PNEUMOKONIOZA E PUNTOREVE TE MINIERAVE TE QYMYRIT:

Sëmundja e mushkërive të zeza (BLD), e njohur gjithashtu si sëmundja e mushkërive nga pluhuri i minierës së qymyrit,
ose thjesht e mushkërive të zeza, është një lloj pneumokonioze profesionale e shkaktuar nga thithja dhe depozitimi
afatgjatë i pluhurit të qymyrit në mushkëri dhe reagimi i indit të mushkërive ndaj tij.
Është e zakonshme në minatorët e qymyrit dhe të tjerët që punojnë me qymyr. Ajo është e ngjashme si me silikozën nga
thithja e pluhurit të silicës ashtu edhe me asbestozën nga thithja e pluhurit të asbestit. Pluhuri i thithur i qymyrit
grumbullohet në mënyrë progresive në mushkëri dhe çon në inflamacion, fibrozë dhe në raste më të këqija, nekrozë.

Sëmundja e mushkërive të zeze, e njohur si antrakoza, është shpesh asimptomatike. Ekspozimi i zgjatur ndaj sasive të
mëdha të pluhurit të qymyrit mund të rezultojë në forma më serioze të sëmundjes, pneumokoniozë të thjeshtë të
punëtorëve të qymyrit dhe pneumokoniozë të komplikuar të punëtorëve të qymyrit (ose fibrozë masive progresive,
PMF).
Më shpesh, punëtorët e ekspozuar ndaj pluhurit të qymyrit zhvillojnë bronkit industrial, i përcaktuar klinikisht si bronkit
kronik (d.m.th. një kollë produktive për tre muaj në vit për të paktën dy vjet) e shoqëruar me ekspozimin e pluhurit në
vendin e punës.

Në vitin 2013, pneumokonioza e puntoreve te minierave te qymyrit rezultoi në 25,000 vdekje globalisht—në rënie nga
29,000 vdekje në 1990.

PATOFIZIOLOGJIA:

Antrakoza është përdorur më parë si sinonim për pneumokoniozën e punonjësve të qymyrit (sëmundja e mushkërive të
zeza). Grimcat e pluhurit deri në pesë mikronë mund të hyjnë në mushkëri dhe të infiltrojnë bronkiolat periferike dhe
alveolat. Prania e këtyre grimcave mund të pengojë rrugët e frymëmarrjes dhe të çojë në lezione parësore të përbëra
nga pluhuri i qymyrit, makrofagët dhe fibroblastet. Akumulimi i këtyre grimcave në indet e mushkërive mund të jetë
stimul për zhvillimin e disa kushteve patologjike të përshkruara si antrakozë pulmonare të padëmshme, emfizemë
dhe/ose fibrozë pulmonare.

Mekanizmi i saktë se si zhvillohet pneumokonioza është ende i paqartë; megjithatë, disa teori janë propozuar për të
ndihmuar në shpjegimin e patogjenezës së tij, duke përfshirë teorinë e stresit oksidativ, imunologjinë, teorinë e rrjetit të
citokinës dhe polimorfizmat e vetme nukleotide. Mossman përshkroi se indet e mushkërive si një organ i zakonshëm i
prekur nga ndotësit e thithur si metalet, pluhuri mineral, grimcat dhe gazrat reaktive.
Vanhee dhe kolegët raportuan tre fenomene që ndodhin pasi indet pulmonare ekspozohen ndaj pluhurit të qymyrit:
(1) Qelizat inflamatore grumbullohen dhe aktivizojnë qelizat inflamatore në traktin e poshtëm të frymëmarrjes;
(2) proliferimi i fibroblasteve; dhe
(3) formimi i shtuar i komponentëve të matriksit jashtëqelizore.
Është sugjeruar gjithashtu që makrofagët luajnë një rol të rëndësishëm në zhvillimin e pneumokoniozës, prania e
pluhurit bën që makrofagët alveolarë të nxisin një përgjigje imune që përfundimisht mund të çojë në fibrozë.
PROGNOZA:

Prognoza

Prognoza është e keqe pasi pacienti me pneumokoniozë të punonjësve të qymyrit (sëmundja e mushkërive të zeza)
është përcaktuar se ka fibrozë masive progresive (PMF). Trajtimi është kryesisht paliativ.

Vdekshmëria dhe sëmundshmëria janë të lidhura ngushtë me llojin e pluhurit të qymyrit dhe kohëzgjatjen e ekspozimit.
Ashpërsia e sëmundjes rritet me rritjen e renditjes së qymyrit dhe me ekspozimin më të madh ndaj pluhurit të
frymëmarrjes. Gjatë dy dekadave të fundit, është vërejtur një formë

Komplikimet

Komplikimet e pneumokozes se puntoreve te minierave:

1.Pengimi i rrjedhës së ajrit

2.Bronkit kronik
3.Infeksionet e rrugëve të frymëmarrjes
4.Dështim të frymëmarrjes
5.Hipoksemia
6.Cor pulmonale
7.Aritmitë
8.Pneumotoraks

Anamneza

Marrja e një anamneze e të detajuar është ndoshta hapi më i rëndësishëm në vlerësimin e pacientëve për
pneumokoniozën e punonjësve të qymyrit (sëmundja e mushkërive të zeza). Pyeten pt per punen e tyre. Kohëzgjatja e
kohës së kaluar nën tokë dhe mosha në ekspozimin e parë janë të rëndësishme në përcaktimin e rrezikut të përparimit
në fibrozë masive progresive (PMF). Përcaktoni llojin e qymyrit të nxjerrë, gradën e tij dhe, nëse është e mundur,
përmbajtjen e silicës.

Merrni një histori të pirjes së duhanit, sepse minatorët që pinë duhan kanë më shumë simptoma sesa minatorët që nuk
pinë duhan.

Ekzaminim fizik

Minatorët me pneumokoniozë të punëtorëve të qymyrit (sëmundja e mushkërive të zeza) zakonisht janë asimptomatike.
Ata mund të raportojnë kollë ose prodhim të pështymës, por kjo është përgjithësisht dytësore për bronkitin industrial
ose pirjen e duhanit dhe jo për reagimin e trupit ndaj qymyrit.
Pneumokinoza e komplikuar prodhon kollë, dispne dhe dëmtim të funksionit të mushkërive. Në gjendjet e avancuara të
sëmundjes, cor pulmonale mund të gjendet, me një ngritje të ventrikulit të djathtë, valë të mëdha, hepatomegali dhe
edemë periferike. Pneumokinoza rezulton nga shkatërrimi strukturor dhe funksional i mushkërive.
Ekzaminimet laboratorike:

1. Rrezet X gjoksi (CXR):

Qëllimi: Ekzaminimi fillestar dhe vlerësimi i anomalive që lidhen me ekspozimin ndaj pluhurit të qymyrit.
Gjetjet: Gjetjet karakteristike përfshijnë opacitete të vogla (makulat e qymyrit) dhe nyje fibrotike më të mëdha.
Sistemi i klasifikimit të Organizatës Ndërkombëtare të Punës (ILO) përdoret shpesh për interpretim.
Kufizimet: Ndërsa CXR-të mund të identifikojnë anomali të caktuara, ato mund të mos japin informacion të detajuar mbi
shtrirjen ose karakteristikat specifike të lezioneve.
2. Tomografia e kompjuterizuar me rezolucion të lartë (HRCT):
Qëllimi: Imazhe më e detajuar për të vlerësuar shkallën dhe karakteristikat e anomalive të identifikuara në rrezet X të
gjoksit ose kur gjetjet e rrezeve X nuk janë përfundimtare.
Gjetjet: HRCT mund të zbulojë detaje të imta të strukturave të mushkërive, duke ndihmuar në dallimin midis
sëmundjeve të ndryshme të mushkërive. Ai siguron vizualizim më të qartë të trashjes pleurale, nyjeve dhe ndryshimeve
parenkimale të lidhura me ekspozimin e pluhurit të qymyrit.
Përparësitë: Superior ndaj rrezeve X të gjoksit për vlerësimin e ashpërsisë dhe shpërndarjes së lezioneve, duke ndihmuar
në planifikimin dhe monitorimin e trajtimit.
3. Testet e funksionit pulmonar (PFT):
Qëllimi: Vlerësimi i funksionit të mushkërive, duke përfshirë masat e rrjedhës së ajrit dhe kapacitetit të mushkërive.
Gjetjet: Individët me CWP mund të shfaqin modele kufizuese në PFT, të karakterizuara nga vëllime të reduktuara të
mushkërive dhe shkëmbim i dëmtuar i gazit.
Testet specifike: Spirometria, matjet e vëllimit të mushkërive dhe testet e kapacitetit të difuzionit kryhen zakonisht.
4. Analiza e gazit arterial të gjakut (ABG):
Qëllimi: Vlerësimi i efikasitetit të shkëmbimit të gazit dhe ndikimi i CWP në nivelet e oksigjenit dhe dioksidit të karbonit.
Gjetjet: Analiza ABG mund të zbulojë hipoksemi (nivele të ulëta të oksigjenit) dhe, në raste të avancuara, hiperkapni
(nivele të ngritura të dioksidit të karbonit).
Korrelacioni klinik: Rezultatet e ABG ofrojnë një pasqyrë të ashpërsisë së kompromisit të frymëmarrjes dhe udhëzojnë
vendimet e trajtimit.

TRAJTIMI:

Nuk ka sherim për pneumokoniozën e punëtorëve të qymyrit (sëmundja e mushkërive të zeza). Trajtimi si për CWP të
thjeshtë ashtu edhe për ate të komplikuar është simptomatik. Kujdesi mbështetës përfshin gjithashtu një menaxhim të
mirë të përgjithshëm të frymëmarrjes. Pacientët duhet të vaksinohen kundër gripit dhe pneumokokut. Inkurajoni lënien
e duhanit.
Kujdes mjekësor
Terapitë mbështetëse përfshijnë bronkodilatorët për kufizimin e rrjedhës së ajrit, antibiotikët për infeksionet e
frymëmarrjes dhe oksigjenin shtesë për të menaxhuar hipokseminë.
Kujdesi Kirurgjik
Transplantimi i mushkërive është rritur si një modalitet trajtimi për individët me pneumokoniozë të punonjësve të
qymyrit në fazën përfundimtare (CWP) (sëmundja e mushkërive të zeza), me një mbijetesë të vlerësuar pas
transplantimit deri në 4 vjet.
Patologji qe prekin pleuren; te lidhura me profesionin.

Çrregullimet pleurale profesionale kanë të bëjnë pothuajse ekskluzivisht me ata që kanë pasur ekspozim ndaj fibrave të
asbestit.Sëmundjet e lidhura me azbestin përfshijnë çrregullime jo malinje si asbestoza (fibrozë pulmonare për shkak të
asbestit), trashje difuze pleural, pllaka pleurale, sëmundje malinje si kanceri i mushkërive dhe mesotelioma malinje.
Njerëzit që kanë punuar në punë me ekspozim të lartë të pluhurit të azbestit kane rrezik më të lartë të zhvillimit të
sëmundjeve të lidhura me asbestin. Megjithatë, ekspozimi ndaj azbestit mund të ndodhë edhe në shtëpinë e punëtorit
për shkak të pluhurit që është grumbulluar në rrobat e punëtorit (ekspozimi paraprofesional). Asbesti është përdorur
gjerësisht në shumë materiale ndërtimi, prandaj sasi të mëdha të asbestit mbeten ende në ndërtesat që janë ndërtuar
para kufizimit të përdorimit të asbestit që zbatohet në shumë vende. Moti dhe plakja e ndërtesave të tilla mund të
shkaktojë lëshimin e fragmenteve të asbestit në ajër dhe të krijojë një rrezik të mundshëm.

PATOFIZIOLOGJIA:

Fijet e asbestit të thithura hyjnë në rrugët e sipërme dhe të poshtme të frymëmarrjes kur asbesti lëshohet në ajër. Disa
nga fibrat e thithura pastrohen nga mekanizmi i pastrimit mukociliar, por fibrat e gjata të holla të asbestit mund të
arrijnë rrugët e poshtme të frymëmarrjes dhe alveolat dhe mund të mbahen në mushkëri për shumë vite. Fijet e
amfibolës nuk pastrohen aq efektivisht sa serpentinat dhe për këtë arsye grumbullohen më lehtë në parenkimën distale
të mushkërive.
Fijet e asbestit njihen nga mushkëritë si trupa të huaj dhe shkaktojnë aktivizimin e sistemit imunitar lokal të mushkërive
duke çuar në inflamacion, dëmtim të qelizave dhe indeve. Në afat të gjatë, kjo mund të çojë në fibrozë, ose rrallë në
malinje. Nga mushkëritë, disa fibra asbesti (kryesisht fibra të shkurtra) gjithashtu mund të migrojnë në hapësirat pleurale
dhe peritoneale (barkut).

Anomalitë beninje pleurale të lidhura me asbestin përfshijnë katër lloje të ndryshimeve pleurale:

Pllakat pleurale Trashje difuze pleurale Efuzionet beninje pleurale të asbestit Atelektaza
Pleura duket të jetë më e ndjeshme se parenkima e mushkërive ndaj efekteve të fibrave të asbestit.
Kështu, sëmundjet pleurale të lidhura me asbestin mund të vijnë nga doza shumë më të ulëta se ndryshimet fibrotike në
mushkëri.

Pllakat pleurale

Pllakat pleurale janë manifestimi më i zakonshëm i ekspozimit ndaj asbestit, duke prekur deri në 58% të punëtorëve të
ekspozuar ndaj asbestit. Prevalenca në mesin e popullsisë së përgjithshme të ekspozuar ndaj mjedisit varion nga 0.53 në
8%. Pllakat pleurale janë zona diskrete të rrethuara të fibrozës hialine (njolla trashjeje) të pleurës parietale dhe rrallë të
pleurës viscerale që zhvillohen 20 deri në 40 vjet pas ekspozimit të parë. Me kalimin e kohës, zakonisht më shumë se 30
vjet, ato shpesh kalcifikohen pjesërisht. Ato përbëhen nga fibra të kolagjenit të rregulluara në një model të hapur të
thurjes së shportës dhe janë të mbuluara nga qeliza mezotelial të rrafshuar ose kuboide. Kane një pamje të bardhë ose
të verdhë të zbehtë të ashpër dhe zakonisht shpërndahen në murin posterolateral të kraharorit, diafragmën dhe pleurën
mediastinale. Numri dhe madhësia ndryshojnë. Pllakat pleurale janë zakonisht asimptomatike, megjithatë, ka ende disa
polemika mbi këtë temë. Është raportuar një lidhje midis pllakave pleurale dhe dhimbjes së gjoksit, por kjo nuk është
konfirmuar në studimet më të fundit.

Trashje difuze pleurale

Trashja difuze e plures është trashje fibroze, qe shpesh shtrihet në zonën e një lobi ose mushkërie të tërë, me zona
fibrotike që përfshijnë kënde kostofrenike, majat, bazat e mushkërive dhe fisurat ndërlobare.
Trashësia varion nga më pak se 1 mm deri në 1 cm ose më shumë dhe mund të shtrihet për disa milimetra në
parenkimën e mushkërive. Trashja difuze e pleures zhvillohet 20 deri në 40 vjet pas ekspozimit të parë.
Të gjitha llojet e asbestit mund të shkaktojnë trashje difuze të pleures. Dëmtimi restriktive është rezultat i ngjitjes së
pleures parietale me pleurën viscerale si dhe prekjes së mundshme të diafragmës. Imazhi mjekësor është i nevojshëm
për diagnostikimin e trashjes difuze të pleurit.

Mesothelioma malinje

Mesothelioma malinje është një tumor agresiv dhe i pashërueshëm i shkaktuar nga azbesti që lind nga qelizat
mesoteliale të pleurës, peritoneumit (mbështjellësi i zgavrës së barkut) dhe rrallë gjetkë. Mesothelioma shfaqet nga 20
deri në 50 vjet pas ekspozimit fillestar ndaj asbestit. Simptomat përfshijnë gulçim, dhimbje kronike në gjoks, kollë dhe
humbje peshe. Diagnostifikimi i mesotheliomes është shpesh i vështirë dhe mund të përfshijë ekzaminimin fizik,
radiografinë e gjoksit dhe testet e funksionit të mushkërive, të ndjekura nga skanimi CT dhe MRI. Nevojitet një biopsi për
të konfirmuar diagnozën e mesothelioma malinje. Mesothelioma ka një prognozë të keqe, ku shumica e pacientëve
vdesin brenda 1 viti nga diagnoza. Strategjitë e trajtimit përfshijnë kirurgji, radioterapi, kimioterapi ose trajtim
multimodaliteti.
 Semundje te Pershkrimi Shenja dhe simptoma
lidhura me
Asbeston

Mezotelioma Forme ca e shkaktuar nga ekspozimi I Mesotelioma pleurale dispne; temperature;

asbestos qe prek kraherorin dhe kavitetin lodhje; renie ne peshe; veshtiresi ne ushqyerje;
abdominal. dhimbje kraherori dhe kolle

Trashje pleurale Semundje inflamatore e pulmoneve qe Dhimbje kraherori; veshtiresi ne frymëmarrje;

shkaktohet nga fibrat e asbestos te
depozituara mes membranave qe
rrethojne pulmonin.
kolle persistente; lodhje ulje tolerances
ushtrimore.
Ne faza te avancuara te semundjes shumica e pt
perjetojne asfiksi qe mund te qoje dhe ne insuf.
respiratore. Pllakat pleurale zkn jane
asimptomatike.

Diagnoza:

Diagnoza bazohet ne histori te ekspozimit ndaj asbestor dhe gjetjet ne ekzaminimit diagnostifikuese kryesisht CT dhe Rx
te kraherorit.

Gjetjet e Rx te kraherorit per asbestos-related pleural disease:

1. Pllaka pleurale: zona te treshjes pleurale qe mund te jete te kalcifikuara ose jo, te lokalizuara ne pleuren parietale
ose viscerale. Kane forme te crregullt dhe jane bilaterale.

2. Trashje pleurale difuze: e shperndare dhe e crregullt; mund te coje ne humbje te kontureve te diafragmes dhe
kendeve kostofrenke.
3. Atelektaze 4. Efuzion pleural 5.Pllaka te kalcifikuara pleurale.

Referencat:

Redlich, C. A., James, E. S., & Linde, B. (2023, December 8). Coal Worker Pneumoconiosis. MSD Manual
Professional Edition. https://www.msdmanuals.com/professional/pulmonary-disorders/environmental-and-
occupational-pulmonary-diseases/coal-worker-pneumoconiosis
Wong, F. J. (n.d.). Coal Workers’ Pneumoconiosis (Black Lung Disease) Treatment & Management: Approach
Considerations, Medical Care, Surgical Care. https://emedicine.medscape.com/article/297887-
treatment#showall
Yang, J. C. T., & Liu, K. (2012, May 28). Coal workers’ pneumoconiosis with progressive massive fibrosis.
Canadian Medical Association Journal. https://doi.org/10.1503/cmaj.111586
Berkes, H. (2018, February 6). Black Lung Study Finds Biggest Cluster Ever Of Fatal Coal Miners’ Disease.
NPR. https://www.npr.org/2018/02/06/583456129/black-lung-study-biggest-cluster-ever-of-fatal-coal-miners-
disease
Figure 2: Clinical treatment of pneumoconiosis. SI: Silica. (n.d.). ResearchGate.
https://www.researchgate.net/figure/Clinical-treatment-of-pneumoconiosis-SI-Silica_fig2_350946278
Vanka, K. S., Shukla, S. D., Gomez, H. M., James, C., Thavamani, P., Williams, K. C., Chambers, D. C.,
Britton, W. J., Ilić, D., Hansbro, P. M., & Horvat, J. (2022, July 12). Understanding the pathogenesis of
occupational coal and silica dust-associated lung disease. European Respiratory Review.
https://doi.org/10.1183/16000617.0250-2021
Abeyratne, R., Wills, P. J., & Dubrey, S. W. (2013, March 15). Asbestos-related pleural plaques: significance
and associations. Case Reports. https://doi.org/10.1136/bcr-2013-008928
Learning Radiology - Asbestos-Related Pleural Disease, asbestosis. (n.d.).
https://learningradiology.com/archives06/COW%20199-Asbestos-related%20Pleural%20Disease/
asbestosrelatedcorrect.htm
Asbestos-Related Diseases: Asbestosis & Pleural Plaques. (2020, September 11). Pleural Mesothelioma
Center: Giving Mesothelioma Cancer Patients Hope. https://www.pleuralmesothelioma.com/asbestos/related-
diseases/
Asbestos-Related Diseases: Asbestosis & Pleural Plaques. (2020, September 11). Pleural Mesothelioma
Center: Giving Mesothelioma Cancer Patients Hope. https://www.pleuralmesothelioma.com/asbestos/related-
diseases/
Asbestosis and Asbestos-Related Pleural Diseases | NIOSH | CDC. (n.d.).
https://www.cdc.gov/niosh/learning/b-reader/clinical/lung/4.html