Análise Nadie quiere la noche: “Josephine come perro”

O filme sitúanos a finais da primeira década do século XX, momento carácterizado pola
voraxine imperialista das potencias occidentais na caza de amplos territorios e recursos
naturais. Na película isto se nos amosa na viaxe de Josephine Peary, como representante da
elite occidental, que buscaría alcanzar o Polo Norte, e a seu marido, como unha conquista
persoal e un acto de afirmación do poderío das súa civilización. A viaxe convértese asi na
metáfora da expansión colonial do capitalismo na súa “fase superior”, que nesta expansión
económica-cultural se atopa cun inxente número de sociedades indíxenas antes descoñecidas.
Será neste marco de dominación civilizados-inuits onde atopamos o choque cultural entre
ambas sociedades, personificadas en Josephine e Allaka. A través delas observamos ás
dinámicas culturais e sociais que se dan nun contexto onde a apropiación da natureza polo
home é tan adversa.
A chegada de Josephine á comunidade inuit e o inesperado xiro de acontecementos que
levan ás dúas mulleres a pasar o inverno ártico xuntas desencadea a interacción forzada de
dous suxeitos con bagaxes culturais case antagónicos. Nesta relación dialéctica, neste diálogo
intercultural, é onde ser perfilan as determinacións de ambos xeitos de vida. Comprendémola,
e só se comprenden, nesta relación co outro intersubxetivo. Na constante validación
identiraria a través da comparación coa alteridade que se supoñen mutuamente a unha á outra.

Por unha banda está Allaka, xoven muller que habita nun dos lugares máis perigosos do
planeta. Na vida en comunidade miramos que súa vida diaria está condicionada pola caza e a
pesca, tendo grande habilidade nestes campos, curiosamente habilidade que comparte coa
foránea. Estando toda a súa vida nun medio hostil ten grandes coñecementos sobre como
comportase nel, cando o inverno está demasiado cerca para viaxar por exemplo. Este
coñecemento colectivo que existe na comunidade inuit observámolo tamén no uso que se lle
da a graxa de foca; quentar o corpo ou derretela e untala en pieles para ter lume un tempo
prolongado. Con todo, somos testemuñas de como a pesar deste contexto tan complexo o
feito de que Allaka está embarazada pouco parece cambiar no trato que se lle dá dende a
comunidade, a maternidade para as mulleres nestas sociedades asemella afectar de xeito moi
diferente que no occidente.
Pola outra atopamos á cultura occidental de inicios de século, Josephine, muller adiñeirada e
representante da elite social represéntaa á perfección. De valores cristiáns, pódelle a pudor
cando nun comezo as mulleres inuits non levan prendas que lle cubran os peitos,
indumentaria moi diferente á dela, que incluso no lugar máis inhóspito do globo encorsetase
para lucir vestidos feitos polo “mellor costureiro de New York”. Acostumada a sociedade
clasista do seu mundo, acostumada máis ben a súa posición dominante nese mundo,
comprende, nun inicio, ós inuits non como un outro igual, de igual consideración, instigando
en varias ocasión a quedarse ó seu mando na perigosa expedición ós habitantes indíxenas a
prol dous seus intereses. Esta relación de poder que dan por suposto os “civilizados” sae a luz
tamén na cea inicial, cando os homes “do mar” contan as mortes acontecidas nos últimos
meses sen ter en consideración as vidas perdidas dos habitantes locais. De igual xeito
atribúen a alteridade á estes habitantes, considerándose a eles como representantes da
“verdadeira cultura”. Esta visión etnocéntrica ten seu efecto na persoaxe, que dende que
coñece a Allaka mostra unha aptitude reticente e de rexeitamento, tratando con desdén súas
ofrendas, súas comidas e súas costumes e crenzas. Como personificación das formas
capitalistas Josephine busca no Ártico súa sociedade inglesa, do mesmo xeito que Darwin na
evolución da flora e fauna, outorgándolle un valor de cambio ós produtos do traballo e
xustificando súa existencia pola propiedade privada, pois “para que existen senón para ser
posuídos”.

Estas categorías, esta cultura “superior”, asi como as diferencias entre ambas, ten a súa causa
no diferente grado de desenvolvemento técnico-produtivo destas sociedades. O grado de
desenvolvemento da cultura occidental ten como configurador o alto nivel dos métodos polos
que o home se apropia da natureza. Pola contra o baixo grado de desenvolvemento destas
capacidades produtivas na comunidade inuit con leva un nivel menor na progresión da súa
cultura. Isto atopase exemplificado con grande precisión na largo metraxe, os individuos
indíxenas fan explícita súa crenza no poder da natureza, tendencia propia das sociedades que
usualmente considerariamos antigas, na que polo menor grado de coñecemento científico o
seu medio amosáselle como incomprensible, adquirindo para a comunidade un carácter
sobrenatural. Observamos toda unha rede de significacións relixiosas que determinan a
conciencia da comunidade na súa relación íntima coa natureza e coa propia comunidade. Nas
sociedades onde se dan unhas capacidades produtivas limitadas ás condicións medio
ambientais teñen unha enorme importancia para a supervivencia do grupo, asi estas crenzas
pódense dar pola necesidade de intentar comprender e controlar o que se lles amosa caótico.
Ademais esta crenza e práctica(se existe) colectiva axuda a fortalecer o sentimento de
identidade e pertenza, esta cohesión na comunidade é vital nun mundo onde a colaboración
comunitaria sobre uns medios de vida sociais son esenciais para a supervivencia.
Con todo o é curioso o feito de que os civilizados occidentais cunha capacidade produtiva
infinitamente maior non perdan esta rede de significacións e simbolos, máis polo seu
distanciamento do medio en si no proceso produtivo trasladan estas crenzas da natureza a
unha abstracción deles mesmos, Deus. A pesar desta capacidade maior da sociedade
industrial os individuos seguen suxeitos a leis e forzas que non comprenden, non estando
estas na natureza, senón nas relacións que se dan no proceso de produción.
Contraditorio tamén é a condición da muller en ambas culturas, mentres que nos inuits non
atopamos relacións de dominancia entre home e muller na cultura maiormente desenvolta
este é un feito consumado. Porén Josephine é unha representante da vangardia da burguesía,
nesta expedición vemos súa loita polo recoñecemento e aceptación nun mundo dominado por
varóns, amosando as tensións entre xéneros incluso na clase dominante. Esta distinción entre
os intereses da clase e as necesidades do proceso produtivo, como o é a división sexual do
traballo, manifesta o carácter contraditorio inherente a sociedade de clases.

Se nos referimos ós choques culturais como tal existen numerosos exemplos, atopamos ó
encontro cultural por excelencia na cea que Josephine que lle “dedica” a Allaka por salvarlle
a vida. Dáse entre ambas toda una manifestacións destes choques, os utensilios para comer
que Allaka non comprende, o viño que lle provoca sono, inclusive a propia comida e súa
preparación, “carne?” pregunta a muller inuit. Do mesmo xeito que a occidental rexeita en
numerosas ocasións as diversas carnes ofrecidas polos inuits ou súas técnicas para quecerse.
Observamos tamén unha complicación á hora de comunicarse, unha barreira lingüística que
dificulta o entendemento entre elas, Peary non é capaz de facerlle entender que acontece
arredor do seu marido, amante de Allaka. Esta ademais de ser barreira supón unha enorme
diferencia na súa relación coa outra intersubxetiva, pois a linguaxe é unha expresión
determinada das dinámicas sociais das sociedades.
A modo de sintese das conclusións acadadas; en “Nadie quiere la noche” evidénciase a
complexidade que supón a noción do “outro”. Ambas mulleres, con “lentes” culturais
distintas, míranse confrontadas coa alteridade, cun humano extraño que lles serve como
espello para a afirmación da súa identidade, nas diferencias entre ambas é onde atopan a si
mesmas. Esta autoidentificación se desenvolve a medida que internalizan e se apropian das
representación propias que a outra lles ofrece. Pola contra e de xeito simultaneo as dúas
outórganlle a outra unha identidade determinada a partir da súa perspectiva cultural,
fenómeno heteroidentificación. Asi a relación intersubxectiva mediada polas diferenzas entre
ambas, se convirte nun proceso dinámico da construción da identidade propia e a súa vez da
comprensión da verdadeira identidade da outra. Toda esta complexa rama de relacións ten súa
síntese cara o final da trama, coa creación dun tercer espazo, que xorde da hibridación
cultural que supón a convivencia e axuda mutua entre elas e o bebé.