‫تهیهکنندگان‪:‬‬

‫‪2‬‬
‫دکتر گیالنی‬
‫پیادهسازی‪:‬جزوه‪98‬‬
‫تایپ و ویرایش‪ :‬مریم رئیسی‬
‫فارماسیوتیکس‪ - 1‬دکترگیالنی ‪ -‬صفحه ‪1‬‬
 ‫ادامه مبحث ‪:excipients‬‬

‫‪:Carrier -5‬‬
‫کلمه حامل یا ‪ carrier‬عمدتا در رابطه با اشکال دارویی استنشاقی استفاده میشود‪ .‬دارورسانی استنشاقی به معنای رساندن دارو از طریق‬
‫دهان به ریه است و ساختار دستگاه تنفسی به ما دیکته می کند که ذرات دارویی باید به صورت آیروسل هایی با اندازه زیر ‪ 11‬میکرومتر‬
‫باشند(برای حداکثر دارورسانی از طریق سیستم استنشاقی بهتر است اندازه ذرات بین ‪ 1‬تا ‪ 5‬میکرومتر باشد‪ ).‬ساختار دستگاه تنفسی‪،‬‬
‫ساختاری درخت مانند می باشد که از باال به پایین قطر برونش ها کم می شود‪ .‬قسمتی از ریه که تنها مسئول هدایت جریان هواست و‬
‫تبادلی در آن صورت نمی گیرد ‪ conduct zone‬نامیده میشود‪ .‬اختالالتی مثل آسم ‪ ،‬مربوط به کم شدن قطر این ناحیه است‪.‬‬
‫‪ ‬توجه داریم که داروی سالبوتامول برای باز کردن مجاری تنفسی فقط در همین ناحیه باعث انبساط می شود و نمی توان در‬
‫دارورسانی سیستمیک از آن استفاده کرد‪.‬‬
‫از بخش ‪( respiratory zone‬محل مبادله اکسیژن) می توان برای دارورسانی استفاده کرد که مساحتی حدود یک زمین تنیس‬
‫برای مبادله دارو خواهیم داشت‪.‬‬
‫مزایای استفاده از‪: Pulmonary Drug Delivery‬‬
‫‪ :Relatively small doses are required .1‬دوز مورد استفاده بسیار کم می شود‪ .‬چون دارو در اکثر مواقع به محل اثر‬
‫مستقیما(ریه) می رسیم‪ ،‬پس با توجه به این دوز کم ‪ Adverse effect‬کمی را شاهد هستیم‪.‬‬
‫‪ .2‬افزایش اثر درمانی‬
‫‪ .3‬افزایش سرعت اثر(هنگامی که بافت مورد اثر دارو ریه است)‪.‬‬
‫‪ -‬در کانادا در حال ساخت لیپوزوم های استنشاقی هستند که با کمک آن بتوان سیاه زخم تنفسی را با بازده باالیی‬
‫تحت درمان قرار داد‪.‬‬
‫‪ .4‬چون‪:‬‬
‫با توجه به مقدار کم تر دوز خصوصا در مورد داروهای گران‬ ‫‪-‬‬
‫‪ Excipient -‬های کمتری الزم است‪.‬‬
‫‪ .5‬سطح زیاد برای جذب‬
‫‪ :Relative low metabolic activity .6‬متابولیسم زیادی روی داروی روی نخواهد داد‪.‬‬
‫مشکالت استفاده از ‪:Pulmonary Drug Delivery‬‬
‫‪ .1‬فرموالسیون سخت و پیچیده‬
‫‪ .2‬برای استفاده از سیستم استنشاقی نیازمند یک ‪ Device‬هستیم‪.‬‬
‫از طرف دیگر هرچه ذرات ریزتر می شوند انرژی آزاد سطحی زیاد شده و تمایل آنها به اتصال به یکدیگر افزایش می یابد (پدیده‬
‫‪ .)aggregation‬برای مثال اگر پنج تا شش ذره ی ‪ 4‬تا ‪ 5‬میکرونی به هم بچسبند یک ذره ‪ 25-21‬میکرونی به وجود می آید که دیگر‬
‫قابل استفاده از راه تنفسی نیست‪ .‬بنابراین باید دستگاهی وجود داشته باشد که پودرها و اشکال دارویی را به هنگام استفاده به صورت‬
‫آیروسل هایی با اندازه مناسب درآورد‪ .‬در این جا به معرفی تعدادی از این دستگاه ها می پردازیم‪:‬‬

‫‪ : Metered – Dose Inhalers (MDI) .1‬همان دستگاه مورد استفاده آسمی هاست‪ .‬این دستگاه در بازار دارویی ایران‬
‫هم موجود است‪ .‬درون این سیستم‪ ،‬دارو به صورت مایع فشرده درآمده که با فشار دادن‪ ،‬مایع ‪ Expand‬شده و به صورت‬

‫فارماسیوتیکس‪ - 1‬دکترگیالنی ‪ -‬صفحه ‪2‬‬

‫ذرات ریز‪ ،‬با سرعت باال وارد سیستم تنفسی می شود‪ .‬به عبارت دیگر دارو در هوای دم به صورت قابل استنشاق در می آید‬
‫و دوز دارو به مریض می رسد‪.‬‬

‫‪( Dry Powder Inhaler (DPI) .2‬سیستم پودر خشک استنشاقی)‪ :‬نیروی الزم برای تبدیل دارو به فرم استنشاقی‬
‫در این سیستم توسط دستگاه تنفسی(نیروی دم فرد) تامین می شود‪ .‬برای هربار استفاده ابتدا بیمار یک بازدم عمیق انجام‬
‫داده‪ ،‬سپس قسمت دهانی دستگاه را در مقابل دهان قرار می دهد و با یک دم عمیق پودر را به داخل ریه ها می کشد‪.‬‬
‫دم تا زمانی که پودر به پایین ترین قسمت های دستگاه تنفسی برسد ادامه می یابد‪ .‬در این سیستم برای از بین بردن‬
‫چسبندگی ذرات ماده ی دارویی آن را با ذرات درشت تر حامل(مثل الکتوز) همراه می کنند‪.‬‬

‫ذرات دارویی همراه شده با الکتوز‬

‫نحوه استفاده از ‪turbuhaler‬‬

‫فارماسیوتیکس‪ - 1‬دکترگیالنی ‪ -‬صفحه ‪3‬‬

 ‫دو نوع دستگاه ‪ Dry Powder‬داریم‪:‬‬

‫‪ :Single Dose .1‬در هربار مصرف باید دستگاه را باز کرد و درونش کپسول قرص را قرار داد‪ .‬دستگاه ‪ passive‬است یعنی بیمار‬
‫باید با مکش پودر را به داخل ریه های خود بکشد و دستگاه از خودش نیرویی تولید نمی کند‪ .‬ایراد این دستگاه‪ ،‬این است که شاید‬
‫مریض بی حال باشد‪...‬‬
‫‪ Active ‬یعنی خود دستگاه نیرویی برای دمیدن پودر تولید می کند‪ ،‬مثل انسولین استنشاقی‪.‬‬
‫‪ :Multiple Powder .2‬در حدود ‪ 111‬دوز در درون مخزن وجود دارد‪ .‬این دستگاه هم ‪ passive‬است‪.‬‬

‫حدود ‪ 41‬مدل ‪ DPI‬داریم که برخی ‪ Single Dose‬و برخی ‪ Multiple Dose‬هستند‪.‬‬

‫‪ :Nebulizer .3‬ماده ی دارویی مورد استفاده در این سیستم عمدتا محلول بوده و عاملی که آن را به صورت قابل استنشاق‬
‫در می آورد‪ ،‬فشار هوای حاصل از کپسول هوایی است که همراه دستگاه وجود دارد‪ .‬فرم سنتی آن قابلیت حمل نداشته و‬
‫بیشتر برای استفاده بیمارستانی است‪ .‬از مزایای این سیستم آن است که دیگر مریض به هیچ وجه دغدغه ی نحوه ی‬
‫استفاده ندارد و دیگر این که آیروسل ها به آرامی از آن خارج می شوند و جذب به خوبی صورت می گیرد‪ .‬در مورد معایب‬
‫آن می توان به غیر قابل حمل بودن و زمان طوالنی برای استفاده از آن اشاره کرد و به همین دالیل معموال برای افراد با‬
‫سن باال یا پایین کاربرد بیشتری دارد‪.‬‬
‫انواع مکانیسم های مورد استفاده در سیستم ‪:Nebulizer‬‬
‫‪ :Air Jet Nebulizer‬با نیروی مکش حاصل از هوای کمپرس شده‪ ،‬محلول‬ ‫‪-‬‬
‫استنشاق می شود‪.‬‬

‫‪ :Ultrasound Nebulizer‬دستگاه قابل حمل که با کمک امواج مافوق‬ ‫‪-‬‬

‫صوت محلول را به شکل آیروسل به مجاری تنفسی هدایت می کند‪.‬‬

‫فارماسیوتیکس‪ - 1‬دکترگیالنی ‪ -‬صفحه ‪4‬‬

 ‫در کشور نوع ‪ Air jet‬بیشتر استفاده می شود‪ .‬شکل فرموالسیون در ‪ Nebulizer‬عمدتا به شکل محلول است‪ .‬ترجیحا از‬
‫سوسپانسیون استفاده نمی شود‪.‬‬

‫علل عدم استفاده از سوسپانسیون‪:‬‬

‫‪ .1‬زمان بر بودن خروج قطرات استنشاقی از دستگاه (در مقایسه با ‪ MDI‬که به سرعت ابر آیروسلی خارج می شود‪).‬‬
‫‪ .2‬احتمال ته نشینی خود سوسپانسیون‬
‫‪ .3‬غلیظ تر شدن سوسپانسیون داخل مخزن (زیرا احتمال خارج شدن حالل از لوله مویین بیشتر از ذرات پراکنده شده است و با‬
‫گذشت زمان حالل داخل مخزن کاهش یافته و سوسپانسیون غلیظ تر می شود‪).‬‬
‫‪ .4‬وجود حجم مرده در دستگاه (فرموالسیون وجود دارد ولی آیروسل بیرون نمی آید‪).‬‬
‫پس ترجیح می دهیم که سوسپانسیون استفاده نکنیم‪.‬‬

‫نحوه عملکرد نوع ‪:Air Jet‬‬

‫هنگام استفاده از دستگاه‪ ،‬محلول مورد نظر تا حجم معینی (که با یک خط مشخص می گردد) داخل مخزن ریخته می شود‪ .‬وسط‬
‫مخزن مجرایی وجود دارد که هوای فشرده شده (توسط کمپرسور) وارد مخزن شده که باعث ایجاد فشار منفی در سطح محلول خواهد‬
‫شد‪ .‬در کنار مسیر هوای فشرده‪ ،‬یک لوله مویین وجود دارد که در نتیجه ایجاد فشار منفی‪ ،‬محلول از این لوله مویین خارج می شود‪.‬‬
‫در لوله مویین به خاطر باریک بودن مسیر و کم بودن حجم‪ ،‬هوا اُتمیزه می شود و محلول به صورت قطرات ریز در می آید‪(.‬طبیعتا‬
‫بعضی قطرات درشت و برخی ریز هستند‪ ،‬قطرات ریزتر می توانند وارد مسیر استنشاقی شوند‪).‬‬

‫فرآیند استفاده‪:‬‬
‫محلول تا حجم مشخصی داخل مخزن ریخته می شود‪ ،‬بیمار لوله را جلو دهان می گیرد با همان ضرباهنگ نفس کشیدن معمولی‪،‬‬
‫داروی موردنظر را استنشاق می کند‪.‬‬

‫‪ ‬هنگام اتصال دستگاه به کمپرسور هوا‪ ،‬ابر مالیمی با سرعت آهسته از دو طرف خارج می شود که نیاز به دم عمیق و نگه‬
‫داشتن نفس را برای بیمار منتفی می کند‪ .‬پس استفاده از آن راحت تر است‪ .‬این دستگاه در مواقع ضروری استفاده می‬
‫شود‪(.‬توجه داشته باشید که حمل این دستگاه خیلی آسان نبوده و برای مصارف خانگی مناسب نیست‪).‬‬
‫‪ Nebulizer ‬در شرایط حاد و ضروری استفاده می شود‪ :‬مثال بیماری که آسم حاد دارد‪ ،‬یا فرد مسنی که در استفاده از‬
‫اشکال دارویی استنشاقی دچار مشکل می شود همچنین بیمارانی که باید در بیمارستان بستری شوند‪.‬‬
‫‪ ‬در اشکال سنتی ‪ ،Nebulizer‬کمپرسور هوا در کنار دستگاه وجود دارد‪ .‬در اشکال جدیدتر این دستگاه کوچک تر‬
‫شده(به خصوص نوع ‪ )Ultrasound‬که قابلیت حمل در جیب را نیز به‬
‫بیمار می دهد‪.‬‬

‫فارماسیوتیکس‪ - 1‬دکترگیالنی ‪ -‬صفحه ‪5‬‬

‫‪ :Respimat .4‬سرعت ابر آیروسلی بسیار مهم است‪ .‬در ‪ Device‬جدیدی به نام ‪( Respimat‬محصول شرکت ‪Boehringer-‬‬
‫‪ )Ingelheim‬طراحی به گونه ای است که ابر آیروسل به آرامی خارج می شود و میزان جذب دارو در ریه بسیار باالست‪ .‬این وسیله‬
‫کوچک و قابل حمل است‪ Respimat .‬یا ‪ Soft Mist Inhaler‬نسل جدید دستگاه های استنشاقی قابل حمل با ویژگی های‬
‫بهبودیافته است‪.‬‬

‫مقایسه ‪ MDI‬با ‪:Respimat‬‬

‫‪ ‬سرعت ابر آیروسلی در ‪ Respimat‬بسیار کمتر از ‪ MDI‬است‪.‬‬
‫‪ Respimat ‬از ذرات بسیار ریزی تشکیل شده که به طور متوسط قطری کمتر از ‪ 5.9‬میکرومتر دارند‪ .‬کوچکی قطر این ذرات‬
‫کمک می کند تا احتمال نشست دارو در قسمت های تحتانی دستگاه تنفسی افزایش یابد‪.‬‬
‫در مجموع کوچک بودن ذرا ت و آهسته بودن سرعت ابر آیروسلی تواما در رسیدن دارو به نواحی انتهایی دستگاه تنفسی کمک می‬
‫کند‪ ،‬در نتیجه نشست دارو در دهان و حلق کاهش می یابد‪.‬‬

‫فارماسیوتیکس‪ - 1‬دکترگیالنی ‪ -‬صفحه ‪6‬‬