መቐለ ዩኒቨርስቲ

ኮለጅ ማሕበራዊ ሳይንስን ቋንቋታትን

ክፍሊ ትምህርቲ ትግርኛ መርሃ ግብሪ ድሕሪ ምረቓ ባህልን ስነ ፅሑፍን

መፅናዕቲ

ትልሚ መፅናዕታዊ ፅሑፍ ባህላዊ ስርዓት ኣፈታትሓ

ጎንፂ ኣብ ወረዳ ደጉዓ ተምቤን ከባቢ ሃገረሰላም

ብ ሃይለኪሮስ ካሕሳይ
መለለይ ቑፅሪ --------
ኣማኻሪ ገብረየሱስ --- (ዶ/ር)

ታሕሳስ 2011 ዓ.ም

መቐለ

2. ትልሚ መፅናዕቲ (research project )

ባህላዊ ስርዓት ኣፈታትሓ ጎንፂ ኣብ ወረዳ ደጉዓ ተምቤን ከባቢ ሃገረሰላም

1
3. ሓፂር መጠቃለሊ ትልሚ (short summary of the project)
ማሕበረሰብ ወረዳ ደጉዓ ተምቤን ከባቢ ሃገረሰላም ብዙሓት
ባህላዊ ኣፈታትሓ ጎንፂ ዋላ እኳ እንተሃለዎ ብመረዳእታ
ዝተደገፈ ኣብ ፅሑፍ ዝሰፈረ ግን የለን።ኮይኑ ግን
ኣተገባብራ እቲ ስርዓት ኣፈታትሓ ጎንፂ ብዝተፈላለዩ ኣፈ-
ታሪካት ዝዝረቡ እንትኾኑ እዞም ታሪካዊ መሰረት ዘለዎም
መረዳእታታት እውን ብፍላይ እዚ ናይ ሐዚ ወለዶ እቲ
ዝሓለፈን ዘሎን ባህላዊ ስርዓት ኣፈታትሓ ጎንፂ ብትኽክል
ብምምዝጋብ ካብ ወለዶ ናብ ወለዶ ምትሕልላፍ ድማ
መሰረታዊ ነገር እዩ።ስለዝኾነ እውን ብፍላይ እዚ ናይ ሐዚ
ወለዶ ናይቲ ዝሓለፈ ወለዶ ዝፈልጦ ባህላዊ ስርዓት
ኣፈታትሓ ጎንፂ ብምእካብን ብምስናድን ካብ ወለዶ ናብ
ወለዶ ንክመሓላለፍን እቲ ናይ ቀፃሊ ወለዶ ካብዚ እታዎት
ተጠቒሙ ብዝበለፀ ንክፍትሽ ብምባል እዩ::

እዚ መፅናዕታዊ ፅሑፍ እዚ ባህላዊ ስርዓት ኣፈታትሓ ጎንፂ

ኣብ ወረዳ ደጉዓ ተምቤን ከባቢ ሃገረሰላም ዝርከባ
ሓሙሽተ ጣብያታት ዝፅናዕ ኮይኑ ዘሎ ባህላዊ ስርዓት
ኣፈታትሓ ጎንፂ እንታይ ከምዝመስል ምቕራብ እዩ፣፣ እዚ

2
መፅናዕታዊ ፅሑፍ መፅናዓይ ንከፅንዕ ዘለዓዓሎ ቀንዲ
ምክንያት እንተሃለወ እቲ ባህላዊ ስርዓት ኣፈታትሓ ጎንፂ
ኣብዚ ሐዚ እዋን በቲ ሓዱሽ ወለዶ ዘለዎ ትኹረት አናቐነሰ
ይኸይድ ስለዘሎ እዩ፣፣ ዕላማ እዚ መፅናዕቲ ኣብ ከባቢ
ሃገረሰላም ናይ ዝርከባ ሓሙሽተ ጣብያታት ባህላዊ ስርዓት
ኣፈታትሓ ጎንፂ ምፅናዕን መስናድን ትኹረት ዝገነረ
መፅናዕቲ ክኸውን እዩ፣፣ ሜላ ኣቀራርባ ናይዚ መፅናዕቲ
ክወናዊ ባህላዊ ስርዓት ኣፈታትሓ ጎንፂ እቶም ማሕበረሰብ
ኮይኑ ኣብቲ ስርዓት ጎንፂታት ዘጋጥምሎም ኣጋጣሚታትን
ስርዓት ክወነኦምን ኣብቲ ክወና ዝጥቀሙሎም ሰነቃላትን
ከብራህርህ እዩ፣፣ ውፅኢት እዚ መፅናዕቲ ድማ ባህላዊ
ስርዓት ኣፈታትሓ ጎንፂ ወረዳ ደጉዓ ተምቤን ከባቢ
ሃገረሰላም ዝርከባ ሓሙሽተ ጣብያታት ክዕቀብ ዘለዎ ናይቲ
ማሕበረሰብ ጠቐሚ ባሀሊ ኮይኑ ንክቕፅል ብፅሑፋዊ ሰነድ
ሓዱሽ ወለዶ ፈሊጡ ዓቂቡ ክጥቀመሉ እዩ፣፣ እዚኦም
ባህላዊ ስርዓት ኣፈታትሓ ጎንፂ ኣብቲ ማሕበረሰብ ብዙሓት
ማሕበራዊ፣ ኢኮኖምያውን ስነልቦናውን ረብሓታት
ስለዘለዎም ካብ ወለዶ ናብ ወለዶ ተዓቂቦም ክቕፅሉ
ከምዘለዎም እዚ መፅናዕቲ ከረድእ እዩ፡፡

3
4. እዚ መፅናዕቲ ንመዓዝ ዝሰራሕ እዩ (research works to date
እዚ መፅናዕቲ ንመማልኢ ካልኣይ ዲግሪ ኮይኑ ንወርሒ ሰነ
2013 ዓም ዝቐርብ ዩ፡፡

5.ትልሚ መፅናዕቲ / Proposed Research Project/

ሀ. ድሕረ ባይታ መፅናዕቲ / Background and Justification /
ወረዳ ደጉዓ ተምቤን ኣብ ብሄራዊክልላዊ
መንግስቲትግራይ፣ኣብ ዞባ ደቡባዊ ምብራቕ ካብዝርከባ
ኣርባዕተ ወረዳታት እታ ሓንቲ ኮይና ዒስራን ኣርባዕተን
(24)ጣብያታት ዝሓዘትእያ። በዝሒ ህዝባ ድማ ሓደ
ሚኢትን ሰላሳን ትሻዓተን ሽሕን ሰለስተ ሚኢትን
ሰውዓተን (139307) እዩ (2009 ዓ/ም) ፡፡ብምዕራብ ኣንፈት
ብወረዳ ቆላ ተምቤን ፣ ብኣንፈት ደቡብ ምዕራብ
ብወረዳ ጣንቋ ኣበርገለ፣ ምብራቕ ወረዳ እንደርታን
ከተማ መቐለን፣ ብደቡብ ኣንፈት ድማ ብወረዳ
ሰሓርቲ ሳመረ፣ ከምኡ ውን ብኣንፈት ሰሜን ውቕሮን
ሓውዝየንን እንትትኸውን ካብ መቐለ ንምዕራብ ገፅ
50 ኪ.ሜ ፣ካብ ዓብይዓዲ ብኣንፈት ምብራቕ 40 ኪ.ሜ

ርሒቓ እትርከብ እያ፡፡(ቤት ፅሕፈት ርክብ ህዝብን

መንግስትን ወረዳ ደጉዓ ተምቤን)።

4
ዋና ከተማ ወረዳ ደጉዓ ተምቤን ሃገረሰላም እትብሃል
ኮይና ብ 1938 ዓ.ም ብደጃዝማች ገበሩ ገብረሂወት
ብዝተባሃሉ ናይቲ ሽዑ ግዘ መራሒ ዝነበሩ
ዝተመስረተት እያ::ኣብ ኣርባዕተ ሽሕን ኣርባዕተ
ሚኢትን ዒስራን ሸውዓተን(4427)ካሬ ሜትር
ዝነብርሸሞንተ ሚኢትን ዓሰርተኣርባዕተን (814) በዝሒ
ህዝቢ ነበራ:: ህዝቢ ወረዳ ደጉዓ ተምቤን ምስ ኣብ ዞባ
ደቡብ ምብራቕ ዝርከቡ ጎረባብቲ ህዝብታት ወረዳ
ሰሓርቲ ሳምረ፣እንደርታን ሕንጣሎዋጅራትን ዝጠበቐ
ርክብ ኣለዎ:: ኣስፋው ሰሙ(2003:10)
መረዳድኢ ቋንቋ ማሕበረሰብ ወረዳ ደጉዓ ተምቤን ኣብ
ሴማዊ ቤተሰብ ቋንቋ ዝምደብ ቋንቋ ትግርኛ እዩ::
ኣብታ ወረዳ ተኸተልቲ ሃይማኖት ኦርቶዶክስ ተዋህዶ
ክርስትናን ሃይማኖት ዘለዉዋ እንትትኸውን ተኸተልቲ
ሃይማኖት ክርስትና 93.2% ተኸተልቲ እስልምና ድማ 6.8%
እዮም መብዛሕቲኡ ነባሪ ህዝባ መነባብርኡ ኣብ ሕርሻ
ዝተደረኸ እንትትኸውን ስራሕቲ ብረታብረት: ሽመና:
ደቀቕትን ኣናእሽትን ናይ ንግዲ ምንቅስቐሳትን ሞያዊ
ስራሕትን ‘ውን ተጠቀስቲ እዮም:: ማሕበራዊ
ኣወዳድባ ህዝባኣብ ስራሕ ዝተዋፈሩ ማሕበረሰባ ኣብ
ሕርሻዊ ስራሕቲ ምርባሕ ንህቢ፣ ምርባሕ እንስሳት
ምርባሕ ደርሁ እድርን ዕቁብን ዝተወደቡ እዮም።
5
ማሕበረሰብ ወረዳ ደጉዓ ተምቤን ኣከዳድነኦም ደቂ
ተባዕትዮ ቀዳሞት እጀጠባብ ዝብሃል ስረ፣ሳርያን ዝበሃል
ብድሕሪት መዕጠቒ ዘለዎ ናይ ላዕሊ ክዳንን ሸሚዝን፣
ሳእኒ ሽረ ዝብሃል ሳእኒ ; ኩታ ጋቢ ወይ ድማ ጀዲድ
ዝብሃሉ ፃዕዳ ሕብሪ ዘለዎም ተደረብቲ ዝኽደኑ እዮም::
ደቂ ኣነስትዮ ቀዳሞት ድማ ዝጥቀማሉ ዝነበራ
ዓይነታት ክዳውንቲ ዝተፈላለዩ ኮይኖም ክዳን ዘስፍያሉ
እዋን ፍልይ ዝበለ ቕርፂ ንክሕዝ ተገይሩ ኣብ
ማዕጥቖአን ዳንጋ እግረንን ከባቢ ዝተሸንሸነ ስፌት
ዘለዎ ብመጠነን ተለኪዑ ዝስፈ; ውሽጢ ቐምሽ ዘለዎ
ክዳን ይኽደና::ናይ ቦፌ ኮነ ናይ ዓለባ ስርሓት ዘለዎ ኣብ
ክብረ በዓላትን ጉዳያትን ዝኽደነኦ ድማ ካብ ክሳደን
ክሳብ እግረን ብቕድሚት ጥልፊ ዘለዎ እዩ እቲ ጥልፊ
ውን መብዛሕቲኡ ናይ መስቀል ቅርፂ ዘለዎ ኮይኑ ኣብ
ልዕሊኡ መቐነት ይድርባሉ (ይዕጠቓ)::ኣብ ልዕሊኡ ርቕቕ
ዝበለ ነፀላ ይኽደና ነይረን:: ኣብዚ ሐዚ እዋን ግን ከምቲ
ኣብ መብዛሕቲኡ ከባቢ ትግራይ ዘሎ ሓውሲ ከተመታይ
ኣከዳድና የዘውትሩ።(ከም ሓበሬታ ቤት ፅሕፈት ርክብ
ህዝብን መንግስት ወረዳ ደጉዓ ተምቤን )

6
ማሕበረሰብ ወረዳ ደጉዓ ተምቤን ከባቢ ሃገረሰላም
ብዙሓት ባህላዊ ኣፈታትሓ ጎንፂ ዋላ እኳ እንተሃለዎ
ብመረዳእታ ዝተደገፈ ኣብ ፅሑፍ ዝሰፈረ ግን
የለን።ኮይኑ ግን ኣተገባብራ እቲ ስርዓት ኣፈታትሓ ጎንፂ
ብዝተፈላለዩ ኣፈ-ታሪካት ዝዝረቡ እንትኾኑ እዞም
ታሪካዊ መሰረት ዘለዎም መረዳእታታት እውን ብፍላይ
እዚ ናይ ሐዚ ወለዶ እቲ ዝሓለፈን ዘሎን ባህላዊ
ስርዓት ኣፈታትሓ ጎንፂ ብትኽክል ብምምዝጋብ ካብ
ወለዶ ናብ ወለዶ ምትሕልላፍ ድማ መሰረታዊ ነገር
እዩ።ስለዝኾነ እውን ብፍላይ እዚ ናይ ሐዚ ወለዶ
ናይቲ ዝሓለፈ ወለዶ ዝፈልጦ ባህላዊ ስርዓት
ኣፈታትሓ ጎንፂ ብምእካብን ብምስናድን ካብ ወለዶ
ናብ ወለዶ ንክመሓላለፍን እቲ ናይ ቀፃሊ ወለዶ
ካብዚ እታዎት ተጠቒሙ ብዝበለፀ ንክፍትሽ ብምባል
እዩ::

ሓተታ ፀገም መፅናዕቲ / Statement of the problem /

ህዝቢ ትግራይ ብዙሓት መግለፂ መንነቱ ዝኾኑ

ትውፊታት ኣለውዎ ። ካብዚኣቶም ሓደ ባህላዊ
ስርዓት ኣፈታትሓ ጎንፂ እንትኾን መብዛሕቲኦም
መፅናዕቲ ዘይተገበረሎም ዝፀንሑ እዮም:: ምኽንያቱ እቲ
ማሕበረሰብ ኣብ ምፅናዕን ምስናድን ዝነበሮ ትኹረት

7
ዝነኣሰ ብምንባሩ እዩ:: ካብቶም ብዙሓት ዘይተፀንዑ
ትውፊታት ( ባህላዊ ስርዓት ኣፈታትሓ ጎንፂ) ኣብ ወረዳ
ደጉዓ ተምቤን ከባቢ ሃገረሰላም ዝርከብ ባህላዊ
ስርዓት ኣፈታትሓ ጎንፂ ሓደ እዩ:: ነዚ መፅናዕቲ ንከፅንዕ
ንመፅናዓይ ካብ ዘላዓዓሉዎ ቀንዲ ምኽንያታት ኣብ
ከባቢ ሃገረሰላም ዝርከብ ባህላዊ ስርዓት ኣፈታትሓ
ጎንፂ ዝግበሩ ክዋነታት (ፍፃመታት) ዝምልከት መፅናዕታዊ
ፅሑፍ ብዘይምህላዉ ፣ እቶም ባህላዊ ስርዓት
ኣፈታተሓ ጎንፂ ኣኪብካ ካብ ወለዶ ናብ ወለዶ
ንምምሕልላፍን ንቐፃሊ ወለዶ ተዓቂቦም ክፀንሑን ኣብ
ሓደ ከባቢ ተወሲኖም ከይተርፉን ዝዓለመ እዩ።

ለ. ዕላማ መፅናዕቲ (Objective of the project)

ዕላማ መፅናዕቲ መፅናዕቲ ሓፈሻውን ዝርዝርን

ዓላማታት ከምዚ ዝስዕብ ተቐሚጦም ኣለዉ።

ሓፈሻዊ ዕላማ / General Objective /

ቀንዲ ዕላማ እዚ መፅናዕቲ እዚ ኣብ ውሽጢ ወረዳ
ደጉዓ ተምቤን ከባቢ ሃገረሰላም ዝርከቡ ናይ ሓሙሽተ
ጣብያታት ማሕበረሰብ ባህላዊ ስርዓት ኣፈታትሓ ጎንፂ
እንታይ ከምዝመስሉ ንምፅናዕን ምስናድን እዩ።
ዝርዝር ዕላማ / Specific Objective/

8
ናይዚ መፅናዕቲ እዚ ዝርዝር ዕላማታት እዞም ዝስዕቡ
እዮም። ንሳቶም እውን፦
 ኣብቲ ማሕበረሰብ ብተደጋጋሚ ዘጋጥሙ ዓይነታት

ጎንፂ ምፍላይ፤
 ሽማግለታት ዓዲ ኣብቲ ማሕብረሰብ ንዝፍጠሩ

ጎንፅታት ንምፍታሕ ዝጥቀሙሎም ብልሓታት

ምንፃር፤
 ባህላዊ መፍትሒ ጎንፂ ትካላት ኣብ ዕርቂ እዋን

ዝጥምሎም ሃይማኖታውን ባህላውን ስርዓታት

ምትንታን
 ባህላዊ ኣፈታትሓ ጎንፂ ስነ ስርዓት ዕርቂ ምስ

ዘመናዊ ቤት ፍርዲ ዘለዎም

ርክብ ምምርማር፤

ደረት መፅናዕቲ / Scope of the Study/

እዚ መፅናዕቲ ብሰፊሑ ክፅናዕ እኳ ዝግበኦ እንተኾነ
ብሰንኪ ሕፅረት ዓቕምን ግዘን ኣብ ብቦታ ዝተወሰነ
ኣብ ወረዳ ደጉዓ ተምቤን ከባቢ ሃገረሰላም ዘለዋ
ሓሙሽተ ጣብያታት ኣብ ዝርከቡ ማሕበረሰብ ጥራሕ
እዩ:: ኣብዚ ውሽጢ ድማ ባህላዊ ስርዓት ኣፈታትሓ
ጎንፂ ዘድሀበ ኮይኑ ኣብቲ ከባቢ ንዘጋጥሙ ዓይነታት
ጎንፂ ( ናይ ሰብኣይን ሰበይትን ባእሲ፣ ሃንደበታዊ ባእሲ፣

9
ብዝሕረስን ዘይሕረስን መሬት ፅበት ዝለዓሉ ጎንፅታት፣
ብምክሕሓድ ዝፍጠር ጎንፂ፣ ናይ ቅትለት ጎንፂን
ብዓመፅ ጓል ኣነስተይቲ ዝፍጠር ጎንፂን) ጥራሕ
ኮይኑኣገባብ ኣፈታትሐኦምን ብክወናዊ ኣገባቦም
ምትንታን እዩ።

ረብሓ መፅናዕቲ / Significance of the Study/

እዚ መፅናታዊ ፅሑፍ ተራቢሑ ናብ መንበብቲ
እንተተባፂሑ፡-ዝፀንሑ ባህላዊ ሰርዓት ኣፈታትሓ ጎንፂ
ተዓቂቦም ንክኸዱ፤ ንመፅናዓይዓበይ ልምዲ ይፈጥረሉ
፤ ናይ ወረዳ ደጉዓ ተምቤን ከባቢ ሃገረሰላም ባህላዊ
ኣፈታትሓ ጎንፂ ኣብ ካልኦት ከባብታት ንክፍለጥ
ይጠቅም፤ከምኡ እውንኣብዚ ርእሲ ኣድሂቦም
ንዝሰርሑ ኣካላት ከም እታዎታት ኮይኑ
ከገልግልይኽእል:: ብተወሳኺ ባህላዊ ስርዓት ኣፈታትሓ
ጎንፂ ብቅርስነት ብምውሳድ ናብ ወለዶ ንምትሕልላፍ
ይሕግዝ::

ሕፅረታት መፅናዕቲ / Limitation of the Study/

መፅናዕቲ ኣብ ዝካየደሉ እዋን ኣብ ከይዲ ኣተኣኻኽባ
መረዳእታ ውሽጢ ኩሉግዘ ምቹው ኩነታት ኣብ
ዝተደለየ ቦታን ግዘን ዘይክኸውን ይኽእል ፡፡ ስለዝኾነ

10
ድማ መፅናዓይ እዚ መፅናዕቲ እንተካይድ ዝስዕቡ
ፀገማት ከጋጥምዎ ይኽእሉ ፡፡

1. ቃለ መሐትት ዝግበረሎም ሰባት ኣብዘሐኦም

ሓረስቶትን ስራሕ ብጣዕሚ
ክበዝሖም ስለዝኽእል ሐዚ ግዘ የብለይን ናብ ካሊእ
ሰብ ኪድ ምባል፡፡
2. ወሃብቲ መረዳእታ ካብ ዝተጠቐሰ ዛዕባ ናይ ምውፃእ

ኩነታት ክህሉ ይኽእል፡፡

3. ቃለ መሐትት ዝግበረሎም ሰባት ኣብቲ ዝተቆፀርዎ

ግዘን ሰዓትን ዘይምርካብ

4. በቲ ዛዕባ ፍልጠትን ተመክሮን ዘለዎም ሰባት
ሓሳቦም ንምግላፅ ፍቓደኛታት ዘይምዃን

ትሕዝቶ መፅናዕቲ Organization of the Study

እዚ መፅናዕቲ ሓሙሽተ ምዕራፋት ክህልዎ እዮም፡፡
እቲ ቀዳማይ ምዕራፍ መአተዊ ኾይኑ ድሕረ ባይታ
መፅናዕቲ፣ ሓተታ መፅናዕቲ፣ ዕላማ እቲ መፅናዕትን
ረብሓ መፅናዕትን ዘካተተ እዩ፡፡ ኣብ ምዕራፍ ክልተ
ድማ ብዛዕባ ዳህሳስ ተዛመድቲ ፅሑፋትን ፅንሰሓሳባትን
ዝሓዘ ኾይኑ ኣብ ምዕራፍ ሰለሰተ አዚ መፅናዕቲ ድማ
መይላ ኣፀናንዓ ዝገለፅ አዩ ክኸውን፡፡ ምዕራፍ ኣርባዕተ
11
እዚ መፅናዕቲ እውን ሓፈሻዊ ትንታነ ከርኢ እዩ፡፡ ኣብ
መወዳእታ ምዕራፍ ሓሙሸተ መጠቓለልን ሪኢቶን
ክካተት አዩ፡፡

ዳህሳስ ተዛመድቲ ፅሑፋት (Review of Related Literature )

Review of Theoretical Literature

Theories of Social Norms Perspective on Child Marriage
Theory of social perspective on child marriage highlights different kind of beliefs,
preferences and importance for social norms. Among this using marriage as instrument
to bring families closer together, poor parents unable to pay for girls upbringing,
dowry, chastity, people consider child marriage is just a “custom”, a “tradition”, part of
people’s “culture”, People, girls included, believe girls should be good wives and
mothers, and their well-being and personal development is less important, lack of
awareness about the impact, girls lack the capabilities to defend their own interests and
also weak enforcement of law which is prohibiting early marriage (Cristina, et,al,
2014).In fact, early marriage is sustained by manybehaviors performed by many actors,
as is illustrated in the diagram below.

C G
o o
m P
Influence v
P
e m e a
Not enforce low o
pl r
Gossip Arrange
e P
of e
Pressure co a
n
r
12 e
n
 Bride pricedowry
Arrange F Obey force
a
Obey Force Arrange
m
Consent G
ir G
r

ወወወወወወወወወወወወወወወወወ
1.7 ሜላ ኣቀራርባ መፅናዕቲ

ኣብዚ መፅናዕቲ ዝካተቱ ኣመራርፃ ወሃብቲ መረዳእታ ፣

ሜላ ኣተኣኻኽባ መረዳእታን ሜላ ኣተናትና መረዳእታን
የካትት፡፡

ገለፃ ዝፅናዕ ቦታ
1.7.1

መፅናዕቲ ዝተኻየደሉ ቦታ ኣብ ወረዳ ደጉዓተምቤን

ከባቢ ሃገረሰላም ዘለዋ ሓሙሽተ ጣብያታተ ኮይኑ ኣብ
መልፋ፣ ማሕበረስላሴ፣ ሃገረሰላም፣ ሚካኤል ዓብይን
ሰላምን ዘድሀበ እዩ፡፡

ኣመራርፃ ወሃብቲ መረዳእታ

1.7.2

መፅናዓይ እዚ መፅናዕቲ ን ንምፅናዕ ዝተጠቐመሉ

ኣመራርፃ ወሃብቲ መረዳእታ ዕሉም ሜላ ኣመራርፃ
ወሃብቲ መረዳእታ እንትኸውን ብዕላማ መፅናዓይ
መሰረት 15 ሰባት መሪፁ እዩ፡፡ ካብቶም ሰባት ሰብፀጋ

13
ዕድመዝኾኑን ብተመክሮን ብትምህርትን ዝበሰሉን ሰባት
12 ሰባት ብምሕራይ መረዳእታ ክህቡ ጌሩ እዩ፡፡

1.7.2.1 ሜላ ኣተኣኻኽባ መረዳእታ

መፅናዓይ እዚ መፅናዕቲ ንምፅናዕ ዝተቐመሉ ሜላ

ኣተኣኻኽባ መረዳእታ ብቃለ-መሕትትን ጉጅላዊ
ምይይጥን መረዳእታ ኣኪቡ እዩ፡፡

ቃለ-መሕትት
1.7.2.1.1

“ቃለ-መሕትት ማለት ተሓታቲ ምስ ሓታቲ ብኣካል

ተራኺቦም ዘካይድዎ ቃለ-ምልልስ እዩ፡፡ እዚ ድማ ካብ

ካልኦት ሜላ መአከቢ መረዳእታ ዝሓሸ እዩ፡፡”
ያለው(2004፣176)

ጉጅላዊ ምይይጥ
1.7.2.1.2

ጉጅላዊ ምይይጥ ማለት ኣብዝሓ ግዘ ኣብቲ ዛዕባ

እኹል ኣፍልጦ ይህልዎም እዩ ተባሂሉ ዝውሰዱ ሰባት
ብምውሳድ ኣብ ዙርያ ባህላዊ ኣፈታትሓ ጎንፂ ብጉጅለ
ብመዃን እናተመያየጡ መረዳእታ ክህቡ ዝግበር ኣገባብ
እንትኸውን በዝሒ ተሳተፍቲ ክሳብ ዓሰርተ ክልተ
ክኸውን ይኽእል፡፡

1.7.2.1.3 ሜላ ኣተናትና መረዳእታ

14
መፅናዓይ እዚ መፅናዕቲንምፅናዕ ዝተጠቐመሉ ሜላ
ኣተናትና መረዳእታ ክወናዊ ዝመሰረቱ ትንተና እዩ፡፡
ክወናዊ መሰረት ዝገበረ ትንተና ማለት እቲ ባህላዊ
ስርዓት ኣፈታትሓ ጎንፂ ኣብ ዝቦቐለሉ ማሕበረሰብን
ባህላዊ ከባቢ ውሽጢ ናይ ምፅናዕን ምገላፅን ተግባር
እዩ፡፡

15
5.2.1 ሓፈሻዊ ዕላማ /General Objective/
ዕላማመፅናዕቲመፅናዕቲ ሓፈሻውን ዝርዝርን
ዓላማታት ከምዚ ዝስዕብ ተቐሚጦም ኣለዉ።
1.3.1.ሓፈሻዊ ዕላማ

ቀንዲ ዕላማ እዚ መፅናዕቲ እዚ ኣብ ውሽጢ ወረዳ

ደጉዓ ተምቤን ከባቢ ሃገረሰላም ዝርከቡ ናይ ሓሙሽተ
ጣብያታት ማሕበረሰብ ባህላዊ ስርዓት ኣፈታትሓ ጎንፂ
እንታይ ከምዝመስሉ ንምፅናዕን ምስናድን እዩ።
1.3.2. ዝርዝር ዕላማ

ናይዚ መፅናዕቲ እዚ ዝርዝር ዕላማታት እዞም ዝስዕቡ

እዮም። ንሳቶም እውን፦
 ኣብቲ ማሕበረሰብ ብተደጋጋሚ ዘጋጥሙ ዓይነታት

ጎንፂ ምፍላይ፤
 ሽማግለታት ዓዲ ኣብቲ ማሕብረሰብ ንዝፍጠሩ

ጎንፅታት ንምፍታሕ ዝጥቀሙሎም ብልሓታት

ምንፃር፤
 ባህላዊ መፍትሒ ጎንፂ ትካላት ኣብ ዕርቂ እዋን

ዝጥምሎም ሃይማኖታውን ባህላውን ስርዓታት

ምትንታን
 ባህላዊ ኣፈታትሓ ጎንፂ ስነ ስርዓት ዕርቂ ምስ

ዘመናዊ ቤት ፍርዲ ዘለዎም

16
ርክብ ምምርማር፤
1.4. ረብሓመፅናዕቲ

እዚ መፅናታዊ ፅሑፍ ተራቢሑ ናብ መንበብቲ

እንተተባፂሑ፡-ዝፀንሑ ባህላዊ ሰርዓት ኣፈታትሓ ጎንፂ
ተዓቂቦም ንክኸዱ፤ ንመፅናዓይዓበይ ልምዲ ይፈጥረሉ
፤ ናይ ወረዳ ደጉዓ ተምቤን ከባቢ ሃገረሰላም ባህላዊ
ኣፈታትሓ ጎንፂ ኣብ ካልኦት ከባብታት ንክፍለጥ
ይጠቅም፤ከምኡ እውንኣብዚ ርእሲ ኣድሂቦም
ንዝሰርሑ ኣካላት ከም እታዎታት ኮይኑ
ከገልግልይኽእል:: ብተወሳኺ ባህላዊ ስርዓት ኣፈታትሓ
ጎንፂ ብቅርስነት ብምውሳድ ናብ ወለዶ ንምትሕልላፍ
ይሕግዝ::
1.5.ደረትመፅናዕቲ

እዚ መፅናዕቲ ብሰፊሑ ክፅናዕ እኳ ዝግበኦ እንተኾነ

ብሰንኪ ሕፅረት ዓቕምን ግዘን ኣብ ብቦታ ዝተወሰነ
ኣብ ወረዳ ደጉዓ ተምቤን ከባቢ ሃገረሰላም ዘለዋ
ሓሙሽተ ጣብያታት ኣብ ዝርከቡ ማሕበረሰብ ጥራሕ
እዩ:: ኣብዚ ውሽጢ ድማ ባህላዊ ስርዓት ኣፈታትሓ
ጎንፂ ዘድሀበ ኮይኑ ኣብቲ ከባቢ ንዘጋጥሙ ዓይነታት
ጎንፂ ( ናይ ሰብኣይን ሰበይትን ባእሲ፣ ሃንደበታዊ ባእሲ፣
ብዝሕረስን ዘይሕረስን መሬት ፅበት ዝለዓሉ ጎንፅታት፣
ብምክሕሓድ ዝፍጠር ጎንፂ፣ ናይ ቅትለት ጎንፂን
17
ብዓመፅ ጓል ኣነስተይቲ ዝፍጠር ጎንፂን) ጥራሕ
ኮይኑኣገባብ ኣፈታትሐኦምን ብክወናዊ ኣገባቦም
ምትንታን እዩ።

1.6ኣብ እዋን መፅናዕቲ ዘጋጠሙ ፀገማትን

መፍትሕታትን
እዚመፅናዕቲንምፅናዕመረዳእታኣብዝተኣከበሉእዋንመፅናዓ
ይዘጋጠምዎፀገማትንዝተወሰዱ መፍትሕታትን የካትት፡፡
ፀገማት ኮኑ መፍትሕታት ድማ ብዝርዝር ቀሪቦም
ኣለዉ፡፡

ኣብ እዋን መፅናዕቲ ዘጋጠሙ ፀገማት

1.6.1

መፅናዕቲ ኣብ ዝካየደሉ እዋን ኣብ ከይዲ ኣተኣኻኽባ

መረዳእታ ውሽጢ ኩሉግዘ ምቹው ኩነታት ኣብ
ዝተደለየ ቦታን ግዘን ዘይክኸውን ይኽእል ፡፡ ስለዝኾነ
ድማ መፅናዓይ እዚ መፅናዕቲ እንተካይድ ዝስዕቡ
ፀገማት የጋጥምዎ ነይሮም፡፡

ቃለ መሐትት ዝግበረሎም ሰባት ኣብዘሐኦም

1.

ሓረስቶትን ስራሕ ብጣዕሚ

ዝበዘሖምን ስለዝነበሩ ሐዚ ግዘ የብለይን ናብ ካሊእ
ሰብ ኪድ ምባል፡፡

18
2. ወሃብቲ መረዳእታ ካብ ዝተጠቐሰ ዛዕባ ናይ ምውፃእ
ኩነታት ነይሩ፡፡
3. ቃለ መሐትት ዝግበረሎም ሰባት ኣብቲ ዝተቆፀርዎ

ግዘን ሰዓትን ዘይምርካብ

4..በቲ ዛዕባ ፍልጠትን ተመክሮን ዘለዎም ሰባት
ሓሳቦም ንምግላፅ ፍቓደኛታት ዘይምዃን

ዝተወሰዱመፍትሒታት
1.6.2

እዚ መፅናዕቲ እንተካየድ ኣብ ላዕሊ ዝተጠቐሱ

ፀገማትየጋጥሙ እምበር
ዝስዕቡ መፍትሕታት ብምውሳድ መረዳእታ ተኣኪቡ
እዩ::

1.ቃለ- መሐትት ዝግበረሎም ሰባት ስራሕ ኣብ

ዘይሰርሑሎም በዓላት ብምርኻብ:
2.መረዳእታ እንትህቡ መዘክር ብምሓዝ ካብ ዝተደለየ

ዛዕባ እንትወፁ ሕቶ ብምድጋም ናብቲ ሕቶ ብምምላስ

ዘድልዩ ሓሳባት ጥራሕ ብምፅሟቕን::
3.ተስፋ ብዘይ ምቁራፅ ምፅባይን እንተዘይ መፂኦም

ውን ካሊእ መዓልቲ ብምጥዕዓምን::

19
 ቃለ መሐትት ዝግበረሎም ሰባት ናይቶም ሕቶታት
4.

ዕላማ ብምብርህራህ ፍቓደኛታት ኾይኖም መረዳእታ

ክህቡ ተገይሩ::

ሜላ ኣቀራርባ መፅናዕቲ
1.7

ኣብዚ መፅናዕቲ ዝካተቱ ኣመራርፃ ወሃብቲ መረዳእታ ፣

ሜላ ኣተኣኻኽባ መረዳእታን ሜላ ኣተናትና መረዳእታን
የካትት፡፡

ገለፃ ዝፅናዕ ቦታ
1.7.1

መፅናዕቲ ዝተኻየደሉ ቦታ ኣብ ወረዳ ደጉዓተምቤን

ከባቢ ሃገረሰላም ዘለዋ ሓሙሽተ ጣብያታተ ኮይኑ ኣብ
መልፋ፣ ማሕበረስላሴ፣ ሃገረሰላም፣ ሚካኤል ዓብይን
ሰላምን ዘድሀበ እዩ፡፡

1.7.2 ኣመራርፃ ወሃብቲ መረዳእታ

መፅናዓይ እዚ መፅናዕቲ ን ንምፅናዕ ዝተጠቐመሉ
ኣመራርፃ ወሃብቲ መረዳእታ ዕሉም ሜላ ኣመራርፃ
ወሃብቲ መረዳእታ እንትኸውን ብዕላማ መፅናዓይ
መሰረት 15 ሰባት መሪፁ እዩ፡፡ ካብቶም ሰባት ሰብፀጋ
ዕድመዝኾኑን ብተመክሮን ብትምህርትን ዝበሰሉን ሰባት
12 ሰባት ብምሕራይ መረዳእታ ክህቡ ጌሩ እዩ፡፡

1.7.2.1 ሜላ ኣተኣኻኽባ መረዳእታ

20
መፅናዓይ እዚ መፅናዕቲ ንምፅናዕ ዝተቐመሉ ሜላ
ኣተኣኻኽባ መረዳእታ ብቃለ-መሕትትን ጉጅላዊ
ምይይጥን መረዳእታ ኣኪቡ እዩ፡፡

ቃለ-መሕትት
1.7.2.1.1

“ቃለ-መሕትት ማለት ተሓታቲ ምስ ሓታቲ ብኣካል

ተራኺቦም ዘካይድዎ ቃለ-ምልልስ እዩ፡፡ እዚ ድማ ካብ

ካልኦት ሜላ መአከቢ መረዳእታ ዝሓሸ እዩ፡፡”
ያለው(2004፣176)

ጉጅላዊ ምይይጥ
1.7.2.1.2

ጉጅላዊ ምይይጥ ማለት ኣብዝሓ ግዘ ኣብቲ ዛዕባ

እኹል ኣፍልጦ ይህልዎም እዩ ተባሂሉ ዝውሰዱ ሰባት
ብምውሳድ ኣብ ዙርያ ባህላዊ ኣፈታትሓ ጎንፂ ብጉጅለ
ብመዃን እናተመያየጡ መረዳእታ ክህቡ ዝግበር ኣገባብ
እንትኸውን በዝሒ ተሳተፍቲ ክሳብ ዓሰርተ ክልተ
ክኸውን ይኽእል፡፡

ሜላ ኣተናትና መረዳእታ
1.7.2.1.3

መፅናዓይ እዚ መፅናዕቲንምፅናዕ ዝተጠቐመሉ ሜላ

ኣተናትና መረዳእታ ክወናዊ ዝመሰረቱ ትንተና እዩ፡፡
ክወናዊ መሰረት ዝገበረ ትንተና ማለት እቲ ባህላዊ
ስርዓት ኣፈታትሓ ጎንፂ ኣብ ዝቦቐለሉ ማሕበረሰብን
21
ባህላዊ ከባቢ ውሽጢ ናይ ምፅናዕን ምገላፅን ተግባር
እዩ፡፡

22
The general objective of this study is to assess social perception, practice of early
marriage and its effect on girls in Chifra Woreda.
Specific Objective
The specific objectives are
 To explain the current practice of early marriage and effects on girls in
ChifraWoreda;
 To examine social norms influencing people perception on early marriage in
Chifra Woreda;
 To examine intervention taken by concerned stakeholders including Non-
Governmental Organization (NGOs) to halt early marriage in Chifra Woreda,
 To find out obstacles that affect the prevention mechanism to eradicate early
marriage
 Hypothesis (optional):
Scope of the Study
The study will focus on the practice of early marriage, effects and social perception in
kinship communities. The scopes of this study will geographically limited only in
Chifra Woreda selected Kebelles (Chifra 01 and Tabuye Kebelle). Due to time and
resource limitation the researcher will conceptually investigating the practice of early
marriage before three years to examine the degree of the current practice of early
marriage, sexual and psychological impacts on girls and the influence of clan leaders
and their engagement to end early marriage. Finally focus on intervention of local and
concerned NGOs and problems to end early marriage in Chifra Woreda are the major
emphasis of the study.
Significance of the Study
It is assumed that this study will show the current practice of early marriage, sexual and
psychological effects on girls and social attitudes in Chifra Woreda. In future the study
will have the following significances:

23
 1. The study will be important for illustrating the current problem to all
governmental and non -governmental stakeholders and it will provide them with
some information, which will help them to address the problem.
2. The surrounding community will benefit from the results, because various
efforts might be made to raise their awareness and develop their consciousness
about the Harmful Traditional Practice of early marriage on girl’s life.
3. The Regional media and Woreda communication center will also use the results
of the study to bring progress on communities’ consciousness in good manner.
4. Lastly the research will uses to stimulate other researchers to do more research
on this area
Limitation of the Study
Even though, the researcher believes that, investigating a research on selected area is
interesting and motivating, it will not drives as easily as expected to be so. The basic
expected challenge is language barrier because majorities of Chifra communities speak
local language (Afaraf) which is not easily understood by the researcher. Despite this,
the researcher believes that the challenges will not prevent from conducting the study in
that study area. The researcher will use alternatives to solve the problem like translator
and facilitator particularly in times of Focus Group Discussion (FGD).
Organization of the Study
The study will have five chapters. The first chapter will be the introduction and it will
contain background of the study, statement of the problem, objectives of the study,
significance and scope of the study. The second chapter will discuss the literature
review related to the study. Chapter three will describes the research design and
methodology. Chapter four include analysis and discussion part in which all the data
will be interpreted and analyze by the researcher. Finally, chapter five will present the
conclusion and recommendation of the study.
a) Review of Related Literature
Review of Theoretical Literature
Theories of Social Norms Perspective on Child Marriage
Theory of social perspective on child marriage highlights different kind of beliefs,
preferences and importance for social norms. Among this using marriage as instrument
to bring families closer together, poor parents unable to pay for girls upbringing,

24
dowry, chastity, people consider child marriage is just a “custom”, a “tradition”, part of
people’s “culture”, People, girls included, believe girls should be good wives and
mothers, and their well-being and personal development is less important, lack of
awareness about the impact, girls lack the capabilities to defend their own interests and
also weak enforcement of law which is prohibiting early marriage (Cristina

Table of Contents
ምስጋና.......................................................................................................................................................i

ምዕራፍ ሓደ...............................................................................................................................................1

መእተዊ.....................................................................................................................................................1

1.1 ድሕረባይታመፅናዕቲ.................................................................................................................1

1.2.ሓተታ ፀገም መፅናዕቲ...............................................................................................................2

1.3. ዕላማ መፅናዕቲ.......................................................................................................................3

25
1.3.1.ሓፈሻዊ ዕላማ.................................................................................................................................3

1.3.2. ዝርዝር ዕላማ..................................................................................................................................3

1.4. ረብሓመፅናዕቲ.......................................................................................................................3

1.5.ደረት መፅናዕቲ........................................................................................................................4

1.6 ኣብ እዋን መፅናዕቲ ዘጋጠሙ ፀገማትን መፍትሕታትን..............................................................4

1.6.1 ኣብ እዋን መፅናዕቲ ዘጋጠሙ ፀገማት..................................................................................................4

1.6.2 ዝተወሰዱ መፍትሒታት...................................................................................................................4

1.7 ሜላ ኣቀራርባ መፅናዕቲ.........................................................................................................5

1.7.1 ገለፃ ዝፅናዕ ቦታ................................................................................................................................5

1.7.2 ኣመራርፃ ወሃብቲ መረዳእታ.............................................................................................................5

1.7.2.1 ሜላ ኣተኣኻኽባ መረዳእታ.................................................................................................................5

1.7.2.1.1 ቃለ-መሕትት...............................................................................................................................6

1.7.2.1.2 ጉጅላዊ ምይይጥ...........................................................................................................................6

1.7.2.1.3 ሜላ ኣተናትና መረዳእታ.................................................................................................................6

ምዕራፍ ክልተ.............................................................................................................................................7

ዳህሳስ ተዛመድቲ ፅሑፋት..............................................................................................................................7

2.1 ዳህሳስ ቅዱማት ስራሕቲ.......................................................................................................7

2.2.ዳህሳስ ተዛመድቲ ፅንሰ-ሓሳባት...................................................................................................7

2.2 .1 እንታይነት ፎክሎር.............................................................................................................................7

2.2.2 ዘፈራት ፎክሎር..................................................................................................................................8

2.2.3 ዓይነታት ፎክሎር.............................................................................................................................8

2.2.4 እንታይነት ትውፊት.........................................................................................................................9

2.2.5 መገለፅታት ትውፊት......................................................................................................................11

2.2.6 እንታይነት ስነ-ቃል..........................................................................................................................11

2.2.7 ባህርያት ስነ-ቃል............................................................................................................................11

26
2.2.7.1 ጉጅላዊነት..................................................................................................................................12

2.2.7.2 ስነ-ቃልምህዞ ሕብረተሰብ እዩ.......................................................................................................12

2.2.7.3 ስነ-ቃልንሕሉፍ ህልውን ህይወት ማሕበረሰብ ይገልፅ.......................................................................13

2.2.7.4 ስነ-ቃል ባህሪኡ ኮይኑ ብሓፂር ይቐርብ............................................................................................13

2.2.7.5 ስነ-ቃል ካብ ወለዶ ናብ ወለዶ ብቃል ይሰጋገር.................................................................................13

ስነ-ቃል ከም ሃፍቲ ህዝብነቱ ተዓቂቡ ቀፀልቲ ወለዶታት ንክጥቀምሉ ዝኽእሉ ኣብ ኣእምሮ

ተኸዚኑ ብቃል ካብ ሰብ ናብ ሰብ ስለዝሰጋገር እዩ፡፡........................................................................13

2.2.7.6 ስነ-ቃል ንለውጢ ዝተቃለዐ እዩ.....................................................................................................13

ዳንኤል (2000፣15) ከምዚ ቅድም ክብል ዝተጠቐሰ ስግግር ስነ-ቃል ብቃል ስለዝኾነ ተዛራቢ
እንትዛረብ ናይ ባዕሉ ስምዒት ዝገልፅ ሓሳብ ወሲኹ ወይ ባህ ዘይብሎ ወይ ካብ ዋሕዲ ዓቕሚ
ምዝካር የጉድል እሞ እቲ ስነ-ቃል ንለውጢ ይቃላዕ፡፡.....................................................................13

2.2.7.7 ስነ-ቃል ናይ ምጥፋእ ባህሪ እውን የንፀባርቕ....................................................................................14

ቅድም ክብል ስነ-ቃል ኣብ ሕሉፍ ወይ ኣብ ህልው መነባብሮ ሕብረተሰብ መሰረት ይገብር ኢልና፡፡
ብኣጋጣሚ ኣብ ማሕበረሰብ ውሽጢ ሓደ ተርእዮ ይኽሰት፡፡ ነቲ ተርእዮ መሰረት ዝገበሩ ስነ-
ቃላት ይፍልፍሉ፡፡ እቲ ተርእዮ ቀፃሊ ኣይኸውንን እሞ ነቲ ተርእዮ መሰረት ብምግባር
ሕብረተሰብ ብምህዞ ስነ-ቃላት ግዘ እናነወሐ ብዝኸደ ቑፅሪ እናተረስዑ ስለዝኸዱ ብኡኡ
ኣቢሎም ይጠፍኡ፡፡....................................................................................................................14

2.2.7.8 ስነ-ቃል ይደጋገም እዩ...................................................................................................................14

እዚ ባህሪ እዚ ወቕቲ ሓልዮም ኣብ ረብሓ ንዝውዕሉ ስነ-ቃላት ዝጥምት እዩ፡፡ ዓፂድ ኣብ ቀውዒ
ዝትግበር ሓደ ንጥፈት እዩ፡፡ ኣብዚ ዓውዲ ሕብረተሰብ ንዝተፈላለዩ ምንቅስቓሳትቱን
ስምዒታቱን ዝገልፀሎም ስነ-ቃላት ኣለው፡፡ እዞም ስነ-ቃላት ኣብ ካልኦት ዓውደ ስራሕቲ ኣብ
ረብሓ ዝውዕሉ ኣይኮኑን፡፡ ቀውዒ ብዝወፀ ቁፅሪ ግን ሕብረተሰብ መመሊሱ ንኽብሎም ዘኽእል
ባይታ ኣሎ፡፡..............................................................................................................................14

2.3.እንታይነት ጎንፂ..................................................................................................................14

ጎንፂ ማለት ክልተን ካብ ክልተ ንላዕሊ ዝኾኑ ሰባት ወይ ጉጅለታተ ኣብ መንጎኦም ዝፍጠር
ኢኮኖሚያዊ፣ ፖለቲካዊ፣ ሃይማኖታዊ፣ ኣመለኻኽታውን ጥቕማውን ወዘተ…መሰረት ብዝገበረ
ዝፍጠር እንትኸውን ኣብ መነባብሮ ዓለም ብዘይምርድዳእ ዘጋጥም ፀገም እዩ..................................14

2.3.1 ታሪኻዊ ኣመፃፅኣ ጎንፂ....................................................................................................................14

27
 ጎንፂ ደቂ ሰባት ኣብ ሓደ ምንባር ካብ ዝጀመሩ ወይ ዝተፈላለዩ ድሌታት ምምዕባል ካብ ዝጅምሩ
ኣትሒዙ ዝነበረ እንትኸውን ኣብ መንጎ ውልቀ ሰባት፣ ጉጅለን ሓፈሻዊ ማሕበረሰብን ክፍጠር
ይኽእል::..................................................................................................................................14

2.3.2 ዓይነታት ጎንፂ..................................................................................................................................14

2.4 ጎንፂዝፍተሐሉ ባህላዊ መዋቕር............................................................................................16

2.4.1 ስምምዕነት (concilation)..............................................................................................................16

2.4.2 ምድርዳር (Negotation)...................................................................................................................16

2.4.3 ሳልሳይ ኣካል ምጥቃም(Mediation).................................................................................................17

2.4.4 ዳይነት(Arbitration ).....................................................................................................................17

ምዕራፍ ሰለስተ ፥ መይላ ኣፀናንዓ..................................................................................................................18

3.1 ዝርዝር መፅናዕቲ ቦታታት........................................................................................................18

መፅናዕቲ ዝካየደሉ ቦታ ኣብ ክልል ትግራይ ፣ ዞባ ደቡባዊ ምብራቕ፣ወረዳ ደጉዓተምቤን፣ ከባቢ ሃገረሰላም ዘለዋ
ጣብያታት መልፋ፣ ሰላም፣ ማህበረስላሴ፣ ሚካኤልዓብይን ሃገረሰላምን እንትኾና ንመፅናዕቲ ዝተመረፃ ቦታታት እየን።.........18

3.2 ኣመራርፃ ወሃብቲ መረዳእታ.....................................................................................................18

3.3 ሓበሬታ ዝተኣከበሉ መንገዲ.....................................................................................................18

3.4 ሜላ ኣተናትና.....................................................................................................................19

ምዕራፍ ኣርባዕተ፥ ትንተና መረዳእታ...............................................................................................................20

4.1 መበገስታት ጎንፂ ኣብ ወረዳ ደጉዓተምቤን ከባቢ ሃገረሰላም.....................................................20

ኣብዚ ማሕበረሰብ ውሽጢ ብዋናነት ንጎንፂ መበገሲ ዝኾኑ ቅትለት ሰብ፣ ምዝራፍ ደቂ
ኣነስትዮ፣ ቅትለት እንስሳት ዘቤት፣ ምጥሓስ ዶብ፣ ኣብ ሓረስቶት ብዝፍጠር ናይ ጋህፂ ቦታታት
ወዘተ…እዮም፡፡ እዞም ሰባት ዘለዓዓልዎ ጎንፂ ቀስ ብቀስ ናብ ቤተሰብ እናተቐፃፀለ ይኸይድ፡፡.............20

4.2 ዓይነታት ጎንፂ ኣብ ወረዳ ደጉዓተምቤን ከባቢ ሃገረሰላም.........................................................20

4.2.1 ናይ ሰብኣይን ሰበይትን ጎንፂ.............................................................................................................20

4.2.2. ባእሲ............................................................................................................................................21

4.2.3.ብዝሕረስን ዘይሕረስን መሬት ፅበት ዝለዓሉ ጎንፅታት.........................................................................22

4.2.4 ብምኽሓድ ዝፍጠር ጎንፂ................................................................................................................22

4.2.5.ናይ ቅትለት ጎንፂ............................................................................................................................23

28
4.4.6 ብምዕማፅ ወይ ዓመፅ ጓል ኣነስተይቲ ዝፍጠር ጎንፂ.............................................................................24

4.3 ባህላዊ ስርዓት ኣፈታትሓ ጎንፂ ኣብ ወረዳ ደጉዓ ተምቤን ከባቢ ሃገረሰላም................................24

4.3.1 ስርዓት ኣፈታትሓ ጎንፂ ሰብኣይን ሰበይትን........................................................................................24

4.3.2 ናይ ባእሲ ስርዓት ኣፈታትሓ ጎንፂ..........................................................................................................26

ባእሲ ብኣጋጣሚ ዝፍጠር ምስ ምዃኑ ዝተጓነፁ ንምትዕራቕ ብዙሕ ውረድ ደይብ ግዘ

ኣይወደአሎምን።እቶምዘተዓርቕዎምሰባትውንጎረቤቶም፣የዕርኽቶም፣ደቂማሕበሮምን ቤተሰቦምን ክኾኑ ፣ደቂማሕበሮምን
ቤተሰቦምን ክኾኑ ይኽእሉ።ሓሓሊፉ ግን ባእሲ ናብ ብጣዕሚ ኣፀጋሚ ዝኾነ ኩነታት ዝበፅሐሉ ደረጃ ኣሎ። ኣብዚ እዋን
እቲ ናይ ዕርቂ ከይዲ ብዙሕ ግዘ ዝወስድን ብጣዕሚ ኣፀጋምን እንትኸውን ተጓነፅቲ ክዕረቑ እንተዘይክኢሎም ብዘበናዊ
ቤትፍርዲ ይዳነዩ። እዚ ዝኾነሉ ኩነታት ተጓነፅቲ ፈለማ ክሲ ኣቕሪቦም እንተነይሮም እሞ እቶም ሽማግለታት ድማ
ክንዓርቆም ኢና ኢሎም እንተነይሮም እዩ። እንተተዓሪቖም ሽማግለታት ዓሪቕናዮም ኢና ኢሎም ናብ ጣብያ ፖሊስ
ወረቐት የእትዉ።.......................................................................................................................................27

እንትዓርቅዎም ድማ፦..................................................................................................................................27

“ኣቱም ደቀይ ወለድኹም ውን ፅቡቕ እምበር ሕማቕ ኣይፈትውን ኔሮም፤ስለዚ ንስኻትኩም እውን መዓልቲ እዩ እምበር
ምንም ኣይፀነሐኩምን ስለዚ ተዓረቑ” ይብልዎም።...............................................................................................27

4.3.3 ስርዓት ኣፈታትሓ ብዝሕረስን ዘይሕረስን መሬት ዝፍጠር ጎንፂ.........................28

4.3.4 ስርዓት ኣፈታትሓ ብምኽሓድ ዝተፈጠረ ጎንፂ...........................................................................................30

እዚ ጎንፂ ዝፍጠረሉ ምኽንያት እዞም ማሕበረሰብ ዕለታዊ መነባብረኦም ንምምላእ እንትፅግሞም እዩ። ኮይኑ ግና
ተለቂሖም ዕለታዊ መነባብሮኦም ምስ ኣማልኡ እቲ ዝተጠቐምሉ ገንዘብ ኮነ ንብረት መመለሲኡ መዓልቲ እንትሓልፎ
ወይ ከይመለሰዎ እንትትተርፉ ምስ መለቅሒ ጎንፂ ይፍጠር። ኣፈጣጥርኡ ድማ በዓል ንብረት ወይ ገንዘብ ንዘለቀሖ
ንክምለሰሉ እንትሓቶ ብፅባሕ ድሕሪ ፅባሕ እናበለ ተለቃሒ እንተትክሮን እንትኽሕዶን ዝፍጠር እዩ። ኣብዚ እዋን ጎንፂ
ብዕርቂ ክፍታሕ ንክልቲኦም የስምዕዎም እዮም ዝተበሃሉ ሽማግለታት ይምረፁ እሞ ካብ ክልቲኦም ተጓነፅቲ ሓሳባት
ተቐቢሎም ዕርቂ እንትጅመር፦.....................................................................................................................30

በቢተራ እቶም ሽማግለታት“ዘየለቅሕ ኸ ቐታሊ ዘይምልስ ኸ ከታሪ” ከምዝበሃል ስለዘለቀሐካ ምስግና ይግበኦ እምበር
ከምዚ ኣይኮነን ውዕለትኡ። ስለዚ ተዓረቑ ይብሉ ። ብተወሳኺ “ካብያ ዝበልካዮ ዝጥለምስ ዝወለድካዮ ይጠለም “ ካብ
ኩሉ እግዚኣብሄር ዘይፈትዎ ኣብ ቃልካ ዘይምርካብ እዩ ስለዚ ኩለኹም ካብ ቃልኩም ምውፃእ ዓብይ ሓጥያት እዩ
እናበሉ ፤ እናተቐባበሉ ነቲ ዝኸሓደ ሰብ ንክኣምን ይገብሩ። ብምቕፃል እቲ ከሓዲ ምስ ኣመነ እቲ ንብረት ወይ ገንዘብ
እንተሃልዩዎ ሽዑ ክምልሰሉ ፣ እንተዘይሃልዩዎ ድማ ከከም ኩነታቱ ክሳብ ክልተ ወርሒ ግዘ መመለሲ ይወሃቦ። መመለሲ
መዓልቲ ምስ ኣኸለ ድማ እቲ ተለቃሒ ነቶም ሽማግለታት ዓዲ ጌሩ ይምልሰሉ። ምኽንያቱ ብናይ ዓዲ ሽማግለታት
ስለዝተዓረቑ እቲ ዝተመለሰሉ መሊሱ ብህልኽ ኣይሃበንን ከይብሎ ምእንታን እዩ። ካብቲ ዝተብሃለ ግዘ ገደብ እንተ
ኣሕሊፉ ግን እቲ ፈለማ እቶም ሽማግለታት ዘቕመጥዎ ተወሳኺ ቅፅዓት ይውስኽ። እዚ ተወሳኺ ቅፅዓት ምቕማጥ ድማ

29
እቲ ተለቃሒ ካብ ዝተበሃሎ ከየሐልፍ ይገብሮ። ምስ ሽማግለታት ኮይኑ ምስ መለሰሉ ድማ ይቕረ፣ ይቕረ ተበሃሂሎም ፤
ተገባቢዞም ቂም በቀል ኣወጊዶም ይፈላለዩ።.....................................................................................................30

4.3.5 ስርዓት ኣፈታትሓ ብቕትለት ዝተፈጠረ ጎንፂ.............................................................................................31

ሓደ ሰብ ብምፍላጥ ኮነ ብዘይ ፍላጥ ናይ ሰብ ህይወት እንተጥፍእ ዓዱ ለቒቑ ይጠፍእ። ኣብዚ እዋን ቐታሊ ጥራሕ ዘይኮነ
ዝጠፍእ ወይ ዝስደድ ስድርኡን ቤተሰቡን እውን ንብረቶም ከይሓዙ ንባዕሎም ይሕብኡ። እዚ ዝኾነሉ ምኽንያት ኣብቲ
እዋን ናይ መዋቲ ቤተሰብ ኣብ ንደትን ክቆፃፀርዎ ዘይኽእሉ ኩነታት ስለዝኾኑ ፣ ናይቶም ቀተልቲ ቤተሰብ እንትረኽቡ
ቀጥታ ኽቀትልዎም ስልዝኽእሉን እዩ። ቐታሊ ቀቲሉ እንትስወር ኣብቲ ማሕበረሰብ ዘለዉ ሽማግለታት ኣብ ዘለዎ ኮይኑ
ሽምግልና ክሕዙን ንናይ መዋቲ ቤተሰብ ሽምግልና ክሕዙን ብቤተሰቡ ኣቢሉ ይጥይቖም። እዚ ዝኸውን ድማ ቐታሊ
ጥፍኣቱ እንትኣምን እዩ። ሽማግለታት ድማ ብዘተለመንዎ መሰረት ክሽንግሉ ናብ ስድራ መዋቲ ይኸዱ። ስድራ መዋቲ ግን
ሽዑንሽዑ ንሽምግልና እሺ ኣይብሉን። እቶም ዝለኣኹ ድማ ናይቲ ዓዲ ፍሉጣት ሸንገልቲ ዝበሃሉን ኣቕሽትን ፣ ናይ
ቤተክርስትያን ኣልባሳት ለቢሶም ፤ መፅሓፍን መሳቕልን ሒዞም እዮም ዝኸዱ። እዚኦም ሽማግለታት ንሰለስተ ግዘ ዝኣክል
እናተመላለሱ ይሓቱ። ተለመንቲ ድማ በቲ ማሕበረሰብ ከይውቀሱ፣ ነቶም ዓበይቲ ዓዲ ንምኽባር ፣ ባህሎም ንምዕቃብን
ዕርቂ ኣብዮም ተባሂሎም እቲ ማሕበረሰብ ክየማረሮምን ክብሉ ንዕርቂ ፍቓደኛታት ምዃኖም ይገልፁ።.............................31

እቶም ሽማግለታት እውን እቲ ጎንፂ ንምፍታሕ ቆፀሮ ሒዞም ፤ ነቲ ቐታሊ እውን ካብ ዝተሓበኦ ክመፅእ ይገብሩ። ቐታሊ
እንትመፅእ ድማ ከይርከብ ብዝትፈላለየ ዱራትን ብለይትን ስለዝመፅእ ዓብይ ማህሰይቲ ይበፅሖ። ናይ መዋቲ ቤተሰብ
ንሕጊ ምፍላጦም እኳ ናይ ግድን እንተኾነ እቶም ሽማግለታት ናብቲ ናይ ሕጊ ቦታ ከይዶም ባዕልና ክንውደኦ ኢና ወይ
ክነተዓርቖም ኢና እንተይሎም ግን ዕድል ይወሃቦም እዩ። በዚ መሰረት ናይ መዋቲ ቤተሰብን ካብ ሽማግለታትን
ተወኪሎም ናብ ቤት-ፍርዲ ይኸዱ። ከሰስቲ ድማ እቲ ጎንፂ ብናይ ዓዲ ሽማግለታት ክፍታሕ ምድላዮምን
ዘይምድላዮምን ንምርግጋፅ ብናይ ሕጊ ኣካላት ድልየትኩም ድዩ ይበሃሉ በቲ ናይ ሽማግለታት ዓዶም ኣፈታትሓ ጎንፂ
ብልየቶም ምዃኑ ምሰ ተረጋገፀ ፤ ቤት-ፍርዲ በቲ ናይ ሽማግለታት ኣፈታትሓ ጎንፂ እንተተስማዕሚዖም እቲ መዝገብ ከም
ዝዕፆ፣ እንተዘይተስማዕሚኦም ድማ ሕጋዊ ክያዶ ከምዝኽየድ ነጊሩ፣ መዓልቲ ቆፂሩ ይሰዶም።........................................32

እቶም ሽማግለታት ድማ መዓልቲ ሽምግልና ቆሪፆም ይፈላለዩ። እቲ ጎንፂ ብታዕሚ ኣታሓሳሳቢ ስለዝኾነ ናይ ቆፀሮ
መዓልቲ ዝነወሐ ኣይግበርን።.........................................................................................................................32

ኣብቲ ኣሕፂሮም ዝቖፀርዎም መዓልቲ ሽማግለታት ናብ ናይ መዋቲ ስድራ እንትኸዱ ገስጊሶም ንጎሆ እቶም ስድራ ናብ
ስራሕ ከይተዋፈሩ እዩ። ናብ ገዛ ምስ ከዱ ድማ ኮፍ ኣይብሉን ። ምኽንያቱ ልመንኦም ርህራሄ ዘለዎን ካብ ልቦም ናይቲ
ማሕበረሰብ ባህሊ ብዝእዝዞን መሰረት እዩ። ናይ መዋቲ ስድራ እቲ ኩነታት ስለዝርደኦም ንክቕመጡ ኣብ ዝነግርዎም ግዘ
እቶም ኝማግለታት ሰድራ ናይ ዕርቂ ፍቓደኛታት እንተዘይኮይኖም ኮፍ ከምዘይብሉ ይናገሩ። ኣብዚ ግዘ፥.........................32

’’ካብ ቐረባያ ዝፀደፈስ ካብ ቁስሊ ደሓነ’’ ከም ዝበሃል ምሰላ ፣ ኣብ ርእሲ ጥፍኣት ጥፍኣት ክውሰኽ የብሉን፤ ስለዚ
ስምዑና እግዚኣብሄር ይስማዕኹም። ስሑት መዓልቲ ኣየውዕልካ እዩ እምበር መዓዝ ዘፀነሐ ምብድዳል ነይርኩም? ስለዚ
ተዓረቑ፣ ሰላም ፈጢርኩም ንበሩ፣ ንኣሕዋትኩም ሽማግለታት ዓድኹም ስሙዕና፣ ኣይትግፍዑና ኢሎም ይለምንዎም።
እምቢ ምባል ፅቡቕ ኣይኮነን ምኽንያቱ ብናይ ዓዲ ሽማግለታት ዓዲ እቲ ፀገም እንተተፈቲሑ እቲ ፀገም ወይ ቁስሊ
እናደሓነ ይኸይድ እዩ ዝብል ግንዛበ እውን ኣብቲ ማሕበረሰብ ስለዘሎ።....................................................................32

30
ናይ መዋቲ ስድራ ኣባል ስደረኦም ብምሟቱ ኣብ ሓያል ስምዒት ስለዝኾኑ በቶም ሽማግለታት ዝቐርቡ ሕቶታት
ኣይቅበሉን። ካብ ናይ ቀታሊ ስድራ ኒሕ ከይፈደዩ ወይ ከይቐተሉ ክዕረቑ ኣይደልዩን ። ምኽንያቱ እውን ከየቐተሉ
አነተተዓሪቖም ድሕሪ ግዘ ምስ ዝኾነ ሰብ እንትፃረፉ ቀታሊ ሓውኻ ዘይቀተልካ መነጋግርተይ ኣይኮንካን ኢሎም
ስለዘዋርድዎምን ንቐፃሊ ዓብይ ፅዕንቶ ስለዘለዎን እዩ። ምስቶም ሽማግለታት ዝበለፀ ተሰማዕነት ኣለዎም ዝበሃሉ ናይ
መዋቲ ቤተሰብ ወሲኾም ፣ ኣቕሽቲ ናይ ቤተ-ክርስትያን ኣልባሳት ለቢሶም ፤ ዓብይ ናይ ቤተ-ክርስትያን መስቀልን ፅላልን
ሒዞም ክኸዱ ይግበር።...............................................................................................................................33

እቶም ኣቕሽቲ ናይ ሃይማኖት መፅሓፈፍቲ ዝብልዎም መተዓረቕቲ ሓሳባት እናጠቐሱ “እግዚኣብሄር ይቕረ እንተይልኩም
ኣነ ውን ይቕር ክብለልኩም እየ ከምዝበሎ ካብ ቂም በቀል ዝመፅእ ሓጥያት ጥራሕ እዩ እምበር ምንም ጥቕሚ የብሉን
እዞም ደቀይ ተዓረቑ ብምባል” ይልምኑ። ኣብዚ እዋን ስድራ መዋቲ ኣይኸውንን ይብሉ። ድሕሪ እዚ ሽማግለታት
ዝወስድዎ ናይ መጨረሻ መማረፂ ኩሎም ሽማግለታት እምኒ ተሸኪሞም፣ ደኒኖም ምለማን እዩ። ኣቕሽቲ እውን
ብተመሳሳሊ ለቢሶም፣ መስቀሎም ሒዞም ይደኑ። ስድራ መዋቲ ድማ ደኒኖም እናለመንዎም እናሃለዉ ንዒቖም
ኣይኸውንን፣ ኣይንትዓረቕን እንተይሎም በቲ ማሕበረሰብን ብቤተክርስትያንን ስለዝውገዙ ካብቲ ማሕበረሰብን ካብቲ
ሃይማኖቶምን ካብዝንፀሉ እቲ ዕርቂ ክቕበሉ ይመርፁ። እዚ ማለት እሺ ካብ ፍቓድኩም ኣይንወፅእን ማለት እዩ።..............33

ክልቲኦም ኣብ ዘይረኣኣይሉ ንክቕመጡ ይገብሩ።...............................................................................................34

4.3.6 ባህላዊ ስርዓት ኣፈታትሓ ብዓመፅ ጓልኣነስተይቲ ዝተፈጠረ ጎንፂ........................................................38

4.4 ባህላዊ ስርዓት ኣፈታትሓ ጎንፂ ምስ ስሩዕ ቤት-ፍርዲ ዘለዎ ርክብ...........................................39

ምዕራፍ ሓሙሽተ፥ መጠቓለልን ርኢቶን..........................................................................................................41

5.1 መጠቓለሊ...........................................................................................................................41

5.2 ርኢቶ................................................................................................................................42

31
32
ምስጋና

መኣቐዲመናብዚብርኪንዘብፀሐኒኩሉዘይሰኣኖልዑልፈጣሪዝለዓለክብርንምስጋናንይብፀሓዮ።
ብምቕፃልእዚመፅናዕቲኣብዝተላፈላለዩእዋናትደኺሙንን
ሰልችዩንንከይበሉነዚፅሑፍደጋጊሞምብምንባብ
ዝነበሩጌጋታትብምእራምእዚሐዚሒዙዎዘሎትሕዝቶንምስልንንኽሕዝዝገበሩኣማኻርየይኣቶሃ
ይላይገብረዮሃንስካብልቢዝነቐለምስጋናይየቕርብ።ብተወሳኺ እዚ መፅናዕቲ እንተካይድ
መረዳእታ ዝሃቡኒ ሰባት ፣ ከምኡ እውን
እዚመፅናዕቲኣብኮምፕዩተርንኽፅሕፎዝተሓባበሩኒኣቶዜናዊገብረትንሳኤንከመስግንእፈቱ።ብ
ሓፈሻብዝተፈላለየመዳይኣብጎድነይዀንኩምኣይዞኻብምባልሓገዝኩምዘይተፈለየኒኩለኹምኣ
ዕርኽተይንሳርሕተይንምስጋናይወሰንየብሉን።

i
 ምዕራፍሓደ

መእተዊ

1.1 ድሕረባይታመፅናዕቲ

ወረዳ ደጉዓ ተምቤን ኣብ ብሄራዊክልላዊ መንግስቲትግራይ፣ኣብ ዞባ ደቡባዊ ምብራቕ ካብዝርከባ ኣርባዕተ

ወረዳታት እታ ሓንቲ ኮይና ዒስራን ኣርባዕተን (24)ጣብያታት ዝሓዘትእያ። በዝሒ ህዝባ ድማ ሓደ
ሚኢትን ሰላሳን ትሻዓተን ሽሕን ሰለስተ ሚኢትን ሰውዓተን(139307) እዩ (2009 ዓ/ም) ፡፡ብምዕራብ
ኣንፈት ብወረዳ ቆላ ተምቤን ፣ ብኣንፈት ደቡብምዕራብ ብወረዳ ጣንቋኣበርገለ፣ ምብራቕ ወረዳ
እንደርታን ከተማ መቐለን፣ ብደቡብ ኣንፈት ድማ ብወረዳ ሰሓርቲ ሳመረ፣ ከምኡ ውን ብኣንፈት ሰሜን
ውቕሮን ሓውዝየንን እንትትኸውን ካብ መቐለ ንምዕራብ ገፅ 50 ኪ.ሜ ፣ካብ ዓብይዓዲ ብኣንፈት
ምብራቕ 40 ኪ.ሜ ርሒቓ እትርከብ እያ፡፡(ቤት ፅሕፈት ርክብ ህዝብን መንግስትን ወረዳ ደጉዓ ተምቤን)።

ዋና ከተማ ወረዳ ደጉዓ ተምቤን ሃገረሰላም እትብሃል ኮይና ብ 1938 ዓ.ም ብደጃዝማች ገበሩ ገብረሂወት
ብዝተባሃሉ ናይቲ ሽዑ ግዘ መራሒ ዝነበሩ ዝተመስረተት እያ::ኣብ ኣርባዕተ ሽሕን ኣርባዕተ ሚኢትን
ዒስራን ሸውዓተን(4427)ካሬ ሜትር ዝነብርሸሞንተ ሚኢትን ዓሰርተኣርባዕተን (814) በዝሒ ህዝቢ
ነበራ:: ህዝቢ ወረዳ ደጉዓ ተምቤን ምስ ኣብ ዞባ ደቡብ ምብራቕ ዝርከቡ ጎረባብቲ ህዝብታት ወረዳ
ሰሓርቲ ሳምረ፣እንደርታን ሕንጣሎዋጅራትንዘጠበቐ ርክብ ኣለዎ:: ኣስፋው ሰሙ(2003:10)

መረዳድኢ ቋንቋማሕበረሰብ ወረዳ ደጉዓ ተምቤን ኣብ ሴማዊ ቤተሰብ ቋንቋ ዝምደብ ቋንቋ ትግር እዩ:: ኣብታ ወረዳ
ተኸተልቲ ሃይማኖት ኦርቶዶክስ ተዋህዶ ክርስትናን ሃይማኖት ዘለዉዋ እንትትኸውን ተኸተልቲ ሃይማኖት ክርስትና
93.2% ተኸተልቲ እስልምና ድማ 6.8% እዮም መብዛሕቲኡ ነባሪ ህዝባ መነባብርኡ ኣብ ሕርሻ ዝተደረኸ

እንትትኸውን ስራሕቲ ብረታብረት: ሽመና: ደቀቕትን ኣናእሽትን ናይ ንግዲ ምንቅስቐሳትን ሞያዊ ስራሕትን ‘ውን
ተጠቀስቲ እዮም:: ማሕበራዊ ኣወዳድባ ህዝባኣብ ስራሕ ዝተዋፈሩ ማሕበረሰባ ኣብ ሕርሻዊ ስራሕቲ ምርባሕ ንህቢ፣
ምርባሕ እንስሳት ምርባሕ ደርሁ እድርን ዕቁብን ዝተወደቡ እዮም።

ማሕበረሰብ ወረዳ ደጉዓ ተምቤን ኣከዳድነኦም ደቂ ተባዕትዮ ቀዳሞት እጀጠባብ ዝብሃል ስረ፣ሳርያን
ዝበሃል ብድሕሪት መዕጠቒ ዘለዎ ናይ ላዕሊ ክዳንን ሸሚዝን፣ ሳእኒ ሽረ ዝብሃል ሳእኒ ; ኩታ ጋቢ ወይ ድማ
ጀዲድ ዝብሃሉ ፃዕዳ ሕብሪ ዘለዎም ተደረብቲ ዝኽደኑ እዮም:: ደቂ ኣነስትዮ ቀዳሞት ድማ ዝጥቀማሉ
ዝነበራ ዓይነታት ክዳውንቲ ዝተፈላለዩ ኮይኖም ክዳን ዘስፍያሉ እዋን ፍልይ ዝበለ ቕርፂ ንክሕዝ ተገይሩ
ኣብ ማዕጥቖአን ዳንጋ እግረንን ከባቢ ዝተሸንሸነ ስፌት ዘለዎ ብመጠነን ተለኪዑ ዝስፈ; ውሽጢ ቐምሽ
ዘለዎ ክዳን ይኽደና::ናይ ቦፌ ኮነ ናይ ዓለባ ስርሓት ዘለዎ ኣብ ክብረ በዓላትን ጉዳያትን ዝኽደነኦ ድማ ካብ
ክሳደን ክሳብ እግረን ብቕድሚት ጥልፊ ዘለዎ እዩ እቲ ጥልፊ ውን መብዛሕቲኡ ናይ መስቀል ቅርፂ ዘለዎ ኮይኑ

1
ኣብ ልዕሊኡ መቐነት ይድርባሉ (ይዕጠቓ)::ኣብ ልዕሊኡ ርቕቕ ዝበለ ነፀላ ይኽደና ነይረን:: ኣብዚ ሐዚ እዋን ግን ከምቲ
ኣብ መብዛሕቲኡ ከባቢ ትግራይ ዘሎ ሓውሲ ከተመታይ ኣከዳድና የዘውትሩ።(ከም ሓበሬታ ቤት ፅሕፈት ርክብ ህዝብን
መንግስት ወረዳ ደጉዓ ተምቤን )

ማሕበረሰብ ወረዳ ደጉዓ ተምቤን ከባቢ ሃገረሰላም ብዙሓት ባህላዊ ኣፈታትሓ ጎንፂ ዋላ እኳ እንተሃለዎ
ብመረዳእታ ዝተደገፈ ኣብ ፅሑፍ ዝሰፈረ ግን የለን።ኮይኑ ግን ኣተገባብራ እቲ ስርዓት ኣፈታትሓ ጎንፂ
ብዝተፈላለዩ ኣፈ-ታሪካት ዝዝረቡ እንትኾኑ እዞም ታሪካዊ መሰረት ዘለዎም መረዳእታታት እውን ብፍላይ
እዚ ናይ ሐዚ ወለዶ እቲ ዝሓለፈን ዘሎን ባህላዊ ስርዓት ኣፈታትሓ ጎንፂ ብትኽክል ብምምዝጋብ ካብ
ወለዶ ናብ ወለዶ ምትሕልላፍ ድማ መሰረታዊ ነገር እዩ።ስለዝኾነ እውን ብፍላይ እዚ ናይ ሐዚ ወለዶ ናይቲ
ዝሓለፈ ወለዶ ዝፈልጦ ባህላዊ ስርዓት ኣፈታትሓ ጎንፂ ብምእካብን ብምስናድን ካብ ወለዶ ናብ ወለዶ
ንክመሓላለፍን እቲ ናይ ቀፃሊ ወለዶ ካብዚ እታዎት ተጠቒሙ ብዝበለፀ ንክፍትሽ ብምባል እዩ::

1.2.ሓተታፀገምመፅናዕቲ
ህዝቢ ትግራይ ብዙሓት መግለፂ መንነቱ ዝኾኑ ትውፊታት ኣለውዎ ። ካብዚኣቶም ሓደ ባህላዊ ስርዓት
ኣፈታትሓ ጎንፂ እንትኾን መብዛሕቲኦም መፅናዕቲ ዘይተገበረሎም ዝፀንሑ እዮም:: ምኽንያቱ እቲ
ማሕበረሰብ ኣብ ምፅናዕን ምስናድን ዝነበሮ ትኹረት ዝነኣሰ ብምንባሩ እዩ:: ካብቶም ብዙሓት ዘይተፀንዑ
ትውፊታት ( ባህላዊ ስርዓት ኣፈታትሓ ጎንፂ) ኣብ ወረዳ ደጉዓ ተምቤን ከባቢ ሃገረሰላም ዝርከብ ባህላዊ
ስርዓት ኣፈታትሓ ጎንፂ ሓደ እዩ:: ነዚ መፅናዕቲ ንከፅንዕ ንመፅናዓይ ካብ ዘላዓዓሉዎ ቀንዲ ምኽንያታት ኣብ
ከባቢ ሃገረሰላም ዝርከብ ባህላዊ ስርዓት ኣፈታትሓ ጎንፂ ዝግበሩ ክዋነታት (ፍፃመታት) ዝምልከት
መፅናዕታዊ ፅሑፍ ብዘይምህላዉ ፣ እቶም ባህላዊ ስርዓት ኣፈታተሓ ጎንፂ ኣኪብካ ካብ ወለዶ ናብ ወለዶ
ንምምሕልላፍን ንቐፃሊ ወለዶ ተዓቂቦም ክፀንሑን ኣብ ሓደ ከባቢ ተወሲኖም ከይተርፉን ዝዓለመ እዩ።

1.3. ዕላማመፅናዕቲ
መፅናዕቲ ሓፈሻውን ዝርዝርን ዓላማታት ከምዚ ዝስዕብ ተቐሚጦም ኣለዉ።

1.3.1.ሓፈሻዊ ዕላማ

ቀንዲ ዕላማ እዚ መፅናዕቲ እዚ ኣብ ውሽጢ ወረዳ ደጉዓ ተምቤን ከባቢ ሃገረሰላም ዝርከቡ ናይ ሓሙሽተ
ጣብያታት ማሕበረሰብ ባህላዊ ስርዓት ኣፈታትሓ ጎንፂ እንታይ ከምዝመስሉ ንምፅናዕን ምስናድን እዩ።

2
 1.3.2. ዝርዝር ዕላማ
ናይዚ መፅናዕቲ እዚ ዝርዝር ዕላማታት እዞም ዝስዕቡ እዮም። ንሳቶም እውን፦
 ኣብቲ ማሕበረሰብ ብተደጋጋሚ ዘጋጥሙ ዓይነታት ጎንፂ ምፍላይ፤
 ሽማግለታት ዓዲ ኣብቲ ማሕብረሰብ ንዝፍጠሩ ጎንፅታት ንምፍታሕ ዝጥቀሙሎም
ብልሓታት ምንፃር፤
 ባህላዊ መፍትሒ ጎንፂ ትካላት ኣብ ዕርቂ እዋን ዝጥምሎም ሃይማኖታውን ባህላውን
ስርዓታት ምትንታን
 ባህላዊ ኣፈታትሓ ጎንፂ ስነ ስርዓት ዕርቂ ምስ ዘመናዊ ቤት ፍርዲ ዘለዎም
ርክብ ምምርማር፤

1.4. ረብሓመፅናዕቲ
እዚ መፅናታዊ ፅሑፍ ተራቢሑ ናብ መንበብቲ እንተተባፂሑ፡-ዝፀንሑ ባህላዊ ሰርዓት ኣፈታትሓ ጎንፂ
ተዓቂቦም ንክኸዱ፤ ንመፅናዓይዓበይ ልምዲ ይፈጥረሉ ፤ ናይ ወረዳ ደጉዓ ተምቤን ከባቢ ሃገረሰላም ባህላዊ
ኣፈታትሓ ጎንፂ ኣብ ካልኦት ከባብታት ንክፍለጥ ይጠቅም፤ከምኡ እውንኣብዚ ርእሲ ኣድሂቦም ንዝሰርሑ
ኣካላት ከም እታዎታት ኮይኑ ከገልግልይኽእል:: ብተወሳኺ ባህላዊ ስርዓት ኣፈታትሓ ጎንፂ ብቅርስነት
ብምውሳድ ናብ ወለዶ ንምትሕልላፍ ይሕግዝ::

1.5.ደረትመፅናዕቲ
እዚ መፅናዕቲ ብሰፊሑ ክፅናዕ እኳ ዝግበኦ እንተኾነ ብሰንኪ ሕፅረት ዓቕምን ግዘን ኣብ ብቦታ ዝተወሰነ
ኣብ ወረዳ ደጉዓ ተምቤን ከባቢ ሃገረሰላም ዘለዋ ሓሙሽተ ጣብያታት ኣብ ዝርከቡ ማሕበረሰብ ጥራሕ
እዩ:: ኣብዚ ውሽጢ ድማ ባህላዊ ስርዓት ኣፈታትሓ ጎንፂ ዘድሀበ ኮይኑ ኣብቲ ከባቢ ንዘጋጥሙ ዓይነታት
ጎንፂ ( ናይ ሰብኣይን ሰበይትን ባእሲ፣ ሃንደበታዊ ባእሲ፣ ብዝሕረስን ዘይሕረስን መሬት ፅበት ዝለዓሉ
ጎንፅታት፣ ብምክሕሓድ ዝፍጠር ጎንፂ፣ ናይ ቅትለት ጎንፂን ብዓመፅ ጓል ኣነስተይቲ ዝፍጠር ጎንፂን) ጥራሕ
ኮይኑኣገባብ ኣፈታትሐኦምን ብክወናዊ ኣገባቦም ምትንታን እዩ።

1.6 ኣብ እዋን መፅናዕቲ ዘጋጠሙ ፀገማትን መፍትሕታትን

እዚመፅናዕቲንምፅናዕመረዳእታኣብዝተኣከበሉእዋንመፅናዓይዘጋጠምዎፀገማትንዝተወሰዱ
መፍትሕታትን የካትት፡፡ ፀገማት ኮኑ መፍትሕታት ድማ ብዝርዝር ቀሪቦም ኣለዉ፡፡

1.6.1 ኣብ እዋን መፅናዕቲ ዘጋጠሙ ፀገማት

3
መፅናዕቲ ኣብ ዝካየደሉ እዋን ኣብ ከይዲ ኣተኣኻኽባ መረዳእታ ውሽጢ ኩሉግዘ ምቹው ኩነታት
ኣብ ዝተደለየ ቦታን ግዘን ዘይክኸውን ይኽእል ፡፡ ስለዝኾነ ድማ መፅናዓይ እዚ መፅናዕቲ
እንተካይድ ዝስዕቡ ፀገማት የጋጥምዎ ነይሮም፡፡

1.ቃለ መሐትት ዝግበረሎም ሰባት ኣብዘሐኦም ሓረስቶትን ስራሕ ብጣዕሚ

ዝበዘሖምን ስለዝነበሩ ሐዚ ግዘ የብለይን ናብ ካሊእ ሰብ ኪድ ምባል፡፡
2. ወሃብቲ መረዳእታ ካብ ዝተጠቐሰ ዛዕባ ናይ ምውፃእ ኩነታት ነይሩ፡፡
3. ቃለ መሐትት ዝግበረሎም ሰባት ኣብቲ ዝተቆፀርዎ ግዘን ሰዓትን ዘይምርካብ
4..በቲ ዛዕባ ፍልጠትን ተመክሮን ዘለዎም ሰባት ሓሳቦም ንምግላፅ ፍቓደኛታት ዘይምዃን

1.6.2 ዝተወሰዱመፍትሒታት
እዚ መፅናዕቲ እንተካየድ ኣብ ላዕሊ ዝተጠቐሱ ፀገማትየጋጥሙ እምበር
ዝስዕቡ መፍትሕታት ብምውሳድ መረዳእታ ተኣኪቡ እዩ::

1.ቃለ- መሐትት ዝግበረሎም ሰባት ስራሕ ኣብ ዘይሰርሑሎም በዓላት ብምርኻብ:

2.መረዳእታ እንትህቡ መዘክር ብምሓዝ ካብ ዝተደለየ ዛዕባ እንትወፁ ሕቶ ብምድጋም ናብቲ ሕቶ
ብምምላስ ዘድልዩ ሓሳባት ጥራሕ ብምፅሟቕን::
3.ተስፋ ብዘይ ምቁራፅ ምፅባይን እንተዘይ መፂኦም ውን ካሊእ መዓልቲ ብምጥዕዓምን::
4.ቃለ መሐትት ዝግበረሎም ሰባት ናይቶም ሕቶታት ዕላማ ብምብርህራህ ፍቓደኛታት ኾይኖም
መረዳእታ ክህቡ ተገይሩ::

1.7 ሜላ ኣቀራርባ መፅናዕቲ

ኣብዚ መፅናዕቲ ዝካተቱ ኣመራርፃ ወሃብቲ መረዳእታ ፣ ሜላ ኣተኣኻኽባ መረዳእታን ሜላ
ኣተናትና መረዳእታን የካትት፡፡

1.7.1 ገለፃ ዝፅናዕ ቦታ

መፅናዕቲ ዝተኻየደሉ ቦታ ኣብ ወረዳ ደጉዓተምቤን ከባቢ ሃገረሰላም ዘለዋ ሓሙሽተ ጣብያታተ
ኮይኑ ኣብ መልፋ፣ ማሕበረስላሴ፣ ሃገረሰላም፣ ሚካኤል ዓብይን ሰላምን ዘድሀበ እዩ፡፡

4
1.7.2 ኣመራርፃ ወሃብቲ መረዳእታ
መፅናዓይ እዚ መፅናዕቲ ን ንምፅናዕ ዝተጠቐመሉ ኣመራርፃ ወሃብቲ መረዳእታ ዕሉም ሜላ ኣመራርፃ ወሃብቲ
መረዳእታ እንትኸውን ብዕላማ መፅናዓይ መሰረት 15 ሰባት መሪፁ እዩ፡፡ ካብቶም ሰባት ሰብፀጋ
ዕድመዝኾኑን ብተመክሮን ብትምህርትን ዝበሰሉን ሰባት 12 ሰባት ብምሕራይ መረዳእታ ክህቡ ጌሩ እዩ፡፡

1.7.2.1 ሜላ ኣተኣኻኽባ መረዳእታ

መፅናዓይ እዚ መፅናዕቲ ንምፅናዕ ዝተቐመሉ ሜላ ኣተኣኻኽባ መረዳእታ ብቃለ-መሕትትን ጉጅላዊ ምይይጥን መረዳእታ
ኣኪቡ እዩ፡፡

1.7.2.1.1 ቃለ-መሕትት
“ቃለ-መሕትት ማለት ተሓታቲ ምስ ሓታቲ ብኣካል ተራኺቦም ዘካይድዎ ቃለ-ምልልስ እዩ፡፡ እዚ ድማ ካብ ካልኦት
ሜላ መአከቢ መረዳእታ ዝሓሸ እዩ፡፡” ያለው(2004፣176)

1.7.2.1.2 ጉጅላዊ ምይይጥ

ጉጅላዊ ምይይጥ ማለት ኣብዝሓ ግዘ ኣብቲ ዛዕባ እኹል ኣፍልጦ ይህልዎም እዩ ተባሂሉ ዝውሰዱ ሰባት ብምውሳድ
ኣብ ዙርያ ባህላዊ ኣፈታትሓ ጎንፂ ብጉጅለ ብመዃን እናተመያየጡ መረዳእታ ክህቡ ዝግበር ኣገባብ እንትኸውን በዝሒ
ተሳተፍቲ ክሳብ ዓሰርተ ክልተ ክኸውን ይኽእል፡፡

1.7.2.1.3 ሜላ ኣተናትና መረዳእታ

መፅናዓይ እዚ መፅናዕቲንምፅናዕ ዝተጠቐመሉ ሜላ ኣተናትና መረዳእታ ክወናዊ ዝመሰረቱ ትንተና እዩ፡፡ ክወናዊ
መሰረት ዝገበረ ትንተና ማለት እቲ ባህላዊ ስርዓት ኣፈታትሓ ጎንፂ ኣብ ዝቦቐለሉ ማሕበረሰብን ባህላዊ ከባቢ ውሽጢ
ናይ ምፅናዕን ምገላፅን ተግባር እዩ፡፡

5
 ምዕራፍ ሰለስተ ፥ መይላ ኣፀናንዓ

3.1 ዝርዝር መፅናዕቲ ቦታታት

መፅናዕቲ ዝካየደሉ ቦታ ኣብ ክልል ትግራይ ፣ ዞባ ደቡባዊ ምብራቕ፣ወረዳ ደጉዓተምቤን፣ ከባቢ ሃገረሰላም
ዘለዋ ጣብያታት መልፋ፣ ሰላም፣ ማህበረስላሴ፣ ሚካኤልዓብይን ሃገረሰላምን እንትኾና ንመፅናዕቲ ዝተመረፃ
ቦታታት እየን።

3.2 ኣመራርፃ ወሃብቲ መረዳእታ

ነዚ መፅናዕቲ ንመክያድ ኣብተን ተፀናዕቲ ቦታታት ኣብ ናይቲ ማሕበረሰብ ባህላዊ ስርዓት
ኣፈታትሓ ጎንፂ ልምድን ብዙሕ ተመክሮ ኣለዎም እዩ ዝበሃሉ ዓበይቲ ሰባት ከካብ ጣብይኡ
ዝተውፃእፅኡ እዮም። ጠቕላላ ዓሰርተ ክልተ እንትኾኑ ብዕሉም ኣገባብ ዝተመረፁ እዮም።
መፅናዓይ ዕሉም ሜላ ኣመራርፃ ዝተጠቐመሉ ምኽንያት መፅናፅቲ እኹል ሓበሬታ ዝረኽበሉ ሜላ
ንሱ እዩ ኢሉ ስለዝኣመነእዩ።

3.3 ሓበሬታ ዝተኣከበሉ መንገዲ

መፅናዓይ ሓበሬታ ዝኣከበሉ መንገዲ ክፉት ቃለ-መሐትትን ጉጅላዊ ምይይጥን እዩ። እዚ ሜላ ሜላ
ዝመረፀሉ ምኽንያት ሓበሬታ ዝህቡ ኣካላት ብዕላማ ተኮር ዘተመረፁ ሰባት ስለዝኾኑ እዩ።
ብዝበለፀ እውን ኣብቲ ስነ-ስርዓት ባህላዊ ኣፈታትሓ ጎንፂ ኣድሂቡ ዛዕባታት መፅናዓይ እናልዐለ
ወሃብቲ ሓበሬታ ብጉጅለ እናተመያየጡ ዘድልዩ ሓበሬታት ንክእክብ ጉጅላዊ ምይይጥ ወሳኒ ኮይኑ
ስለዝረኸቦ እዩ።

6
 3.4 ሜላ ኣተናትና
መፅናዓይ እዚ መፅናዕቲንምፅናዕ ዝተጠቐመሉ ሜላ ኣተናትና መረዳእታ ክወናዊ ዝመሰረቱ ትንተና እዩ፡፡
ክወናዊ መሰረት ዝገበረ ትንተና ማለት እቲ ባህላዊ ስርዓት ኣፈታትሓ ጎንፂ ኣብ ዝቦቐለሉ ማሕበረሰብን ባህላዊ
ከባቢ ውሽጢ ናይ ምፅናዕን ምገላፅን ተግባር ስለዝኾነ ብክወናዊ ዝግለፅ ስለዝኾነን እዩ፡፡

7
 ምዕራፍኣርባዕተ፥ ትንተና መረዳእታ

4.1 መበገስታት ጎንፂ ኣብ ወረዳ ደጉዓተምቤን ከባቢ

ሃገረሰላም

ኣብዚ ማሕበረሰብ ውሽጢ ብዋናነት ንጎንፂ መበገሲ ዝኾኑ ቅትለት ሰብ፣ ምዝራፍ ደቂ ኣነስትዮ፣
ቅትለት እንስሳት ዘቤት፣ ምጥሓስ ዶብ፣ ኣብ ሓረስቶት ብዝፍጠር ናይ ጋህፂ ቦታታት ወዘተ…
እዮም፡፡ እዞም ሰባት ዘለዓዓልዎ ጎንፂ ቀስ ብቀስ ናብ ቤተሰብ እናተቐፃፀለ ይኸይድ፡፡

ከም እምነት ኣብዝሓ ወሃብቲ ሓበሬታ መፅናዓይ ኣብ ውልቀ ሰባት ንዝፍጠሩ ጎንፅታትመበገሲኦም

ውስንነት ናይ ተፈጥሮ ሃፍትን ክሕደትን እዮም ፡፡ እዚኣቶም ድማ ብዋናነተ ብፅበት መሬትን ልቓሕ ብእዋኑ
ብዘይ ምምላስን ከምኡ ውን ምኽሓድ ዝበሉ እዮም፡፡ ሓረስታይ ዘለዎ ውሱን መሬት ንሕርሻ ስለዝውዕል
ንከፍቲ መውዓሊ ዝኸውን መሬት ዳርጋ የለን ፡፡ መፅዓኛታት ኮነ ንከፍቲ ዝንቀሳቐሳሉ ቦታ ብጣዕሚ ፀቢብ
ካብ ምዃኑ ዝተለዓለ እቲ ሓደ ናይቲ ሓደ ንከጥቀም እንትብል ጎነፂ ይፍጠር፡፡ ካልኦቶም ሰባት ድማ ዕለታዊ
ናብረኦም ንምምላእ እንትብሉ ካብ መንግሰቲ ኮነ ካብ ውልቀ ሰብ ዝልቅሑዎ ገንዘብ ኮነ ንብረት ካብ
ዝምለሰሉ ግዘ እንትሓልፍ እውን ጎንፂ ይፈጥሩ፡፡

4.2 ዓይነታት ጎንፂ ኣብ ወረዳደጉዓተምቤን ከባቢ ሃገረሰላም

4.2.1 ናይ ሰብኣይን ሰበይትን ጎንፂ

ሰብኣይን ሰበይትን ብዝተፊላለየ መንገዲ ነገር ከልዕሉ ይኽእሉ፡፡እናዓበየን ይኸይድ እሞ ገፊሕ ጎንፂ
ይኸውን፡፡ ንምልዓል ጎንፂ ምኽንያት ካብ ዝኾኑ ድማ፣

1.ሰብኣይ ካብ በዓልቲ ገዝኡ ወፃኢ ብሕቡእ ምስ ካልአይቲ ሰበይቲ ርክብ ግብረ-ስጋ እንትፍፅምን ምስ
ሰበይቱ ፈለማ ዝነበሮፍቕሪ አናቐሰ እንትኸድን ብኣጋጣሚ በዓልቲ ገዝኡ እንተሰሚዓ ብቅንኢ ተለዓዒላ
ንፅልእን ፀርፍን እንትበቅዕ፣

2.ሰብኣይ ኣብ ሰራሕ ደኺሙውዒሉ ናብ ገዛ እንትኣቱ በዓልቲ ገዝኡ ኣብ ዝጠመዮ ሰዓት ምግቢ ከየቕረበት
ሱቕ እንትትብል፣

8
3.ሰብኣይ ዝረኽቦ ገንዘብ ኣብ መስተ ብምጥፋእ ናብ ገዝኡ እንትኣቱ ሙሉእ መዓልቲ ንጎጆብሕ ጥልዕ
እናበለት ዝወዓለት በዓልቲ ቤቱ ብናይ ስኽራን ድፍኢት እንትወቕዓን ኣብ ቤተሰብ ሽግር ከምዝፍጥር
ብተደጋጋሚ እናተመኸረ ለውጢ ዘይብሉ እንትቕፅል፣

4.ሰብኣይን ሰበይትን ምስ ናይቲ ሰብኣይ ኣዶ ሓቢሮም ኣብዝነበርሉ እዋን ፣ ሓማታ ንመርዓት ብዘለዋ
ሕማቕ ኣረኣእያ ብዘይኾነ በለካ-ለኽዐካ ሰብኣያ ኣዳሚፁን ትኹረት ሂቡን ምስ ሰበይቱ ብተደጋጋሚ
እንትጨቓጨቕ፣

5.ሰበይቱ ምስ ጎረባብቲ ዘይትስማዕማዕ ፀባያ ብፀርፍን በለካ-ለኽዐካ ዝተመለአ ብእትገብሮ

ዘይምስምዕማዕ ፣

በዞም ኣብ ላዕሊ ዝተጠቐሱ ምኽንያታትን ካልኦትን ናይ ሰብኣይን ሰበይትን ጎንፂ ብምልዓል ክሳብ ሓዳር
ምፍራስ ይበፅሕ፡፡

4.2.2. ባእሲ

ባእሲ ብሃንደበት ዝፍጠር እዩ፡፡ ሃንደበት ብዝተፈጠረ ኩነታት ብክልቲኦም ተባኣስቲ ዘይተሓሰበን ትፅቢት
ዘይገበርሉን እዩ፡፡እዚ ድማ በቲ ማሕበረሰብ ዝድነቕ ከይኮነስ ዝወገዝ ወይ ዝኩነን እዩ፡፡ እዚ ጎንፂ ብክልተ
መንገድታት ክፍጠር ይኽእል፡፡

እቲ ሓደ መንገዲ ቅድም ክብል ተቐያይሞም ወይ ፅልኢ ዝነበሮም ሰባት ኣብ ናይ መርዓ ጓይላ፣ መዓልቲ
ዕዳጋ፣ ሕርሻ መሬትን እንስሳት መውዓሊ ቦታታትን እንትራኸቡ እቲ ዝሓለፈ ነገር ብምዝካር ጎንፂ ከልዕሉ
ዝኽእሉ እንትኸውን እቲ ኻልኣይ መንገዲ ድማ ክልቲኦም ንምብኣስ ፈፂሞም ሓሲቦምዎ ዘይፈልጡ
ሃንደበታዊ ባእሲ እዩ፡፡ እዚ መብዛሕቲኡ ግዘ ብድፍኢት ኣልኮላዊ መስተታት ብምስታይ (ብምስካር )
ዝፍጠር ኮይኑ ኣብዝሓ ግዘ ድማ ኣብ ዘይፋለጡ ሰባት የጋጥም፡፡ብተወሳኺ ሱዋ ፣ ሜስ ፣ ወይ እውን ኣረቂ
ምስ ዝሸጣ ኾማሮ ምስአን ክሓድሩ እንትደልዩ እሞ ምስ ካሊእ ከምኦም ዝበለ እንትፋጠጡ ፤ኣብ ዓመት
በዓል፣ ኣብ መዓልቲ ዕዳጋ ፣ ኣብ መርዓን ድግሳትን እናተበለዐን እናተሰተየን ድሕሪ ምፅንሑ ፀወታ
ንክጅመር ሓደ ሰብ ከበሮ ንምሓዝ እንትቀዳደም ኣነ ክሕዝ ኣነ ክሕዝ ምስ ዘለዎም ስኻር ናብ
ባእሲ ይኣትው ፡፡ መበገሲ ባእስታት ብዙሓት እንትኾኑ ኣብዝሓ ግዘ ግን ካብ ጉድለት ጥንቃቐን፣
ካብ ሸለትነትን ዝንገዐን እዮም ይብሉ ወሃብቲ መረዳእታ መፅናዓይ፡፡

9
 4.2.3.ብዝሕረስን ዘይሕረስን መሬት ፅበት ዝለዓሉ ጎንፅታት

እዚ ዓነት ጎንፂ ብመሬት ፅበት ዝለዓል ጎንፂ እዩ ፡፡ ኣብዚ ውሽጢ ሰባት ንውለቀ ጥቕሞም ከኽብሩ ክብሉ
ዝገብርዎም ኣብ ናይ ሰባት መሬት ብምድፋእ ብኣነ እየ ዝበልፅ ዝዓይነቱን መን ክሪኦ ኔሩ ብዘብልን ወዘተ
ዝፈጠሩ ጎነፅታት እዮም፡፡ ብዚ ኣጋጣሚ ውልቀ ሰባት በቲ ዝተፈጠረ ኩነታትን ቅደሚኡ ዘይምርድዳእ
እንተነይርዎምን ናብ ጎንፂ ይኣትዉ፡፡

4.2.4 ብምኽሓድ ዝፍጠር ጎንፂ

እዚ ጎንፂ ዝፍጠር ደቂ ሰባት ዕለታዊ መነባብረኦም ንምምላእ ካብ ካልኦት ዝወሰድዎ ገንዘብ ንዘይምምላስ
እንትክሕዱ እዩ፡፡ ኣለቃሕን መለቅሕን ምዃን ከም ባህሊ ልሙድ እንትኸውን ምኽሓድ ግን ብጣዕሚ
መነወሪን በቲ ማሕበረሰብ ሃይማኖታዊ ፅዕንቶ ዘለዎን
እዩ፡፡ መለቅሕን ተለቃሕን ምዃንበቲ ህዝቢ “ዘየለቅሒኸ ቀታሊ ዘይምልስ ከታሪ “ብዝብል ምሰላ
ተወሃሂዱ ዝነብርን እንትኸውን እቲ ልቓሕ ካብውልቀ ሰብ ወይ ካብ መንግስቲ ክኸውን ይኽእል እዩ፡፡
ኣብዝሓ ግዘ ግን ጎንፂ ዝፍጠር ካብ ውልቀ ሰብ እንትኸውን እዩ፡፡ ሰባት ንዝተፈላለዩ ስራሕቲ ኢሎም
ገንዘብ ይልቅሑ እሞ ብእዋኑ ከይመለሱ እንትተርፉ ምስ መለቅሒ ጎንፂ ይፈጥሩ፡፡

ካብ ማሕበረሰብ እዚ ከባቢ ልቓሕ ዘድለዮም ሰባት ንዝተፈላለዩ ስራሕቲ ንምስራሕ፣ ድርጅት ንምኽፋትን
ዝተፈላለዩ ዝራብሑ ነገራት ንምግዛእ ኢሎም ካብ መንግስቲ ልቓሕ ወሲዶም ገገሊኦም ኣብ መስተን
ጭፈራን ወዘተ… ይውዕል እሞ ይባኽን፡፡ ስለዚ መመለሲኡ ግዘ እንትኣክል ብወንጀል ክኽሰስ ስለዝኽእል
ካብ ውልቀ ሰብ ወሲዱ ይምልስ ፡፡ ኣብዚ ማሕበረሰብ ውሽጢ ከምዚ ዓይነት ኩነታት ዘጋጥሞም ሰባት ናይ
ኣጠቓቕማ ጉድለት ዘለዎም ን ናይ ስነ-ልቦናዊ ፀገም ዘለዎምን እዮም፡፡ ብዝተወሃቦ ግዘ ገደብ ክምልስ
እንተዘይክኢሉ ድማ ብሕጊ ዘለዎ ንብረትን ጥሪትን ተሸይጡ ክምልስ ይግበር፡፡

4.2.5.ናይ ቅትለት ጎንፂ

ኣብ ወረዳ ደጉዓ ተምቤን ከባቢ ሃገረሰላም ዝነብሩ ማሕበረሰብ ብዝተፈላለዩ ማሕበራዊ ትካላት
ዝተሓባበሩን ብሓባር ተኸባቢሮም ዝነብሩን እዮም፡፡ ይኩን ደኣምበር እዚኦም ማሕበረሰብ ከምኩሉ ሰብ

10
ውልቃዊ ጥቕሚ ንመርካብ ብዝገብርዎ ምንቅስቓስ ሓደ ሰብ ምስ ሓደ ሰብ ዘይምጥዕዓም ክፍጠር ይኽእል
፡፡ ብንእሽተይ ነገር ዝተጀመረ እናሓደረ እናበኣሰ ይከይድ እሞ ድሕሪ ግዘ ድማ ናብ ዘየተደለየ ከቢድ ጎንፂ
የምርሕ፡፡

ቅትለት መበገሲኡ ብኣጋጣምያዊ ኩነታት ብዝለዓሉ ባእስታት፣ ቂምበቐል ቕትለትን ብገርሂ መውቃዕትን
ወዘተ… ዘፍጠር እዩ፡፡ ስለዚ ቅትለት ዘጋጥም ኮነ ኢልካን ብሃንደበትን ክፍጠር ይኽእል፡፡

ኣብ ማሕበረሰብ ወረዳ ደጉዓ ተምቤን ከባቢ ሃገረሰላም ቅትለት ቀይሕ ደምን ፀሊም ደምን ተባሂሎም
ኣብ ክልተ ይኽፈሉ፡፡ ቀይሕ ደም ዝበሃል ሰባት ብቐሊሉ ክገድፍዎ ዝኽእሉ እዩ፡፡እዚ ማለት ቀታልን
ተቐታልን ዝፀነሐ ምንም ዓይነት ፅልኢት ዘይነበሮም ፣ ብስኽራን ወይ ብኣጋዓሚ ብዝተፈጠረ ጎንፂ
ዝፍፀም ዓይነት ቅትለት እዩ፡፡ እዚ ዓይነት ቅትለት ብናይ ኽልቲኦም ቤተሰብ ብጣዕሚ ዝኽረረ ቂምን
ፅለኢትን ኣየሕድርን፡፡ ምኽንያቱ ቀታሊ ንመዋቲ ኾነ ኢሉ ዝፈፀሞ ኣይኮነን፡፡እዚ ማለት ቀታሊ ከይሓሰቦ
ወይ ብኣጋጣሚ ቅትለት እንትፍፅም ቀይሕ ደም ይበሃል፡፡

እቲ ካለእ ፀሊም ደም ድማ ሕዱር ቂም ዝነበሮም ፣ ናይ ሐዚ እውን ተወሳኺ ብምግባር ንቐፃሊ እውን

ናቐፀለ ዝኸ ይድ ደም እዩ ይብሉ ወሃብቲ መረዳአታ እዚ መፅናዕታዊ ፅሑፍ ፡፡ እዚ ድማ ብቐታሊ ኮነ
ብመዋቲ ቤተሰብ ሱር ሰዲዱ ዝፀነሐ፣ ብዝነበሮም ሕዱር ቂም ቐታሊ ኮነ ኢሉን ቦታ ሓልዩን ዝፍፀም
ዓይነት ቅትለት እዩ፡፡ እዚ ዓይነት ቅትለት ብክልቲኦም ወገናት ብቐሊሉ ዘይጠፍእ ኩርኳሕ የሕድረሎም ፡፡
ናይዚ ናይ ዕርቂ ስርዓት ድማ ብዙሕ ግዘ ዝወስድ ፣ ብጣዕሚ መድካምን ወረድ ደይብ ዝበዝሖን እዩ፡፡

4.4.6 ብምዕማፅ ወይ ዓመፅ ጓል ኣነስተይቲ ዝፍጠር ጎንፂ

ናይዚ ዓይነት ጎንፂ ቀንዲ ምኽንያት ናይታ ቆልዓ ቤተሰብ ንናይ ዓዲ ወዲ ቤተሰብ ሕቶ ጓልኩም ሃቡና
ከይተቐበሉ እንትተርፉ እዩ፡፡ በዚ ኩነታት ምስ ወለድን ቤተሰብን እታ ቆለዓ ንህልኽባር ይደፋፍኦም እሞ
እቲ ዝተኣበየ ወዲ ብዕድመ መሓዙቱን ኣዕርኽቱን ብምትሕብባር ፅምዋ መሪፆም ይዕምፅዋ፡፡ እዚ ተግባር
ወለዱ ስለዘይቅበልዎ ብቀጥታ ናብ ናይ ወለዱ ገዛ ክወስዳ ስለዘይኽእል ንሽዑ ዝኽውን ገዛ ደላልዩ
የዳሉ።እዚ ተግባር ንምፍፃም ፈለማ እታ ቆልዓ ኣበይ ከምእትውዕል፣ ዕዳጋ መዓዝ ከምእትኸይድን ንማይ
ምምፃእ መዓዝ ከምእትወርድን ምስ የዕርኽቱ ኮይኑ ስለላ ምስ ኣካየደ ፤በይና ኣብ ዝኾነትሉ እዋን ሓልዩ
ይዕምፃሞ ናብቲ ነዚ ጉዳይ ኢሉ ዘዳለዎ ገዛ ተሸኪሞም ይወስድዋ።

ድሕሪ እዚ ናይታ ቆልዓ ድንግልና ይወሰዳ። ኣብዚ እዋን ዓማፂ ምስ ተዓማፂት ትውልዶምን ሓረግ
ዘርኦምን ዘይዛማዱ / ዘይመዋስብቲ/ እንትኾይኖም እቲ ጎነፂ ይጋደድ። ኣብዚ እዋን ዓማፂ ዝፈፀሞ ፍፃመ
ዝዛረቡን ዝልምኑን ሽማግለታት ይልእኽ ።

11
 4.3 ባህላዊ ስርዓት ኣፈታትሓ ጎንፂ ኣብ ወረዳ ደጉዓ ተምቤን ከባቢ
ሃገረሰላም

4.3.1 ስርዓት ኣፈታትሓ ጎንፂ ሰብኣይን ሰበይትን

ናይ ሰብኣይ ሰበይትን ጎንፂ ብግዝያዊ ባእሲ ክፍጠር ይኽእል እዩ። ኣብዚ እዋን እዚ እታ ሰበይቲ መንገዛ ገዝኣ
ገዲፋቶ ናብ ስድራኣ ትኸይድ ። ካብ ክልቲኦም ዝተወለዱ ህፃናት ድሕሪ ኣደኦም እቲ ገዛ ይፅልምቶም ።
እዚ ምጉናፆም ስድራ ንክፈርስ ምኽንያት ክኸውን ስለዝኽእል ስድራ ተበታቲኑ ከይተርፍ ናይቲ ከባቢ
ሽማግለታትን ፈተውቶምን እቲ ጎንፂ ንምፍታሕ ዓብይ ፃዕሪ ይገብሩ።እቶም ሽማግለታት ካብ ንክልቲኦም
ናይ ቀረባ ኣሕዋቶም ፣ ንክልቲኦም የስምዕዎም እዮም ዝበሃሉንናይ ምትዕራቕ ልምዲ ዘለዎምን ክኾኑ
ኣለዎም እዞም ሽማግለታት ብዛዕባ ተጓነፅቲ ውሱናት ሓሳባት ምስ
ረኸቡ ፈለማ ናብቲ ሰብኣይ ይኸዱ።ሰብኣይ ዘፃለኦም ዛዕባ ኩሉ ብዝርዝር ምስ ነገሮምን ብምንታይ
ክስማምዑ ክምዝኽሉን ምስ ኣረደኦም ናብቲ ናይ እታ ሰበይቱ ዘላቶ ስድራ ይኸዱ። እዞም ሽማግለታት
ልክዕ ከምቲ ነቲ ሰብኣያ መባኣሲኦም ዝሓተትዎ ኣብ ክልቲኦም ዝተፈጠረ ጎንፂ ብምንታይ ምኽንያት
ከምዝኾነ ነታ ሰበይቱ ውን ብምሕታት ንኽልቲኦም ከስማዕምዖም ዝኽእል ውን ክትነግሮም ይገብሩ። ንሳ
ብእትህቦም ሓሳብ ሽማግለታት ናይ ክልቲኦም ማእኸላይ ዝኾነ ሓሳብ ይሕዙ። ሽማግለታት በዓል ዝበልዎ
ሓፂር መዓልቲ ቆፂሮምይፊላለዩ።

መዓልቲ ቆፀሮ ኣኺሉ ሽማግለታት ተጓነፅቲ ሰብኣይን ሰበይትን ኣብ ዝቖፀርዎም ቦታ ኣራኺቦም ካብ

ዝሓለፈ ሓሳብ ብምዝኽኻር ኣብ ስምምዕነት ምስ በፅሑ ናይ ዕርቂ ስነ ስርዓት ይጅመር።

እቲ ስርዓት ኣፈታትሓ ጎንፂ ምስ እንተጅመር እቶም ሽማግለታት ኣብ ማእኸል ኮይኖም ሰብኣይን

ሰበይትን ድማ ሓዲኦም ብየማን ፣ ሓዲኦም ድማ ብፀጋም የቐጥዎም። ኣብዚ ሰዓት እቶም ሽማግለታት
ናይ ሰብኣይን ሰበይትን ሓሳባት ብምፅራይ ናብ ሓደ ዕልባት ንከኸዱ ይገብሩ።ኣብዚ ግዘ እዚ

“ዕንፀይቲ ኮይኑ ዘይጠሽ ፣ሰብ ኮይኑ ዘይሰሓሓት የለን“።ስለዚ በቲ ሕጊ ዓዲ ንልምነኩም ኣለና ተዓረቑ
ይብሉ።እዚ ማለት ድማ ወድሰብ ኩሉ ግዘ ዝሰሓሓት ምዃኑን ካብ ስሕተቱ ምእራሙ ድማ ናይ ለባማት
ምዃኑይገልፁሎም።“ሰበይቲ ሓብሓቢት ስድራንግርማ ገዛን እያ።ኣብ ገዛኻ ውሻይ ምእታው ፅቡቕ
ኣይኮነን ፤እግዚኣብሄር ውን ኣይፈትዎን ስለዚ ተስማሚዕኹም ንበሩ”ኢሎም ንክስማዕምዑ ይልምንዎም።
ሰብኣይን ሰበይትን ኮይንኩም ፣ ቆልዑ ወሊድኩም ጎንፂ ምልዓል ፅቡቕ ኣይኮነን ፤ብሰላምን ፍቕርን ምንባር
ዝመስልዎ የለን ብምባል ክልቲኦም ክተዓረቑ /ክስማዕምዑ/ ይገብሩ።ክልቲኦም /ሰብኣይን ሰበይትን/
ዝሓለፈ ሕማቕ ነገር /ጎንፂ/ ረሲዖም ንቐፃሊ ሰላማዊ ናብራ ንክነብሩ ብጣዕሚ ዝበደለ እንተሃልዩ እውን
ንተበዳሊ ካብ ዘለዎም ጥሪት መልዕሎ ተገይሩሉ ወይ ተገይሩላ እቲ ጎንፂ ይፍታሕ።ከምኡ ውን ንቐፃሊ
ከምዚ ዓይነት ጎንፂ ከይፍጠር ፣ ዝፈጠረ ድማ ካብ 2000 ክሳብ 5000 ተቐፂዑ ናብ ዕርቂ ስርዓቱ ከምዝኣቱ
ገደብ ገይሮም የስማዕምዕዎም።እቲ ገደብ ገንዘብ ምስ ተበዳሊ እዩ ዝተበሃለ ይፀንሕ እሞ ምስ
ተስማዕምዑ ንውላዶምን ንባዕሎምን ይኾኖም።በቶም ሽማግለታት ዝተወሃበ ገደብ ኣብ ሰብኣይን
ሰበይትን ደጊሙ ጎንፂ ከይለዓል ዓብይ ኣስተዋፅኦ ኣለዎ።

12
በዚ ዛዕባ በዳሊ ካሕሳ ንክፍል ይግበር።ኮይኑ ግና ኣብዝሓ ማሕበረሰብ እቲ ከባቢ ነቲ ካሕሳ
ኣይቅበሎን።ውሑዳት ብንደት ተሃላሊኮም ዝቕበሉ እውን ኣለው እዮም ። ብኣብዝሓ እምነት እቲ
ማሕበረሰብ ግን ካሕሳ ምቕባል ከም ነውሪ ስለዝቑፀር ኣብዘሐኦም ካሕሳ ኣይቅበልን ንእግዚኣብሄር ይቕረ
ይብሉ።

ኣብዚ እዋን ሰብኣይን ሰበይትን ናብ ቀደም ዝነበረ ፍቕሮም ብምምላስ ናይ ፍቕርን ታሕጓስን መግለፂ ኣብ
ገዛ እንተፀኒሑ ፅቡቕ፣ እንተዘይፀኒሑ ድማ ሰዋ ተገዚኡ ፣እንጀራ እውን ገዛ ዘፍረዮ ይብላዕን ይስተን።
እቶም ሽማግለታት ካብ ናይ ሕሊና ዕግበት ወፃኢ ምንም ዓይነት ክፍሊት የብሎምን።ብተወሳኺ እቶም
ሽማግለታት ብሃይማኖታዊ ግንዛበ እግዚኣብሄር ዝተጓነፀ ኣተዓርቑ እዩ ዝብል ይብሉ። ኣብ ማሕበረሰቦም
ጎንፂ ከይህሉ ዝገብርዎ ዘይተሓለለ ፃዕሪ እግዚኣብሄር ዓስብና ይኸፍለና እዩ ዝብል ዓብይ ግንዛበ ሒዞም
ዘዝተጓነፁ ሰብኣይን ሰበይትን ብዘይምስልቻው ተፋቒሮም ክነብሩ ይገብሩ።

4.3.2 ናይ ባእሲ ስርዓት ኣፈታትሓ ጎንፂ

ኣብዚማሕበረሰብ ኣብ ባእሲ ግዘ ዝተፈጠረ ጎንፂ ንምዝሓልን ንምፍታሕን ዝጥቀምሉ ናይ ሽንግልና ዕርቂ እዩ። ናይዚ
ማሕበረሰብ ናይ ባእሲ ዕርቂ ብክልተ መንገዲ ይከናወን።ሓዲኡ ኣብ ባእሲ ግዘ ናይ ኣካል ምጉዳል እነተጋጥም፤ ኣብነት
ናይ ዓፅሚ መስበርቲ፣ናይ ርእሲ መስበርቲ፣ናይ ደም ምፍሳስ ወዘተ… እንትኸውን በቶም ሽማግለታት ንተበዳሊ
ዝተወሰነ ካሕሳ ይግበር። ናይቲ ካሕሳ ገንዘብ ዋና ዕላምኡ ኣካሉ ንዝጎደለ ተበዳሊ ደርሆ፣ በጊዕ፣ ጤል ወዘተ ፀገንቲ
ነገራት ገዚኡ ነቲ ዝፈሰሰ ደም ንክትክእ ንክፅግነሉን ብምሕሳብ እዩ።እቲ ካልኣይ ድማ ካሕሳ ዘይብሉ ይቕረ
ብእግዚኣብሄር ዝበሃሃልሉ እዩ።ኣብዚ እቶም ሽማግለታት እቲ ጎንፂ እንትፍጠር ዝነበሩ ሰባት መረዳእታ ብምእካብን
ክልቲኦም ተጓነፅቲ ብዘቕርብዎ ሓሳብ እቲ ፍፃመ ይምርምሩ። በዚ እዋን ተጓነፅቲ በደሉ ዝኣመነን ዘይኣመነን ሓደ
ኣይኮኑን። ዝኣመነ ብሽማግለታት ውን ይድገፍ ፤ ዝኸሓደ ድማ ብሽማግለታት ይውቀስ። ከቢድ ጎንፂ እንተኾይኑ
ተጓነፅቲ በደሎም እንተኣሚኖም ይዓርቅዎም ፤ እንተተከሓሒዶም ግን እቲ ነገር ናብ ቤት ፍርዲ ኣምሪሑ ሕጋዊ
ስጉምቲ ይውሰደሉ።

ባእሲ ብኣጋጣሚ ዝፍጠር ምስ ምዃኑ ዝተጓነፁ ንምትዕራቕ ብዙሕ ውረድ ደይብ

ግዘኣይወደአሎምን።እቶምዘተዓርቕዎምሰባትውንጎረቤቶም፣የዕርኽቶም፣ደቂማሕበሮምን ቤተሰቦምን ክኾኑ
፣ደቂማሕበሮምን ቤተሰቦምን ክኾኑ ይኽእሉ።ሓሓሊፉ ግን ባእሲ ናብ ብጣዕሚ ኣፀጋሚ ዝኾነ ኩነታት
ዝበፅሐሉ ደረጃ ኣሎ። ኣብዚ እዋን እቲ ናይ ዕርቂ ከይዲ ብዙሕ ግዘ ዝወስድን ብጣዕሚ ኣፀጋምን እንትኸውን
ተጓነፅቲ ክዕረቑ እንተዘይክኢሎም ብዘበናዊ ቤትፍርዲ ይዳነዩ። እዚ ዝኾነሉ ኩነታት ተጓነፅቲ ፈለማ ክሲ
ኣቕሪቦም እንተነይሮም እሞ እቶም ሽማግለታት ድማ ክንዓርቆም ኢና ኢሎም እንተነይሮም እዩ።
እንተተዓሪቖም ሽማግለታት ዓሪቕናዮም ኢና ኢሎም ናብ ጣብያ ፖሊስ ወረቐት የእትዉ።

እንትዓርቅዎም ድማ፦
“ኣቱም ደቀይ ወለድኹም ውን ፅቡቕ እምበር ሕማቕ ኣይፈትውን ኔሮም፤ስለዚ ንስኻትኩም እውን መዓልቲ
እዩ እምበር ምንም ኣይፀነሐኩምን ስለዚ ተዓረቑ” ይብልዎም።

13
እዚ ማለት እቶም ሽማግለታት ናይ ተጓነፅቲ ወለዶም ፅቡቕነት ብምልዓል ተጓነፅቲ ሕሉፍ ናይ
ወለዶም ፍቕርን ሰነያን ብምዝካር ንክዕረቑ ይምሕፀንዎም።ካብ ሽማግለታት ዓዲ ፍቓድ ምውፃእ
ከም ዓብይ ንዕቐት ተገይሩ በቲ ማሕበረሰብ ስለዝውሰድ ተጓነፅቲ ካብ ፍቓድ ሽማግለታት
ኣይወፁን፤ እሺ ይብሉ።

ኣብመወዳእታእቶምሽማግለታትስነ-ስርዓት ምረቓ /
ፀላኢዓይንኹምይፍሰስ፣ካብዕሾኽምድርቤትካብሕሱምጎረበትይምሓርኩም፣ሃዋኪኹም የዐግሰልኹም፣ ካብ
ተመን ተናዳፊ ካብ ሕሱም ለፍላፊ ይምሓርኩም፣ፍቕርን ሰነያን የንግሰልኩም፣ ኣፋቒሩ
ኣየፃልእኹ፣ዕድመን ጥዕናን ይሃብኩም/ኢሎም በቢተራ ይምርቕዎም ።ብተወሳኺ ክልቲኦም
ተላዒሎም ንክሰዓዓሙ ብምእዛዝ ተጓነፅቲ ዝነበሮም ፅልኢ ይትረፍ ይትረፍ ምስ ተበሃሃሉ፣ናይ
ደስደስ እንጀራ፣ ስዋ፣ቡናን ከከም ገዝኡ ካልኦት እንግዶትን ይቐርበሎም። ሓቢሮም እናሰተዩን
እናበልዑን እቶም ሽማግለታት መስሓቕቲ ዝኾኑ ቀልድታት እናቕረቡ እናተጫወቱን ነቲ ጎንፂ
ኣረሳሲዖም ፣ ደስ ኢልዎም ይፈላለዩ።

4.3.3 ስርዓት ኣፈታትሓ ብዝሕረስን ዘይሕረስን

መሬትዝፍጠር ጎንፂ
በዚ ምኽንያት ኣብዚ ማሕበረሰብ ሰባት እንትጓንፁ ሽማግለታት ብዙሕ ውረድ ደይብ
ኣይበዝሖምን ። ዘተዓርቕዎም ውን ብኽልቲኦም ተጓነፅቲ ዝተመረፁ ናይቲ ዓዲ ሽማግለታት
እዮም። ስርዓት ዕርቂ እንትጅመር እውን ሽማግለታት ፈለማ ናይ ክልቲኦም ሓሳብ ይጅምሩ።
እቶም ፈታሕቲ ጎንፂ ተጓነፅቲ ዘስማዕምዖም ነገር ተረዲኦም ቆፀሮ መዓልቲ ይሕዙ። እቲ ቆፀሮ
መዓልቲ ምስ ኣኸለ ናብቲ ተደፊኡ ዝተበሃለ ናይ ሕርሻ ኮነ ዘይሕረሰ መሬት ብምኻድ እቲ
ዝተደፍአ ቦታ ብዓይኖም ሪኦም ንምስምዕማዕ ዓዕሪ ይገብሩ።ኣብቲ ተደፊኡ ዝተብሃለ ቦታ ኣብ
ዕደላ መሬት ዝፈልጡ ሰባት ውን ሒዞም ምስ ረኣይዎ ኣብ ዝጥዕሞም ካሊእ ቦታ ውን ኮይኖም
ነቲ ጎንፂ ንምፍታሕ ዕርቂ ይጅምሩ። ናይ ተጓነፅቲ ሓሳብ ብምስማዕ ናብቲ ዕርቂ እንትኣትዉ
ከምዚ ይብሉ፦

“ዓመትያ ዘየብልዕስ ዓመት የፃልእ ከምዝብሃል ፅልኢ ምንም ጥቕሚ የብሉን ፤ጎንፅስያ ድኻ ይገብር
እዩ እሞ ተዓረቑ ንልምነኩም ኣለና “ይብልዎም። እዚ ማለት ድማ ንሓደ ዓመት ዝኣክል ብዘየብልዕ
ምፅላእ ከምዘየድሊ፣ ዋላ ዓብይ ነገር እንተኾነ ውን ሸለል ኢልካ ምትዕራቕ ናይ እግዚኣብሄር
መንገዲ ምዃኑ ንምፍታሕ እቲ ጎንፂ ዝጥቀምሉ ምሰላ እዩ።

14
ካብቶም ሽማግለታት ሓደ ድማ ተወሳኺ ወለድና፦
በሊዑዘይምርቕ
ተጓኒፁዘይዕረቕ
ዕዳጋውዒሉዘይጥይቕ
ሰብ ኣይኮነን ይብሉ። ስለዚ ምጉናፅን ምትዕራቕን መናብርትና እዩሞ ተዓረቑ ንልመነኩም ኣለና ፤
ስምዑና እግዚኣብሄር ይስማዕኩም ይብሉዎም።እቲ ተደፈአ መሬት እውን ብኣውርኡ እቲ መሬት
ዘየፅገበ ዓርሞ ምድፋእ ኣየፅግብን ነውሪ እዩ፤ ካባኻትኩም ዘይንፅበዮ እዩ ተዓረቑ እናበሉ
ደጋጊሞም እናለመኑ የስማዕምዕዎም። ተጓነፅቲእውን እቶም ሽማግለታት ስለዝኸብድዎም
ምእንቲ ሰብ ኢሎም ይዕረቑ። ድሕሪ እዚ ብኽልቲኦም ወገናት ከምዚ ዓይነት ጎንፂ ከይፍጠር ገደብ
ነቲ ዕርቂ የፅንዖ እዩ ተባሂሉ ስለዝሕሰብ ካብ 1000 ክሳብ 2000 ብር ገደብ ይገብርሎም። ነቲ ዕርቂ
ዝጠሓሰ እቲ ዝተቐመጠ ገደብ ይቕፃዕ ብዝብል ነቲ ጎንፂ ይፈትሕዎ።

ኣብመወዳእታድማእቲጎንፂከይድገምኣብቅድሚቐሺቃለመሓላይፍፅሙ።ክልቲኦምጎንፆምረሲዖምተሰማዕሚዖምን
ክነብሩንገዛዘፍረዮድግስይቐርብእሞበቲናይቶምሽማገለታትቀልድታትንናይዕርቂፅቡቓትተመክረታትንተዘናጊዖም፣
ተሓጒሶምንተመራሪቖምን ይፈላለዩ።

15
 4.3.4 ስርዓት ኣፈታትሓ ብምኽሓድ ዝተፈጠረ ጎንፂ
እዚ ጎንፂ ዝፍጠረሉ ምኽንያት እዞም ማሕበረሰብ ዕለታዊ መነባብረኦም ንምምላእ እንትፅግሞም እዩ። ኮይኑ
ግና ተለቂሖም ዕለታዊ መነባብሮኦም ምስ ኣማልኡ እቲ ዝተጠቐምሉ ገንዘብ ኮነ ንብረት መመለሲኡ መዓልቲ
እንትሓልፎ ወይ ከይመለሰዎ እንትትተርፉ ምስ መለቅሒ ጎንፂ ይፍጠር። ኣፈጣጥርኡ ድማ በዓል ንብረት ወይ
ገንዘብ ንዘለቀሖ ንክምለሰሉ እንትሓቶ ብፅባሕ ድሕሪ ፅባሕ እናበለ ተለቃሒ እንተትክሮን እንትኽሕዶን
ዝፍጠር እዩ። ኣብዚ እዋን ጎንፂ ብዕርቂ ክፍታሕ ንክልቲኦም የስምዕዎም እዮም ዝተበሃሉ ሽማግለታት
ይምረፁ እሞ ካብ ክልቲኦም ተጓነፅቲ ሓሳባት ተቐቢሎም ዕርቂ እንትጅመር፦

በቢተራ እቶም ሽማግለታት“ዘየለቅሕ ኸ ቐታሊ ዘይምልስ ኸ ከታሪ” ከምዝበሃል ስለዘለቀሐካ ምስግና ይግበኦ
እምበር ከምዚ ኣይኮነን ውዕለትኡ። ስለዚ ተዓረቑ ይብሉ ። ብተወሳኺ “ካብያ ዝበልካዮ ዝጥለምስ
ዝወለድካዮ ይጠለም “ ካብ ኩሉ እግዚኣብሄር ዘይፈትዎ ኣብ ቃልካ ዘይምርካብ እዩ ስለዚ ኩለኹም ካብ
ቃልኩም ምውፃእ ዓብይ ሓጥያት እዩ እናበሉ ፤ እናተቐባበሉ ነቲ ዝኸሓደ ሰብ ንክኣምን ይገብሩ። ብምቕፃል
እቲ ከሓዲ ምስ ኣመነ እቲ ንብረት ወይ ገንዘብ እንተሃልዩዎ ሽዑ ክምልሰሉ ፣ እንተዘይሃልዩዎ ድማ ከከም
ኩነታቱ ክሳብ ክልተ ወርሒ ግዘ መመለሲ ይወሃቦ። መመለሲ መዓልቲ ምስ ኣኸለ ድማ እቲ ተለቃሒ ነቶም
ሽማግለታት ዓዲ ጌሩ ይምልሰሉ። ምኽንያቱ ብናይ ዓዲ ሽማግለታት ስለዝተዓረቑ እቲ ዝተመለሰሉ መሊሱ
ብህልኽ ኣይሃበንን ከይብሎ ምእንታን እዩ። ካብቲ ዝተብሃለ ግዘ ገደብ እንተ ኣሕሊፉ ግን እቲ ፈለማ እቶም
ሽማግለታት ዘቕመጥዎ ተወሳኺ ቅፅዓት ይውስኽ። እዚ ተወሳኺ ቅፅዓት ምቕማጥ ድማ እቲ ተለቃሒ ካብ
ዝተበሃሎ ከየሐልፍ ይገብሮ። ምስ ሽማግለታት ኮይኑ ምስ መለሰሉ ድማ ይቕረ፣ ይቕረ ተበሃሂሎም ፤
ተገባቢዞም ቂም በቀል ኣወጊዶም ይፈላለዩ።

4.3.5 ስርዓት ኣፈታትሓ ብቕትለት ዝተፈጠረ ጎንፂ

16
ሓደ ሰብ ብምፍላጥ ኮነ ብዘይ ፍላጥ ናይ ሰብ ህይወት እንተጥፍእ ዓዱ ለቒቑ ይጠፍእ። ኣብዚ እዋን ቐታሊ
ጥራሕ ዘይኮነ ዝጠፍእ ወይ ዝስደድ ስድርኡን ቤተሰቡን እውን ንብረቶም ከይሓዙ ንባዕሎም ይሕብኡ። እዚ
ዝኾነሉ ምኽንያት ኣብቲ እዋን ናይ መዋቲ ቤተሰብ ኣብ ንደትን ክቆፃፀርዎ ዘይኽእሉ ኩነታት ስለዝኾኑ ፣
ናይቶም ቀተልቲ ቤተሰብ እንትረኽቡ ቀጥታ ኽቀትልዎም ስልዝኽእሉን እዩ።ቐታሊ ቀቲሉ እንትስወር ኣብቲ
ማሕበረሰብ ዘለዉ ሽማግለታት ኣብ ዘለዎ ኮይኑ ሽምግልና ክሕዙን ንናይ መዋቲ ቤተሰብ ሽምግልና ክሕዙን
ብቤተሰቡ ኣቢሉ ይጥይቖም። እዚ ዝኸውን ድማ ቐታሊ ጥፍኣቱ እንትኣምን እዩ። ሽማግለታት ድማ
ብዘተለመንዎ መሰረት ክሽንግሉ ናብ ስድራ መዋቲ ይኸዱ። ስድራ መዋቲ ግን ሽዑንሽዑ ንሽምግልና እሺ
ኣይብሉን። እቶም ዝለኣኹ ድማ ናይቲ ዓዲ ፍሉጣት ሸንገልቲ ዝበሃሉን ኣቕሽትን ፣ ናይ ቤተክርስትያን
ኣልባሳት ለቢሶም ፤ መፅሓፍን መሳቕልን ሒዞም እዮም ዝኸዱ። እዚኦም ሽማግለታት ንሰለስተ ግዘ ዝኣክል
እናተመላለሱ ይሓቱ። ተለመንቲ ድማ በቲ ማሕበረሰብ ከይውቀሱ፣ ነቶም ዓበይቲ ዓዲ ንምኽባር ፣ ባህሎም
ንምዕቃብን ዕርቂ ኣብዮም ተባሂሎም እቲ ማሕበረሰብ ክየማረሮምን ክብሉ ንዕርቂ ፍቓደኛታት ምዃኖም
ይገልፁ።

እቶም ሽማግለታት እውን እቲ ጎንፂ ንምፍታሕ ቆፀሮ ሒዞም ፤ ነቲ ቐታሊ እውን ካብ ዝተሓበኦ ክመፅእ
ይገብሩ። ቐታሊ እንትመፅእ ድማ ከይርከብ ብዝትፈላለየ ዱራትን ብለይትን ስለዝመፅእ ዓብይ ማህሰይቲ
ይበፅሖ። ናይ መዋቲ ቤተሰብ ንሕጊ ምፍላጦም እኳ ናይ ግድን እንተኾነ እቶም ሽማግለታት ናብቲ ናይ ሕጊ
ቦታ ከይዶም ባዕልና ክንውደኦ ኢና ወይ ክነተዓርቖም ኢና እንተይሎም ግን ዕድል ይወሃቦም እዩ። በዚ
መሰረት ናይ መዋቲ ቤተሰብን ካብ ሽማግለታትን ተወኪሎም ናብ ቤት-ፍርዲ ይኸዱ። ከሰስቲ ድማ እቲ ጎንፂ
ብናይ ዓዲ ሽማግለታት ክፍታሕ ምድላዮምን ዘይምድላዮምን ንምርግጋፅ ብናይ ሕጊ ኣካላት ድልየትኩም ድዩ
ይበሃሉ በቲ ናይ ሽማግለታት ዓዶም ኣፈታትሓ ጎንፂ ብልየቶም ምዃኑ ምሰ ተረጋገፀ ፤ ቤት-ፍርዲ በቲ ናይ
ሽማግለታት ኣፈታትሓ ጎንፂ እንተተስማዕሚዖም እቲ መዝገብ ከም ዝዕፆ፣ እንተዘይተስማዕሚኦም ድማ ሕጋዊ
ክያዶ ከምዝኽየድ ነጊሩ፣ መዓልቲ ቆፂሩ ይሰዶም።
እቶም ሽማግለታት ድማ መዓልቲ ሽምግልና ቆሪፆም ይፈላለዩ። እቲ ጎንፂ ብታዕሚ ኣታሓሳሳቢ ስለዝኾነ ናይ
ቆፀሮ መዓልቲ ዝነወሐ ኣይግበርን።

ኣብቲ ኣሕፂሮም ዝቖፀርዎም መዓልቲ ሽማግለታት ናብ ናይ መዋቲ ስድራ እንትኸዱ ገስጊሶም ንጎሆ እቶም
ስድራ ናብ ስራሕ ከይተዋፈሩ እዩ። ናብ ገዛ ምስ ከዱ ድማ ኮፍ ኣይብሉን ። ምኽንያቱ ልመንኦም ርህራሄ
ዘለዎን ካብ ልቦም ናይቲ ማሕበረሰብ ባህሊ ብዝእዝዞን መሰረት እዩ። ናይ መዋቲ ስድራ እቲ ኩነታት
ስለዝርደኦም ንክቕመጡ ኣብ ዝነግርዎም ግዘ እቶም ኝማግለታት ሰድራ ናይ ዕርቂ ፍቓደኛታት
እንተዘይኮይኖም ኮፍ ከምዘይብሉ ይናገሩ። ኣብዚ ግዘ፥

17
’’ካብ ቐረባያ ዝፀደፈስ ካብ ቁስሊ ደሓነ’’ ከም ዝበሃል ምሰላ ፣ ኣብ ርእሲ ጥፍኣት ጥፍኣት ክውሰኽ የብሉን፤
ስለዚ ስምዑና እግዚኣብሄር ይስማዕኹም። ስሑት መዓልቲ ኣየውዕልካ እዩ እምበር መዓዝ ዘፀነሐ ምብድዳል
ነይርኩም? ስለዚ ተዓረቑ፣ ሰላም ፈጢርኩም ንበሩ፣ ንኣሕዋትኩም ሽማግለታት ዓድኹም ስሙዕና፣
ኣይትግፍዑና ኢሎም ይለምንዎም። እምቢ ምባል ፅቡቕ ኣይኮነን ምኽንያቱ ብናይ ዓዲ ሽማግለታት ዓዲ እቲ
ፀገም እንተተፈቲሑ እቲ ፀገም ወይ ቁስሊ እናደሓነ ይኸይድ እዩ ዝብል ግንዛበ እውን ኣብቲ ማሕበረሰብ
ስለዘሎ።

ናይ መዋቲ ስድራ ኣባል ስደረኦም ብምሟቱ ኣብ ሓያል ስምዒት ስለዝኾኑ በቶም ሽማግለታት ዝቐርቡ
ሕቶታት ኣይቅበሉን። ካብ ናይ ቀታሊ ስድራ ኒሕ ከይፈደዩ ወይ ከይቐተሉ ክዕረቑ ኣይደልዩን ። ምኽንያቱ
እውን ከየቐተሉ አነተተዓሪቖም ድሕሪ ግዘ ምስ ዝኾነ ሰብ እንትፃረፉ ቀታሊ ሓውኻ ዘይቀተልካ መነጋግርተይ
ኣይኮንካን ኢሎም ስለዘዋርድዎምን ንቐፃሊ ዓብይ ፅዕንቶ ስለዘለዎን እዩ። ምስቶም ሽማግለታት ዝበለፀ
ተሰማዕነት ኣለዎም ዝበሃሉ ናይ መዋቲ ቤተሰብ ወሲኾም ፣ ኣቕሽቲ ናይ ቤተ-ክርስትያን ኣልባሳት ለቢሶም ፤
ዓብይ ናይ ቤተ-ክርስትያን መስቀልን ፅላልን ሒዞም ክኸዱ ይግበር።

እቶም ኣቕሽቲ ናይ ሃይማኖት መፅሓፈፍቲ ዝብልዎም መተዓረቕቲ ሓሳባት እናጠቐሱ “እግዚኣብሄር ይቕረ
እንተይልኩም ኣነ ውን ይቕር ክብለልኩም እየ ከምዝበሎ ካብ ቂም በቀል ዝመፅእ ሓጥያት ጥራሕ እዩ እምበር
ምንም ጥቕሚ የብሉን እዞም ደቀይ ተዓረቑ ብምባል” ይልምኑ። ኣብዚ እዋን ስድራ መዋቲ ኣይኸውንን
ይብሉ። ድሕሪ እዚ ሽማግለታት ዝወስድዎ ናይ መጨረሻ መማረፂ ኩሎም ሽማግለታት እምኒ ተሸኪሞም፣
ደኒኖም ምለማን እዩ። ኣቕሽቲ እውን ብተመሳሳሊ ለቢሶም፣ መስቀሎም ሒዞም ይደኑ። ስድራ መዋቲ ድማ
ደኒኖም እናለመንዎም እናሃለዉ ንዒቖም ኣይኸውንን፣ ኣይንትዓረቕን እንተይሎም በቲ ማሕበረሰብን
ብቤተክርስትያንን ስለዝውገዙ ካብቲ ማሕበረሰብን ካብቲ ሃይማኖቶምን ካብዝንፀሉ እቲ ዕርቂ ክቕበሉ
ይመርፁ። እዚ ማለት እሺ ካብ ፍቓድኩም ኣይንወፅእን ማለት እዩ።

ስድራ መዋቲ እቲ ሕቶ ዕርቂ ከምዝቕበልዎ ድሕሪ ምፍላጦም ክሳብ እቲ ስርዓት ኣፈታትሓ ጎንፂ
ወይ ዕርቂ ዝፍፀም ምንም ዓይነት ጎንፂ ከይፍፅሙ በቶም ኣቕሽቲ እቱ ዓብይ መስቀል ናይ ቤተ-
ክርስትያን ገይሮም ነንሕድሕዶም ክምሕሉ ይገብሩ። መስቀል ብተኸተልቲ ሃይማኖት ክርስትና
መድሓኒቶምን ሓይሎምን ገሮም ስለዝኣምኑ፣ እየሱስ ክርስቶሰ ዝተሰቐለሉን ስለዘኾነን እዞም
ሰባት ነቲ መሓላ ጥሒሶም ዝኾነ ነገር እንተፈፂሞም ካብ እግዚኣብሄር መቕዘፍቲ ይወርደና እዩ
ዝብል ፍርሒ ስለዝሓድሮም ነቲ መሓላ ኣይጥሕሱን።

እቲ ጎንፂ ምፍታሕ ዝክወነሉ ወይ ዕርቂ ዝጅመረሉ ኣብ ሃይማኖታዊ በዓለ-ወልዲ(ቅድስቲ

ማርያም፣ በዓለ እግዚኣብሄር፣ ቅዱስ ሚካኤል፣ ቅዱስ ገብርኤል፣ መድሃኒኣለም ዝመሳሰሉ) እዩ።
እዚኦም መዓልትታት ዝተመረፅሎም ቀንዲ ምኽንያት በቲ ማሕበረሰብ ዝኽበሩ ወይ ስራሕ

18
ዘይሰርሑሎም መዓልትታት ስለዝኾኑ ንሽማግለታትን ንተጓነፅትን ስለዝምችዉ እዩ። ኣብ ካሊእ
መዓልቲ እንተኾይኑ ግን እቶም ማሕበረሰባት ብሕርሻ ስለዝመሓደሩ ኣብ ናይ ስራሕ መዓልትታት
ሰብ ኣብ ስርሑ ንክውል ተሓሳቢ ብምግባር እዩ። ብተወሳኺ በዞም በዓለ-ወልድታት ዕርቂ ኣብ
ዝፍፀመሉ እዋን ድማ ካብ ተጓነፅቲ ሓዲኡ እምቢ ኣይስማዕማዕን እንተይሉ ብኣስማት እቶም
በዓለ-ወልድታት እናተለመኑ ሕንከት ንክስመዖም ስለዝሕግዝን እዩ። ተለመንቲ ድማ ምስ
ሃይማኖት ብምትሕሓዝ ነቶም ኣስማት በዓለ-ወልድታት ክብርን ልዕልነትን ኢሎም ሕድገት
ክገብሩ ነቶም ሽማግለታት ዓብይ ሓገዝ ይኾኖም።

ሽማግለታት ንተበደልቲ ንዕርቂ ምስ ኣእመንዎም ዘተዓርቕሎም ወይ እቲ ጎንፂ ዝፈትሕሉ ቦታ ይመርፁ።

ኣብዝሓ ግዘ ድማ እቲ ቦታ ዝምረፅ ንናይ መዋቲ ቀረባ ዝኾነ እዩ። እቶም ሽማግለታት ንክልቲኦም ተጓነፅቲ
እቲ ዕርቂ ዝከናወነሉ ቦታ ይነግርዎም። መዓልቱ ምስ ኣኸለ ድማ እቶም ሽማግለታት ቀዲሞም ኣብቲ ዝተበሃለ
ቦታ ብምርካብ ኣብ ቐታልን ተቐታልን ቤተሰብ ካሊእ ጎንፂ ከይፍጠር፤ ክልቲኦም ኣብ ዘይረኣኣይሉ ንክቕመጡ
ይገብሩ።

እቶም ሽማግለታት ቅድሚ እቲ ዕርቂ ስነ-ስርዓት ምጅማሩ በቲ ዛዕባ ንዝተወሰነ ግዘ

ምስተመያየጡ፣ኣብ ሓደ ስምምዕነት ምስበፅሑ እቲ ስነ-ስርዓት ዕርቂ ንክጅመር ይግበር።ካብቶም
ሽማግለታት ሓደ ናብቲ ናይ መዋቲ ቤተሰብ ዘለዉዎ ከባቢ ብምኻድ ብኢዱ ኣጣቒዑ ንክመፁ
ይገብር። ናይ መዋቲ ቤተሰብ ናብቶም ሽማግለታት ዘለውዎ ቦታ ይመፁ። ብምቕፃል ካብቶም
ሽማግለታት ብዕድመ ዝዓበዩ ቐሺ ኣቡነዘበሰማያት ይህቡን ይምርቑን። ድሕሪ ፀሎት ምውድኡ
ድማ እቶም ቐሺ ኮፍ ይብሉ። ካብቶም ሽማግለታት ፅቡቕ ተሰማዕነት ኣለዎም ዝበሃሉን ብዕድመ
እውን በዓል ፀጋ ዝኾኑን ከምዝስዕብ ብምባል እቲ ዕርቂ ስነ ስርዓት ይጅምርዎ።

‘‘ዝወለደ ይልሕስ ፣ ዝበደለ ይኽሕስ’’ እዩ እሞ እዚ ብወለድና ዝፀንሐ፣ ንደቅና ዝፀንሕን ስርዓት

እዩ ። ከምዚ ዓይነት ፍጡር እንተሎ ብዕርቂ እዩ ዝድቅስ ፤ ዝተበደለ ክብድል እናበለ ብሕነ
ምፍድዳይ ክቕፅል የብሉን።ስለዚ ንውላድኩም እውን ቅሳነት እምበር ሓዘን ኣይተስንቕዎም፣
ዝሓለፈ መከራ ይኣኽለና ግደፉ ስሙዕና ይብሉ።ከምዚ ብምባል ምስ ናይ መዋቲ ቤተሰብ ምስ
ተመያየጡ ናብ ዝነበርዎ ክምለሱ ይግበር። ኣብዚ ሰዓት ቐታሊ ምስ ቤተሰቡ ኮይኑ ዝህቦ ሓሳብ ናይ
መዋቲ ቤተሰብ ዝብልዎ ምቕባል እዩ። እቶም ሽማግለታት ናይቶም ስድራ ቐተልቲ ሓሳብ ድሕሪ
ምስመዖም ናብ ዝነበርዎ ቦታ ንክምለሱ ይገብሩ። ብምቕፃል ድማ ናይ ቐታሊ ቤተሰብ ንክመፁ
ይገብሩ።ኣብዚ ግዘ ድማ ናይ ቐታሊ ቤተሰብ ናይ መዋቲ ቤተሰብ ዝበልዎ ኹሉ ከምዝፍፅሙን ካብ
ኩሉ ንላዕሊ ሰላም ከምዝደልዩን ንሽማግለታት ይናገርዎም ።በዚ ኩነታት ድማ ክልቲኦም ተጓነፅቲ
ክሳብ ዝስማዕምዑ ይቕፅል። ኣብዚ ግዘ እዚ ሽማግለታት ንስድራ መዋቲ ን ንስድራ ቐታሊን

19
ኩሎም ምግብን ስዋን ይቐርበሎም።በቲ ድግስ ግዘ ናይ መዋቲ ስድራን ሽማግለታትን ሓቢሮም
ይበልዑን ይሰትዩን። ምኽንያቱ ናይ መዋቲ ቤተሰብ ንከይኸፍኦምን እቶም ሽማግለታት እውን
ሓደሓድ መዘናግዕታት እናተዛረቡ፤ ንከዘናግዕዎምን ንናይ መዋቲ ቤተሰብ ዝተፈለየ ኣኽብሮትን
ክንክንን ዝግበር እቲ ናይ ዕርቂ ስነ-ስርዓት ፍቓደኛታት ንክኾኑ ተሓሳቢ ብምግባር እዩ። እቲ ዋና
ዕላማ እውን እቲ ጎንፂ ንምፍታሕ እዩ።

ሽማግለታት ናብ ስምምዕነት ምሰ በፅሑ ስለ ካሕሳ ጉዳይ ይለዓል። ካሕሳ ናይ ዕርቂ ስነ-ስርዓት

ንክፍፀም ዓብይ ተራ ዝፃወት ኮይኑ ብስድራ መዋቲ ዝውሰን እዩ። እቶም ሽማግለታት ድማ
ዝተወሰነ ብምስማዕን ናይ ቐታሊ ቤተሰብ ዘለዎም ዓቕሚ ኣብ ግምት ብምእታውን ይዛተዩ።
ተመጣጣኒ ንክኸውን ናይ መዋቲ ቤተሰብ ነክቕንሱ ዓብይ ናይ ቐንሱልና ብልሓታዊ ምይይጣት
የካይዱ።

“ካሕሳ ኣይብላዕ ፣ ካሕሳ ኸ ኣይኽላአ” ከም ዝብሃል ንዓኻትኩም እውን ከምዘይውፅዕ መልክዑ

ጌርኩም ንገሩና ይብልዎም። ስደራ መዋቲ ድማ “ ንሓደ ይበፅሖ፣ ንሓደ ይፀንሖ” እዩ እሞ ኢሎም
ይቕንስሎም። ሽማግለታት ድማ ካብቲ ተቐኒሱ ዝተብሃለ ናይ ካሕሳ መጠን እውን “ ምሳሕ
ሽማግለታት በይዛኹም ቀንሱልና ኢሎም ብጥዑም ዝኾነ ልሳን ንክቕንሱ ዓብይ ፃዕሪ ጌሮም
ንክቕነሱ ይገብሩ። ንኣብነት እቲ ካሕሳ ሓምሳ ሽሕ እንተኾኑ ልዕሊ ሓሙሽተ ሽሕ ምሳሕ
ሽማግለታት ተባሂሉ ይቕነስ። እዚ ድማ ነቶም ሽማግለታት ዝወሃብ እንተዘይኮነ ነቶም ስድራ
ቐተልቲ ዝቕነስ እዩ። ስድራ ቐታሊ ድማ በደልቲ ስለዝኾኑ ካብ ዘምፅኡ ኣምፂኦም ወይ ሽዑ
ይኸፍሉ፤ወይ ንክኸፍሉ ብወሓስ ቃል ይኣትዉ።ብኸምዚ ዓይነት ኩነታት ድሕሪ ብዙሕ ምክርኻር
ኣብ ስምምዕነት ይበፅሑ።

በቲ ናይቲ ከባቢ ማሕበረሰብ ባህላዊ ስርዓት ኣፈታትሓ ጎንፂ ከከም ኣፈፃፅማ እቲ ጎነፂ
ብማእኸላይ ካብ 25000-50000 ብር ካሕሳ ዝወሃብ ኮይኑ 5000 ብር ድማ ምሳሕ ሽማግለታት
ተባሂሉ ይግደፍ። ናይ ዝወፀ መስተንግዶታት ድማ ብናይቲ ማሕበረሰብ ባህልን ልምድን ኣብ
ክልቲኦም ብዝብል ስለዝፍለጥ ስድራ መዋቲ እውን ኣሚኖምሉ ቐኒሶም ይቕበሉ።

ከም ገለፃ ወሃብቲ መረዳእታ መፅናዓይ ናይ ክልቲኦም ስድራታት ብዛዕባ ናይቲ ካሕሳ ኣከፋፍላ ምስ
ተሰማዕምዑ፣ እቲ ዕርቂ ስነ-ስርዓት ንክፍፀም ስድራ መዋቲ ኮነ ስድራ ቐታሊ ናብቲ ሽማግለታት
ዘለውዎ ቦታ ንክመፁ ይግበር። ክሳብ እቲ ዕርቂ ስነ-ስርዓት ዝፍፀም ቐታሊ ኣበይ ከምዘሎ
ብሽማግለታት ጥራሕ እዩ ዝፍለጥ ። ሽማግለታት ናይ ቀታሊ ኩነታት ከይፈለጡ ዕርቂ ክጅምሩ
ኣይኽእሉን ።ሰለዚ ኩሎም ሰባት ብዝተኣከብሉ ናብቲ እኩብ ሰብ ብተሓባባርነት ክልተ

20
ሽማግለታት ክመፅእ ይግበር። እንትመፅእ ድማ መፂድ ወይ ገመድ ኣብ ክሳዱ ገሩ፣ ኢዱ ብሰንሰለት
ተኣሲሩ፣ እምኒ ተሸኪሙን ተጎንቢሱን ይመፅእ። ምክንያቱ ድማ በዳሊ ስለዝኾነ በዲለ እየ፣
ስሑት መዓልቲ ውዒለ ካባይ ይምሓርኩም ዝብል መልእኽቲ ዘለዎ ኮይኑ በቲ ማሕበረሰብ ባህሊ
እውን ንክሓዝንሉን ንክርህርህሉን እዩ።ካብ ናይ መዋቲ ስድራ ድማ ሓደ ነቐታሊ ዝቕበል ተመሪፁ
ይፀንሕ። እቲ ቐታሊ ከምዚ ታኣሲሩ ዝቐርብ ንመዋቲ ቤተሰብ ዝወሃቦም፣ እንተደሊኹም ኣብ
ክንዲ ሓውኩም ቕተልዎ፤ደስ ዝበለኩም ግበርዎ ካብቲ ወላድኩምን ሓውኩምን ኣይበልፅን፤ ድሕሪ
ሐዚ ዋጋ የብሉን ዝብል ትርጉም ዘለዎ እዩ። ናይ መዋቲ ቤተሰብ እውን ናይ ላዕለዋይነት ስምዒት
ንክስመዖም ፤ እንተደልዮም ክቐትልዎ ከምዝኽእሉ ሙሉእ ስምዒት ንክስመዖምን ተባሂሉ ዝግበር
እዩ።

ኣብዚ ግዘ እዚናይ ቐታሊ ቤተሰብ ኮነ እቶም ሽማግለታት ኩሎም ይደኑ። ምኽንያት ምድናን ድማ
“መሓሩና ፤ ሕማቕ ነገር ኣይተርእዩና “ብምባል እዩ። እቲ ካብ መዋቲ ቤተሰብ ንቐታሊ ንምቕባል
ዝተመረፀ ድማ ነቲ ቐታሊ ዝተሸከሞ እምኒ የውርደሉ፤ እቲ መፂድ ወይ ገመድ ኣውፂኡ እቲ
ሰንሰለት ምስ ፈተሐሉ ይሰዓዓሙ። እዚ ማለት ቐታሊ በዲለ እየ ቕፅዓተይ ሃቡኒ ፤ዋላ ቕተሉኒ
እንትብል ካብ ስድራ መዋቲ ድማ ኣቦ፣ እኖ፣ ሓው ወይ ዓፍቲ መዋቲ ድማ ይቕረ ኢሎም
ይፈትሕዎ። እዚ ዘመላኽቶ ድማ ይቕረ በሉኒ እንትብል ፣ ይቕረ ኢሎምሉ ናብቲ ስምምዕነት
ምእታዎም እዩ። ቐፂሉ ቐታሊ ደኒኑ እናዘረ ንኹሎም” ይቕረ በሉለይ “ይብል።ኩሎም ድማ
በቢተራ ኢዶም ናብ ዝባኑ እናጠብጠቡ” ይቕረየልካ እግዚኣብሄር እውን ይቕረ ይበለልካ “
ይብሉዎ። ድሕሪ እዚ ኣብ ኩሉ ቤተሰብ ዝነበረ ሓዘን ናብ ሰላም ይቕየር።
በቲ ስምምዕነት መሰረት እቲ ናይ ካሕሳ ስርዓት ንክፍፀም ይግበር። ነቲ ካሕሳ ዘፈፅሙ ሰባት (
ወሓስ) ይምረፁ። ናይቶም ወሓሳት ስራሕ ድማ ዝጎደለ ገንዘብ እንተሃልዩ ካብ ናይ ቐታሊ ቤተሰብ
ብር እናተቐበሉ በቢዝተወሰነ ግዘ ነናይ መዋቲ ቤተሰብ ምሃብ እዩ። ስረሖም ድማ ካብ ዝተመረፅሉ
እዋን ጀሚሩ እዩ። ስድራ ቀታሊ ከከም ትሕትኡ ወይ እውን ላዕልን ታሕትን ኢሉ ዝበዝሐ መጠን
ብር ሒዞም ይመፁ እዮም። ዝጎደለ እንተሃልዩ ድማ በቶም ቅድም ኢሎም ዝተመረፁ ወሓስ
ተግባራዊ ይግበር። እቲ ፈለማ ዝኽፈል ካሕሳ ብር ድማ “መተኮሻ” ተባሂሉ ይፅዋዕ።

ንዋሓስ ዝምረፁ ሰባት ብመጠኑ ሃፍትን ንብረትን ዘለዎም ክኾኑ ኣለዎም ። ምኽንያቱ እቲ
ንስድራ መዋቲ ተወሲኑ ግን ዝጎደለ ብር እቶም ኸሓስቲ ብእዋኖም እንተዘይኸፊሎም ባዕልቶም
ይኸፍልዎ ብዝብል እዩ። ስድራ ቐታሊ ዝኽፈል ካሕሳ ብር ዘይብሎም እንተኾይኖም ኣብ ዓዶምን
ካሊእ ዓድን ፣ ነቲ ቐታሊ ሒዞም፥
“ስለ ነብሲ

21
 ካባና ይምሓረኩም
ካብ ሕማቕ ኣጋጣሚ ይሰውርኩም
ክፉእ ኣይትርከቡ “
ብምባል ኣብ ፈቖዶ መንገድታትን ዕዳጋታትን እናለመኑ ይኽሕሱ። እቲ ናይ ካሕሳ ብር በቶም
ወሓስ ኣቢሉ እንተተፈፂሙ ኩሎም ስድራ ይተሓጓጎሱ። ድሕሪ እዚ ኮሎም ተኣኪቦም ብሓባር
ይበልዑን ይሰትዩን። ኹሉ ነገር ምስ ተዛዘመ እቲ ደም ምሉእ ብምሉእ ንክደርቕ ተባሂሉ
ብመዋትን ቐታልን ቤተሰብ መውስቦ ንክፍፀም ይግበር። እዚ ዝግበረሉ ድማ ካብ ክልቲኦም
ቤተሰብ ንመውስቦ ዝኣኸሉ ስድራ እንተሃሊዮምዎም እዩ። እንተዘይሃልዩዎም ድማ ንቐፃሊ
ዘለውዎም ዋላ ኣናእሽቲ ደቆም የተሓፃፅይዎም። ዝዋሰቡ እንተዘይኮይኖም ( ቤተሰብነት
እንተሃልዩዎም ) ድማ ፍቕሮም ዝጠንከረ ንክኸውን ብማሕበርን ፀበላትነ ሓቢሮመ ብምስታይ
ፍቕሮም ንክውስኽ ይገብርዎ ። ብኸምዚ ዓይነት ኩነታት እቲ ደምነት ንሓንሳብን ንሓዋሩን
እክጠፍእ ይገበርዎ።

4.3.6 ባህላዊስርዓትኣፈታትሓ ብዓመፅ ጓልኣነስተይቲ

ዝተፈጠረ ጎንፂ

እዚ ጎነፂ ኣብዚ ሐዚ እዋን ዳርጋ እናተዳኸመ ዝኸይድ ዘሎ ዋላ እንተኾነ ሳሕቲ ግን የጋጥም እዩ።
ኣብዚ ሳሕቲ ዘጋጥም ምዕማፅ ጓል ኣነስተይቲ ናይ ዓማፂ ቤተሰብ ናብ ስድራ ተዓማፂት
ሽማግለታት ይለእኹ። ስድራ ተዓማፂት ድማ ኣብ ጓሎም ብዝበፀሐ ፍፃመ ብጣዕሚ ስለዝናደዱ
ነቶም ሽማግለታት ብፅቡቕ ኣይቕበልዎምን ። ኮይኑ ግና እቶም ሽማግለታት ናብ ገዛ ኣትዮም ኮፍ
ምስ በሉ ወግዒ ይጅምሩ። ብምሰላታት ገይሮም መእመኒ እዩ ዝብልዎ ሓሳባት ብምቕራብ
እናተሓጋገዙ በቢተራ የእምንዎም። ካብቶም ዝጥቀምሎም ልዙባት ሓሳባት፥

“ቀደም እውን ከም ማይ ፅምኢ ኢኹም ትፀምኡና ነይርኩም፤ ከም ሸዊት ሓጋይ ኢና ንሃርፈኩም

ነይርና ’’ ኢሎም ይጅምሩ። ሐዚ እውን ደቅና ዝገበርዎ ፅቡቕ ዝምድና ንምፍጣር ኢሎም
ደኣ’ምበር ኣጓላት ተሳኢነን ማለት እኮ ኣይኮነን። ስለዚ በቲ ሕጊን ባህልን ዓዲ ንልምነኩም ኣለና
እሺ በሉና ይብልዎም።

22
እዚ ማለት ድማ ናይቲ ዓማፂ ቤተሰብ ምስ ተዓማፂት ቤተሰብ ናይ መውስቦ ድሌትን ፍቕርን
ስለዘለዎም እዩ እምበር ፍቕሪ እንተዘይህልዎም ኔሩ ካልኦት ደቂ ኣነስትዮ ኣይተሰኣናን ኢሎም
ፍቕሮምን ናይ መውስቦ ድልየቶም ንምግላፅ ዝጥቀምሉእዩ።

ስድራ ተዓማፂት ድማ ክብሮም ስለ ዝተደፈረ እሺ ንማለት ዋላ እንተኸበዶም ናይ ጓሎም ክብረ

ንፅህና (ድንግልና) ስለዝተወሰደ ካሊእ ወዲ ንክወስዳ ዓብይ ተፅዕኖ ስለዝፈጥር ወይ ካሊእ
ብቑምነገር ንክትውሰድ እውን ስለዘፀግም ፈተው ፀልኡ መማረፂ ስለዘይብሎም ነቲ ናይ ዕርቂ ስነ-
ስርዓት ክቕበልዎ ይግደዱ። እዚ ስርዓት ባህላዊ ኣፈታትሓ ጎንፂ ዝግበር ድማ ናይ ወለዳ ብናይ እቲ
ከባቢ ባህሊ፣ ቁም-ነገርን ልምድን ክብሮም ንምሕላውን ናብ ሕጊ ከይዶም ካሊእ ቅፅዓት ከይስብን
እዩ።እቶም ወለዲ እውን መማረፂ ስኢኖም ሕራይ ምስ በሉ ሓፂር መዓልቲ ተቛፂሮም ይፈላለዩ።
ኣብ ቆፀሮኦም እንትኸዱ ሽማግለታት ነታ ቆልዓ ዝኸውን ክልተ ቕያር ነፀላ ምስ ክዳውንቱ ሒዞም
ይመፁ። ኣብ መወዳእታ ድማ በቲ ናይቶም ሽማግለታት ፃዕሪ ብናይቲ ዓዲ ንቡርን መኣርግ ዘለዎን
ኣከያይዳ ንክመረዓዉ የግበር። ኣብዚ ስርዓት ግን እቲ ዕርቂ ስነ-ስርዓት ዝካየድ ናይታ ጓል ኣነስተይቲ
ዕድመ ልዕሊ ዓሰርተ ሸሞንተ እንተኾይኑን ፍቓደኛ እውን እንተኾይናን እዩ።

4.4 ባህላዊ ስርዓት ኣፈታትሓ ጎንፂ ምስ ስሩዕ ቤት-ፍርዲ

ዘለዎ ርክብ

ባህላዊ ስርዓት ኣፈታትሓ ጎንፅን ስሩዕ ቤት-ፍርድን ክልቲኦም ንፍትሒ ጠጠው ዝበሉ ስርዓታት
እንትኾኑ ኣብቲ ማሕበረሰብ ውሽጢ ንዝፍጠሩ ጎንፅታት ንምዝሓልን ሰላም ንምፍጣርን
ይጠቕሙ። ኣፈላላዮም ድማ ባህላዊ ስርዓት ኣፈታትሓ ጎንፂ ናይ ክልቲኦም ተጓነፅቲ ሓሳብ
ብምስማዕ ንክልቲኦም ብዘይጎድእ መልክዑ ውሳነ ዘቐምጡ፤ ናይ ግዘ፣ ናይ ጉልበት፣ ናይ ገንዘብ
ወዘተ… ኪሳራታት ዝቕንስን ንኽለቲኦም ጠቓሚ ብዝኾነሉ ዝፍፀም እዩ። ስሩዕ ቤት ፍርዲ ግን
ንክልቲኦም ወገናት ዘይኮነ ምስከር ንዘለዎ ወይ መረዳእታ ንዘቕረበ ተበዳሊ ውሳነ ዝህብ ፤ ናይ
ግዘ፣ ናይ ጉልበትን ገንዘብን ኪሳራታት ዘለዎ እዩ።

ክልቲኦም ስርዓታት ኣፈተቃትሓ ጎንፂ ኣብዚ ሐዚ እዋን ኣብ ወረዳ ደጉዓ ተምቤን ከባቢ
ሃገረሰላም ቀንዲ ናይ ፍትሒ ስርዓታት እዮም። እቲ ናይ ሽምግልና ስርዓት ድማ ካብ ጥንቲ ጀሚሩ
ካብ ውሉድ ወለዶ እናተመሓላለፈ ዝመፀ ናይቲ ማሕበረሰብ ልምዲ፣ ባህሊ፤ ወነን ዓልዮትን እዩ።

23
ምክንያቱ እቶም ማሕበረሰብ ኣብ ዕለታዊ መነባብሮኦም ንዘጋጥምዎም ፀገማት(ጎንፅታት)
ንምፍታሕን ሰላም ኮይንካ ንምንባርን ዝጥቀምሉ ቀንዲ መሳርሒኦም እዩ።

ሓደሓድ ጎንፅታት ንምፍታሕ ካብ ስሩዕ ቤት-ፍርዲ ብዝበለፀ እቲ ባህላዊ ስርዓት ኣፈታትሓ ጎንፂ
ዝበልፀሎ ኩነታት ኣሎ እዩ። ምኽንያቱ ድማ ኣብ ስሩዕ ቤት-ፍርዲ ዝትግበሩ እቶም ኣብ ሕጊ
መቕፅዒ ገበነኛታት ዝተቐመጡ ክያዶታት ካብ ባህላዊ ስርዓት ኣፈታትሓ ጎንፂ መሰረት ዘለዎም
እዮም። ስለዚ ባህላዊ ስርዓት ኣፈታትሓ ጎንፂ (ሽምግልና) ተኣማንነት፣ ፍትሓውነት፣ ፍቕሪ፣
ሓልዮት፣ ምትሕግጋዝን ይቕረ በሃልነትን ዘለዎ እዩ። ስሩዕ ቤት ፍርዲ ግን ሓልዮትን ፍቕርን
ብዘየገድስ መረዳእታ መሰረት ዝገበረ ንዝበደለ ዝግበኦ ቕፅዓት ተግባራዊ ምግባር እዩ። ንተጓነፅቲ
ብዝበኣሰ ናብ ተወሳኺ ህልኽን ቂምበቀልን ከእትዎም ይኽእል።

ኣብዚ ማሕበረሰብ ክልቲኦም ናይ ፍትሒ ኣካላት ተሓባቢሮም ይሰርሑ። ዝተሓባበርሉ ኩነታት

እቲ ጎንፂ እቶም ሽማግለታት ክፈትሕዎ ዝኽእሉ ጎንፂ እንተኾይኑ፣ ንሕና ክነስማዕምዖም ኢና
ዝብሉ እንተኾይኖም ይተሓባበሩ። ብተወሳኺ ክልቲኦም ናይ ፍትሒ ኣካላት ናይቲ ማሕበረሰብ
ባህሊ፣ ልምዲን ማሕበራዊ ርክብን ብፅቡቕ ክቕፅል ዝደልዩ ስለዝኾኑ ስሩዕ ቤት-ፍርዲ እውን
እንተኾነ ንዕርቂ ዕፁው ስለዘይገሮ ተሓጋጊዞም ናይ ፍቕርን ሰነያን ስራሕቲ ይሰርሑ።
ምትሕብባሮም ድማ እቲ ማሕበረሰብ ካብ ጎንፂ ክከላኸልን ጎንፂ እንተተፈጢሩ ድማ ፍትሒ
ክረክብን ነቲ ማሕበረሰብ ምግልጋል እዩ።(ቤት-ፅሕፈት ፍትሒ ወረዳ ደጉዓ ተምቤን)

እቲ ባህላዊ ስርዓት ኣፈታትሓ ጎንፂ ነቲ ናይ ስሩዕ ቤት-ፍርዲ ውድቂ ዘገብረሉ ኣጋጣሚ የለን።
ምኽንያቱ ድማ ስሩዕ ቤት-ፍርዲ ዝተወሰነ ውሳነ ባህላዊ ስርዓት ኣፈታትሓ ጎንፂ ወይ
ሽማግለታት ናይ ምግልባጥ መሰል የበሉን። ምኽንያቱ ክግልበጥ እንተኾይኑ በቢደረጅኡ ናብ
ብልዕሊኡ ዘሎ ቤት-ፍርዲ ሕቶ ይግበኣኒ ብምቕራብ ጥራሕ እዩ።

ብባህላዊ ስርዓት ኣፈታትሓ ጎንፂ (ብሽማግለታት) ክስማዕምዑ ዘይኸኣሉ እንተሃልዮም ድማ

ንምናታይ ብሽማግለታት ክሳብ ሐዚ ፀኒሕኹም ከይተበሃሉ ናብ ቤት-ፍርዲ ክሲ ኣቕሪቦም ፍትሒ
ክረኽቡ ይግበር።( ቤት-ፅሕፈት ፍትሒ ወረዳ ደጉዓ ተምቤን)

24
 ምዕራፍ ሓሙሽተ፥ መጠቓለልን ርኢቶን

5.1 መጠቓለሊ
ጎንፂ ኣብ ዝኾነ ቦታ ምስ ናይ ደቂ ሰባት ምንቅስቓስ ሓቢሩ ዝነበረ፣ ሐዚ እውን ዘሎን ንቐፃሊ
እውን ዝነብርን ክስተት እዩ። ምስ ናይ ሰባት ዕለታዊ ናይ ህይወት ምንቅስቓስ ብቐረባ ዝተተሓሓዘ
ብምዃኑ ኣዎንታውን ኣሉታውን ገፅታታት ኣለውዎ። ኣሉታዊ ገፅትኡ ናይ ሂወት፣ናይ ኣካል፣ናይ
ስነ -ልቦና፣ ናይ ኢኮኖሚ፣ ናይ ማሕበራዊ ወዘተ…ጥፍኣታት እንትኾኑ፤ ኣወንታዊ ገፅትኡ ድማ
ዘይፍትሓዊ ተግባራት፣ ጥቕዓትን ዝኸፍአ በደልን ንምውጋድ ምሕጋዙ እዩ።

እዚ መፅናዕቲ ኣብ ዝተኻየደሉ ከባቢ እቶም ማሕበረሰብ ብዛዕባ ጎንፂ ዘለዎም ኣመለኻኽታ

መፅናዓይ ካብ ወሃብቲ ሓበሬትኡ ከምዝተገንዘቦ ጎንፂ ጎዳኢ መልክዕ ዘለዎ እንትኸውን ጥቕዓትን
በደልን ንውጋድ ግን ከም መፍተሒ እዩ ይብሉ።

ኣብዚ ፅንዓት ናይ ጎንፂ መበገስታት ዝበሃሉ ዘይምስምዕማዕ ሰብኣይን ሰበይትን፣ ብዝሕረስን

ዘይሕረስን መሬት ምድፍፋእ፣ ናይ እንስሳት ምቅትታል፣ ምዕማፅ ጓልኣነስተይቲ፣ ምስካር፣
ምፅራፍን ምብኣስን እዮም።

ጎንፅታት ብዝተፈላለዩ ምኽንያታት ዝብገሱ ምዃኖም ልዕል ኢሉ ከም ዝተጠቐሰ እቶም ዓይነታት

ጎንፂ ዝፍትሕሉ ባህላዊ ስርዓት ኣፈታትሓ ጎንፂ እውን ኣለዉ። እዚኣቶም ባህላዊ ስርዓት
ኣፈታትሓ ጎንፂ ሸምግልና እናተብሃሉ ይፀውዑ። ሽምግለና ጎንፂ (ፅልኢ) ኣወጊዱ ብገልባጥ
ስምምዕነት፣ሓድነት፣ሓቢርካ ምንባርን ፅቡቕ ማሕበራዊ ርክብን ዝምስርት ስርዓት እዩ።
ዝተፀሓፈ ሕግን ዝጥቀስ ዓንቀፅ ኣይሃልዎ እምበር ብልምዲ ካብ ውልድወለዶ ብቃልን ፍፃመን
እናተመሓላለፈ ዝመፀ ናይ ኣቦታት ሓደራ ዘለዎ ሕጊ እዩ።

25
ሽምግልና ገለለተኛ በዘክነ ሳልሳይ ወገን ብዝተፈላለዩ ምኽንያታት ዝተፃልኡ ሰባት ዝስማምዕሉ
ባህላዊ ስርዓት እዩ።ሽማግለታት ድማ ናይ ባዕሎም ዝኾነ ስርዓት፣ ሕግን ክወናን ኣለዎ። በዳሊ ናይ
ምፅራይ ፣ ናይ ምግዕልጋልን ምትዕራቕን ከይዱ ቕልጡፍ ፣ ግዘን ገንዘብን ቆጣቢ እዩ።
ባህላዊ ስርዓት ኣፈታትሓ ጎንፂ ብዝተፈላለየ ምኽንያታት ንዝፍጠሩ ጎንፅታት ዝፍተሐሉ፣ ናብ
ሰላም ዝቕየረሉ፣ ነቲ ማሕበረሰብ ብዘይጎድእ ዝክወኑ ስለዝኾኑ በቲ ማሕበረሰብ ተመራፅነት
ኣለዎም። ምስ ሰሩዕ ቤት-ፍርዲ መዳይ እንትረአ ድማ ግዘ፣ ገንዘብን ጉልበትን ኣብ ልዕሊ
ምቑጣቦም ፍሉይ ናይ ሕጊን ስርዓትን ፍልጠት ስለዘይሓቱ ነቲ ማሕበረሰብ ዝሓሹ እዮም ምባል
ይከኣል።

5.2 ርኢቶ
ብዝተፈላለዩ ምኽንያታት ዝብገሱ ጎንፅታት ንምክልኻልን ንምፍታሕን ዝስዕቡ ርኢቶታት
መፅናዓይ ኣቕሪቡ ኣሎ።

1.ኣብ መንጎ ናይ ህዝብታት ማሕበራዊ ርክብ ንዝፍጠሩ ጎንፅታት ብባህላዊ ስርዓት ኣፈታትሓ ጎንፂ
ብምውጋድ ዝተረጋግዐን ሰላማውን ርክብ ንምፍጣር ምስ ዝምልከቶም ኣካላት ፅንዓት ንምክያድ
ቐፃልነት ዘለዎ ናይ ገንዘብን፣ ናይ ማተርያልን ናይ ሞያን ድጋፍ ንመራሕቲ ስድራን ፍሉጣት
ሽማግለታትን እንተዝወሃቡ ብጣዕሚ ፅቡቕ እዩ።

2.ብቂም በቀል ናይ ሰብ ህይወት ንከይጠፍእን ካብኡ ድማ ህውከትን ዕግርግርን ንከይፍጠር ኣብቲ

ማሕበረሰብ ዘሎ ልምዲ ሰባት ንክረዳድኡን ንክስማዕምዑን ዝገብር ሜላ ብምዃኑ ክጠናኸር
ኣለዎ። ተጓነፅቲ ብፍላይ ኣብ ቅትለት ካብ ካሕሳ ብዝበለፀ ቅትለት ከይወሰኸ ብመውስቦ
ምትእስሳር ዝዕፆ ስለዝኾነ ክምዕብል ይግበኦ።
3.ኣብዚ ወረዳ ደጉዓተምቤን ከባቢ ሃገረሰላም ማሕበረሰብ ውሽጢ ፀገሞም(ጎንፆም) ብባህላዊ
ኣፈታትሓ ጎንፂ ዝፈትሕዎም ብጣዕሚ ብዙሓት እዮም። ከምዚ ዓይነት ናይ ማሕበረሰብካን ናይ
ባዐልኻን ፀገማት(ጎንፅታት) ባዕልኻ ምፍታሕን ጎንፂ ናይ ምውጋድ ልምዲ እንተትቕፅል።

4.ፀገማት ብባህላዊ መንገዲ ምፍታሕ ግዘ ዝቑጥብ፣ ወፃኢ ዝቕንስን፣ ካብ ሙስናን ኣድልዎን ነፃ

ዝኾነን ነቶም ናይቲ ባህሊ ተጠቀምቲ ማሕበረሰባት ስነ-ልቦናዊ ዕግበት ዘለዎ ብምዃኑ ዓብይ
ጥቕሚ ኣለዎ።

26
5.ባህላዊ ስርዓት ኣፈታትሓ ጎንፂ ኣፈፃፅማ ሕጉን ናይ ዕርቂ ስርዓቱ ምኽባር፣ ብተወሳኺ ከም
ማሕበር፣ ፀበል፣ እድርን ዕቁብን ወዘተ… ዝበሉ ነቶም ማሕበረሰብ ማሕበረሰብ ዘተሓዋውሱ
ማሕበራዊ በዓላትን ትካላትን ጎንፂ ንምፍታሕ ቑልፊ ተራ ስለዝፃወቱ ዘይፈልጥዎም ሓደሽቲ
ሕግታት እውን ብምፍላጥ መንግስቲ ይኹን ዘይመንግስታዊ ትካላት ብሞራል፣ ብፍልጠትን
ብገንዘብን እንተዝድገፉ።

6.ኣድለይቲ ዘይኮኑ ናይ ምልሻን ፖሊስን ሓይሊ ዝተሓወሶ ኣሰራርሓታትን ጣልቃ ኣታውነትን

ምውካድ።

7.ብመንግስቲ ኮነ ሓንፀፀቲ ፖሊስታት ዘላቐነት ዘለዎ ኣፈታትሓ ጎንፂ ሃልዩ ሰላም ንምስፋንን
ማሕበረሰብ ናይ ልምዓት በዓል ዋና ንምግባርን ባህላዊ ስርዓት ኣፈታትሓ ጎንፂ ዘለዎም
ማሕበረሰብ ምስታፍ ብጣዕሚ ኣገዳሲ ይኸውን።

27
ልጋብ

ሪጋ ሽም ፆታ ዕድመ ጣብያ ቑሸት

1 ኣቶ ሓጎስ ተወልደመድህን ተባ 65 ሰላም ሚሐኖ

2 ወይዘሮ ፀሃይነሽ ግርማይ ኣነ 55 ሰላም ተንሰሐ

3 ሃለቃ ሃይላይ ፀጋይ ተባ 59 ሰላም ተንሰሐ

4 ኣቶ ኣታኽልቲ ተስፋይ ተባ 70 ማሕበረስላሴ ጉደርዎ

5 ኣቶ ተስፋይ ኣብርሃ ተባ 71 ማሕበረስላሴ ዓድገዛእቲ

6 ቐሺ ገብረመድህን ግርማይ ተባ 63 መልፋ መልፋ

7 ኣቶገብረሂወት ኣባይ ተባ 58 መልፋ መልፋ

8 ኣቶ ወልደኪዳን ዘገየ ተባ 71 ሃገረሰላም ልሳኑ

9 መርጌታ ሃደራ ገብረሂወት ተባ 68 ሃገረሰላም ኣሉላ

10 መርጌታ ሃይለስላሴ ቅዱስ ተባ 64 ሚካኤልዓብይ ሩባክሳ

11 ቐሺ ገብረሚካኤል ሓጎስ ተባ 57 ሚካኤልዓብይ ሩባክሳ

12 ሃለቃ ገብረስላሴ ሃይሉ ተባ 61 ሚካኤልዓብይ መገስጣ

28
29