LISTA 7:

WĘGLOWODANY (CH2O)n:
• monosacharydy (cukry proste):
ú cechy:
› małe cząst. zawierające 3-9 at. C z przyłączona gr. OH
› różnią się wielkością i konfiguracja stereochemiczną w >=1 centrum węglowym
› można je łączyć w różnorodne struktury oligosacharydowe
ú funkcje:
› paliwo energetyczne
› podstawowy składnik org. żywych (np. szkielet DNA)
› zmodyfikowane mogą sluzyc jako czast. sygnalowe
ú podział:
› ze wzgl. na grupę funkcyjną:
– ketozy (np. dihydroksyaceton)
– aldozy (np. aldehyd D/L-glicerynowy)
› ze wzgl. na liczbę at. C:
– triozy, tetrozy, pentozy, heksozy, heptozy
› ze wzgl. na formę izomeryczną:
– konstytucyjne (gr. funkcyjne przyłączone do różnych at. C)
– stereoizomery (gr. funkcyjne przyłączone do tych samych at. C, ale ich układ
przestrzenny się różni; 2^n – n to liczba asymetr. at. C):
(a) enancjomery (lustrzane odbicia; D/L)
(b) diastereoizomery (nie sa lustrzanymi odbiciami)
(i) epimery (roznica w konf. w liniowym węglowodanie)
(ii) anomery (roznica w konf. w pierścieniowym węglowodanie; /)
ú heksozy w formie cyklicznej:
› cyklizacja dzięki faktom, że:
– aldehyd+alkoholhemiacetal
(a) np. glukoza
(b) szescioczlonowy pierscien to piranoza
– keton+alkoholhemiketal
(a) np. fruktoza
(b) piecioczlonowy pierscien to furanoza (może tez być szescioczlonowy – to
zależy z którym C się polaczy)
› anomery (at. C1 – anomeryczny):
– w piranozowej strukturze:
(a) -jeśli gr.OH przy at.C1 jest po przeciwnej stronie pierścienia w stos. do
at.C6
(b) -jeśli gr.OH przy at.C1 jest po tej samej stronie pierścienia co at. C6
– w furanozowej strukturze (at. C2 – anomeryczny)
› konformacje:
– piranoza: krzesełkowa (podstawniki w orient. aksjalnej i ekwatorialnej),
łódkowa
– furanoza: forma kopertowa (w zal. od tego, który at. C jest poza płaszczyzną:
C3-endo/C2-endo)
› roztwor Fehlinga:
– glukoza jest cukrem redukującym, redukuje Cu2+ do Cu+ i utlenia się do
kwasu glukonowego
 – roztwor używany do sprawdzenia obecności cukrow redukujących
– ma znaczenie w monitorowaniu zmian ilości glikozylowanej hemoglobiny
(tym samym w leczeniu cukrzycy); więcej glikozylowanej hemoglobiny u
cukrzykow, co zmienia prawidlowa funkcje biochemiczna zmodyf. bialek (te
modyfikacje to AGE – advanced glycation end products)
ú łączenie się w. glikozydowymi z alkoholami i aminami:
› anomeryczny at. C + at. O alkoholu = wiązanie O-glikozydowe
– dominuje, kiedy weglowod. są polaczone ze sobą w dlugi polimer i kiedy
przylaczaja się do bialek
› anomeryczny at. C + at. N aminy = wiazanie N-glikozydowe
– np. kiedy zasady azotowe sa przyłączone do jednostek rybozy tworząc
nukleozydy
› inny at. C niż anomeryczny – tez możliwa modyfikacja
ú fosforylacja:
› sprawia, ze cukry staja się anionami – ujemny ladunek chroni je przed
samorzutnym uwolnieniem z komórki poprzez blony i zapobiega oddziaływaniu z
transporterami niemodyfikowanego cukru
› dzięki niej powstają reaktywne związki pośrednie, które latwo tworza polaczenia z
innymi czasteczkami
• węglowodany złożone:
ú kierunki oligosacharydów zdefiniowane przez redukujące i nieredukujace końce
› jednostka na końcu redukującym ma wolny anomeryczy at. C (który ma char.
redukujący bo może tworzyć postac otwartego lancucha
› koniec redukujący jest tak nazywany nawet po polaczeniu z inna czast. (np. z
białkiem)
ú disacharydy (2 cukry polaczone w. O-glikozydowym):
› sacharoza – glukoza (w. glikozydowe ) + fruktoza (w. glikozydowe ); hydroliza
przeprowadzana przez sacharaze
› laktoza – glukoza + galaktoza (przez w. -1,4-glikozydowe); hydroliza u ludzi
przeprowadzana przez laktazę, u bakterii przez -galaktozydaze
› maltoza – 2*glukoza (przez w. -1,4-glikozydowe); powstaje w wyniku hydrolizy
skrobii i glikogenu; hydroliza przeprowadzana przez maltaze
ú polisacharydy (wolne czast. glukozy nie mogą być przechowywane, bo zaklociloby to
rownowage osmotyczna); glikogen i skrobia sa hydrolizowane przez -amylaze:
› glikogen (homopolimer) – zapasowa forma glukozy:
– kluczowe występowanie: miesnie i watroba
– większość reszt glukozy polaczona w. -1,4-glikozydowym, rozgałęzienia w
miejscach wiazan -1,6-glikozydowych (co 10 reszt glu)
› skrobia (homopolimer) – roslinna subst. zapasowa; mniej rozgalezien niż w
glikogenie; wystepuje w dwóch formach:
– amyloza – bez rozgalezien, zbudowana z glu polaczonych -1,4-
glikozydowymi
– amylopektyna – rozgaleziona, jedno w. -1,6-glikozydowe na ok. 30 w. -1,4-
glikozydowych
› celuloza (homopolimer) – pełni funkcje strukturalna jako składnik sciany kom.:
– jeden z najobficiej występujących zw. org. w biosferze
– nierozgaleziona
– reszty glu polaczone w. -1,4-glikozydowymi – dzięki konf.  celuloza może
tworzyć długie, proste lancuchy
 – rownolegle lancuchy oddzialowuja ze sobą przez w. wodorowe i tworza
sztywne, podtrzymujące struktury wlokien (fibryli); wykazują wytrzymalosc
na rozciąganie
– mimo braku celulaz u ssakow, celuloza i inne wlokna pochodzenia roślinnego
sa ważnym skl. diety
(a) rozpuszczalne wlokna, np. pektyna – spowalniają ruch w ukl.
pokarmowym, ulatwiajac trawienie i wchłanianie skl. odżywczych
(b) nierozpuszczalne wlokna, np. celuloza – przyspieszaja przesuwanie się
produktów trawienia w jelicie grubym
ú synteza oligosacharydów:
› powstają w wyniku aktywnosci specyf. enzymow – glikozylotransferaz, które
katalizują tworzenie wiazan glikozydowych
› najpowszechniejsze donory weglowodanow dla glikozylotransferaz: zaktywowane
kompleksy cukier-nukleotyd
– np. UDP-glukoza
› akceptorem może być jedna z wielu bioczasteczek (np. bialka, węglowodany)
ú sekwencjonowanie oligosacharydów:
› uzycie enzymow które przecinają oligosacharydy w specyf. punktach
› 1. etap: odlaczenie oligosacharydu od bialka
– np. oligosach. przyłączone w. N-glikozydowymi mogą być uwalniane z bialek
przez enzym – N-glikozydaza peptydowa F
› 2. etap: izolacja oligosach. i jego analiza
– np. uzycie MALDI-TOF i innych technik spektrometrii mas (pozwala na
określenie masy danego fragmentu)
– aby uzyskac więcej informacji możemy poprzecinać oligosach. z uzyciem
enzymow o roznych specyf. substratowych, np. -1,4-galaktozydazy (przecina
w. -glikozydowe tylko przy resztach galaktozy)
› otrzymany produkt ponownie analizujemy przy uzyciu spektrometrii mas
• tworzą glikoproteiny:
ú lacza się kowalencyjnie z białkami
ú klasy:
› glikoproteiny:
– składnik białkowy dominuje pod względem masy
– funkcje:
(a) w blonie kom. uczestniczą w adhezji kom. i oddziaływaniu plemnikow z
kom. jajowymi
– mogą powstawać w wyniku przyłączenia weglowodanow przez bialka
rozpuszczalne
– wiele spośród bialek uwalnianych z kom. ulega glikozylacja lub modyfikacji
na skutek przyłączenia się weglowodanow
› proteoglikany
– skl. białkowy sprzężony z polisacharydem – glikozaminoglikanem
(a) składa się z powtarzających się jednostek disacharydowych, zawierających
pochodną cukru – glukozaminę lub galaktozamine
(b) co najmniej 1 z 2 cukrow w każdym disacharydzie ma ujemnie naladowana
gr. COO- lub OSO3-
(c) glikozaminoglikany u zwierzat: heparyna, hialuronian, siarczan
chondrointy, siarczan keratanu, siarczan dermatanu
 (d) mukopolisacharydozy – grupa chorob spowodowanych niemoznoscia
rozkładu glikozaminoglikanow
– węglowodany stanowią większość masy
– funkcje:
(a) elementy strukturalne i smar
– przykład: proteoglikan – agrekan i bialko – kolagen to elementy chrząstki
(a) potrojna helisa kolagenu daje odp. strukturę i odporność na rozciąganie
(b) agrekan amortyzuje wstrząsy (dzięki ujemnie naladowanym grupom
glikozaminoglikanow, które absorbują wode, a ta woda umozliwia
proteoglikanowi powrot do poprzedniego kształtu po zdeformowaniu)
(c) białkowy składnik agrekanu ma 3 domeny globularne
› mucyny/mukoproteiny
– zawierają glownie węglowodany
– skl. białkowy obficie glikozylowany w obrebie Ser i Thr
– urgupowanie węglowodanowe laczace się z białkiem – N-
acetylogalaktozamina (aminocukier – gr. aminowa zastepuje gr. OH)
– mogą tworzyć duże polimeryczne struktury
– ich char. cecha jest obecność w białku VNTR (rejonu zmiennej liczby
tandemowych powtorzen) bogatego w Ser i Thr, które ulegaja O-glikozylacji
– funkcje:
(a) podstawowy składnik sluzu, pelniacego funkcje smaru
(b) tworza bariere ochronna na powierzchni kom. nablonkowych
ú glikozylacja zwieksza zlozonosc proteomu – dane bialko z kilkoma potencjalnymi
miejscami glikozylacja ma wiele form glikozylowanych (glikoform), z których kazda
może powstawać tylko w określonym typie kom. i stadium rozwojowym
ú weglowodan + Asn  przez w. N-glikozydowe
› do Asn może przylaczyc się cukier tylko kiedy jest ona czescia sekw.:
Asn-X-Ser/Thr (gdzie X to dowolny aa oprócz Pro)
ú weglowodan + Ser/Thrprzez w. O-glikozydowe
ú to czy miejsca w białku sa glikozylowane zależy od roznych aspektow budowy bialka
i od typu komórki
ú wszystkie oligosacharydy w glikoproteinach (polaczone w. N-glikozydowym)
zawierają wspólny rdzen:
› 3*mannoza
› 2*N-acetyloglukozamina
ú do rdzenia sa przyłączone inne cukry zapewniające roznorodnosc cukrow
ú erytropoetyna (EPO) – glikoproteinowy hormon
› obecna w surowicy krwi
› stymuluje wytwarzanie krwinek czerwonych (dzięki temu jest uzyteczna w
leczeniu anemii)
› aminokwasy+3*Asn(N-glikozylowane)+Ser(O-glikozylowana)
› glikozylacja zwieksza stabilność bialka we krwi
• lektyny (białka specyficzne, wiążące węglowodany):
ú naleza do większej grupy bialek wiazacych glikany
ú ulatwiaja oddziaływania miedzy komorkami:
› lektyna zawiera >=2 miejsca wiazania jednostek węglowodanowych
› lektyny na pow. jednej kom. oddzialuja z szeregiem weglowodanow
eksponowanych na pow. drugiej kom.
 › lektyny i węglowodany sa polaczone słabymi oddz. niekowalencyjnymi, co
zapewnia specyficzność ale także pozwala na ich rozlaczenie w razie potrzeby
ú klasy:
› typu C – wymagające wapnia
– wspolna cecha – domena odpowiedzialna za wiązanie weglowodanow
(konkretnie to ca2+ wiaze)
– Ca2+ jako pomost miedzy białkiem a węglowodanem, przez oddz. z gr. OH
cukru
– 2*reszta Glu wiaze zarówno Ca2+ i cukier
– inne lancuchy boczne tworza w. wodorowe z innymi gr. OH węglowodanu
– biora udział w endocytozie zależnej od receptora i uczestniczą we wzajemnym
rozpoznawaniu komorek
› selektyny (naleza do typu C):
– podczas odpowiedzi zapalnej wiaza kom. ukl. immunologicznego w miejscu
urazu
– L, E i P wiaza się specyficznie z węglowodanami wystepujacymi:
(a) L – na pow. naczyń wezlow chłonnych
(b) E – na pow. srodblonka
(c) P – na aktywowanych plytkach krwi
› typu L:
– kalneksyna i kalretikulina – ważne chaperony w ER
– nasiona roślin strączkowych sa w nie bogate
– maja właściwości owadobojcze
GLIKOZYLACJA:
• szczególnie wazna reakcja - kowalencyjne przyłączenie N-acetyloglukozaminy (GlcNAc)
do Ser lub Thr w białkach kom. (GlcNAcylacja)
ú katalizowana przez transferazę GlcNAc
ú stęż. GlcNAc odzwierciedla metabolizm składników odżywczych wskazując, ze sa
obfite
ú bialka poddawane GlcNAcylacji to m.in. czynniki transkrypcyjne i el. szlakow
sygnałowych
ú miejsca GlcNAcylacji to tez potencjalne miejsca fosforylacji (wiec transferaza O-
GlcNAc i kinazy białkowe modulują wzajemnie swoje funkcje sygnalizacyjne)
ú odwracalna – N-acetylo-D-glukozaminidaza katalizuje usuwanie cukrow
• zachodzi w swietle retikulum endoplazmatycznego i aparatu Golgiego
ú bialko jest syntetyzowane na rybosomach zwiazanyvh z blona ER
ú rosnący lancuch polipeptydowy jest wprowadzany do swiatla ER
ú w ER rozpoczyna się przylaczanie weglowodanow w. N-glikozydowymi
ú oligosacharyd, który ma być związany z Asn w białku jest przylaczany do końcowej
gr. fosforanowej fosforanu dolicholu (specyf. cząst. lipidowej wystepujacej w blonie
ER i zawierającej ok. 20 jednostek izoprenowych)
ú taka postac oligosacharydu (bogata w en.) jest przenoszona na Asn rosnącego
lancucha polipeptydowego przez enzym
ú bialka w swietle ER i w blonie ER sa transportowane do AG
ú w AG wiązanie N-glikozydowe jest kontynuowane (a cukry już dolaczone do bialka
ulegaja modyfikacjom), a O-glikozydowe się zaczyna i odbywa tylko tam
ú AG jest centrum sortującym – bialka przechodzą stad do lizosomów, pecherzykow
sekrecyjnych lub do blony plazmatycznej, w zaleznosci od sygnalow zakodowanych w
sekw. aa. i trzeciorzędowej struktury bialek
• grupy krwi wynikają z roznych schematow glikozylacji bialek:
 ú okreslona grupa krwi oznacza obecność jednego z trzech weglowodanow (A, B, O) na
powierzchni erytrocytów
ú A, B i O maja wspólny rdzen oligosacharydowy – antygen O
ú antygeny A i B roznia się od antygenu O obecnoscia dodatkowego monosacharydu,
polaczonego w. -1,3-glikozydowym z reszta galaktozy w obrebie O
› N-acetylogalaktozaminy (A)
› galaktozy (B)
ú te dodatkowe monosacharydy sa dodawane do antygenu O przez specyficzne
glikozylotransferazy
ú kazdy dziedziczy gen kodujący jedna glikozylotrasferaze danego typu
› transferaza A – przylacza N-acetylogalaktozamine
› transferaza B – przylacza galaktozę
› transferaza nieaktywna (powstala w wyniku mutacji) – nic nie przylacza, jest
grupa krwi O
WIRUS GRYPY:
• rozpoznaje reszty kwasu sjalowego (polaczone z resztami galaktozy) które wystepuja w
glikoproteinach na pow. kom.
• bialko wirusa wiazace się z tymi cukrami to hemaglutynina
• po związaniu hemaglutyniny wirus zostaje wchloniety przez kom. i zaczyna się
replikować
• zlozenie wirusa powoduje paczkowanie czastki wirusowej z komórki
• po kompletnym zlozeniu czastka wirusowa nadal jest przylaczona do kw. sjalowego
• inne bialko wirusa (neuraminidaza/sjalidaza) rozcina w. glikozydowe miedzy kw.
sjalowym i pozostala czescia kom. glikoproteiny
• uwolnione wirusy mogą infekować kolejne komórki
ZARODZIEC SIERPOWATY:
• pasożytniczy pierwotniak wywolujacy malarie
• tez wykorzystuje wiązanie glikanu aby zainfekować kom. gospodarza
• bialka wiazace glikan wstrzykniętego przez komara pasożyta wiaza się w wątrobie z
glikozaminoglikanem – siarczanem heparyny, inicjując wejście pasożyta do kom.
• po wyjściu z wątroby pasożyt atakuje erytrocyty za pomocą innego bialka wiazacego
glikan żeby zwiazac się z weglowodanowa jednostka glikoforyny (ważna glikoproteiny
blonowej erytrocytów)

w. -glikozydowe – str. pustej w srodku helisy, lepsza do tworzenia bardziej zwartego i

dostępnego materialu zapasowego cukrow
• 1,4 – nierozgałęzione
• 1,6 - rozgalezione
w. -glikozydowe – str. prostego lancucha

LISTA 8:

WSPOLNE CECHY BLON BIOLOGICZNYCH:

• struktura warstwowa o grubości 2 czast.
• zbudowane glownie z lipidow i bialek, do tego węglowodany
• lipidy blonowe maja części hydrofobowe i hydrofilowe, w srod. wodnym tworza warstwy
bimolekularne, które sa bariera dla czast. polarnych
• w ich char. funkcjach posrednicza specyficzne bialka (pompy, kanaly, receptory,
przetworniki energii, enzymy)
• sa zespołami czast. związanych niekowalencyjnie (oddziaływaniami o char.
kooperatywnym)
• sa asymetryczne
• sa strukturami plynnymi (czast. lipidow mogą dyfundowac wzdłuż blony – jak
niezakotwiczone bialka – ale nie mogą obracać się w poprzek blony)
• większość jest spolaryzowana elektrycznie (z lad. ujemnym od strony wnętrza
zamkniętego przedzialu)
KWASY TLUSZCZOWE:
• glowne składniki lipidow blonowych
• z ich obecności wynika hydrofobowość lipidow
• nazewnictwo:
ú 18:0 – 18-weglowy kwas bez w. podwojnych
ú at. C numerujemy zaczynając od at. C z grupy COOH
ú at. C nr 2 i 3 to  i 
ú at. C na końcu lancucha to 
ú polozenie w. podwojnego oznaczamy  - np. cis-^9 oznacza wiązanie podwojne cis
miedzy at. wegla 9 i 10
ú przy fizjologicznym pH kwasy tłuszczowe sa zjonizowane, wiec poprawne jest
stosowanie nazw odpowiednich karboksylanow (anionow, przez opuszczenie słowa
‘kwas’ i zamianę koncowki -owy na -ian)
• zwykle 14-24 at. C, najbardziej rozpowszechnione z 16-18 at. C
• u zwierzat lancuch alkilowy prawie zawsze nierozgaleziony
• wiaz. podwojne większości kw. nienasyconych maja konf. cis
• bardziej nienasycone - TEMP. TOPNIENIA
• krótkie lancuchy - TEMP. TOPNIENIA
TYPY LIPIDOW:
• fosfolipidy
ú składniki:
› 1/2 kw. tłuszczowe (hydrofobowa czesc cząsteczki)
› rdzen
– glicerol (trojweglowy alkohol) – wtedy mamy fosfoglicerydy
(a) jeśli nie wystepuja dodatkowe grupy to najprostszy fosfogliceryd to
fosfatyd (niewielkie ilości w blonach, ale sa prod. pośrednimi biosyntezy
innych fosfoglicerydow)
(b) glicerol polaczony w. estrowym z kw. tluszczowymi
– sfingozyna (aminoalkohol z długim, nienasyc., lancuchem weglowodorowym)
– wtedy mamy sfingomieliny
(a) gr. aminowa szkieletu sfingozynowego polaczona w. amidowym z kw.
tluszczowym
› fosforan
– w sfingomielinach zamiast zwykłego fosforanu, gr. hydroksylowa jest
zestryfikowana fosfocholiną
› alkohol
– w fosfoglicerydach:
(a) Ser (tworzy się fosfatydyloseryna)
(b) etanoloamina (tworzy się fosfatydyloetanoloamina)
(c) cholina (tworzy się fosfatydylocholina)
(d) glicerol (tworzy się difosfatydyloglicerol)
 (e) inozytol (tworzy się fosfatydyloinozytol)
• glikolipidy
ú w kom. zwierzęcych sa to pochodne sfingozyny (tak jak sfingomielina)
ú gr. aminowa szkieletu sfingozynowego zacylowana kw. tłuszczowym (tak jak w
sfingomielinie)
ú 1 z kilku czast. cukru przylaczona do gr. hydroksylowej szkieletu (zamiast
fosfocholiny jak w sfingomielinie)
ú najprostszy: cerebrozyd – tylko jedna reszta cukru, glukoza lub galaktoza
ú bardziej zlozone: gangliozydy – rozgałęziony lancuch z max. 7 reszt cukrowych
ú asymetrycznie zorientowane w blonie, bo wystepuja tylko po zewn. stronie blony
• cholesterol
ú ugrupowanie steroidowe - 4 pierscienie węglowodorowe
ú do ugrupowania z jednej strony przyłączony węglowodorowy ogon, a z drugiej grupa
hydroksylowa
ú w blonie czast. ulozona rownolegle do lancuchow kw. tłuszczowych fosfolipidów
ú praktyczny brak w blonach wewnatrzkom., a b. dużo w blonach kom. nerwowych
BLONY ARCHEONOW:
• roznice od eukariotow:
ú lancuchy niepolarne przyłączone do szkieletu glicerolu w. eterowym (a nie estrowym),
bo jest bardziej odporne na hydrolizę
ú lancuchy alkilowe sa rozgałęzione (a nie liniowe), sa zbudowane z powtarzających się,
nasyconych, 5-weglowych fragmentow; przez to sa bardziej odporne na utlenianie
ú stereochemia centralnego glicerolu jest odwrocona\
ULOZENIE FOSFOLIPIDOW I GLIKOLIPIDOW W SROD. WODNYM:
• tworzenie blon wynika z amfipatycznego char. cząsteczek
ú czast amfipatyczne (amfifilowe) – zawierające zarówno grupy hydrofobowe i
hydrofilowe
ú gr. polarne (glowy) daza do kontaktu z woda
ú węglowodorowe ogony unikają wody, oddzialujac miedzy sobą
• wysoce nieprzepuszczalne dla jonow i większości czast. polarnych:
ú wyjątek – H2O (maly rozmiar, duże stężenie, brak ladunku)
ú wspolczynnik przepuszczalności małych czast. jest skorelowany z wartoscia stosunku
rozpuszczalności tych czast. w rozpuszczalnikach niepolarnych i w wodzie
› najpierw czast. traci swoja otoczke hydratacyjna
› czast. ulega rozpuszczeniu w węglowodorowym rdzeniu blony
› czast. dyfunduje na druga strone blony gdzie odzyskuje otoczke hydratacyjna,
stajac się ponownie rozpuszczalna w wodzie
• micele – okragle struktury
ú powstaje zwykle z soli kw. tłuszczowych, które zawierają tylko 1 lancuch
węglowodorowy (sa to zjonizowane czast. kw. tłuszczowych)
ú male, o ograniczonej objetosci
• warstwa bimolekularna (dwuwarstwa lipidowa)
ú bardziej uprzywilejowana str. niż micele, bo objetosc dwóch lancuchow kw.
tłuszczowych jest zbyt duza zevy zmiescily się we wnętrzu miceli
ú może osiagac wymiary makroskopowe
ú jej formowanie jest procesem samoistnym – bimolekularna struktura wynika z samej
struktury czast. tworzących ta warstwę – jest szybkie, spontaniczne, a glowna sila
napedowa sa oddziaływania hydrofobowe
ú miedzy lancuchami węglowodorowymi wystepuja sily van der Waalsa, ulatwiajac ich
scisle upakowanie
 ú miedzy grupami polarnych glow a czast. wody wystepuja przyciagajace
oddziaływania elektrostatyczne i w. wodorowe
ú dwie warstwy lipidowe sa utrzymywane razem z udzialem wzmacniających
oddzialywan niekowalencyjnych (glownie hydrofobowych)
› maja naturalna tendencje do tworzenia struktur o dużej powierzchni
› daza do zasklepiania się (aby nie pozostawić krawędzi z wystawionymi
lancuchami węglowodorowymi
› maja zdolność do samouszczelniania się (bo otwór w dwsuwarstwie jest
energetycznie niekorzystny)
ú jest wiec struktura kooperatywna
• liposomy:
ú wodne przestrzenie ograniczone dwuwarstwa lipidowa
ú mogą sluzyc do badania przepuszczalności blon lub do dostarczania kom. roznych zw.
chemicznych
ú uzyskanie:
› odpowiednie lipidy w srod. wodnym (tj. fosfatydylocholina)
› zawiesina poddawana sonikacji (wytrzasaniu z uzyciem ultradzwiekow)
› powstają zamknięte pech. blonowe o jednolitych wymiarach
› większe pęcherzyki mogą być uzyskane odparowując rozpuszczalnik organiczny z
zawiesiny fosfolipidów w mieszaninie rozpuszczalnikow
ú w wodnym srod. we wnętrzu liposomow można uwiezic jony lub cząsteczki (jeśli
formowanie jest przeprowadzane w ich obecności)
ú zastosowanie kliniczne:
› liposomy zawierające leki czy DNA po wskrzyknieciu do organizmu ulegaja fuzji
z blona plazmatyczna wielu rodzajow kom., wprowadzając do nich swoja
zawartość
› liposomy długo krazace we krwi koncentrują się w regionach ciala o zwiększonym
stopniu ukrwienia (tj. guz nowotworowy czy miejsce ze stanem zapalnym)
dlatego mniej leku dociera do zdrowych tkanek i obnizona jest niepozadana
toksyczność leku
PROCESY W BLONACH BIOLOGICZNYCH:
• specyficzne bialka blonowe posrednicza w większości pozostałych funkcji blon (transport
subst. chem. i informacji w poprzek blony)
• blony roznia się zawartoscią bialek:
ú mielina – blona otaczajaca niektóre wlokna nerwowe i dzialajaca jako izolator, char.
się niewielka iloscia bialek
ú inne blony zewnętrzne sa bardziej aktywne – zawierają pompy, kanaly, receptory,
enzymy (najwięcej bialek posiadaja blony związane z przekształcaniem en. – wewn.
blony mitochondriow i chloroplastów)
• związanie bialek z blona:
ú bialka integralne – silnie oddzialuja z weglowod. lancuchami lipidow blonowych
(dlatego można je uwolnić jedynie uzywajac czynnikow (detergentow) które mogą
wspolzawodniczyc z takimi niepolarnymi oddziaływaniami)
ú bialka peryferyczne – związane z pow. blony glownie przez interakcje
elektrostatyczne i w. wodorowe z glowami lipidow (te oddz. mogą być zniesione
przez dodanie soli lub zmiane pH)
• bialka mogą przehodzic w poprzek blony helisami :
ú bakteriorodopsyna – bialko archeonow
 › wykorzystuje swiatlo do pompowania protonow ze srodka kom. na zewnątrz, a
powstający w ten sposób gradient protonow umozliwia tworzenie ATP
› jest prawie w calosci zbudowana z helis  (siedmiu, które przechodzą przez cala
szerokość blony i sa ustawione prostopadle do płaszczyzny blony)
› wszystkie jej aa sa niepolarne, a kilka ma ladunek
› rozmieszczenie niepolarnych aa ma znaczenie, bo reszty aa kontaktują się z
hydrof. rdzeniem blony i miedzy sobą
› transblonowe helisy  sa najbardziej powszechne w białkach blonowych
• bialka kanalowe mogą być tworzone przez nici :
ú poryna – bialko zewn. blon bakterii (np. E. coli)
› zbudowana z nici , nie zawiera helis 
› kazda nic jest polaczona w. wodorowymi ze skierowana antyrownolegle
sasiadujaca nicia (co prowadzi do utworzenia pojedynczej harmonijki 
› harmonijka  zwija się tworząc strukturę cylindryczną która tworzy w blonie por
(kanal)
› naprzemienne występowanie aa hydrofobowych i hydrofilowych wzdłuż każdej
nici  powoduje organizację struktury:
– zewn. powierzchnia poryny jest niepolarna (bo oddz. z węglowodorowym
rdzeniem blony
– wnętrze kanalu jest hydrofilowe i wypelnione czast. wody
• czesc zanurzająca bialko w blonie może laczyc je z powierzchnia blony
ú syntaza-1 prostaglandyny H2 – enzym związany z bloną retikulum
endoplazmatycznego
› katalizuje przekształcenie kw. arachidonowego w prostaglandyne H2 w dwóch
etapach:
– 1. w reakcji, w której E dziala jako cyklooksygenaza (hamowany przez
aspirynę blokujaca kanal – jej działanie jest oparte na przeniesieniu jej gr.
acetylowej na reszte Ser530 enzymu, która znajduje się w miejscu
prowadzącym do centrum aktywnego)
– 2. w reakcji, w której E działa jako peroksydaza
› prostaglandyna H2 pobudza stan zapalny i reguluje wydzielanie kw. zoladkowych
› syntaza-1 prostaglandyny H2 jest homodimerem o zlozonej strukturze, glownie z
helis 
› przeciwnie do bakteriorodopsyny jest w niedużym stopniu zanurzona w blonie –
lezy na zewn. pow. blony, wiazac się z jej wnętrzem poprzez grupe zanurzonych w
blonie helis  o hydrofobowych powierzchniach, które stanowią przedluzenie
bialka w blonie
› polaczenie bialka z blona jest silne, można je uwolnić jedynie działaniem
detergentow
› choć nie jest białkiem transblonowym, jest zaliczana do integralnych bialek
› lokalizacja w blonie jest istotna dla pełnionej przez nia funkcji
– kw. arachidonowy jest czast. hydrofobowa, tworzona podczas hydrolizy
lipidow blonowyc; dociera do miejsca aktywnego E od strony blony, wedrujac
poprzez kanal hydrofobowy wewn. bialka (bez konieczności dostawania się do
srod. wodnego)
• z przykladow budowy bialek blonowych wynika:
ú części bialka blonowego które oddzialuja z hydrofob. częściami blony sa oplaszczone
niepolarnymi lancuchami bocznymi aa
ú części bialka które oddz. ze srod. wodnym sa o wiele bardziej hydrofilowe
 ú fragmenty bialka umiejscowione w blonie sa b. regularne
ú wszystkie istotne r. aa bedace donorami lub akceptorami wodoru uczestniczą w
tworzeniu w. wodorowych
ú zerwanie w. wodorowego wewnątrz blony jest b. mało prawdopodobne, bo brakuje
tam czast. H2O które moglyby wspolzawodniczyc o gr. polarne
• niektóre bialka wiaza się z blona poprzez kowalencyjnie przyłączone do nich gr.
hydrofobowe:
ú dotychczas. omówione – bialka blonowe związane z blona przez hydrofob. lancuchy
boczne aa
ú bialka rozpuszczalne mogą być polaczone z blona w inny sposób, gdy w polaczeniu
posrednicza gr. hydrofobowe przyłączone do tych bialek
› grupy hydrofobowe (przylaczane do bialek przez grupy enzymow, które
rozpoczynają specyf. sekw. sygnałowe znajdujące się blisko miejsca wiazania):
– gr. palmitoilowa polaczona poprzez wiązanie tioestrowe ze spec. r. Cys
– gr. farnezylowa polaczona do r. Cys na końcu COOH bialka
– ugrupowanie glikolipidowe (kotwica glikozylofosfatydyloinozytolowa – GPI)
przylaczona do końca COOH lancucha polipeptydowego
PRZEMIESZCZANIE WZDLUZ BLONY:
• dyfuzja boczna (lateralna)– ciagly ruch lipidow i bialek w blonie
• niektóre bialka sa tak ruchliwe jak lipidy, a inne nieiruchome (np. rodopsyna – b.
ruchoma; fibronektyna – b. mala mobilność)
• model płynnej mozaiki – opisuje ogolna organizacje blon biologicznych; zakłada, ze
blony sa dwuwymiarowymi roztworami przestrzennie zorientowanych lipidow i
globularnych bialek; jeśli bialka blonowe w srod. lipidowym nie sa ograniczone specyf.
• dyfuzja poprzeczna (flip-flop) – jest bariera energii swobodnej, wiec zachodzi b. rzadko,
dzięki temu asymetria blony może być utrzymywana
PLYNNOSC BLONY:
• zal. od wlasc. kw. tłuszczowych, a od niej zależy wiele procesow blonowych (transport,
przesylanie sygnalow)
• przejście ze stanu w stan kw. tłuszczowych zachodzi dość ostro:
ú uporządkowany, sztywny staly stan
ú nieuporządkowany, plynny stan
• temp. topnienia (temp. przejścia fazowego) zależy od dlugosci lancuchow i od stopnia ich
nienasycenia – nasycone kw. tłuszczowe sprzyjają stanowi stałemu (sztywnemu), bo ich
wyprostowane lancuchy maja duże możliwości oddz. ze sobą; wiaz. podwojne cis
powoduje wygiecie lancucha które przeszkadza w scislym upakowaniu, przez co temp.
topnienia zostaje obnizona
• długie lancuchy oddz. ze sobą silniej niż krótkie (bo kazda dod. gr. -CH3 przyczynia się
do zwiększenia en. swobodnej oddz. dwóch sąsiadujących lancuchow)
• bakterie regulują plynnosc swoich blon przez zmiane liczby wiaz. podwojnych i dlugosci
lancuchow (np. przy spadku temp. E. coli zmniejsza stosunek kw. nasyconych do
nienasyconych w blonie – ten wzrost względnej zawartości reszt nienasyconych
zapobiega zbytniemu zesztywnieniu blony)
• u zwierzat krytyczna role w regulacji plynnosci blony pełni cholesterol – wbujdowuje się
w dwuwarstwy prostopadle do powierzchni, jego gr. OH wiaze się w. wodorowym z at.
tlenu gr. karbonylowej polarnej glowy fosfolipidu, a węglowodorowy ogon cholesterolu
umieszczony jest w niepolarnym rdzeniu dwuwarstwy; odmienny kształt cholesterolu w
porównaniu z fosfolipidami przeszkadza w regularnych oddz. miedzy lancuchami kw.
tłuszczowych
• tratwy lipidowe – dynamiczne kompleksy tworzone przez cholesterol i specyficzne lipidy
(zaw. szkielet sfingozynowy, np. sfingomielina i pewne glikolipidy) lub bialka
zakotwiczone przez GPI
ú efekt: ograniczenie plynnosci blony, jest ona mniej podatna na przejścia fazowe
ú domysły: mogą odgrywać role w skupianiu się bialek, które uczestniczą w szlakach
przekazywania sygnalu i mogą sluzyc do regulacji krzywizny blony i uwalniania
pecherzykow
ASYMETRIA:
• zewn. i wewn. pow. wszystkich dotad poznanych blon zawierają rozne składniki i
wykazują odmienne aktywnosci enzymatyczne
• przykład: pompa Na+/K+ - na zewnątrz pompowane Na+, do wewnątrz K+; wewnątrz
kom. musi być ATP, by napedzac pompe; oubina (strofatyna) – specyf. inhibitor pompy,
dziala tylko kiedy jest po zewn. stronie blony
• bialka blonowe – po zsyntetyzowaniu wbudowywane w blone asymetrycznie, zostaje to
zachowane przez brak przemieszczania bialek z jednej strony blony na druga i blony sa
zawsze syntetyzowane przez wzrost blon już istniejących
• lipidy – ich rozmieszczenie tez jest skutkiem sposobu ich syntezy, ale ich asymetria nie
jest bezwzgledna (z wyjątkiem glikolipidow); w erytrocytach:
ú sfingomielina i fosfatydylocholina preferencyjnie umieszczone w zewn. listku
dwuwarstwy
ú fosfatydyloetanoloamina i fosfatydyloseryna sa w listku wewn. od strony cytoplazmy
ú cholesterol w dużych ilościach po obu stronach
BLONY WEWNATRZKOM.:
• niektóre bakterie – dwie blony przedzielone sciana
ú blona wewn. – bariera przepuszczalności
ú blona zewn. i sciana – dodatkowa ochrona
ú obszar miedzy dwiema blonami ze sciana – peryplazma
• eukarioty:
ú peroksysomy – organella odgrywające glowna role w utlenianiu kwasow
tłuszczowych w przemianie energii; sa ograniczone pojedyncza blona
ú mitochondria – organella w których syntetyzowane jest ATP; otoczone dwiema
blonami, tak jak u bakterii blona zewn. jest dobrze przepuszczalna, a wewn. slabo
ú jadro kom. – otaczane przez 2 blony, ale otoczka jadrowa nie jest ciagla tylko sklada
się z sieci zamkniętych blon, które lacza się w porach jadrowych (które regulują
transport czast. do i z jadra)
ú retikulum endoplazmatyczne – blony jadrowe się z nim lacza; odgrywa role w
detoksyfikacji lekow lub modyfikacji bialek sekrecyjnych
• endocytoza z udzialem receptorow:
ú bialko lub większy kompleks wiaze się z receptorem na pow. komórki
ú wyspecjalizowane bialka powodują wgłębianie się do tego obszaru blony; np. klatryna
polimeryzuje tworząc siec otaczajaca rosnący pęcherzyk blonowy (dolek oplaszczany
klatryna)
ú ulegajaca wgłębieniu blona odrywa się i zasklepia tworząc pęcherzyk blonowy
ú rozne hormony, bialka transportujące i przeciwciała mogą wejść do kom.
wykorzystując ta endocytoze
ú wady: taka droga transportu jest dostepna dla wirusow i toksyn, które w ten sposób
dokonują inwazji komórki
ú przykład: zelazo
› zelazo samo w sobie jest istotne dla działania i budowy wielu bialek (hemoglobiny
i mioglobiny)
 › wolne jony zelaza sa toksyczne bo mogą katalizować tworzenie wolnych
rodnikow, dlatego transport jonow zelaza z przewodu pokarmowego do kom. jest
scisle kontrolowany
› w krwiobiegu zelazo silnie związane z białkiem transferyna która może wiazac
dwa jony Fe3+
› kom. które potrzebują zelaza syntetyzują receptory transferyny w blonach
› tworzene kompleksu miedzy receptorem transferyny i transferryna zwiazana z
żelazem wywoluje endocytoze z udzialem receptora
› proces ten wprowadza te kompleksy do wnętrza pęcherzyków zwanych
endosomami
› podczas dojrzewania endosomów pompy protonowe blon pęcherzykowych
obnizaja pH wnętrza pecherzykow, w tych warunkach maleje powinowactwo
jonow zelaza do transferyny
› uwolnione jony zelaza mogą przedostać się do cytoplazmy przez kanaly blon
endosomalnych
› kompleks wolnej transferryny (bez zelaza) ulega recyklizacji i trafia do blony
plazmatycznej
› transferryna jest z powrotem uwalniana do krwiobiegu, a receptor transferryny
może uczestniczyć w następnym cyklu pobierania zelaza
ú musi być bardzo specyficzna aby nie dochodzilo do nieprawidłowych fuzji
› bialka SNARE (receptory rozpuszczalnych czynnikow wrażliwych na N-
etylomaleimid) z obu stron blon pomagają zbliżyć się odp. dwuwarstwom
lipidowym przez tworzenie wiazek zlozonych z czterech ciasno upakowanych
helis
– kodowane przez rodziny genow we wszystkich kom. eukar. w dużym stopniu
decydują z która blona docelowa dany pęcherzyk będzie ulegal fuzji
– specyficzność zapewnia wlasciwe rozprowadzenie pecherzykow blonowych i
przenoszonych przez nie ladunkow wewnątrz kom. eukar.
ú proces odwrotny: fuzja pęcherzyka z blona – kluczowy etap uwalniania
neurotransmiterów z neuronu do szczeliny synaptycznej