EKONOMSKI FAKULTET, BEOGRAD

UPRAVLJAČKO RAČUNOVODSTVO

PLANIRANJE I KONTROLA

Prof. dr Dejan Malinić

Ekonomski fakultet Beograd
 CILJEVI IZLAGANJA

PLANIRANJE I KONTROLA

RAČUNOVODSTVO PROCES FLEKSIBILNO

ODGOVORNOSTI BUDŽETIRANJA BUDŽETIRANJE

Računovodstvo Pristupi stvaranju Statički i fleksibilni

odgovornosti kao budžeta budžeti
okvir za
budžetiranje
Pripremanje master Kontrola zasnovana
budžeta na fleks. budžetima

Prihvatanje i
distribuir. budžeta
 CILJEVI IZLAGANJA

RAČUNOVODSTVO ODGOVORNOSTI

1. RO kao potreba 5. Budžetiranje

menadžmenta i budžeti

2. Elementi računov. 6. Master

odgovornosti budžet

3. Mesto budžetiranja u 7. Uloga budžeta u

planskom procesu upravljačkoj kontroli

4. Strategijsko vs 8. Računovodstvena
operativno budžetiranje podrška budžetiranju
RAČUNOVODSTVO ODGOVORNOSTI KAO POTREBA
MENADŽMENTA
 Smisao upravljačkog računovodstva
 Pojava i razvoj računovodstva odgovornosti
 Razlozi za pojavu računovodstva odgovornosti
1) Krupna i složena preduzeća
2) Proizvodna diversifikacija i geografska disperzija
3) Efikasno upravljanje poslovnim portfoliom
4) Potreba identifikovanja područja odgovornosti na kojima
je moguće stvoriti konkurentske prednosti
 Računovodstvo odgovornosti: ciljevi
1) Determinisanje troškova i učinaka po delovima
2) Kreiranje primerenih izveštaja (ex ante i ex post)
3) Komparacija planiranih i ostvarenih performansi
4) Interpretacija pripremljenih informacija
 Fokus RO: merenje performansi delova preduzeća
 ELEMENTI RAČUNOVODSTVA ODGOVORNOSTI
Elementi računovodstva Računovodstvo
odgovornosti: odgovornosti implicira:

Organizacione subjedinice
Decentralizacija ovlašćenja
Individualna i timska odgovornost

Određivanje budžetskih celina

Realno dostižni standardi
Primena standardnih troškova

Računovodstvena područja odgovornosti

Kontrolabilni vs nekontrolabilni troškovi
Finansijske i nefinansijske mere

Stvarni vs budžetirani troškovi

Identifikovanje odgovornosti
Upućivanje na korektivne akcije

Povećanje plata
Bonusi
Unapređenja
 OPŠTI CILJEVI
MESTO FINANSIJSKIH
PLANOVA U PLANSKO-
KONTROLNOM
PROCESU PREDUZEĆA SPECIFIČNI CILJEVI

IZBOR STRATEGIJE

IMPLEMENTIRANJE
CILJEVA I STRATEGIJA
U PROFITNE PLANOVE

STRATEGIJSKI OPERATIVNI
BUDŽETI BUDŽETI

MERENJE
PERFORMANSI

PODSTICAJI
ZASNOVANI NA
PERFORMANSAMA
 STRATEGIJSKO VS OPERATIVNO
BUDŽETIRANJE

 Vremenski horizont
 Primena i sadržina
 Strategijsko
 Operativno
 Razlike između strategijskog i operativnog
 BUDŽETIRANJE I BUDŽETI

 Pojmovna razgraničenja
 Povezanost sa računovodstvenim kategorijama
 Budžetiranje je proces ....
 Budžetiranje
 Realnost
 Kapaciteti
 Testiranje
 Budžeti
 Pojmovno određenje
 Obuhvataju sve važne aspekte poslovanja
 Karakteristike
 MASTER BUDŽET

Plan (budžet) Projektovani izveštaj

rezultata o rezultatu

Plan (budžet) Projektovani bilans

finansijske strukture stanja

Plan (budžet) Projektovani izveštaj

priliva i odliva o novčanim tokovima

Plan (budžet) Projektovani plan

kapitalnih ulaganja kapitalnih ulaganja
ULOGA BUDŽETA U UPRAVLJAČKOJ KONTROLI

 Planiranje
 Koordiniranje
 Komuniciranje
 Kontrola
 Alokacija resursa
 Eksterno finansiranje
 Motivisanje
RAČUNOVODSTVENA PODRŠKA BUDŽETIRANJU

 Važnost istorijskih informacija

 Koncept standardnih troškova

 Metodološka podrška
 PROCES BUDŽETIRANJA

Pristupi stvaranju Pripremanje Prihvatanje i

master budžeta master budžeta distribuiranje budžeta

Izveštaj o prihvaćenoj Plan (budžet) Plan kapitalnih

budžetskoj politici nabavke ulaganja

Plan (budžet) prodaje i Plan (budžet) troškova Projektovani tokovi

prihoda od prodaje prodatih proizvoda gotovine i plan finans.

Plan (budžet) Plan (budžet) Projektovani izveštaj o

proizvodnje troškova marketinga rezultatu (bilans uspeha)

Plan (budžet) Plan (budžet) tr. opšteg Projektovani

troškova proizvodnje upravlj. i administracije bilans stanja
 IZVEŠTAJ O PRIHVAĆENOJ
BUDŽETSKOJ POLITICI

 Usmeravajuće informacije

 Formalni izraz budžetske politike

 Ciljevi pripremanja izveštaja

 PRISTUPI STVARANJU MASTER
BUDŽETA

 Direktivni ili centralistički pristup

 Pristup od dna ka vrhu

 Participativni pristup
 PLANIRANJE PRODAJE I PRIHODA OD
PRODAJE

 Redosled odvijanja budžetskih aktivnosti

 Ciljevi planiranja prodaje
 Glavne komponente plana prodaje
 Tokovi informacija u procesu razvijanja
plana prodaje
 Prognoze prodaje
 Sadržina plana prodaje
 Odgovornost
TOKOVI INFORMACIJA MENADŽMENT PREDUZEĆA
U RAZVIJANJU PLANA Opšti i specifični ciljevi
PRODAJE

DIREKTOR MARKETINGA
Ciljevi i strategija

(Proizvodnja, Nabavka, Finansije i dr.)

Ograničenja koja proizlaze iz drugih
Istraživanje
tržišta

poslovnih funkcija
MENADŽER
Reklama i PRODAJE
promocija

Cena i MENADŽER GRUPE

kvalitet PROIZVODA

Distribucija

MENADŽER
PROIZVODA
 PLANIRANJE PRODAJE I PRIHODA
OD PRODAJE

T 1 P lan (budžet) prodaje i prihoda od prodaje

K v a r t a l i Svega za
E l e m e n t i godinu
I II III IV
1.Planirana prodaja 7.800 8.800 9.600 8.300 34.500
2.Prodajna cena 90 90 90 90 90
3.Prihodi od prodaje 702.000 792.000 864.000 747.000 3.105.000
 PLANIRANJE PROIZVODNJE

 Plan prodaje i plan proizvodnje: međusobna povezanost

 Tokovi komuniciranja
 Politika zaliha
 Usklađivanje plana prodaje i plana proizvodnje
 Usklađivanja u okviru proizvodnje
 Konflikti
 Odgovornost za plan proizvodnje
 TOKOVI KOMUNICIRANJA U PROCESU RAZVIJANJA PLANA PROIZVODNJE

PREDUZEĆE

Budžetska politika

Stabilnost proizv.
Ulaganja u proizv.
Politika kvaliteta
Politika zaliha

PRODAJA
Politika kvalit.
PROIZVODNJA Ostale poslovne
Politika zaliha
Usklađivanje funkcije
Budžet prodaje Budžet proizvodnje Nabavka, Finansije, IR

Budžetiranje
Usklađivanje
Objedinjavanje

Budžeti centara
odgovornosti u
okviru proizvodnje
 PLANIRANJE PROIZVODNJE

T 2 P lan (budžet) proizvodnje

K v a r t a l i Svega za
E l e m e n t i
I II III IV godinu
1. Planirana prodaja 7.800 8.800 9.600 8.300 34.500
2. Planirane zalihe na kraju 1.000 1.200 1.100 1.300 1.300
3. Ukupne potrebe 8.800 10.000 10.700 9.600 35.800
4. Zalihe na početku 800 1.000 1.200 1.100 800
5. Planirana proizvodnja 8.000 9.000 9.500 8.500 35.000
 PLANIRANJE TROŠKOVA PROIZVODNJE

Plan (budžet)
prodaje

+/-
Promena vrednosti
zaliha učinaka

=
Plan (budžet)
proizvodnje

Osnova za

Plan troškova Plan troškova Plan opštih

direktnog materijala direktnog rada troškova proizvodnje
 PLANIRANJE TROŠKOVA DIREKTNOG
MATERIJALA

 Ključni informacioni inputi:

 Projektovani obim proizvodnje
 Projektovana potrošnja materijala po jedinici
 Očekivane nabavne cene
 Važnost
 Odgovornost
 PLANIRANJE TROŠKOVA DIREKTNOG MATERIJALA

T 3 P lan (budžet) trošk ova direk tnog m aterijala

K v a r t a l i Svega za
E l e m e n t i
I II III IV godinu
1. Planirana proizvodnja 8.000 9.000 9.500 8.500 35.000
2. Planirana potrošnja po jedinici M 2 2 2 2 2
3. Planirani utrošci 16.000 18.000 19.000 17.000 70.000
4. Nabavna cena 10 10 10 10 10
5. Troškovi materijala M 160.000 180.000 190.000 170.000 700.000
6. Planirana proizvodnja 8.000 9.000 9.500 8.500 35.000
7. Planirana potrošnja po jedinici P 0,7 0,7 0,7 0,7 0,7
8. Planirani utrošci 5.600 6.300 6.650 5.950 24.500
9. Nabavna cena 20 20 20 20 20
10. Troškovi materijala P 112.000 126.000 133.000 119.000 490.000
11.Ukupni troškovi materijala 272.000 306.000 323.000 289.000 1.190.000
 PLANIRANJE TROŠKOVA
DIREKTNOG RADA

 Ključni informacioni inputi:

 Projektovani obim proizvodnje
 Standardno vreme izrade po jedinici
 Planirana cena rada po času
 PLANIRANJE TROŠKOVA DIREKTNOG RADA

T 4 P lan (budžet) trošk ova direk tnog rada

K v a r t a l i Svega za
E l e m e n t i
I II III IV godinu
1. Planirana proizvodnja 8.000 9.000 9.500 8.500 35.000
2. Potrebni časovi po jedinici 1,6 1,6 1,6 1,6 1,6
3. Ukupno potrebno vreme 12.800 14.400 15.200 13.600 56.000
4. Cena po času 5,0 5,0 5,0 5,0 5,0
5. Ukupni troškovi rada 64.000 72.000 76.000 68.000 280.000
 PLANIRANJE OPŠTIH TROŠKOVA PROIZVODNJE

 Heterogenost opštih troškova proizvodnje

 Način planiranja opštih troškova proizvodnje

 Odgovornost za pripremanje plana opštih

troškova proizvodnje
 PLANIRANJE OPŠTIH TROŠKOVA PROIZVODNJE

T 5 P lan (budžet) opštih trošk ova proizvodnje

Trošk. K v a r t a l i Svega za
E l e m e n t i po času godinu
I II III IV
I Opšti varijabilni troškovi proizvodnje
Direktni časovi rada 12.800 14.400 15.200 13.600 56.000
1. Indirektni materijal 1.8 23.040 25.920 27.360 24.480 100.800
2. Indirektni rad 1.2 15.360 17.280 18.240 16.320 67.200
3. Energija 3.25 41.600 46.800 49.400 44.200 182.000
5. Ukupno 6,25 80.000 90.000 95.000 85.000 350.000
II Opšti fiksni troškovi proizvodnje
1. Amortizacija - 40.000 40.000 40.000 40.000 160.000
2. Održavanje - 105.000 105.000 105.000 105.000 420.000
3. Ostali fiksni trošk. - 55.500 55.500 55.500 55.500 220.000
6. Ukupno 200.000 200.000 200.000 200.000 800.000
III Ukup. opšti troš.pr. 280.000 290.000 295.000 285.000 1.150.000
 PLANIRANJE NABAVKE

 Sadržina budžeta nabavke

 Odgovornost za pripremanje budžeta nabvke

 Politika zaliha

 Usklađivanje plana upotrebe materijala sa

planom nabavke materijala
 PLANIRANJE NABAVKE
T 6 P lan (budžet) nabavk e
K v a r t a l i Svega za
E l e m e n t i
I II III IV godinu
I Materijal M
1. Planirana proizvodnja 8.000 9.000 9.500 8.500 35.000
2. Planirana potrošnja po jedinici M 2 2 2 2 2
3. Planirani utrošci 16.000 18.000 19.000 17.000 70.000
4. Planirane zalihe na kraju 3.600 3.800 3.400 3.600 3.600
5. Svega potrebni materijal 19.600 21.800 22.400 20.600 73.600
6. Zalihe na početku 3.200 3.600 3.800 3.400 3.200
7. Planirana nabavka 16.400 18.200 18.600 17.200 70.400
8. Nabavna cena 10 10 10 10 10
9. Vrednost nabavki 164.000 182.000 186.000 172.000 704.000
II Materijal P
1. Planirana proizvodnja 8.000 9.000 9.500 8.500 35.000
2. Planirana potrošnja po jedinici P 0,7 0,7 0,7 0,7 0,7
3. Planirani utrošci 5.600 6.300 6.650 5.950 24.500
4. Planirane zalihe na kraju 630 665 595 630 630
5. Svega potrebni materijal 6.230 6.965 7.245 6.580 25.130
6. Zalihe na početku 560 630 665 595 560
7. Planirana nabavka 5.670 6.335 6.580 5.985 24.570
8. Nabavna cena 20 20 20 20 20
9. Vrednost nabavki 113.400 126.700 131.600 119.700 491.400
III Vrednost ukupnih nabavki 277.400 308.700 317.600 291.700 1.195.400
 PLANIRANJE TROŠKOVA PRODATIH PROIZVODA

 Problem sučeljavanja projektovanih prihoda sa

troškovima prodatih proizvoda

 Uskalđivanje planiranih troškova proizvodnje sa

planiranim troškovima prodatih proizvoda

 Izbor obračuna troškova

 KALKULACIJA STANDARDNE VARIJABILNE
PROIZVODNE CENE KOŠTANJA

T 7 K alk ulacija standardne varijabilne proizvodne cene k oštanja

Troškovi proizvoda
E l e m e n t i Ukupni Troškovi po
Količina
troškovi jedinici
1. Troškovi direktnog materijala 1.190.000 35.000 34
2. Troškovi direktnih plata 280.000 35.000 8
3. OVT proizvodnje 350.000 35.000 10
4. Proizvodna cena koštanja 1.820.000 35.000 52
 PLANIRANJE TROŠKOVA MARKETINGA

 Uslovljenost plana prodaje sa planom troškova

marketinga
 Redosled planiranja
 Troškovi promotivnih aktivnosti i troškovi distribucije
 Projektovanje troškova promotivnih aktivnosti
 Metod raspoloživih sredstava
 Metod procenta od prodaje
 Metod ugledanja na konkurentska preduzeća
 Metod cilja i zadataka
 Projektovanje troškova distribucije
 Struktura troškova marketinga
 PLANIRANJE TROŠKOVA OPŠTEG UPRAVLJANJA I
ADMINISTRACIJE

 Sadržina troškova opšteg upravljanja i

administracije

 Problemi projektovanja troškova opšteg

upravljanja i administracije

 Mogući načini projektovanja

 PLANIRANJE NEPROIZVODNIH TROŠKOVA

T 8 P lan (budžet) neproizvodnih trošk ova

K v a r t a l i Svega za
Troškovi po vrstama
I II III IV godinu
I Varijabilni troškovi
1.Planirana prodaja 7.800 8.800 9.600 8.300 34.500
2.Trošk.prodaje po jedinici 2 2 2 2 2
3. Ukupni VT prodaje 15.600 17.600 19.200 16.600 69.000
II Fiksni troškovi
1. Troškovi plata 12.500 12.500 12.500 12.500 50.000
2. Troškovi promotivnih aktiv. 25.000 25.000 25.000 25.000 100.000
3. Troškovi op[te uprave 5.000 5.000 5.000 5.000 20.000
4. Ostali opšti fiksni troškovi 7.500 7.500 7.500 7.500 30.000
5.Ukupni fiksni troškovi 50.000 50.000 50.000 50.000 200.000
III Ukupni nepr. troškovi 65.600 67.600 69.200 66.600 269.000
 PLANIRANJE KAPITALNIH ULAGANJA

 Sadržina plana kapitalnih ulaganja

 Ključne odluke

T 9 P lan (budžet) k apitalnih ulaganja

K v a r t a l i Svega za
E l e m e n t i
I II III IV godinu
1. Kapitalna ulaganja - 24.000 94.000 80.000 198.000
3. Ukupna izdavanja - 24.000 94.000 80.000 198.000
 PLANIRANJE TOKOVA GOTOVINE

 Celovit projektovani izveštaj

 Odgovornost za pripremu

 Važnost projektovanja tokova gotovine

 Primarni ciljevi

 Način pripremanja
 PLANIRANJE OČEKIVANIH PRILIVA GOTOVINE PO
OSNOVU PRODAJE PROIZVODA

T 10 P lan oček ivanog priliva gotovine po osnovu

prodaje proizvoda
K v a r t a l i Svega za
E l e m e t i
I II III IV godinu
1. Prilivi iz prethodne godine 472.500 472.500
2. Prilivi od prodaje u I kvartalu 210.600 491.400 702.000
3. Prilivi od prodaje u II kvartalu 237.600 554.400 792.000
4. Prilivi od prodaje u III kvartalu 259.200 604.800 864.000
5. Prilivi od prodaje u IV kvartalu 224.100 224.100
6. Ukupni prilivi 683.100 729.000 813.600 828.900 3.054.600
 PLANIRANJE OČEKIVANIH ODLIVA GOTOVINE PO
OSNOVU NABAVKE MATERIJALA

T 11 P lan oček ivanog odliva gotovine po osnovu

nabavk e m aterijala
K v a r t a l i Svega za
E l e m e t i I II III IV godinu
1. Odlivi za nabav. iz preth.god. 133.140 133.140
2. Odlivi za nabavke u I kvart. 138.700 138.700 277.400
3. Odlivi za nabavke u II kvart. 154.350 154.350 308.700
4. Odlivi za nabavke u III kvar. 158.800 158.800 317.600
5. Odlivi za nabavke u IV kvar. 145.850 145.850
6. Ukupni odlivi 271.840 293.050 313.150 304.650 1.182.690
 PLANIRANJE TOKOVA GOTOVINE I IZVORA FINANSIRANJA
T 12 P lan (budžet) tok ova gotovine sa planom finansiranja
K v a r t a l i Svega za
E l e m e n t i
I II III IV godinu
I Novčani prilivi
1. Gotovina na početku 10.500 10.160 10.510 10.760 10.500
2. Prilivi po osnovu prodaje 683.100 729.000 813.600 828.900 3.054.600
3. Planirani prilivi (1+2) 693.600 739.160 824.110 839.660 3.065.100
II Novčani odlivi
1. Nabavka direktnog materijala 271.840 293.050 313.150 304.650 1.182.690
2. Troškovi direktnih plata 64.000 72.000 76.000 68.000 280.000
3. Opšti troškovi proizvodnje 240.000 250.000 255.000 245.000 990.000
4. Troškovi marketinga i upravlj. 65.600 67.600 69.200 66.600 269.000
5. Kapitalna ulaganja - 24.000 94.000 80.000 198.000
6. Porez 12.000 12.000 12.000 12.000 48.000
7. Dividende 30.000 30.000 30.000 30.000 120.000
8. Planirani odlivi 683.440 748.650 849.350 806.250 3.087.690
9. Minimalno potrebni saldo gotov. 10.000 10.000 10.000 10.000 10.000
10. Planirane potrebe za gotov. 693.440 758.650 859.350 816.250 3.097.690
III Višak (nedostatak) gotov 160 (19.490) (35.240) 23.410 (32.590)
IV Plan finansiranja
1. Finansiranje iz kredita - 20.000 36.000 - 56.000
2. Otplata kredita - - - (20.000) (20.000)
3. Troškovi kamata (10%) - - - (3.300) (3.300)
4. Efekti finansiranja (1-2-3) - 20.000 36.000 (23.300) 32.700
5. Gotovina na kraju 10.160 10.510 10.760 10.110 10.110
 PROJEKTOVANI IZVEŠTAJ O REZULTATU
(BILANS USPEHA)

 Instrument za upravljanje rezultatom

 Instrument za testiranje prihvatljivosti

projektovanih aktivnosti

 Dileme:

 Koji obračunski sistem primeniti?

 Za koji vremenski period pripremati projektovani

bilans uspeha?
 PROJEKTOVANI BILANS USPEHA
T 13 P rojek tovani bilans uspeha – obračun po standardnim
varijabilnim trošk ovim a

E l e m e n t i 01. 01.–31. 12.

I Prihodi od prodaje 3.105.000
II Troškovi prodatih proizvoda 1.794.000
III Kontribucioni rezultat proizvodnje (I-II) 1.311.000
IV Varijabilni troškovi marketinga 69.000
V Kontribucioni rezultat (III-IV) 1.242.000
VI Fiksni troškovi 1.000.000
1. Fiksni troškovi proizvodnje 800.000
2. Fiksni troškovi marketinga i upravljanja 200.000
VII Poslovni rezultat (V-VI) 242.000
VIII Rashodi kamata 3.300
IX Neto rezultat pre poreza (VII-VIII) 238.700
X Porez na dobitak 48.000
XI Neto rezultat posle poreza (IX-X) 190.700
XII Dividende 120.000
XIII Neraspoređeni (zadržani) dobitak (XI-XII) 70.700
 PROJEKTOVANJE
PROJEKTOVANI BILANSA
BILANS STANJA
stanja
 Instrument za projektovanje finansijske ravnoteže
 Specifičnost projektovanja bilansa stanja
 Relevantni parcijalni planovi
 Vremenski period

Ishodišni Proces pripremanja

bilans projektovanog bilansa stanja
stanja

Potencijali
preduzeća Očekivane promene
u budžetskom
periodu

Promene na imovini
Promene na obavezama
Promene na kapitalu Projektovani
bilans
stanja
 PROJEKTOVANI BILANS STANJA
T 14 P rojek tovani bilans stanja
E l e m e n t i Preth. god. Tekuća god.
A K T I V A
I Stalna imovina 1.157.200 1.195.200
1. Osnovna sredstva - neto 1.157.200 1.195.200
a) Osnovna sredstva - bruto 1.957.200 2.155.200
. b) Ispravka vrednosti 800.000 960.000
II Obrtna imovina 567.800 649.210
1. Zalihe 84.800 116.200
a) Materijal 43.200 48.600
b) Gotovi proizvodi 41.600 67.600
2. Potraživanja 472.500 522.900
3. Gotovina 10.500 10.110
III Ukupna aktiva 1.725.000 1.844.410
P A S I V A
I Sopstveni kapital 1.591.860 1.662.560
1. Akcijski kapital 1.200.000 1.200.000
2.Neraspoređeni dobitak 391.860 462.560
II Obaveze 133.140 181.850
1. Krediti - 36.000
2. Dobavljači 133.140 145.850
III Ukupna pasiva 1.725.000 1.844.410
PRIHVATANJE I DISTRIBUIRANJE MASTER
BUDŽET

 Usaglašavanje

 Odbor za budžet – usklađenost sa ciljevima

 Odobravanje master budžeta

 Distribuiranje master budžeta

 Osnova za kontrolu

 Neophodnost fleksibilnog pristupa