‫سم بوتولینوم‬

‫از ویکی‌پدیا‪ ،‬دانشنامٔه آزاد‬

‫سم بوتولینوم (به انگلیسی‪ )Botulinum toxin :‬که با نام تجاری‬

‫سم بوتولینوم‬ ‫بوتاکس (‪ )Botox‬شناخته می‌شود از سم باکتری کلوستریدیوم‬
‫بوتولینوم تهیه و برای فلج موقت عضلات مورد استفاده قرار می‌گیرد‪.‬‬
‫هفت نوع اصلی سم بوتولینوم‪ A ،‬تا ‪ A، B, C1، C2، D, E، F( G‬و ‪)G‬‬
‫وجود دارد؛[‪ ]۲[]۱‬اما گهگاه انواع جدیدی از آن نیز یافت می‌شود‪]۴[]۳[.‬‬
‫انواع ‪ A‬و ‪ B‬قادر به ایجاد بیماری در انسان بوده و از نظر تجاری و‬
‫پزشکی برای درمان اسپاسم‌های عضلانی مورد استفاده قرار‬
‫می‌گیرند‪ ]۷[]۶[]۵[.‬انواع ‪ E‬و ‪ F‬نیز می‌توانند در انسان بیماری ایجاد‬
‫کنند‪ ،‬در حالی که انواع دیگر باعث بیماری در سایر حیوانات‬
‫می‌شوند‪]۸[.‬‬

‫سموم بوتولینوم از قوی‌ترین سموم شناخته شده هستند‪ ]۹[.‬مسمومیت‬

‫می‌تواند به‌طور طبیعی در نتیجه زخم یا عفونت روده یا با مصرف سم‬
‫تشکیل شده در غذا رخ دهد‪ .‬دوز کشنده تخمین زده شده برای انسان‬
‫از سم نوع ‪ A‬به اندازه ‪ ۱٫۳‬الی ‪ ۲٫۱‬نانوگرم بر کیلوگرم به صورت تزریق‬
‫وریدی یا عضلانی‪ ۱۰ ،‬تا ‪ ۱۳‬نانوگرم بر کیلوگرم هنگام استنشاق و ‪۱۰۰۰‬‬
‫داده‌های بالینی‬ ‫نانوگرم بر کیلوگرم در صورت مصرف خوراکی است‪]۱۰[.‬‬

‫روش مصرف ‪ ,IM (approved),SC‬زیر‬

‫دارو‬
‫پوستی‪ ،‬غدد‬ ‫بیماری بوتولیسم‬
‫‪M03AX01‬‬ ‫کد ‪ATC‬‬
‫بوتولیسم یک بیماری فلج‌کننده جدی و نادر است که به وسیله سم‬
‫وضعیت قانونی‬
‫حاصل از باکتری کلستریدیوم بوتولینوم ایجاد می‌شود‪ .‬سه نوع عمده‬
‫‪ :US‬فقط ℞‬ ‫وضعیت‬ ‫بوتولیسم عبارتند از‪ :‬بوتولیسم غذایی که با خوردن غذاهای حاوی سم‬
‫قانونی‬
‫ایجاد می‌شود‪ .‬بوتولیسم زخم که حاصل عفونی شدن زخم با باکتری‬
‫شناس ه‌ها‬ ‫کلستریدیوم بوتولینم است‪ .‬بوتولیسم نوزادان که با مصرف ذرات حاوی‬
‫‪http://www.com( ۹۳۳۸۴-۴۳-۱‬‬ ‫شمارٔه‬ ‫باکتری ایجاد می‌شود‪ ۷ .‬نوع زهر رابه بوتولیسم شناخته شده‌اند که با‬
‫‪monchemistry.org/Chemi‬‬
‫سی‌ای‌اس‬ ‫حروف ‪ A‬تا ‪ G‬نشان داده می‌شوند‪ .‬تنها انواع ‪ A, B، E, F‬در انسان‬
‫سبب بیماری می‌شوند‪.‬‬
‫‪calDetail.aspx?ref=۹۳۳۸۴-‬‬
‫‪)۴۳-۱‬‬
‫کاربردها‬
‫‪https://pubchem.n( ۵۴۸۵۲۲۵‬‬ ‫پاب‌کم ‪CID‬‬
‫‪cbi.nlm.nih.gov/compoun‬‬ ‫در کاربردهای آرایشی‪ ،‬سم بوتولینوم برای کاهش چین و چروک‌های‬
‫‪)d/۵۴۸۵۲۲۵‬‬ ‫صورت‪ ،‬به ویژه در یک سوم بالایی صورت‪ ]۱۱[،‬نسبتًا ایمن و مؤثر در‬
‫‪DB00042 (https://www.dru‬‬ ‫دراگ‌بنک‬ ‫نظر گرفته می‌شود؛[‪ ]۱۲‬مانند چین و چروک‌های ناشی از اخم کردن که‬
‫‪gbank.ca/drugs/DB0004‬‬ ‫در بین ابروها یا روی پیشانی ایجاد می‌شوند و چروک‌های اطراف چشم‬
‫و دهان که در موقع خندیدن ظاهر می‌شوند‪ .‬بوتاکس در برخی موارد‬
‫)‪= 2‬‬
‫برای کاهش میزان تعریق در کف دست‌ها یا زیر بغل نیز استفاده‬
‫‪NA (http://www.chemspid‬‬ ‫کم‌اسپایدر‬ ‫می‌شود‪ .‬بوتاکس در درمان لوچی‪ ،‬بلفارواسپاسم‪ ،‬میگرن مزمن و‬
‫‪er.com/Chemical-Structu‬‬ ‫دیستونی نیز کاربرد دارد‪ .‬محل تزریق بوتاکس برای درمان میگرن در‬
‫نواحی مختلف پوست سر می‌باشد و معمولًا بر اساس منطقه‌ای از سر‬
‫)‪= re.NA.html‬‬
‫که بیشترین احساس درد را دارد انجام می‌شود‪ .‬این در حالی است که‬
‫‪https://echa.( 100.088.372‬‬
‫‪europa.eu/substance-inf‬‬ ‫‪InfoCard‬‬
‫‪ormation/-/substanceinf‬‬
‫‪)o/100.088.372‬‬
‫داده‌های فیزیکی و شیمیایی‬
‫‪C6760H10447N1743O2010S۳۲‬‬
‫‪kDa‬‬ ‫‪g·mol−1 ۱۴۹٫۳۲۲٬۳۲۲۳‬‬
‫(صح ت‌سنجی)‬
‫بوتولینیوم‬
‫شناساگرها‬
‫‪https://www.q( ۳٫۴٫۲۴٫۶۹‬‬
‫‪mul.ac.uk/sbcs/iubm‬‬
‫‪b/enzyme/EC۳٫۴٫۲۴٫۶۹.h‬‬
‫‪)tml‬‬
‫پایگاه‌های داده‬
‫نمایش اینتنز (‪https://www.‬‬
‫‪ebi.ac.uk/intenz/quer‬‬
‫‪y?cmd=SearchEC&ec‬‬
‫‪)=۳٫۴٫۲۴٫۶۹‬‬
‫مدخل برندا (‪http://www.br‬‬
‫‪enda-enzymes.org/en‬‬
‫‪zyme.php?ecno=۳٫۴٫۲۴‬‬
‫‪)٫۶۹‬‬
‫نمایش ‪http( NiceZyme‬‬
‫‪s://enzyme.expasy.or‬‬
‫‪)g/EC/۳٫۴٫۲۴٫۶۹‬‬
‫کی‌ای‌جی‌جی مدخل کی‌ای‌جی‌جی (‪https://‬‬
‫‪www.genome.jp/dbge‬‬
‫‪t-bin/www_bget?enzy‬‬
‫‪)me+۳٫۴٫۲۴٫۶۹‬‬
‫گذرگاه سوخ ت‌وساز (‪https://‬‬
‫‪biocyc.org/META/subs‬‬
‫‪tring-search?type=NIL‬‬
‫‪)&object=۳٫۴٫۲۴٫۶۹‬‬
‫نمایه (‪http://priam.prab‬‬
‫‪i.fr/cgi-bin/PRIAM_prof‬‬
‫‪iles_CurrentRelease.‬‬
‫‪)pl?EC=۳٫۴٫۲۴٫۶۹‬‬
‫‪http://www.( RCSB PDB‬‬
‫‪rcsb.org/pdb/search/s‬‬
‫‪martSubquery.do?sm‬‬
‫‪artSearchSubtype=En‬‬
‫‪ECHA‬‬ ‫در تزریق بوتاکس به منظور زیبایی نواحی پیشانی و اطراف چشم مورد‬
‫تزریق قرار می‌گیرند‪ ]۱۳[.‬کلفتی پوست‪ ،‬میزان آفتاب‌سوختگی آن و‬
‫عمق چین و چروک‌ها از مواردی هستند که باید قبل از تزریق بوتاکس‬
‫مورد توجه قرار بگیرند‪.‬‬
‫به شکل کلی‪ ،‬کاربردهای درمانی بوتاکس شامل موارد زیر است‪:‬‬
‫فرمول‬
‫شیمیایی‬ ‫تسکین میگرن‪ :‬بوتاکس تاییدیه ‪ FDA‬را برای درمان میگرن مزمن‬
‫جرم مولی‬
‫دریافت کرده است‪ .‬تزریق بوتاکس به عنوان یک سری تزریق در‬
‫اطراف سر و گردن برای کاهش دفعات و شدت سردرد تجویز می‬
‫شود‪.‬‬
‫کنترل هیپرهیدروزیس‪ :‬بوتاکس یک راه حل موثر برای مدیریت‬
‫شمارٔه ای‌سی‬
‫هیپرهیدروزیس است‪ ،‬وضعیتی که با تعریق بیش از حد مشخص می‬
‫شود‪ .‬هنگامی که به غدد عرق تزریق می شود‪ ،‬می تواند تا شش ماه‬
‫تسکین دهد‪.‬‬
‫کاهش اسپاسم عضلانی‪ :‬بوتاکس برای درمان اسپاسم های عضلانی‬
‫اینتنز‬
‫مختلف مانند دیستونی گردنی (انقباضات غیرارادی عضلات گردن)‪،‬‬
‫بلفارواسپاسم (پلک زدن کنترل نشده چشم) و اسپاسم در شرایطی‬
‫مانند فلج مغزی استفاده می شود‪.‬‬
‫برندا‬
‫شرایط عصبی‪ :‬بوتاکس همچنین می تواند به مدیریت علائم برخی‬
‫بیماری های عصبی مانند اسپاستیسیتی در بیماران مبتلا به مولتیپل‬
‫اسکلروزیس و حتی برخی از اشکال فلج مغزی کمک کند‪.‬‬
‫اکسپسی‬
‫کاربردهای درمانی بوتاکس همچنان در حال گسترش است و تطبیق پذیری‬
‫آن را فراتر از نقش شناخته شده آن در روش های زیبایی نشان می‬
‫دهد‪]۱۴[.‬‬
‫مکانیسم اثر‬
‫متاسایک‬ ‫بوتاکس پس از تزریق‪ ،‬جذب عضله می‌شود و در انتهای اعصابی که فرمان‬
‫انقباض را به عضلات می‌رسانند مستقر می‌شود‪ .‬در این محل بوتاکس از‬
‫آزاد شدن یک واسطه شیمیایی به نام استیل کولین‪ -‬که مسئول انقباض‬
‫عضلانی است‪ -‬جلوگیری می‌کند‪ ،‬در نتیجه دستور انقباض به عضله‬
‫نمی‌رسد و در حقیقت نوعی فلج عضلانی موقت ایجاد می‌شود که ‪ ۳‬تا ‪۶‬‬
‫پریام‬ ‫ماه طول می‌کشد‪ .‬توکسین بوتولیسم از ‪ ۲‬زیر واحد تشکیل شده‌است‪ .‬زیر‬
‫واحد کوچکتر با اثر بر پروتئین‌های ‪ SNARE‬که در اگزوسیتوز نقش دارند‬
‫مانع از آزاد سازی استیل کولین می‌شوند‪.‬‬
‫ساختارهای‬ ‫عوارض‬
‫پی‌دی‌بی‬
‫ًا‬
 ‫‪zymeClassificationQu‬‬
‫‪ery&Enzyme_Classific‬‬
‫‪PDBe )ation=۳٫۴٫۲۴٫۶۹‬‬
‫(‪https://www.ebi.ac.u‬‬
‫‪k/pdbe/entry/search/i‬‬
‫‪ndex?ec_number:۳٫۴٫۲۴‬‬
‫‪ )٫۶۹‬پی‌دی‌بی‌سام (‪https://w‬‬
‫‪ww.ebi.ac.uk/thornton‬‬
‫‪-srv/databases/cgi-bi‬‬
‫‪n/enzymes/GetPage.p‬‬
‫‪)l?ec_number=۳٫۴٫۲۴٫۶۹‬‬
‫هستی‌شناسی ‪AmiGO (http://amigo.g‬‬
‫‪eneontology.org/amig‬‬ ‫ژن‬
‫‪o/term/GO:۰۰۰۶۵۰۸) /‬‬
‫‪QuickGO (https://www.‬‬
‫‪ebi.ac.uk/QuickGO/ter‬‬
‫)‪m/GO:۰۰۰۶۵۰۸‬‬
‫جستجو‬
‫مقال ه‌ها (‪https://www.ncbi.nl‬‬
‫‪m.nih.gov/entrez/query.fcg‬‬
‫‪i?db=pubmed&term=۳٫۴٫۲۴٫‬‬
‫‪۶۹%5BEC/RN%20Number%‬‬
‫‪5D%20AND%20pubmed%2‬‬
‫‪)0pmc%20local%5Bsb%5D‬‬
‫از آنجا که بوتاکس عمدتًا جذب عضلات محل تزریق می‌شود و مقادیر‬
‫بسیار ناچیزی از آن وارد گردش خون می‌گردد‪ ،‬با دوزی که برای بازکردن‬
‫چروک‌ها به کار می‌رود‪ ،‬تقریبًا هیچ عارضه مهمی ایجاد نمی‌کند‪ .‬البته مثل‬
‫هر تزریق دیگری ممکن است سوزش و قرمزی خفیفی در محل تزریق ایجاد‬
‫کند که پس از چند ساعت خودبه‌خود برطرف می‌شود‪ .‬به علاوه در برخی‬
‫از افراد پس از تزریق بوتاکس‪ ،‬سردرد یا تهوع خفیف یا علائم‬
‫سرماخوردگی ایجاد می‌شود که معمولًا طی ‪ ۲‬تا ‪ ۳‬روز بهبود می‌یابد‪ .‬هر‬
‫چند تزریق بوتاکس عارضه جسمی مهمی ایجاد نمی‌کند‪ ،‬اما می‌تواند باعث‬
‫افتادگی پلک‪ ،‬دوبینی فقدان جلوه عضلات صورت و ایجاد حالت انجماد‬
‫در افراد شود‪ .‬علت بروز عوارض فوق تزریق مقدار بیش از حد از بوتاکس‬
‫یا تزریق در نقاط نامناسب است‪ .‬آلرژی در تزریق بوتاکس دیده می‌شود که‬
‫به شکل کهیر‪ ،‬تورم پلک‌ها و خارش موضعی خود را نشان می‌دهد‪ .‬هر چند‬
‫میزان بروز آلرژی بسیار ناچیز است ولی می‌تواند شدت متفاوتی داشته‬
‫باشد‪.‬‬
‫چهره بی‌احساس با تزریق بوتاکس‬
‫متخصصان هشدار داده‌اند که تزریق بوتاکس می‌تواند توانایی جوانان برای‬
‫نشان دادن احساساتشان از طریق حالات چهره را به شدت محدود کند‪.‬‬
‫آن‌ها می‌گویند که حالت‌های متفاوت چهره نه تنها بازتاب‌دهنده احساسات‬
‫پ ی‌ام‌سی‬ ‫هستند بلکه در شکل‌دادن آن‌ها هم تأثیر دارند و هشدار می‌دهند که‬
‫پرورش نسلی جوان با «چهره‌های توخالی» می‌تواند مانع از رشد احساسی‬
‫و اجتماعی در میان این رده سنی شود‪ .‬بوتاکس ماهیچه‌های بالای صورت‬
‫و پیشانی به صورت موقت فلج می‌کند و مانع از چین و چروک شدن‬
‫پوست هنگام اخم کردن یا بالا دادن ابرو می‌شود‪]۱۶[]۱۵[.‬‬

‫مقال ه‌ها (‪https://www.ncbi.nl‬‬ ‫پاب‌مد‬

‫‪m.nih.gov/entrez/query.fcg‬‬ ‫عوارض بوتاکس ارزان و بی‌کیفیت روی پوست‬
‫‪i?db=pubmed&term=۳٫۴٫۲۴٫‬‬
‫‪۶۹%5BEC/RN%20Number%‬‬ ‫درصورتیکه فرد تزریق‌کننده متخصص نبوده یا از سرنگ و سرسوزن‬
‫‪)5D‬‬ ‫نامناسب استفاده کند ممکن است باعث ایجاد التهاب در ناحیه تزریق‬
‫ان‌س ی‌ب ی‌آی ‪https://www.ncbi.( proteins‬‬ ‫شود‪ .‬اگر تزریق توسط فرد غیرحرفه‌ای و با مواد بی‌کیفیت انجام‌شده و یا‬
‫=‪nlm.nih.gov/protein?term‬‬ ‫با دز مناسب آن تزریق نشود‪ ،‬ممکن است درد حاصل از تزریق بیش از حد‬
‫‪۳٫۴٫۲۴٫۶۹%5BEC/RN%20Num‬‬ ‫و غیرقابل‌تحمل شود‪ .‬اگر در زمان تزریق‪ ،‬بدون شناسایی درست عروق‪ ،‬بر‬
‫‪)ber%5D‬‬ ‫روی آن تزریق انجام‌شود باعث جمع شدن خون در زیر پوست‪ ،‬خونریزی و‬
‫نیز باعث هماتوم و ایجاد کبودی در محل تزریق می‌شود‪ .‬واکنش‌هایی مثل‬
‫خشکی دهان‪ ،‬خشک شدن چشم از عوارض استفاده از بوتاکس نامرغوب است‪ .‬این موارد‪ ،‬بیشتر بعد از تزریق بوتولینوم‬
‫نوع ‪ B‬که بوتاکس ارزان است بروز می‌کنند‪ .‬این عارضه در نوع بوتولینوم نوع ‪ A‬که مرغوب‌تر است‪ ،‬مشاهده نمی‌شود‪.‬‬

‫تاریخچه‬
‫سم بوتولینوم مثل داروهایی از قبیل دیژیتالیس و آتروپین‪ ،‬از ترکیبات طبیعی می‌باشد که ابتدا به‌علت خواص سمی مورد‬
‫توجه قرار گرفتند ولی امروزه به عنوان دارو استفاده می‌شوند‪ .‬این سم ابتدا در مسمومیتهای ناشی از عدم نگهداری‬
‫صحیح غذا در اوایل قرن نوزدهم میلادی شناسایی شد‪ .‬در سال ‪ ۱۸۲۲‬برای نخستین بار تأثیر این سم بر روی سیستم‬
‫عصبی در اثر مصرف سوسیس شناخته شد‪ .‬این مسمومیت بوتولیسم (‪ )Botulism‬نام گرفت‪ .‬در سال ‪ ۱۸۹۵‬باکتری‌ها به‬
‫عنوان عامل بوتولیسم شناخته شدند‪ .‬در دهه ‪ ۱۹۴۰‬سم بوتولینوم تیپ ‪ A‬جدا و تخلیص شد‪ .‬در دهه ‪ ۱۹۶۰‬مطالعاتی در مورد‬
‫اثرات این سم بر روی عضلات حیوانات انجام شد‪ .‬در دهه ‪ ۱۹۷۰‬این دارو برای اولین بار بر روی بیماران دچار لوچی چشم‬
‫(استرابیسم) آزمایش شد و در سال ‪ ۱۹۸۹‬با نام اوکالینوم توسط سازمان غذا و داروی آمریکا ‪ ))FDA‬در درمان لوچی چشم‬
‫(استرابیسم) و اسپاسم پلک‌ها (بلفارو اسپاسم) مورد تأیید قرار گرفت‪ .‬این ترکیب بعدها توسط شرکت آلرگان‬
‫(‪ )Allergan‬تصاحب شد و با نام بوتاکس (‪ )BOTOX‬از اواخر سال ‪ ۱۹۸۰‬درمان اصلی اسپاسم‌های موضعی عضلات و‬
 ‫در دهه اخیر درمان کمکی مهمی در اسپاسم‌های عضلانی بزرگسالان و فلج مغزی کودکان بوده‌است‪ .‬سازمان غذا و داروی‬
‫آمریکا (‪ )FDA‬در سال ‪ ۲۰۰۲‬استفاده از بوتاکس بنام ‪ Botox Cosmetic‬را برای بهبودی موقتی در ظاهر خط اخم‬
‫متوسط تا شدید در بیماران ‪ ۱۸‬تا ‪ ۶۵‬ساله تأیید کرد‪ .‬در سال ‪ FDA ،۲۰۰۴‬مصرف بوتاکس را برای درمان تعریق بیش از حد‬
‫زیر بغل تأیید کرد‪ .‬امروزه در کشورهای اروپایی از ترکیبات تزریقی متعددی جهت رفع چروک یا افزایش حجم اعضای بدن‬
‫استفاده می‌شود که متأسفانه در جامعه ما اطلاعات محدودی در این باره وجود دارد‪ .‬به اختصار باید گفت که این نوع‬
‫ترکیبات به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند‪:‬‬

‫ترکیبات فلج کننده؛ که با فلج کردن عضلات پیشانی یا دور چشم‪ ،‬اسپاسم آن ناحیه را رفع می‌کنند و مانع از انقباض‬
‫عضلات می‌شوند‪ ،‬بنابراین باعث رفع چروک و گاه بالا بردن ابروها می‌شوند و طول اثرشان بین ‪ ۳‬تا ‪ ۶‬ماه می‌باشد‪.‬‬
‫بوتاکس نام اختصاری سم بوتولیسم است‪ .‬تزریق مقدار کمی از این ماده به‌طور مستقیم در ماهیچه فعالیت آن را کم‬
‫کرده و خطوطی را که نتیجه پرکاری آن روی صورت به وجود می‌آید از بین می‌برد در نتیجه صورت جوانتر و شاداب‬
‫تر به نظر می‌رسد‪ .‬یک روش سریع و نسبتًا غیر تهاجمی است‪.‬‬
‫برای درمان چروک‌های پیشانی و کنار چشم‌ها (در مناطقی که حرکت عضلانی ضروری نیست) می‌توان از بوتاکس‬
‫استفاده کرد تا از پیشرفت و ایجاد چروک‌ها جلوگیری شود‪ .‬هم‌اکنون بوتاکس در آمریکا روشی است که بیشترین‬
‫استفاده را از نظر زیباسازی صورت دارد و هنرپیشه‌های هالیوودی بیشترین مصرف‌کنندگان این ماده هستند‪.‬‬

‫تولیدکننده‌ها‬
‫در ایالات متحده آمریکا کمپانی آلرگان(‪ )Allergan‬با نام تجاری بوتاکس (‪ )BOTOX‬تولیدکننده سم بوتولینیوم می‌باشد‬
‫که هم استفاده درمانی و هم استفاده زیبایی دارد‪.‬‬

‫شرکت آلمانی آمریکایی مرز(‪ )Merz‬با نام تجاری زُا مین (‪)XEOMIN‬؛ شرکت کره‌ای (جنوبی) مدی تاکس (‪)Medy-Tox‬‬
‫با نام تجاری نورونکس (‪ )NEURONOX‬و شرکت فرانسوی ایپسن (‪ )Ipsen‬هم با نام تجاری دیسپورت (‪)DYSPORT‬‬
‫از تولیدکننده‌های اصلی بوتولینیوم می‌باشند‪ .‬چند کمپانی داروسازی دیگر در برنامه تحقیق و توسعه خود در حال‬
‫سرمایه‌گذاری روی این محصول می‌باشند‪.‬‬

‫جستارهای وابسته‬
‫بوتولیسم‬

‫منابع‬
‫‪۱. Janes, Lindsay E.; Connor, Lauren M.; Moradi, Amir; Alghoul, Mohammed (2021-04-‬‬
‫‪01). "Current Use of Cosmetic Toxins to Improve Facial Aesthetics" (https://pubmed.‬‬
‫‪ncbi.nlm.nih.gov/33776040/). Plastic and Reconstructive Surgery. 147 (4): 644e–657e.‬‬
‫‪doi:10.1097/PRS.0000000000007762 (https://doi.org/10.1097%2FPRS.000000000000776‬‬
‫‪2). ISSN 1529-4242 (https://www.worldcat.org/issn/1529-4242). PMID 33776040 (http‬‬
‫‪s://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/33776040).‬‬
‫‪۲. Rosales, R. L.; Bigalke, H.; Dressler, D. (February 2006). "Pharmacology of botulinum‬‬
‫‪toxin: differences between type A preparations" (https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/1‬‬
‫‪6417591/). European Journal of Neurology. 13 Suppl 1: 2–10. doi:10.1111/j.1468-‬‬
‫‪1331.2006.01438.x (https://doi.org/10.1111%2Fj.1468-1331.2006.01438.x). ISSN 1351-‬‬
‫‪5101 (https://www.worldcat.org/issn/1351-5101). PMID 16417591 (https://pubmed.ncb‬‬
‫‪i.nlm.nih.gov/16417591).‬‬
۳. "Botulism toxin X: Time to update the textbooks, thanks to genomic sequencing" (h
ttps://answers.childrenshospital.org/botulinum-toxin-x-discovered/). Boston
Children's Hospital. 7 August 2017. Retrieved 28 October 2019.
۴. "Study: Novel botulinum toxin less dangerous than thought" (https://www.cidrap.um
n.edu/news-perspective/2015/06/study-novel-botulinum-toxin-less-dangerous-thoug
ht). CIDRAP. University of Minnesota. 17 June 2015. Retrieved 28 October 2019.
۵. Farag SM, Mohammed MO, El-Sobky TA, ElKadery NA, ElZohiery AK (March 2020).
"Botulinum Toxin A Injection in Treatment of Upper Limb Spasticity in Children with
Cerebral Palsy: A Systematic Review of Randomized Controlled Trials" (https://www.
ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7161716). JBJS Reviews. 8 (3): e0119.
doi:10.2106/JBJS.RVW.19.00119 (https://doi.org/10.2106%2FJBJS.RVW.19.00119).
PMC 7161716 (https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7161716).
PMID 32224633 (https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32224633).
۶. Blumetti FC, Belloti JC, Tamaoki MJ, Pinto JA (October 2019). "Botulinum toxin type A
in the treatment of lower limb spasticity in children with cerebral palsy" (https://ww
w.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6779591). The Cochrane Database of
Systematic Reviews. 2019 (10): CD001408. doi:10.1002/14651858.CD001408.pub2 (htt
ps://doi.org/10.1002%2F14651858.CD001408.pub2). PMC 6779591 (https://www.ncbi.nl
m.nih.gov/pmc/articles/PMC6779591). PMID 31591703 (https://pubmed.ncbi.nlm.nih.
gov/31591703).
۷. Blumetti FC, Belloti JC, Tamaoki MJ, Pinto JA (October 2019). "Botulinum toxin type A
in the treatment of lower limb spasticity in children with cerebral palsy" (https://ww
w.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6779591). The Cochrane Database of
Systematic Reviews. 2019 (10): CD001408. doi:10.1002/14651858.CD001408.pub2 (htt
ps://doi.org/10.1002%2F14651858.CD001408.pub2). PMC 6779591 (https://www.ncbi.nl
m.nih.gov/pmc/articles/PMC6779591). PMID 31591703 (https://pubmed.ncbi.nlm.nih.
gov/31591703).
۸. "Botulism: Key facts" (https://www.who.int/en/news-room/fact-sheets/detail/botulis
m). World Health Organization.
۹. "Botulism: Key facts" (https://www.who.int/en/news-room/fact-sheets/detail/botulis
m). World Health Organization.
۰. Arnon, S. S.; Schechter, R.; Inglesby, T. V.; Henderson, D. A.; Bartlett, J. G.; Ascher, M.
S.; Eitzen, E.; Fine, A. D.; Hauer, J. (2001-02-28). "Botulinum toxin as a biological
weapon: medical and public health management" (https://pubmed.ncbi.nlm.nih.go
v/11209178/). JAMA. 285 (8): 1059–1070. doi:10.1001/jama.285.8.1059 (https://doi.org/1
0.1001%2Fjama.285.8.1059). ISSN 0098-7484 (https://www.worldcat.org/issn/0098-748
4). PMID 11209178 (https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/11209178).
۱. Satriyasa, Bagus Komang (2019). "Botulinum toxin (Botox) A for reducing the
appearance of facial wrinkles: a literature review of clinical use and
pharmacological aspect" (https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31114283/). Clinical,
Cosmetic and Investigational Dermatology. 12: 223–228. doi:10.2147/CCID.S202919
(https://doi.org/10.2147%2FCCID.S202919). ISSN 1178-7015 (https://www.worldcat.or
g/issn/1178-7015). PMC 6489637 (https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC648
9637). PMID 31114283 (https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31114283).
۲. Small, Rebecca (2014-08-01). "Botulinum toxin injection for facial wrinkles" (https://p
ubmed.ncbi.nlm.nih.gov/25077722/). American Family Physician. 90 (3): 168–175.
ISSN 1532-0650 (https://www.worldcat.org/issn/1532-0650). PMID 25077722 (https://p
ubmed.ncbi.nlm.nih.gov/25077722).
۳. Offce-Based Cosmetic Procedures and Tecniques by Sorin Eremia 2010
۴. «‫ راهنمای قطعی برای جوان‌سازی پوست‬:‫( »بوتاکس‬https://bestpage.ir/417/every-thing-about-boto
x/). ‫ دریافت‌شده در‬.۲۰۲۳-۱۰-۱۹ .‫ مجله صفحه برتر‬۲۰۲۳-۱۰-۳۰.
۵. ‫( 'تزریق بوتاکس 'مانع از رشد احساسات می‌شود‬https://www.bbc.co.uk/persian/science/2014/09/1
40913_l26_botox_emotion_young_people.shtml) ‫بی‌بی‌سی فارسی‬
۶. ‫( چهره بی‌احساس با تزریق بوتاکس‬http://www.entekhab.ir/fa/news/180879) ‫خبرگزاری انتخاب‬

‫پیوند به بیرون‬

»https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=‫&سم_بوتولینوم‬oldid=38884400« ‫برگرفته از‬