رفأ‬
‫مسکن‪ ،‬ایجاد سیاست های متناسب سازی ساخت و اجاره و فراهم کردن زمینه ایج اد مش ارکت عم ومی در‬
‫ساخت مسکن‬
‫‪ -۴‬عوام ل م الی‪ -‬رفت اری‪ :‬نظ ارت ب ر مش اوران امالک در ارائ ه قیمته ای منطقی مس کن‪ ،‬سیاس ت ه ای‬
‫تشویقی ساخت و ساز در بافتهای فرسوده و منطقی کردن سود در بخش مسکن به تناس ب س ایر بخش ه ای‬
‫اقتصادی‬
‫‪ -۵‬عوامل سیاسی اصالح سیاست های طرح مسکن مهر و رفع معضالت آن‪ ،‬اجرای سیاست ه ای مالی ات‬
‫بر مسکن و واحدهای خالی و زمین‪ ،‬هدفمندی یارانه ها به همراه سیاست های مربوط به مسکن و توج ه ب ه‬
‫سطح عمومی قیمتها‬
‫‪ -۶‬عوامل اجتماعی‪ :‬تخمین دقیق نرخ رشد جمعیت‪ ،‬پیش بینی تقاضای مسکن‪ ،‬توج ه ب ه م نزلت اجتم اعی‬
‫خانوارها و متناسب کردن سرانه مسکن در کشور با وضعیت فرهنگی‪ -‬اجتماعی خانوارها‪.‬‬

‫‪-5-3‬محدودیت ها‬
‫‪-5-3-1‬محدودیت های در اختیار و کنترل محقق‬
‫‪ -1‬مشغله های کاری و ماموریت های غیرمنتظره ‪ ،‬بلحاظ همزمانی اشتغال با انجام پژوهش علمی‬
‫‪ -2‬دوری مسافت بین دانشگاه‪ ،‬محل کار و مکان پژوهش که تردد بسیاری را می طلبید‬
‫‪ -3‬عدم فرصت مناسب مطالعاتی برای تکمیل پایان نامه‬
‫‪-5-3-2‬محدودیت های خارج از اختیار و کنترل محقق‬
‫اجرای اولین بار پژوهش و عدم وجود پيشينه های تحقيقی داخلی و خارجی و نبود منابع اطالع اتی ب ه‬ ‫‪-1‬‬
‫جهت مقایسه و استفاده از تجارب آنان‬

‫عدم حمایت مالی در رابطه با تکمیل پروژه تحقیقات و محدویت های مالی‪.‬‬ ‫‪-2‬‬

‫‪81‬‬
‫ع دم اطالع از تکمی ل دقی ق و ص حیح پرسش نامه توس ط اف راد ب ه علت در دس ترس نب ودن یکس ان و‬ ‫‪-3‬‬
‫همزمان آنها‬

‫مشکالت فراوان در توزیع و پاسحگویی به پرسشنامه ها ‪ ،‬به طوری که می باید خود محقق باتک ت ک‬ ‫‪-4‬‬
‫افراد مصاحبه و پرسشنامه را به طور دقیق و درست تکمیل نماید‪.‬‬

‫منابع‬

‫ابراهیم پور‪ ،‬حبیب و نجاری‪ ،‬رضا (‪ )1386‬مبانی فلس فی مطالع ات س ازمانی در چه ار پ ارادایم‪،‬‬ ‫‪-‬‬
‫فصلنامه حوزه و دانشگاه«روش شناسی علوم انسانی» ‪ ،‬سال ‪ ،13‬ش ‪.53‬‬
‫اتحادیه بین المللی تعاون (‪ ،)1383‬بیانیه هویت تعاونی‪ ،‬از نظریه تا عمل‪ ،‬ترجمه بی ات‪ ،‬اص غر و‬ ‫‪-‬‬
‫لعل فام‪ ،‬بابک‪ ،‬وزارت تعاون‪ ،‬تهران‪.‬‬
‫احم دی فیروزج ایی‪ ،‬علی و ص دیقی‪ ،‬حس ن و محم دی‪ ،‬محم دعلی‪ ،)1385( .‬مقایس ه مولف ه ه ای‬ ‫‪-‬‬
‫س رمایه اجتم اعی کش اورزان عض و و غیرعض و تع اونی ه ای تولی د روس تایی‪ ،‬فص لنامه علمی‬
‫پژوهشی رفاه اجتماعی‪ ،‬سال ‪ ،6‬شماره ‪.23‬‬
‫اختر محققی‪ ،‬مهدی (‪ )1385‬جامعه شناسی تعاون‪ ،‬نشر مولف‪ ،‬تهران‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫آذر‪ ،‬عادل و منصور مومنی و سعید جعفری (‪ )1381‬آم ار و احتم االت؛ انتش ارات س نجش‪ ،‬چ اپ‬ ‫‪-‬‬
‫اول‪.‬‬
‫ازکیا‪ ،‬مصطفی و غفاری‪ ،‬غالمرضا‪ ،)1380( .‬بررسی رابط ه بین انس جام اجتم اعی و مش ارکت‬ ‫‪-‬‬
‫اجتم اعی س ازمان یافت ه روس تاییان در ن واحی روس تایی شهرس تان کاش ان‪ ،‬اقتص اد کش اورزی و‬
‫توسعه‪ ،‬شماره ‪.)36( 9‬‬
‫ازکیا‪ ،‬مص طفی و غف اری‪ ،‬غالمرض ا‪ ،)1383( .‬توس عه روس تایی ب ا تأکی د ب ر جامع ه روس تایی‬ ‫‪-‬‬
‫ایران‪ ،‬تهران‪ ،‬نشر نی‪ ،‬چاپ اول‪.‬‬
‫ازکیا‪ ،‬مص طفی و فیروزآب ادی‪ ،‬س یداحمد‪ ،)1383( .‬س رمایه اجتم اعی و نقش آن در تش کل ه ای‬ ‫‪-‬‬
‫تولیدی‪ :‬مطالعه موردی حوزه آبریز کرخه‪ ،‬مجله جامعه شناسی ایران‪ ،‬دوره پنجم‪ ،‬شماره ‪.4‬‬
‫افروغ‪ ،‬عم اد (‪ ،)1378‬خ رده فرهن گ ه ا‪ ،‬مش ارکت و وف اق اجتم اعی‪ ،‬مجموع ه مق االت وف اق‬ ‫‪-‬‬
‫اجتماعی و فرهنگ عمومی‪ ،‬سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسالمی‪ ،‬تهران‪.‬‬

‫‪82‬‬
‫اکبری‪ ،‬امین‪ ،) 1383 ( .‬نقش سرمایه اجتماعی در مشارکت‪ ،‬بررسی ت اثیر س رمایه اجتم اعی ب ر‬ ‫‪-‬‬
‫مشارکت سیاسی‪ -‬اجتماعی‪ ،‬دانشکده علوم اجتماعی‪ ،‬دانشگاه تهران‪.‬‬
‫امیرکافی‪ ،‬مهدی‪ ،)1380( .‬اعتماد و عوامل موثر ب ر آن‪ ،‬فص لنامه اطالع رس انی نمای ه پ ژوهش‪،‬‬ ‫‪-‬‬
‫سال پنجم‪ ،‬شماره ‪ ،18‬ص ‪.46‬‬
‫امیری‪ ،‬میثم و رحمانی‪ ،‬تیمور‪ ،)1385( .‬بررسی آثار سرمایه اجتماعی درون و برون گروهی ب ر‬ ‫‪-‬‬
‫رشد اقتصادی استانهای ایران‪ ،‬دو فصلنامه علمی پژوهشی جستارهای اقتصادی‪ ،‬سال سوم‪ ،‬شماره‬
‫‪.6‬‬
‫امینی‪ ،‬امیر مظفر و رمضانی‪ ،‬مسعود (‪ )1385‬ارزیابی عوامل موثر در موفقیت شرکتهای تعاونی‬ ‫‪-‬‬
‫مرغداران گوشتی استان ته ران‪ ،‬اقتصادکش اورزی و توس عه‪ ،‬س ال چه اردهم‪ ،‬ش ماره ‪ ، 55‬پ اییز‬
‫‪. 1385‬‬
‫امینی‪ ،‬امیرمظفر و زینل همدانی‪ ،‬علی و رمضانی‪ ،‬مسعود (‪ )1386‬ارزیابی مهم ترین مولفه ه ای‬ ‫‪-‬‬
‫درون سازمانی در موفقیت شرکت های تعاونی مرغداران تهران‪ ،‬علوم و فنون کشاورزی و من ابع‬
‫طبیعی بهار ‪ ،1387‬شماره ‪ 43(12‬الف)‪.‬‬
‫اندیشمند‪ ،‬ویدا (‪ )1388‬شناسایی مولفه های سرمایه اجتماعی در دانشگاه ها به منظور ارائ ه م دلی‬ ‫‪-‬‬
‫جهت ارتقاء آن‪ ،‬فصلنامه رهبری و مدیریت آموزشی‪ ،‬دانشگاه آزاد اس المی واح د گرمس ار‪ ،‬س ال‬
‫سوم‪ ،‬شماره ‪.2‬‬
‫اونق‪ ،‬نازمحمد‪ ،)1384( .‬بررسی رابطه بین سرمایه اجتم اعی و کیفیت زن دگی (مطالع ه م وردی‬ ‫‪-‬‬
‫شهر گنبد)‪ ،‬پایان نامه کارشناسی ارشد‪ ،‬دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران‪.‬‬
‫ببی‪،‬ارل (‪ )1381‬روش های تحقی ق در عل وم اجتم اعی‪ ،‬ترجم ه رض ا فاض ل‪ ،‬ته ران‪ :‬انتش ارات‬ ‫‪-‬‬
‫سمت ‪.‬‬
‫بوردیو‪ ،‬پیر‪ ،) ۱۳۸۴ ( .‬شکل های سرمایه‪ ،‬گردآورن ده کی ان ت اجبخش‪ ،‬ترجم ه افش ین خاکب از و‬ ‫‪-‬‬
‫حسن پویان‪ ،‬انتشارات شیرازه‪ ،‬تهران‪.‬‬
‫بورووی‪ ،‬مایکل‪ ،)1387( .‬درباره جامع ه شناس ی م ردم م دار‪ ،‬ترجم ه ش اهرکنی‪ ،‬ن ازنین‪ ،‬مجل ه‬ ‫‪-‬‬
‫جامعه شناسی ایران‪،‬دوره هشتم‪ ،‬شماره ‪.1‬‬
‫بیرچ ال‪ ،‬جانس تون‪ ،)1387( .‬تع اونی و اه داف توس عه ه زاره‪ ،‬ترجم ه اص غر بی ات‪ ،‬ته ران‪،‬‬ ‫‪-‬‬
‫انتشارات خوشبین‪ ،‬چاپ اول‪.‬‬
‫بیکر ‪ ،‬ترز ال (‪ )1377‬نحوه انجام تحقیقات اجتماعی‪ ،‬ترجمه هوش نگ ن ایبی‪ ،‬ته ران‪ ،‬چ اپ اول‪،‬‬ ‫‪-‬‬
‫انتشارات روش‪.‬‬
‫پاتن ام‪ ،‬روب رت‪ ،)1380( .‬دموکراس ی و س نت ه ای م دنی‪ ،‬ترجم ه‪ :‬دلف روز‪ ،‬ته ران‪ ،‬انتش ارات‬ ‫‪-‬‬
‫روزنامه سالم‪.‬‬
‫پژوهش و سیاست‪ ،‬ترجمه افشین خاکباز و حسن پوی ان‪ .‬گردآورن ده‪ :‬کی ان ت اجبخش‪ .‬ته ران‪ :‬نش ر‬ ‫‪-‬‬
‫شیرازه‪.‬‬
‫پهلواني‪ ،‬مصيب‪ ،‬كريم‪ ،‬محمدحسين‪ ،‬قرباني‪ ،‬حسين‪ ،1387،‬بررسي و نظرسنجي درباره مشکالت‬ ‫‪-‬‬
‫و توانمندي هاي بخش تعاون در استان سيستان و بلوچستان‪ ،‬روستا و توسعه ‪ :‬بهار ‪ , 1387‬دوره‬
‫‪ , 11‬شماره ‪ ; 1‬از صفحه ‪ 101‬تا صفحه ‪. 129‬‬

‫پی ترز‪ ،‬توم اس جی‪ .‬و وات رمن‪ ،‬راب رت اچ ( ‪ ،) 1380‬ب ه س وی بهترینه ا‪ ،‬س یمای ش رکتها و‬ ‫‪-‬‬
‫سازمانهای موفق‪ ،‬ترجمه مهدی قراچه داغی‪ ،‬چاپ سوم‪.‬‬

‫‪83‬‬
‫پیران‪ ،‬پروی ز وموس وی‪ ،‬میرط اهر و ش یانی‪ ،‬ملیح ه‪،)1385( .‬کارپای ه مفه ومی و مفه وم س ازی‬ ‫‪-‬‬
‫سرمایه اجتماعی‪ ،‬فصلنامه علمی پژوهشی رفاه اجتماعی‪ ،‬سال ششم‪ ،‬شماره ‪.23‬‬
‫تاجبخش‪ ،‬کیان‪ ،)1382( .‬سرمایه اجتماعی و مشارکت در شوراها در استان فارس‪ ،‬معاونت ام ور‬ ‫‪-‬‬
‫اجتماعی و شوراهای وزارت کشور‪.‬‬
‫توسلی‪ ،‬غالم عباس و موسوی‪ ،‬مرضیه‪ ،)1384( .‬مفهوم سرمای ‌ه در نظریات کالس یک و جدی د ب ا‬ ‫‪-‬‬
‫تاکید بر نظریه های سرمایه اجتماعی‪ ،‬نامه علوم اجتماعی زمستان ‪ ;1384‬شماره‪.11‬‬
‫توسلی‪ ،‬غالم عباس‪ ،) 1384 (.‬سرمایه اجتماعی ثروت نامرئی‪ ،‬نشریه حیات نو اقتصادی‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫تونکیس‪ ،‬فرانک( ‪.) 1387‬اعتماد و سرمایه اجتماعی‪.‬ترجمه محمدتقی دلف روز‪.‬ته ران‪ :‬پژوهش کده‬ ‫‪-‬‬
‫مطالعات فرهنگی و اجتماعی‪.‬‬
‫جلیلی جشن آب ادی‪ ،‬مجدال دین‪ ،)1386( .‬بررس ی نقش س رمایه اجتم اعی درم وفقیت تع اونی ه ای‬ ‫‪-‬‬
‫تولی د‪ :‬مطالع ه م وردی تع اونی ه ای تولی د مش هد‪ ،‬پای ان نام ه کارشناس ی ارش د‪ ،‬دانش کده عل وم‬
‫اجتماعی‪ ،‬دانشگاه تهران‪.‬‬
‫چلبی‪ ،‬مسعود (‪ ،)1372‬وفاق اجتماعی‪ ،‬نامه علوم اجتماعی‪ ،‬دانشگاه تهران‪ ،‬شماره ‪.3‬‬ ‫‪-‬‬
‫حسین پور‪ ،‬نسرین (‪ ،)1388‬بررسی رابط ه بین س رمایه اجتم اعی و رف اه ذه نی در بین کارکن ان‬ ‫‪-‬‬
‫وزارت رفاه و تامین اجتماعی‪ ،‬رساله کارشناسی ارشد‪ ،‬دانشکده علوم اجتماعی‪ ،‬دانشگاه تهران‪.‬‬
‫درویشی نیا‪ ،‬علی اصغر و صدیقی‪ ،‬حسن (‪ )1379‬بررسی میزان موفقیت شرکتهای تع اونی تولی د‬ ‫‪-‬‬
‫روستائی استان مازندران‪ ،‬مجله علوم کشاورزی ایران‪ ،‬دوره ‪ ،۳۳‬شماره ‪.2‬‬
‫دواس ‪ ،‬دی ای ‪ « ) 1991( ،‬پیمایش در تحقیقات اجتماعی » ترجمه هوشنگ ن ایبی نش ر نی چ اپ‬ ‫‪-‬‬
‫اول ‪.1376‬‬
‫راجا یوسف‪ ،‬راجا م ایی م ان (‪، )2005‬خصوص یات و وظ ایف م دیران در ش رکت ه ای تع اونی‬ ‫‪-‬‬
‫مالزی ‪ :‬مقایسه ای بین مدیران موفق و کمتر موفق‪ ،‬ک الج تع اونی م الزی‪ ،‬ترجم ه ک ورش عم ادی‬
‫برگرفته از سایت اندیشه سرای تعاون‪.‬‬
‫رحیمی‪ ،‬غفور ( ‪ " ،) 1385‬ارزیابی عملکرد و بهبود مستمر سازمان"‪ ،‬مجله تدبیر‪ ،‬شماره ‪.173‬‬ ‫‪-‬‬
‫رستمی شهربابکی‪ ،‬حمداله‪ ،)1388( .‬تعاون و سرمایه اجتماعی‪ ،‬تهران‪ ،‬انتشارات فرهنگ دهخدا‪،‬‬ ‫‪-‬‬
‫چاپ اول‪.‬‬
‫الرک ‪ ،‬پامال ال ‪ ،‬رابرت بی ستل ( ‪ « ) 1995‬پژوهش پیمایش ی ‪ :‬رهنم ود ه ا و اس تراتژی ه ایی‬ ‫‪-‬‬
‫برای انجام دادن پیمایش » ترجمه مهر اندخت نظام ستهیدی ‪ ،‬اردشیر امیدی محنه و محمود متحد ‪،‬‬
‫نشر آگه ‪.1380‬‬
‫رنجبران‪ ،‬هادی (‪ )1386‬آمار و احتمال‪ ،‬نشر کتاب دانشگاهی‪ :‬اثبات‪ ،‬چاپ چهارم‪ ،‬تهران‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫زتومکا‪ ،‬پیوتر( ‪ ) 1386‬اعتماد‪ ،‬نظریه جامعه ش ناختی‪ ،‬ترجم ه غالمرض ا غف اری‪ ،‬ته ران‪ :‬نش ر‬ ‫‪-‬‬
‫شیرازه‪.‬‬
‫س اروخانی‪ ،‬ب اقر (‪ )1373‬روش ه ای تحقی ق درعل وم اجتم اعی‪ ،‬جل د اول‪ ،‬ته ران‪‌،‬انتش ارات‬ ‫‪-‬‬
‫پژوهشگاه علوم انسانی‪.‬‬
‫شاه حسینی‪ ،‬ماهرو‪ ،)1382(.‬مطالعه و بررسی تاثیر سرمایه اجتماعی درعملکرد انجمنهای اعتبار‬ ‫‪-‬‬
‫گردشی زنان در تهران‪ ،‬دانشگاه آزاد اسالمی (واحد علوم و تحقیقات)‪.‬‬
‫ش ریفیان ث انی‪ ،‬م ریم‪ ،)1380( .‬س رمایه اجتم اعی‪ ،‬مف اهیم و چ ارچوب نظ ری‪ ،‬فص لنامه رف اه‬ ‫‪-‬‬
‫اجتماعی‪ ،‬سال اول‪ ،‬شماره ‪ ،2‬تهران‪ ،‬دانشگاه علوم بهزیستی و توان بخشی‪.‬‬

‫‪84‬‬
‫شهره کرمی ‪ ،‬علی بیگی‪ ،‬امیرحسین‪ ،1393،‬شناسایی و اولویت‌بندی عوامل تأثیرگ ذار ب ر توس عة‬ ‫‪-‬‬
‫تعاونی‌های تولیدی کشاورزی‪ ،‬مقاله ‪ ،6‬دوره ‪ ،3‬شماره ‪ ،10‬تابستان ‪ ،1393‬صفحه ‪142-111‬‬

‫صالحی‪ ،‬ابراهیم؛ مه رعلی زاده‪ ،‬یدهللا ( ‪ ،) 1384‬تغی یرات ب ازار ک ار‪ ،‬توس عه‪ ،‬آم وزش ع الی و‬ ‫‪-‬‬
‫سرمایه اجتماعی ‪ ،‬مجموعه مقاالت همایش آموزش عالی و توسعه پایدار‪.‬‬
‫صدیقی‪ ،‬حسن و درویشی نیا‪ ،‬علی اص غر (‪ )1381‬بررس ی م یزان م وفقیت ش رکت ه ای تع اونی‬ ‫‪-‬‬
‫تولید روستایی استان مازندران‪ ،‬مجله علوم کشاورزی ایران‪ ،‬جلد‪ ،33‬شماره ‪.2‬‬
‫صفری‪ ،‬حسین و آریان فر‪ ،‬خسرو و ابراهیمی‪ ،‬عباس (‪ )1388‬عوامل موثر بر موفقیت ش رکتهای‬ ‫‪-‬‬
‫تعاونی مصرف برتر‪ ،‬تعاون‪ ،‬سال بیستم‪ ،‬شماره ‪. 212‬‬
‫طالب ‪،‬مهدی (‪ )1384‬اصول و اندیشه های تعاونی‪ ،‬چاپ سوم‪ ،‬تهران‪ ،‬انتشارات دانشگاه تهران‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫ع ادلی‪ ،‬علیرض ا (‪ " ،)1384‬ارزی ابی عملک رد ن یروی انتظ امی جمه وری اس المی ای ران در‬ ‫‪-‬‬
‫برقراری نظم و امنیت شهرستان بم" پایان نامه کارشناسی ارشد‪ ،‬دانشگاه علوم انتظامی‪.‬‬
‫عضدانلو‪ ،‬حمید (‪ )1386‬آشنایی با مفاهیم جامعه‌شناسی‪ ،‬تهران‪ ،‬نی‪ ،‬چاپ دوم‪ ،1386 ،‬ص‪.165‬‬ ‫‪-‬‬
‫علفیان‪ ،‬مسعود (‪ ،)1379‬مشارکت و دی دگاه ن و در م دیریت ش هری‪ ،‬مجموع ه مق االت ‪ ،‬م دیریت‬ ‫‪-‬‬
‫توسعه پایدار‪ ،‬تبریز‪ ،‬دانشگاه و شهرداری تبریز‪.‬‬
‫علمی‪ ،‬زه را‪ ،‬س ید امیرحس ین حس ینی و محم ود ش ارع پ ور‪ ،) 1384 ( .‬س رمایه اجتم اعی و‬ ‫‪-‬‬
‫چگونگی تأثیر آن بر اقتصاد‪ .‬تحقیقات اقتصادی‪.239-296 :71 ،‬‬
‫غفاری‪ ،‬غالمرض ا (‪ ،)1380‬تب یین عوام ل اجتم اعی و ف رهنگی م وثر ب ر مش ارکت اجتم اعی و‬ ‫‪-‬‬
‫اقتصادی نواحی روستایی کاشان‪ ،‬پایان نامه دکتری‪ ،‬دانشکده علوم اجتماعی‪ ،‬دانشگاه تهران ‪.‬‬
‫غفاری‪ ،‬غالمرضا (‪ ،)1383‬اعتماد جنبه ای از فرهنگ م دنی‪ ،‬مجل ه فرهن گ و پ ژوهش‪ ،‬ش ماره‬ ‫‪-‬‬
‫‪ :154‬ص ‪.11‬‬
‫فرحبد‪ ،‬فرزین ( ‪ ،) 1383‬بررس ی عوام ل م وثر در م وفقیت ش رکتهای تع اونی مص رف و ارائ ه‬ ‫‪-‬‬
‫الگویی برای موفقیت تعاونی های استان گیالن‪ ،‬رساله دکتری مدیریت دولتی‪ ،‬دانشگاه آزاد اسالمی‬
‫واحد علوم وتحقیقات‪ ،‬تهران‪.‬‬
‫فوکویاما‪ ،‬فرانسیس‪ ،)1379( .‬پایان نظم‪ :‬سرمایه اجتماعی و حفظ آن‪ ،‬ترجم ه غالمعب اس توس لی‪،‬‬ ‫‪-‬‬
‫انتشارات جامعه ایرانیان‪ ،‬تهران‪.‬‬
‫فیروزآب ادی‪ ،‬احم د و ایم انی ج اجرمی‪ ،‬حس ین‪ ،)1385( .‬س رمایه اجتم اعی و توس عه اقتص ادی‪-‬‬ ‫‪-‬‬
‫اجتماعی در کالن شهر تهران‪ ،‬فصلنامه علمی پژوهشی رفاه اجتماعی‪ ،‬سال ششم‪ ،‬شماره ‪.23‬‬
‫فیروزآبادی‪ ،‬سیداحمد‪ ،)1384( .‬بررسی سرمایه اجتماعی و عوام ل م وثر ب ر ش کل گ یری آن در‬ ‫‪-‬‬
‫شهر تهران‪ ،‬رساله دکترا‪ ،‬دانشکده علوم اجتماعی‪ ،‬دانشگاه تهران‪.‬‬
‫فیلد‪ ،‬جان‪ ،)1386( .‬سرمایه اجتماعی‪ ،‬ترجمه غفاری‪ ،‬غالمرض ا و رمض انی‪ ،‬حس ین‪ ،‬انتش ارات‬ ‫‪-‬‬
‫کویر‪ ،‬تهران‪.‬‬
‫قاسمی‪ ،‬محمد علی (‪ ،)1381‬عوامل موثر برمشارکت روستائیان در طرحه ای عم رانی‪ ،‬فص لنامه‬ ‫‪-‬‬
‫اندیشه و برنامه ریزی‪ ،‬سازمان مدیریت و برنامه ریزی‪ ،‬سال دوم‪ ،‬شماره ‪.4‬‬
‫قدم زن جاللی‪ ،‬اصغر (‪ )1386‬عوامل موثر بر موفقیت تعاونی های مصرف از دیدگاه م دیران در‬ ‫‪-‬‬
‫استان گیالن‪ ،‬رساله کارشناسی ارشد‪ ،‬دانشگاه اصفهان‪ ،‬دانشکده علوم اداری و اقتصاد‪.‬‬

‫‪85‬‬
‫كرمي ‪ ،‬شهره ‪ ،‬حسين‪ ،‬آگهي‪ ،1389،‬عوامل موثر بر موفقيت تعاوني ها‪ :‬مطالعه م وردي تع اوني‬ ‫‪-‬‬
‫هاي توليدي محصوالت خارج از فصل در استان کرمانشاه‪ ،‬روس تا و توس عه ‪ :‬تابس تان ‪, 1389‬‬
‫دوره ‪ , 13‬شماره ‪ ; 2‬از صفحه ‪ 31‬تا صفحه ‪. 60‬‬

‫کلمن ‪ ،‬جیمز‪ ،)۱۳۷۷( .‬بنیادهای نظریه اجتماعی‪ ،‬ترجمه منوچهر صبوری‪ ،‬نشر نی‪ ،‬تهران‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫کلمن‪ ،‬جیمز‪ ،)1384( .‬سرمایه اجتماعی‪ ،‬اعتماد‪ ،‬دموکراسی و توسعه‪ ،‬به کوشش کیان ت اج بخش‪،‬‬ ‫‪-‬‬
‫ترجمه افشین خاکباز و حسن پویان‪ ،‬تهران‪ ،‬نشر شیرازه‪.‬‬
‫کمالی‪ ،‬افسانه( ‪".) 1382‬مطالعه تطبیقی اعتماد اجتماعی در دو حوزه فرهن گ و سیاس ت"‪.‬رس اله‬ ‫‪-‬‬
‫دکتری جامعه شناسی‪ ،‬دانشکده علوم اجتماعی‪ :‬دانشگاه تهران‪.‬‬
‫کمالیان‪ ،‬امین رضا (‪ ) 1386‬بررسی موفقیت و عدم موفقیت شرکت های تعاونی مصرف در استان‬ ‫‪-‬‬
‫سیستان و بلوچستان‪ ،‬به درخواست اداره کل تعاون استان سیستان و بلوچستان‪.‬‬
‫گروسی‪ ،‬سعیده و میرزایی‪ ،‬جالل و شاهرخی‪ ،‬احسان‪ ،)1385( .‬بررسی رابطه اعتماد اجتماعی و‬ ‫‪-‬‬
‫احساس امنیت‪ ،‬فصلنامه دانش انتظامی‪ ،‬تابستان ‪.1386‬‬
‫گیدنز‪ ،‬آنتونی (‪ ،)1378‬راه سوم بازسازی سوسیال دموکراسی‪ ،‬ترجمه منوچهر صبوری کاش انی‪،‬‬ ‫‪-‬‬
‫انتشارات تیراژه‪ ،‬تهران‪.‬‬
‫گیدنز‪ ،‬آنتونی‪ ،)1377( .‬پیامدهای مدرنیته‪ ،‬ترجمه ثالثی‪ ،‬محسن‪ ،‬تهران‪ ،‬نشر مرکز‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫لطیفیان‪،‬احمد‪ ،)1385( .‬بررسی عملکرد شرکتهای تعاونی کشاورزی اس تان خراس ان‪ ،‬دوماهنام ه‬ ‫‪-‬‬
‫علمی‪-‬پژوهشی دانشگاه شاهد‪ ،‬سال سیزدهم‪ ،‬شماره ‪.20‬‬
‫محمدپور‪ ،‬احمد (‪ )1390‬فلسفه روش‪ ،‬ماهنامه حکمت و معرفت‪ ،‬سال ششم‪ ،‬شماره‪.3‬‬ ‫‪-‬‬
‫مظاهری‪ ،‬رضا( ‪".) 1384‬بررسی اعتماد اجتماعی و عوامل موثر بر آن آزم ون تج ربی در ش هر‬ ‫‪-‬‬
‫اراک"‪.‬پایان نامه کارشناسی ارشد پژوهش‪ ،‬دانشکده علوم اجتماعی‪ :‬دانشگاه تهران‪.‬‬
‫منظور‪ ،‬داوود و یادی پور‪ ،‬مهدی‪ ،)1387( .‬سرمایه اجتماعی عامل توسعه اجتماعی و اقتص ادی‪،‬‬ ‫‪-‬‬
‫راهبرد یاس‪ ،‬شماره ‪.15‬‬
‫موسایی‪ ،‬میثم و احمدی ‪ ،‬امیدعلی‪ ،)1386( .‬بررس ی مس ایل و مش کالت تع اونی ه ای مس کن در‬ ‫‪-‬‬
‫ایران‪ ،‬با حمایت وزارت تعاون‪ ،‬گروه برنامه ریزی اجتم اعی‪ ،‬دانش کده عل وم اجتم اعی‪ ،‬دانش گاه‬
‫تهران‪.‬‬
‫موسوی‪ ،‬فاطمه‪ ،)1386( .‬نقش تعاونی های ف رش دس تباف در ح ذف واس طه ه ای ف رش‪ ،‬رس اله‬ ‫‪-‬‬
‫کارشناسی ارشد‪ ،‬دانشکده علوم اجتماعی‪ ،‬دانشگاه تهران‪.‬‬
‫میرموسوی‪ ،‬سیدعلی (‪ ،)1375‬مبا نی دینی و فرهنگ سیاسی مش ارکت ‪ ،‬نق د و نظ ر ‪ ،‬س ال دوم‪،‬‬ ‫‪-‬‬
‫شماره سوم و چهارم‪ ،‬تابستان و پاییز‪.1375‬‬
‫میری ‪،‬مسعود (‪ )1384‬بررسی موانع و محدودیت های موجود بر سر سر راه استفاده از تس هیالت‬ ‫‪-‬‬
‫اعتباری و ارایه راهکارهای عملی در راستای افزایش سهم بخش تعاون در اقتصاد کش ور‪ ،‬پ روژه‬
‫کارشناسی ارشد‪ ،‬مرکز آموزش مدیریت دولتی واحد زاهدان‪.‬‬
‫ناطق پور‪ ،‬محمدجواد و فیروزآبادی‪ ،‬سیداحمد‪ ،)1385( .‬شکل گیری سرمایه اجتماعی و فراتحلیل‬ ‫‪-‬‬
‫عوامل موثر بر آن‪،‬نامه علوم اجتماعی‪ ،‬شماره ‪.28‬‬
‫نقیب السادات‪ ،‬سیدرضا (‪ )1388‬کتاب ماه علوم اجتماعی‪ ،‬شماره ‪ ،13‬صفحه ‪.2‬‬ ‫‪-‬‬

‫‪86‬‬
‫) واکاوی عوامل م وثر‬1385( ‫ کیومرث‬،‫ امیرحسین و زرافشانی‬،‫ علی و علی بیگی‬،‫نکویی نائینی‬ -
،‫ س ال دوازدهم‬،‫ فص لنامه توس عه روس تایی‬،‫بر موفقیت تعاونی های روستایی شهرستان کرمانش اه‬
.1388 ‫ زمستان‬،)48( ‫ پیاپی‬4 ‫شماره‬
‫ شماره‬،‫ مجله هنرهای زیبا‬،‫) تفاوت تعاون و تعاونی در بخش مسکن شهری‬1379( ‫ فرشاد‬،‫نوریان‬ -
.59 ‫ ص‬،7
‫ فص لنامه‬،‫ مفاهیم و نظریه ه ا‬:‫ سرمایه اجتماعی‬،) 1385 ( .‫ سیدمهدی و میرعلی سیدنقوی‬،‫الوانی‬ -
‫ پای ان‬،‫ اعتماد اجتماعی وعوامل موثر ب رآن‬،)1374( .‫ مهدی‬،‫ امیرکافی‬.3-34 ،‫مطالعات مدیریت‬
.‫ تهران‬،‫ دانشگاه شهید بهشتی‬،‫ دانشکده علوم اجتماعی‬،‫نامه کارشناسی ارشد‬
.‫ تهران‬،‫ آشنایی با قوانین و مقررات تعاون‬،)1383( .‫وزارت تعاون‬ -
،‫ سرمایه اجتماعی و تبعات آن برای نظریه توسعه‬،) 1384 ( .‫ مایکل و دیپا نارایان‬،‫ولکاک‬ -
‫ ت اثیر وی ژگی ه ای ف ردی و اجتم اعی ب ر مش ارکت‬،)1387( .‫ فاطم ه‬،‫ لیال و صمدیان‬،‫یزدان پناه‬ -
.۲ ‫ شماره‬،۶ ‫ سال‬،‫ مطالعات زنان‬،‫اجتماعی زنان کرمانی‬
‫ بررسی عوامل موثر بر میزان موفقیت شرکتهای تع اونی ص نایع دس تی‬،)1386( .‫ لیال‬،‫یزدان پناه‬ -
.‫ معاونت پژوهشی دانشگاه شهید باهنر‬،‫در شهر کرمان‬

 Åshild Lappegard Hauge, Erica Löfström, Sofie Mellegård,20014, How to Maximize the
Chances of Sustainable Renovation in Housing Cooperatives, Energy Procedia, Volume
58, 2014, Pages 193-198
 Cox, W., et al. (2017). 13th annual demographia international housing affordability
survey: 2017.
 D. Clapham,2012, Cooperative Housing/Ownership, International Encyclopedia of
Housing and Home, 2012, Pages 243-247
 Dezhi, L., Yanchao, C., Hongxia, C., Kai, G., Hui, E. C. M., & Yang, J. (2016). Assessing
the integrated sustainability of a public rental housing project from the perspective of
complex eco-system. Habitat International, 53, 546-555.
 Gan, X., Zuo, J., Wu, P., Wang, J., Chang, R., & Wen, T. (2017). How affordable housing
becomes more sustainable? A stakeholder study. Journal of Cleaner Production, 162,
427-437.
 Lin, S. (2012). The study of the low occupy rate of public rental housing based on
Shanghai, Nanjing, Wuhan, Zhengzhou. Price Theories Pract., 7, 21-22.
 Stone, M. E. (2006). What is housing affordability? The case for the residual income
approach. Housing policy debate, 17(1), 151-184.
 Teck-Hong, T. (2012). Housing satisfaction in medium-and high-cost housing: The case
of Greater Kuala Lumpur, Malaysia. Habitat International, 36(1), 108-116.
 Y. Mahazril ‘Aini, H. A. K. Hafizah, Y. Zuraini,2012, Factors Affecting Cooperatives’
Performance in Relation to Strategic Planning and Members’ Participation, Procedia -
Social and Behavioral Sciences, Volume 65, 3 December 2012, Pages 100-105

87
  Yuan, J., Li, W., Zheng, X., & Skibniewski, M. J. (2018). Improving Operation
Performanceof Public Rental Housing Delivery by PPPs in China. Journal of
Management in Engineering, 34(4).

Identifying challenges and prioritizing the success factors of housing cooperatives (case
study: telecom housing cooperative)

Abstract
This research was conducted with the aim of "identifying challenges and prioritizing the success
factors of housing cooperatives". The research is of a descriptive-analytical type and was carried
out with a survey. To measure the variables, the data was collected from the questionnaire and
analyzed using SPSS software to calculate the descriptive characteristics of the variables and
extract the tables and graphs, the distribution of variable attributes was examined and the
hypotheses were tested. The statistical population of the research includes the first population,
which is the elites and experts in the field of safety in the construction industry, whose number is
40 people in the telecommunications housing cooperative. After conducting a preliminary study,
the number of sample members is based on Cochran's formula for uncertain societies, in which
the sample size is determined by taking into account all determined factors (accuracy and
reliability), 20 employees have been selected as the sample size. First, the alpha validity of the
questions was determined, and then, after distributing the questionnaire and collecting it, data
analysis was done using the hierarchical and fuzzy topasis method. The results showed that the
social homogeneity sub-criterion was the most important social sub-criterion, the social
homogeneity sub-criterion was the most important social sub-criterion, the lack of strategic
model in the development and promotion of housing cooperatives as the most important cultural
sub-criterion, the following The criterion of lighting and road lighting is calculated as the most
important sub-criteria of service, then the best solution for success in telecommunications
housing cooperative was selected with the TOPSIS fuzzy technique, and the creation of
construction industry clusters for the cooperative was chosen as the best solution.
Key words: cooperative, telecommunications housing cooperative, social factors, cultural
factors, strategic model in development and promotion,

88
 Islamic Azad University, Ardestan branch

Dissertation to receive a master's degree in construction

management

Title:
Identifying Challenges and Prioritizing the Success Factors of
Housing Cooperatives (Case Study: Telecom Housing
Cooperative)

Supervisor:
Dr. OMID Zarbafian

Writen by:
Ali Salehi

89
90