ОАО “BJELORUSKI ATOMOBILSKI ZAVOD ”

RUDNIČKI DAMPERI
BELAZ-75131
i njihove modifikacije

UPUTSTVO ZA RUKOVANJE I ODRŽAVANJE

75131-3902015 РЭ

Republika Bjelorusija
 U Uputstvu je dat iscrpan opis konstrukcije i princip rada sklopova, agregata i
sitema dampera БелАЗ-75131, БелАЗ-75135 i njihovih modifikacija. Navedene su I
preporuke za regulaciju pojedinih mehanizama i sistema, osnovna pravila održavan-
ja i eksploatacije.

Uputstvo je namijenjeno za vozače, mehaničare i sva lica koja su u vezi sa ek-

sploatacijom dampera БелАЗ.

Fabrika-proizvođač neprestano radi na usavršavanju konstrukcije dampera i

uzima sebi za pravo za vršenje izmjena u cilju poboljšanje kvaliteta i povećanja
radnog vijeka.
Najpotpunije informacije o svim izmjenama mogu se naći na sajtu ОАО «Бе-
лорусский автомобильный завод» www.belaz.by.

Sve primjedbe u vezi konstrukcije i rada dampera, kao i želje i prijedloge na

sadržaj datog uputstva molimo pošaljite na adresu : 222160, Республика Беларусь,
ОАО “Белорусский автомобильный завод”, ул. 40 лет Октября 4, г. Жодино
Минской области.

© ОАО “Белорусский автомобильный завод”, 03.2011 г.

 SADRŽAJ
1 OPŠTI PODACI...........................................................................................................................
3
2 ZAHTJEVI KOJI SE TIČU SIGURNOSTI I UPOZORENJA....................................................... 5
2.1 Zahtjevi sigurnosti...........................................................................................................
5
2.2 Pravila zaštite od požara.................................................................................................6
2.3 Upozorenje......................................................................................................................
7
3 TEHNIČKA KARAKTERISTIKA................................................................................................. 9
4 ORGANI UPRAVLJANJA, KONTROLNO – MJERNI PRIBORI I OPREMA KABINE.............. 13
4.1 Organi upravljanja i oprema kabine................................................................................ 13
4.2 Instrumentalna tabla dampera BelAZ-75135.................................................................. 14
4.3 Instrumentalna tabla dampera BelAZ-75131.................................................................. 19
4.4 Tabla za upravljanje grijačem prije paljenja.................................................................... 20
5 SISTEMI MOTORA.....................................................................................................................
21
5.1 Uređaj dizel-generatora.................................................................................................. 21
5.2 Sistem za napajanje motora gorivom.............................................................................. 24
5.3 Sistem za napajanje motora vazduhom.......................................................................... 30
5.4 Sistem za hlađenje..........................................................................................................
32
5.5 Sistem za zagrijavanje motora prije paljenja................................................................... 33
5.6 Sistem za pneumatsko-startno paljenje motora.............................................................. 35
5.7 Sistem za ispuštanje ispusnih gasova............................................................................ 36
5.8 Tehničko servisiranje sistema motora............................................................................. 38
6 ELEKTRIČNI POGON VUČE..................................................................................................... 41
7 ELEKTROMOTOR-TOČAK........................................................................................................ 43
7.1 Elektromotor-točak..........................................................................................................
43
7.2 Reduktor elektromotor-točka........................................................................................... 44
7.3 Tehničko servisiranje elektro-motornih točkova.............................................................. 46
7.4 Sistem za ventilaciju i hlađenje električnog pogona vuče............................................... 49
7.5 Tehničko rukovanje sistemom ventilacije i hlađenja pogonskog elektrodovoda............. 50
8 DIO ZA KRETANJE....................................................................................................................
53
8.1 Donji podstroj (ram)........................................................................................................
53
8.2 Vješanje………………………………………………………………………………………… 54
8.3 Tehnički servis sistema vješanja…………………………………………………………….. 58
8.4 Prednja osovina……………………………………………………………………………….. 62
8.5 Tehničko servisiranje prednje osovine……………………………………………………… 64
8.6 Točkovi i gume………………………………………………………………………………… 66
8.7 Tehnilčko servisiranje točkova i guma………………………………………………………. 69
8.8 Montaža i demontaža točkova i guma…………………………………………...…………. 70
8.9 Sistem za automatsku kontrolu pritiska u gumama……………………………………….. 72
9 UPRAVLJAČ………………………………………………………………………………………….... 77
9.1 Princip rada hidrauličnog pogona................................................................................... 77
9.2 Sklopovi upravljača.........................................................................................................
79
9.3 Centriranje prednjih točkova........................................................................................... 85
9.4 Tehničko servisiranje upravljačkog mehanizma............................................................. 85
10 SISTEMI ZA KOČENJE..............................................................................................................87
10.1 Opšti podaci....................................................................................................................
87
10.2 Radni sistem za kočenje................................................................................................. 88
10.3 Parkirni sistem za kočenje.............................................................................................. 93
10.4 Pomoćni sistem za kočenje............................................................................................ 95
10.5 Tehnički servis kočionog sistema................................................................................... 96
11 PNEUMATSKI SISTEM.............................................................................................................. 99
11.1 Sastav i rad pneumatskih aparata.................................................................................. 99
11.2 Aparati pneumatskog sistema......................................................................................... 99
11.3 Tehničko održavanje pneumatskog sistema................................................................... 102

1
12 NISKONAPONSKA ELEKTRIČNA OPREMA........................................................................... 105
12.1 Sistem napajanja energijom............................................................................................ 105
12.2 Sistem za paljenje i zaustavljanje motora dampera BelAZ-75131.................................. 109
12.3 Sistem za paljenje i zaustavljanje motora dampera BelAZ-75135.................................. 109
12.4 Paljenje i zaustavljanje motora dampera BelAZ-75132.................................................. 110
12.5 Sistem za svjetlosnu i zvučnu signalizaciju..................................................................... 111
12.6 Sistem za spoljašnje i unutrašnje osvjetljenje................................................................. 111
12.7 Zaštita kola električne opreme........................................................................................ 112
12.8 Tehničko održavanje elektroopreme............................................................................... 112
13 KABINA I PLATFORMA............................................................................................................. 115
13.1 Kabina.............................................................................................................................
115
13.2 Platforma.........................................................................................................................
118
14 MEHANIZAM ZA KIPOVANJE................................................................................................... 121
14.1 Princip rada hidrauličnog pogona................................................................................... 121
14.2 Sklopovi mehanizma za kipovanje.................................................................................. 123
14.3 Tehničko održavanje mehanizma za kipanje.................................................................. 132
14.4 Dijagnostika pumpi hidrauličnog sistema........................................................................ 133
15 SISTEM ZA GAŠENJE POŽARA............................................................................................... 137
15.1 Tehnička karakteristika................................................................................................... 137
15.2 Konstrukcija sistema i princip rada................................................................................. 137
15.3 Zahtjevi koji se tiču zaštite na radu................................................................................. 139
15.4 Tehničko održavanje sistema za gašenje požara........................................................... 139
16 Osobenosti eksploatacije........................................................................................................ 143
16.1 Razrađivanje dampera.................................................................................................... 143
16.2 Startovanje motora.......................................................................................................... 143
16.3 Kretanje sa mjesta, zalet, kretanje dampera................................................................... 144
16.4 Kočenje i zaustavljanje dampera.................................................................................... 144
16.5 Zaustavljanje dampera.................................................................................................... 145
17 TEHNIČKO ODRŽAVANJE........................................................................................................ 147
17.1 Vrste i učestalost tehničkog održavanja.......................................................................... 147
17.2 Podmazivanje dampera................................................................................................... 153
17.3 Eksploatacioni materijali.................................................................................................. 157
17.4 Centralizovani automatski sistem podmazivanja............................................................ 159
17.4.1 Opšti podaci........................................................................................................... 159
17.4.2 Tehničko održavanje centralizovanog automatskog sistema podmazivanja......... 160
17.4.3 Mogući kvarovi sistema podmazivanja i način njihovog otklanjanja...................... 161
18 PRAVILA ČUVANJA KIPERA. TRANSPORTOVANJE.......................................................... 163
18.1 Priprema za čuvanje....................................................................................................... 163
18.2 Tehničko servisiranje kipera, koji se nalazi na čuvanju.................................................. 164
18.3 Raskonzerviranje kipera................................................................................................ 164
18.4 Transportovanje.............................................................................................................. 164
Prilog A Informacija po kodovima neispavnosti............................................................................. 165
Prilog B Momenti zatezanja najodgovornih navojnih veza............................................................ 168
Prilog C Redoslijed provođenja analize ulja iz reduktora osovine-točka..................................... 169

2
 1. OPŠTI PODACI

Damperi za površinske kopove (u daljem tekstu damperi) BelAZ-75131 (crtež 1.1.) nosivosti
130 tona, namijenjeni su za transport jalovine i ruda na površinskim kopovima rudnika, kao i
zemlje u građevinarstvu.
Damperi su namijenjeni za eksploataciju na specijalno pripremljenim putevima, čiji je uzdužni
nagib 6-8%. Prilikom eksploatacije dampera na putevima, čiji je uzdužni nagib preko 6% treba da
budu predvidjene deonice sa manjim uzdužnim nagibima (2% i manje) ili horizontalne deonice
dužine najmanje 50 m na svakih 600 m puta sa nagibom. Putevi treba da budu predviđeni za
transportna sredstva, čije je osovinsko opterećenje najmanje 140000 kg.
Površina kolovoza puteva treba da bude ravna i da obezbjeđuje kretanje dampera predviđenom
brzinom. Međuprostor između letve dužine 3 metra i površinom kolovoza puta ne smije biti veći od
2,5 cm.
Ako se na ravnom dijelu puta nađe pet neravnina dubine od 3 do 5 cm (razmak između letve i
površine kolovoza) ili jedna neravnina dubine 10 cm, sa dimenzijama, koje su veće od kontakta
gume sa kolovozom, brzinu kretanja dampera treba smanjiti do 25 km/na sat. Kad se poveća broj
neravnina dva puta brzina kretanja dampera treba da se smanji do 15 – 20 km/na sat.
Nije dozvoljena eksploatacija dampera na putevima sa neravninama dubine preko 10 cm, a na
čelu kopa ili u odlagalištima sa neravninama preko 20 cm, sa dimenzijama koje su prethodno
navedene.
Damperi su predviđeni za eksploataciju kada je temperatura okolnog vazduha od minus 50 do
plus 40oC, relativna vlažnost vazduha do 80% na temperaturi od 20oC, sadržaj prašine u vazduhu
do 0,6 g/m3, brzina vjetra do 20 m u sekundi i u područjima, koja se nalaze na visini do 2000 m
nadmorske visine. Da bi se povećala produktivnost dampera preporučuje se njihova eksploatacija
u kompleksu sa bagerima, čija je zapremina kašike do 12,5m 3.
Osim informacija datih u ovoj instrukciji treba se pridržavati uputa, izloženih u instrukciji za
eksploataciju motora, a isto tako «Pravilima o tehničkoj eksploataciji guma velikih dimenzija za
dampere velike i naročito velike nosivosti».
Strogo pridržavanje preporuka za eksploataciju, primjenu maziva, rokova servisiranja i pravilnog
izvođenja operacija garantuje siguran rad dampera, bez havarija i njihovu najveću ekonomičnost.

Crtež 1.1. Damper BelAZ-75131, Dimenzije.

3
 Pasoški podaci
Na desnoj strani branika udarnim nacinom je otkucan identifikacioni broj, koji je podeljen
simbolima "zvezda" na tri zone.
U prvoj zoni se nanosi medjunarodni identifikacioni kod (Y3B), koji se sastoji iz tri simbola (cifre
i slova).
U drugoj zoni je nanesen indeks dampera. Ako indeks ima manje od sest znaka, na ne
popunjena mesta polsednjih znaka se stavljaju nule.
U trecoj zoni se nanosi redni broj dampera, koji se sastoji iz osam simbola. Prvi slovni simbol
pokazuje godinu izdanja prema tablici 1.1.

Tablica 1.1 – oznaka godine izdavanja

Godina Oznaka Godina Oznaka

2010 A 2012 С
2011 B 2013 D

4
 2. ZAHTJEVI KOJI SE TIČU SIGURNOSTI I UPOZORENJA

Zahtjevi sigurnosti

Prilkom montaže dampera, njegove eksploatacije, tehničkog održavanja i remonta treba se

pridržavati opštih zahtjeva sigurnosti, koja važe za automobilska transportna sredstva, a takođe
treba se pridržavati «Jedinstvenih propisa prilikom eksploatacije nalazišta površinskom
eksploatacijom», «Propisa tehničke eksploatacije električnih postrojenja potrošača», «Propisa
tehnike sigurnosti prilikom eksploatacije električnih postrojenja potrošača» i «Propisima bezbjedne
eksploatacije posuda, koje rade pod pritiskom» i «Propisima eksploatacije mašina sa velikim
gumama».
Osim toga, neophodno je pridržavati se zahtjeva izloženih u daljem tekstu, koji su uslovljeni
konstrukcijom dampera.
2.1.1. Prije početka servisiranja i remonta dampera potrebno je zakočiti ga parkirnim sistemom
za kočenje. Servisiranje i remontne radove treba vršiti samo kada je motor ugašen, izuzev radova
koji se odnose na podešavanje električnog pogona, što je predviđeno dokumentacijom za električni
pogon za vuču.
2.1.2. Prilikom napuštanja kabine treba se uvjeriti da je damper zakočen parkirnom kočnicom i
da se prekidač reversera (mjenjača) i prekidač za upravljanje električnim pogonom nalaze u
položaju «Isključeno».
2.1.3. Prilikom servisiranja i remonta dampera podignutu platformu treba zakočiti specijalnom
sajlom, čija oba kraja treba uvući u ušice na karteru mosta i učvrstiti zaticima. Ne dozvoljavaju se
radovi kad je podignuta i zakočena sajlom platforma, ako u njoj ima više od 3 tone zalijepljene
zemlje ili je brzina vjetra preko 6,5 m / u sekundi.
OVA SAJLA JE PREDVIDJENJA DA SE ZAKOČI SAMO PRAZNA PLATFORMA.
Prilikom dizanja platforme ne treba stajati blizu dampera, kako bi se izbjegle povrede zemljom.
Ne smije se izlaziti iz kabine prilikom spuštanja ili dizanja platforme.
2.1.4. Za bezbjedno obavljanje radova na montiranju, podešavanju i tehničkom održavanju
damper je opremljen stepenicama, visećim stepenicama, rukohvatima i platformama.
Prilikom rada bez ograda i rukohvata treba koristiti sigurnosni pojas, kao i prenosne ljestve i
podmetače. Pritom se treba pridržavati zahtjeva tehnike sigurnosti.
2.1.5. Prilikom kretanja po stepenicama i platformama (blatobranima, haubi) treba se držati za
rukohvate, postavljene na stepenicama, blatobranima, haubi i kabini, tako da uvijek budu tri tačke
oslonca (dvije ruke i jedna noga ili dvije noge i jedna ruka). Stepenice i platforme treba da budu
očišćene od blata, snijega i leda. Prilikom penjanja stepenicama na damper i spuštanja se sa njega
treba uvijek biti okrenut licem prema damperu.
2.1.6. Prije nego se skinu sa dampera cilindri vješanja i pneumo-hidro-akumulatori potrebno je
ispustiti gas iz njihovih šupljina. Da bi se potpuno ispustio gas iz cilindra vješanja ventil za punjenje
treba otvarati najmanje tri puta sa intervalom od 3 – 5 minuta.
2.1.7.Prije rasklapanja cilindra vješanja i pneumo-hidro-cilindra potrebno je se uvjeriti da u
njihovim šupljinama nema natpritiska gaza, radi čega treba otvoriti ventile za punjenje. Kontrolni
čep prilikom provjere nivoa radne tečnosti u rezervoaru za ulje cilindra treba odvrtati polako, kako
bi se skinuto natpritisak gasa u šupljini. Prilikom izvođenja te operacije ne treba stajati nasuprot
čepa.
2.1.8. Prije punjenja cilindara vješanja i pneumo-hidro-akumulatora gasom uvjeriti se u
ispravnost uređaja za punjenje i da li odgovaraju oznake na boci sa komprimiranim gasom.
Boce su ofarbane crnom bojom, a u gornjem dijelu boce je natpis «Azot» žute boje i kružna
markirna traka smeđe boje.
KATEGORIČKI JE ZABRANJENO PUNJENJE CILINDARA VJEŠANJA I PNEUMO-HIDRO-
AKUMULATORA KISEONIKOM, POŠTO ĆE TO DA DOVEDE DO EKSPLOZIJE.
5
 2.1.9. Prije nego se skida točak sa dampera potrebno je potpuno ispustiti vazduh iz gume. Ako
je potrebno skinuti zadnji točak, treba ispustiti vazduh iz obje gume.
NIJE DOZVOLJENO SKIDATI I MONTIRATI TOČKOVE KAD IMA NATPRITISAK VAZDUHA
U GUMAMA.
Prije montiranja točka napumpati gumu vazduhom do pritiska od 0,1 MPa i uvjeriti se da je
pravilno postavljen prsten. Guma se pumpa do nominalnog pritiska tek pošto se točak postavi i
učvrsti na glavčini. Pored gume, koja se pumpa, ne smiju se nalaziti ljudi.
2.1.10. Nije dozvoljeno skidati i rasklapati elemente sistema za kočenje i upravljača, koji se
nalaze pod pritiskom radne tečnosti. Skidanje pritiska u prednjem i zadnjem kolu radnog sistema
za kočenje vrši se odvrtanjem igle na kočnom pipcu. Skidanje pritiska radne tečnosti u
hidrauličnom sistemu upravljača i parkirne kočnice vrši se automatski poslije planskog gašenja
motora u roku od 80 s. Montaža i demontaža pneumo-hidro-akumulatora vrši se samo kad je
ispražnjena gasna šupljina.
2.1.11. Zabranjeno je vršiti otklanjanje kvarova, rasklapanje armature, vršiti varilačke radove u
sistemu pneumo-starta i pneumatskog sistema dampera, koji se nalazi pod pritiskom. Skidanje
pritiska vrši se kroz pipce za izliv kondenzata, pri čemu zaprečni pipci na bocama za vazduh treba
da budu otvoreni.
2.1.12. Zabranjeno je podešavanje i rad sistema pneumo-starta sa neispravnim manometrima i
skinutim plombama na sigurnosnim ventilima.
2.1.13. Eksploatacija vazdušnih boca, manometara, sigurnosnih ventila, armature (kao što su
tehničke kontrole i remont) treba da se vrše u skladu sa zahtjevima i propisima, koji su izloženi u
«Pravilima o bezbjednoj eksploataciji posuda, koje rade pod pritiskom» (PB 10-115-96).
21.14. Blagovremeno, u utvrđenim rokovima i u skladu sa preporukama uputstava za
eksploataciju treba čistiti akumulatorske baterije i ventilacione otvore od blata i dovoditi do norme
gustinu i nivo elektrolita u akumulatorima. Zabranjeno je koristiti neispravne akumulatorske baterije
(sa kratkospojenim pločama). Prilikom servisiranja i remonta akumulatorskih baterija treba znati da
elektrolit kad dospije na tijelo može izazvati velike opekotine.
2.1.15. Prije izvođenja varilačkih radova blizu akumulatora potrebno je preduzeti odgovarajuće
mjere predostrožnosti.
2.1.16. Zabranjeno je vršiti varilačke radove blizu napunjenih pneumo-hidro-akumulatora i
cjevovoda, spojenih sa njima.
2.1.17. Čep ekspanzionog suda treba odvrtati oprezno i tek kad se smanji temperatura
rashladne tečnosti, pošto para u ekspanzionim sudovima može biti pod pritiskom.
2.1.18. Vršenje konstrukcionih izmjena u šemama elektroopreme, bez usaglašavanja sa
fabrikom proizvođačem, kategorički je zabranjeno.
2.1.19. U slučaju da se staklo kabine koristi za izlaz prilikom havarije, potrebno je staklo razbiti
čekićem, koji ulazi u komplet alata, koji se nalazi ispod dodatnog preklopnog bočnog sjedišta u
sanduku za lične stvari vozača.

Pravila zaštite od požara

Da bi se izbjegao požar na damperu potrebno se pridržavati opštih pravila zaštite od požara
prilikom rada sa zapaljivim materijama i ispunjavati sledeće zahtjeve:
2.2.1. Stalno treba provjeravati hermetičnost provodnika za gorivo i ulje motora, upravljača,
mehanizma kipe i sistema za kočenje.
2.2.2. Damper treba stalno čistiti od zapaljivih materijala, isticanja goriva i maziva, ugljene
prašine i dr.
2.2.3. Ne treba napuštati damper kada radi grijač motora prije puštanja u rad.
2.2.4. Za gašenje požara damperi treba da budu opremljeni sistemom za gašenje požara i (ili)
kompletirani aparatima za gašenje požara. Za gašenje požara koristiti kombinovani sistem za

6
gašenje požara, prethodno ugasivši motor. Zabranjeno je koristiti liniju za pravljenje rastvora za
gašenje električne opreme pod naponom i kada je proliveno gorivo i ulje.
Zabranjeno je koristiti liniju sa praškom, ako se u njenoj zoni nalaze ljudi.
2.2.5. Da bi se izbjeglo paljenje gasova zabranjeno je prinositi otvorenu vratu kod grlića
ekspanzionog rezervoara sistema za hlađenje motora prilikom provjere nivoa.
2.2.6. Zabranjeno je koristiti se otvorenom vatrom prilikom provjere akumulatorskih baterija.
2.2.7. Da bi se izbjeglo paljenje goriva zabranjeno je uključivati termoelektrični grijač sa
spoljašnjeg izvora napajanja kad u rezervoaru ima goriva manje od pola njegove zapremine.

2.3 Upozorenje
2.3.1 Neispravnosti, koje se pojavljuju u procesu eksploatacije dampera, neophodno je
otstraniti, ne čekajući sledeće tehničko servisiranje – time će se izbjeći ozbiljna oštećenja.
2.3.2 Tehničko servisiranje dampera treba vršiti periodičnošću, ukazanom u uputstvu i u
uslovima koji ne dopuštaju prljanje dijelova i sistema.
2.3.3 Vrelo-podmazive materijale I radne tečnosti treba koristiti samo po preporukama
uputstva za eksploataciju. Primjena drugih ulja I goriva je zabrajena.
2.3.4 Dvije minute poslije uključivanja u trepćućem režimu signalne lampe za pregrijavanje
vučnih elektromotora, isključuje se vučni elektro pogon I damper se zaustavlja. Za to vriejme je
neophodno zaustaviti damper na bezopasnom dijelu puta da bi se elektromotor ohladio. Ako se za
to vrijeme temperatura snizila, sistem zaštite I kontrolna lampa se isključuju i vozač može produžiti
kretanje.
2.3.5 Podizanje platforme ostvaruje se pri frekvenciji okretanja motora 1200-1300 min – 1.
Na kraju podizanja, pri izlazu zadnje karike cilindra mehanizma za kipovanje, sniziti frekvenciju na
minimum.
2.3.6 Poslije starta motora I pri uključenom elektro pogonu za vuču stvara se horizontalni
položaj platforme, pri kojoj se klipne šupljine hidrocilindara sjedinjuju sa slivnom hidrolinijom
elektromagnetnim hidroraspodjeljivačem, što onemogućuje podizanje platforme pri kretanju
dampera. Horizontalni položaj platforme se isključuje pri manevrisaju damperom, za vrijeme
istovara prekidačem na komandnoj tabli, koji prekida lanac snabdjevanja elektromagneta
hidrorasporedljivača.
Zaustavljanje platforme u svakom položaju u procesu njenog dizanja ostvaruje se postavljanjem
ručice prekidača za podizanje platforme na komandnoj tabli u srednji položaj.
Zaustavljanje platforme u svakom položaju u procesu njenog spuštanje ostvaruje se
postavljanjem rulčice prekidaša ispočetka u položaj “podizanje”, a zatim u neutralni položaj.
Kretanje sa podignutom platformom je zabranjeno.
2.3.7 U periodu jesen-zima pri temparaturi nižoj od 5 stepeni celzijusa nije dozvoljen start
hladnog motora bez prethodnog zagrijavanja tečnostoi za hlađenje saugom grijača do temparature
predviđene uputstvom po eksploataciji motora. Poslije zagrijavanja tešnosti za hlađenje saugom
grijača, zatvoriti razdvojeni kran na izlaznoj cijevi.
2.3.8 U ljetnom periodu grijač goriva isključiti iz sistema hlađenja razdvojenim kranom.
Za isključivanje grijanja kabine od sistema hlađenja motora za topli period godine zatvoriti kran
na kompresionom cijevovodu.
2.3.9 Nije dozvoljeno zaustavljanje motora pod opterećenjem. Pri planskom zaustavljanju
motora, isključivati «masu» akumulatorskih baterija dozvoljeno je poslije pada pritiska radne
tečnosti u hidrosistemu upravljača. Kontrolna lampa u prekidaču planskog zaustavljanja motora
more se ugasiti za 80 sekundi poslije pritiskanja.
2.3.10 Ako je motor ostavljen na više od pola sata, isljučiti «masu» akumulatorskih baterija
da bi se izbjeglo njihovo pražnjenje.
2.3.11 Ne dozvoljava se rad na damperu pri neispravnoj pomoćnoj (električnoj) kočnici.

7
 2.3.12 Preporučljiva maksimalna brzina kretanja dampera pri spuštanju sa teretom,
prikazana je u tablici 2.1.
Tablica 2.1 – Preporučljiva maksimalna brzina kretanja pri spuštanju sa tovarom
Nagib, % Brzina, km/h Nagib, % Brzina, km/h
2 48 8 34
4 48 10 30
6 40 12 24

2.3.13 Zabranjeno je zaustavljanje motora za vrijeme kretanja dampera, zato što upravljač
pri ugašenom motoru ne radi.
2.3.14 Nije dozvoljeno sjedinjavanje provodnika aparata za varenje sa glavčinama točka, jer
mogu se povrjediti ležišta od varenja pojedinih dijelova.
2.3.15 Pouzdan rad hidrosistema se obezbjeđuje pri održavanju čistoće ulja i unutrašnjih
šupljina hidroaparature.
2.3.16 Tovarenje dampera mora biti u skladu sa njegovom nominalnom opterećenošću
prikazanoj u uputstvu za rad dampera. Preopterećenost dampera otežava njegovo upravljanje i
značajno snižava njegov radni vijek.
2.3.17 Opterećenje na karoseriju dampera mora biti samo sa strane ili pozadi, prenos
bagernog krčaga nad kabinom dampera je zabranjen.
2.3.18 Visina pada tereta na pod platforme pri utovaru dampera ne smije biti veća od 3
metra, a težina blok-monolita ne smije biti veća od 4,5 tona.
2.3.19 Tovarenje dampera se vrši po uputstvu za rad, razrađenom za svaki rudnik.
Raspodijela cijele mase na prednju osovinu ne smije biti veća od 5%.
2.3.20 Vuča neispravnog dampera se mora vršiti specijalnim tegljačem za vuču. U slučaju
vuče dampera, kada se kačenje vrši za bamper potrebno je otkočiti mehanizam ručne kočnice.
2.3.21 U procesu eksploatacije dampera treba stalno kontrolisati eksploatacione parametra
sistema. To svojevremeno omogućava pronalazak neispravnosti i izbjegavanje ozbiljnih oštećenja.
Režim rada sistema treba održavati u optimalnim okvirima saglasno tablici 2.2.
Tablica 2.2 – Kontrolišući eksploatacioni parametri sistema dampera
Parametri za kontrolisanje BelA3-75131
Temparatura tečnosti za hlađenje, stepeni celzijusa:
Minimalno preporučljiva 70
Maksimalno dopuštena 95
Teparatura ulja motora, maksimalno dopuštena, C 120
Pritisak ulja u sistemu za podazivanje, MPa
Pri minimalnoj frekvenciji okretanja slobodnog hoda 0,138
Na eksploatacionim režimima 0,310 – 0,483
Pritisak radne tečnosti u pneumohidroakumulatorima 15,5 – 16,5
radnog kočionog sistema i sistema upravljanja, MPa
Pritisak stisnutog vašduha u pneumosistemu, MPa 0,65 – 0,82

8
 3. TEHNIČKA KARAKTERISTIKA
Tehnička karakteristika dampera je prikazana u tablici 3.1
Tablica 3.1 – Tehnička karakteristika dampera
Parametri BelA3-75131
Natovarenost, kg, ne više 130000 -136000
Masa dampera, kg:
Opremljenog 107100
Puna 237100-243100
Raspoređivanje pune mase, %:
na prednju osovinu 33
Na zadnju osovinu 67
Radius zaokreta 13
Gabaritni parametar zaokreta, m 28
Maksimalna brzina kretanja sa nominalnom masom tovara na
42
horizontalnom dijelu puta, km/h
Kočioni put dampera sa punom masom sa korišćenjem radnog
21
ručnog kočionog sistema sa brzinom 8.3m/s (30km/h), m
Nominalni geometrijski obim platforme, metara kubnih 45,5
Nominalna zapremina platforme (sa «kapom» 2:1), metara kubnih 71,2
Nagib na kojem ručni kočioni sistem obezbjeđuje nepokretnost
16
dampera pune mase, %
Vrijeme podizanja platforme sa nominalnom masom sa, ne više 20
Vrijeme spuštanja platforme, sa 18
MOTOR
Model CUMMINS KTA50-C
Dizel, četverotaktni sa V –
obraznim rasporedom cilindara,
Tip
turbopunjač, međuprostornim
hlađenjem vazduha
Nominalna snaga, kW 1194
Frekvencija obrtanja, koja odgovara nominalnom kapacitetu min-1 1900
Minimalna stabilna frekvencija obrtanja slobodnog hoda, min -1 725
Maksimalna frekvencija obrtaja slobodnog hoda, min – 1 2000
Količina cilindara 16
Radni obim, l 50
Diametar cilindra, mm 159
Hod klipa, mm 159
VUČNI ELEKTROPOGON
Promjenljivo-stalnog toka, vučni sinhroni generator uključuje , vučne elektromotore, snažne trofazne
ispravljače, ventilirajuće kočione rezistore , komutacionu aparaturu i sistem automatskog upravljanja.
Vučni generator GSN-500, SGD 89/38-8, GST-1
Jačina na vuču, kW 800
EK-420, EK-590, EDP-430, EDP-
Vučni elektromotor
600, TED-6
Jačina, kkW 420; 590; 430; 600; 640
Reduktor elektromotor-točka Dvoredni
Diferencijalni
Opšti prenosni broj reduktora 30,36

9
 Parametri BelA3-75131
POKRETNI DIO
Izvarena iz visokokvalitetng željeza,
Rama ramenjače presjeka u obliku kutije su povezani
prečagama
Pneumohidroulični
Vješanje prednjih i zadnjih točkova
Zavisni
Bez diska, sa dvodjelnim vjencem 24.00-
Točkovi
51/5,0
Bez zračnica
Gume
pneumatičke
Razmjer diagonalnih guma 33.00-51NS 58 (E3 ili E4)
Pritisak vazduha u gumama, MPa 0.6+-0.025
Razmjer radijalnih guma 33.00R51::
0.725+-0.02
Pritisak vazduha u gumama MPa
5*
UPRAVLJAČKI SISTEM
Hidropogon Hidrostatički sa dvije nezavisne konture
Sigurnosni pogon Od pneumohidroakumulatora
KOČIONI SISTEMI
Kočioni mehanizmi diskovi sa automatskim
regulisanjem zazora među stegama i diskom.
Radni kočioni sistem Pogon hidraulični, razdjeljen za prednje i
zadnje točkove. Izvor energije – pumpa,
skupljač - pneumohidroakumulatori
Kočioni mehanizmi diskovi, stalno zatvorenog
Ručni kočioni sistem tipa. Pogon opružni sa hidrauličnim
upravljanjem.
Električno kočenje vučnim elektromotorima u
Pomoćni kočioni sistem
generatornom režimu.
Koristi se sistem ručne kočnice i ispravni
Rezervni kočioni sistem
kontur radnog kočionog sistema.
ELEKEKTROOPREMA
Jednoprovodna, negativni izvodi izvora i
korisnika toka su povezani sa «masom».
Šema priključenja
Svjetla pod haubom i utičnica su povezani po
dvoprovodnoj šemi.
Tok Stalni
Napon, V 24
Akumulatorne baterije 6ST-190A, redno povezani
KABINA I PLATFORMA
Potpuno metalna, sa dva mjesta, hermetička sa
termozvučnom izolacijom. Odgovara zahtjevima
sistema ROPS. Opremljena protivosunčanom
Kabina zaštitom, električnim brisačima sa duplim
četkama, grijačima, peračem vjetrobrana,
vješalicama i sjedištima. Retrovizori su
postavljeni sa obe strane dampera.
Vedričastog tipa, izvarena sa štitnikom iznad
kabine. Dno se grije izduvnim gasovima.
Platforma Platforma je opremljena spravom za mehaničko
zaustavljanje u podignutom položaju, odbijačima i
izbacivačima kamenja.

10
 Parametri BelАZ-75131
MEHANIZAM ZA KIPOVANJE
Tip mehanizma Hidraulični
Cilindri Teleskopski, trostepeni
Pumpe Blok pumpi: aksialno – klipni, promjenljive
produktivnosti i krakasti sa stalnim radnim obimom
VOLUMENI PUNJENJA, l **
Sistem podmazivanja motora 195
Sistem hlađenja 410
Rezervoar za gorivo 1900
Hidraulični sistem 340
Reduktori elektromotor – točkova, (dva) 36 x 2=72
Cilindar vješanja, kg:
Prednji (dva) 15 x 2 = 30
Zadnji (dva) 26 x 2 = 52
Napomena:
1 Znakom «*» je označen pritisak, koji je predviđen za gume firme «Bridžston», pri stavljanju
radijalnih guma drugih proizvođača, pritisak određuje proizvođač.
2 Znakom «**» su označeni volumeni punjenja, koji su dobijeni putem ispitivanja i koji su dani
na informaciju. Punjenje vršiti saglasno preporuci odgovarajućih glava uputstva za
eksploataciju.

Na šasiji osnovnih (baznih) kipera proizvode se kiperi, koji su namjenjeni za prevoz kamenog uglja i
drugih sipajućih tereta sa malom specifičnom gustinom, koji se razlikuju od baznih kipera platformom,
koja ima veliki kapacitet.

11
12
 4 ORGANI UPRAVLJANJA, KONTROLNO – MJERNI PRIBORI I OPREMA
KABINE

Organi upravljanja i oprema kabine

Raspored organa upravljanja i opreme u kabini vozača je pokazan na slici 4.1.

Prekidač žmigavca i farova smješten je sa lijeve strane cijevi volana. Pri pomjeranju ručice
prekidača naprijed uključuje se desni žmigavac, a pri pomjeranju nazad – lijevi. Ručica prekidača
se automatski vraća u neutralni položaj po završetku skretanja. Pri uključenom žmigavcu svijetli u
trepćućem režimu kontrolna lampa, koja se nalazi na komandnoj tabli.
Pri pomjeranju ručice prekidača na gore (nefiksirajući položaj) uključuju se duga svijetla kao
signal transportu koji ide u suret. Pri postavljanju ručice u srednji fiksirani položaj i uključenom
prekidaču svijetla na komandnoj tabli uključuju se kratka svijetla, a u niži fiksirani položaj – duga
svijetla. Pri pritiskanju na čelo ručice (nefiksirajući položaj) uključuje se zvučni signal.
Cijev volana sa volanom 2 se reguliše po visini i uglu nagiba. Da bi se to izvršilo potrebno je
pokretom ručice, koja se nalazi na cijevi, osloboditi je i postaviti u nužni položaj.
Prekidač 3 brisača stakla i sredstva za pranje stakla smješten je sa desne strane cijevi volana.
On ima četiri fiksirana i jedan nefiksirani položaj. Pri pomjeranju ručice prekidača nazad prema sebi
u prvi, a zataim u drugi položaj, uključuje se brisač stakla sa različitom brzinom pomjeranja četkica.
Pri pomjeranju ručice prekidača naprijed, brisač se pomjera sa pauzom.
Pri pomjeranju ručice prekidača ka vrhu (nefiksirajući položaj) iz svakog fiksirajućeg položaja
uključuje se sredstvo za pranje stakla.
Pri pritiskanju na čelo ručice (nefiksirajući položaj) uključuje se zvučni signal.

Crtež 4.1 – Organi upravljanja i oprema kabine

1 – prekidač za žmigavce i farove, 2 – volan, 3 – prekidač za brisače za staklo i za sredstvo za pranje stakla, 4 –
komandna tabla, 5 – panel displeja, 6 – grijač kabine, 7 – ručna kočnica, 8 – pedala gasa, 9 – kočnica, 10 – fiksator
pedale kočnice, 11 – pedala pomoćne električne kočnice

13
 Desno od osnovne komandne table 4 nalazi se panel displeja 5 vučnog elektropogona
(podrobnije pogledaj sliku 4.5).
Grijač kabine 6 (slika 4.1) namjenjen je za grijanje kabine i vjetrobrana. Radiator grijača je
uključen u sistem hlađenja motora kroz slavnu za zatvaranje koja se nalazi u motoru. Vazduh
prolazi kroz radiator uz pomoć dva ventilatora. Desni ventilator usmjerava topli vazduh na
vjetrobran, a lijevi prema nogama vozača.
4.2. Instrumentalna tabla dampera BelAZ-75135
Razmještaj kontrolno-mjernih instrumenata i organa upravljanja na osnovnoj tabli prikazan je na
crtežu 4.2., na dodatnoj tabli, koja se nalazi iznad šoferšajbne – na crtežu 4.3., na tabli displeja –
na crtežu 4.4.
U dugmad prekidača montirane su signalne lampe, koje se pale kada se pritisne na dugme,
signalizirajući o radu sistema, koji se uključuje.
Kada se pritisne dugme nefiksiranog prekidača 1 (vidi crtež 4.2.) dolazi do prekida dovoda
goriva i zaustavljanja motora, a isto tako se automatski uključuje sistem za skidanje pritiska u
hidro-pneumatskim uređajima upravljača.
Kada se pritisne dugme prekidača 2 pale se farovi za osvjetljavanje motora.
Kada se pritisne dugme prekidača 3 pali se far za osvjetljavanje palube.
Kada se pritisne dugme prekidača 4 pali se svjetlo za osvjetljavanje stepenica.
Kada se pritisne dugme prekidača 5 pali se far za osvjetljavanje šasije. Far se automatski
uključuje prilikom dizanja – spuštanja platforme.
Kontrolna lampa 6 uključuje se ako je ručica prekidača za žmigavce postavljena u radni
položaj. Žmiganje svjetala te lampe je sinhrono sa žmiganjem svjetala lampi prednjih i zadnjih
žmigavaca.
Pokazivač 7 pokazuje temperaturu rashladne tečnosti motora.
Kontrolna lampa 8 se pali kad dođe do havarijskog povećanja temperature rashladne tečnosti
motora. Istovremeno se uključuje zvučni signalizator. Za hlađenje motora potrebno je da motor
odradi na praznom hodu sa prosječnom brzinom okretanja kolenatog vratila motora.
Prekidač 9 je namijenjen za provjeru ispravnosti kontrolnih lampi u bloku. Kad se pritisne
dugme prekidača pale se sve ispravne lampe bloka.
Ako se pali kontrolna lampa 10 izvršiti tehnički servis ili zamijeniti elemente vazdušnih filtera.
Ako se pali kontrolna lampa 11 (i istovremeno se uključuje zvučni signalizator), provjeriti nivo
rashladne tečnosti u ekspanzionom sudu i dosuti do norme.
Kontrolna lampa 12 upozorava o smanjenju ulja u motoru. Ako se pali lampa (istovremeno se
uključuje zvučni signalizator) zabranjen je rad motora.
Kontrolna lampa 13 upozorava o smanjivanju pritiska radne tečnosti u hidrauličnom sistemu
upravljača.
Kontrolna lampa 14 upozorava o smanjivanju pritiska radne tečnosti u zadnjem kolu radnog
sistema za kočenje. Ako se pale lampe 13 illi 14 istovremeno se uključuje zvučni signalizator.
Kontrolna lampa 15 svjetlucajući signalizira o tome da je uključena parkirna kočnica.
Kontrolna lampa 16 signalizira o minimalnom nivou goriva u rezervoaru.
Pokazivači 17 i 38 pokazuju pritisak radne tečnosti u prednjem, odnosno zadnjem kolu radnog
sistema za kočenje.
Dugmetom prekidača 18 isključuje se blokiranje, koje sprečava spuštanje platforme za vrijeme
kretanja dampera, kada je uključen električni pogon vuče. To je potrebno da bi se zadržala
platforma u podignutom ili prelaznom položaju prilikom manevrisanja za vrijeme istovara. Dugme je
pritisnuto za svo vrijeme manevrisanja. Signalna lampa u dugmetu stalno gori kada motor radi i
kada se damper kreće.
Svijetla prednjih i zadnjih farova protiv magle uključuju se pritiskom na dugme prekidača 19 i
21. Prilikom ponovnog pritiska svijetla farova se isključuju.

14
 Crtež 4.2. – Instrumentalna tabla dampera BelAZ-75135:

1 – prekidač za zaustavljanje motora; 2 – prekidač farova za osvjetljavanje motora; 3 – prekidač farova za

osvjetljavanje palube; 4 – prekidač svjetala za osvjetljavanje stepenica; 5 – prekidač fara za osvjetljavanje
šasije; 6 – kontrolna lampa žmigavaca; 7 – pokazivač temperature rashladne tečnosti motora; 8 – kontrolna
lampa havarijske temperature rashladne tečnosti motora; 9 – prekidač za provjeru ispravnosti kontrolnih
lampi u bloku; 10 – kontrolna lampa o zapušenosti elemenata vazdušnih filtera; 11 – kontrolna lampa za
havarijski nivo rashladne tečnosti u motoru; 12 – kontrolna lampa za havarijski pritisak ulja u motoru; 13 –
kontrolna lampa za havarijski pritisak radne tečnosti u hidrauličnom sistemu upravljača; 14 – kontrolna
lampa za havarijski pritisak radne tečnosti u zadnjem kolu radnog sistema za kočenje; 15 – kontrolna lampa
o uključenju parkirne kočnice; 16 – kontrolna lampa rezervnog nivoa goriva; 17, 38 – pokazivači pritiska
radne tečnosti u prednjem i zadnjem kolu radnog sistema za kočenje; 18 – prekidač za blokiranje spuštanja
platforme; 19 – prekidač prednjih farova protiv magle; 20 – prekidač «mase»; 21 – prekidač zadnjih farova
protiv magle; 22 – kontrolna lampa za pad pritiska u resiveru potrošača ispod minimalnog; 23 – kontrolna
lampa za havarijski nivo radne tečnosti u rezervoaru za ulje hidrauličnog sistema; 24 – kontrolna lampa o
zapušenosti filtera rezervoara za ulje hidrauličnog sistema; 25 – prekidač za provjeru ispravnosti kontrolnih
lampi; 26 – dugme sa osvjetljenjem za uključivanje dodatnog ciklusa centralizovanog sistema
podmazivanja; 27 – prekidač za havarijsku signalizaciju; 28 – upaljač sa pumpom; 29 – reostatni prekidač
za osvjetljavanje kontrolno-mjernih instrumenata; 30 – brava-prekidač; 31 – prekidač električnog pogona; 32
– prekidač režima električnog kočenja; 33 – prekidač reversora; 34 – prekidač grijača šoferšajbne; 35 –
prekidač za svijetlo; 36 – prekidač grijača kabine; 37 – pokazivač napona; 39 – pokazivač spidometra; 40 –
pokazivač tahometra i brojilo motočasova; 41 – pokazivač pritiska ulja u motoru; 42 – prekidač farova za
osvjetljavanje prostora sa strane; 43 – pokazivač pritiska radne tečnosti u reezrvoaru zaulje hidrauličnog
sistema; 44- pokazivač pritiska radne tečnosti u hidrauličnom sistemu upravljača; 45 – prekidač pumpe za
ulje; 46 – prekidač za dizanje i spuštanje platforme; 47 – prekidač ventilatora motora i otvaranje žaluzine
hladnjaka

15
 Kad se pritisne dugme prekidača 20 uključuju se preko kontaktora minusni izvodi
akumulatorskih baterija na «masu» dampera. Prilikom ponovnog pritiska na dugme «masa» se
isključuje.
Kontrolna lampa 22 signalizuje o padu ispod minimalnog nivoa pritiska vazduha u resiveru
potrošača.
Prilikom havarijskog smanjenja nivoa ulja u rezervoaru zajedničkog hidrauličnog sistema pali
se kontrolna lampa 23.
Kontrolna lampa 24 signalizuje o zapušenosti filtrirajućeg elementa filtera rezervoara za ulje
hidrauličnog sistema. Kad se uključi kontrolna lampa potrebno je zamijeniti filtrirajući elemenat.
Prekidač 25 – provjera ispravnosti kontrolnih lampi.
Kad se pritisne dugme prekidača 26 uključuje se dodatni ciklus centralizovanog sistema za
podmazivanje, potvrđuje blokiranje sistema i vrši uključivanje pumpe poslije blokiranja. Osim toga,
uključiti dodatni ciklus podmazivanja prilikom provjere rada sistema moguće je pritiskom na dugme,
koje se nalazi na samoj pumpi.
Prekidač 27 je namijenjen za uključivanje havarijske signalizacije. Prilikom pritiska na to dugme
ugljučuju se u žmigajućem režimu svi žmigavci i montirana u dugme prekidača signalna lampa. Za
isključivanje signalizacije potrebno je ponovo pritisnuti dugme.
Kad se pritisne dugme upaljača 28 zagrijava se spirala i upaljač se vraća u polazni položaj. U
dugme je montirana signalna lampa.
Okretanjem ručice reostatnog prekidača 29 reguliše se osvijetljenost instrumenata kada je
uključen prekidač 35 za svijetlo.
Brava-prekidač 30 za paljenje motora ima tri položaja: prvi, kada je ključ stavljen u bravu do
kraja – vrši se napajanje kontrolno-mjernih instrumenata; drugo: kada je ključ okrenut u bravi u
smjeru kretanja kazaljke na satu za 45o do osjetnog otpora – nije izvršeno paljenje; treće: kada je
ključ okrenut u bravi za 90o do kraja – uključuje se sistem paljenja.
Prekidač 31 ima tri pozicije: u gornjem položaju ručice – električni pogon vuče prebačen je na
generatorski režim, u srednjem – isključen, u donjem – prebačen na režim napajanja sa
spoljašnjeg izvora struje.
Kad je uključen prekidač 32 uključuje se režim električnog kočenja za kretanje dampera sa
stalnom brzinom. Brzinu određuje vozač u zavisnosti od ugla kako je postavljena pedala za
električno kočenje. Kad je prekidač u isključenom položaju daje se režim električnog kočenja sa
ograničavanjem kočionih karakteristika.
Prekidač 33 ima tri pozicije: gornji položaj ručice – kretanje naprijed, srednji – isključeno, donji
– kretanje unazad.
Prekidači 34 i 36 ventilatora grijača kabine imaju tri pozicije: gornji položaj dirke – ventilator je
isključen, srednji – ventilator ima malu brzinu, donji – ventilator ima veliku brzinu. Prekidač 34
uključuje ventilator za produvavanje šoferšajbne, a prekidač 36 – ventilator za dovod vazduha na
noge vozača.
Prekidač 35 za svjetlo ima tri pozicije:
- gornji položaj dirke – isključeno;
- srednji – uključena svjetla gabarita dampera prednja i zadnja i lampe za
osvjetljavanje skala kontrolno-mjernih instrumenata;
- donji – uključena svijetla gabarita prednja i zadnja, lampe za osvjetljavanje kontrolno-
mjernih instrumenata i kratko svijetlo farova u srednjem položaju ručice, koja se nalazi sa
lijeve strane volana.
Pokazivač 37 pokazuje napon akumulatorskih baterija kad motor ne radi i napon generatora
kada motor radi.
Pokazivač spidometra 39 pokazuje brzinu kretanja i ukupnu dužinu puta, koju je prešao
damper. U skalu spidometra montirana je lampa (plave boje), koja signalizuje o tome da je
uključeno dugo svijetlo.

16
 Pokazivač tahometra 40 pokazuje brzinu okretanja koljenastog vratila motora. Elektronski
tahometar kada je isključen sa električne mreže dampera ne pokazuje «nulu», već fiksira obrtaje u
kojima je instrument bio isključen. U pokazivač je montirano brojilo motočasova.
Pokazivač 41 pokazuje pritisak ulja u sistemu za podmazivanje motora.
Prekidač 42 uključuje svjetla farova za osvjetljavanje prostora sa strane dampera.
Pokazivač 43 pokazuje temperaturu radne tečnosti u rezervoaru za ulje hidrauličnog sistema.
Pokazivač 44 pokazuje pritisak radne tečnosti u hidrauličnom sistemu upravljača i kolu
parkirnog kočionog sistema.
Nefiksirani prekidač 45 namijenjen je za napajanje sistema za napajanje motora gorivom
poslije tehničkog servisiranja ili dužeg stajanja dampera.
Prekidač 46 mehanizma za kipovanje platforme ima tri pozicije:
- horizontalni položaj ručice – neutralni položaj;
- ručica okrenuta suprotno od kretanja kazaljke na satu do kraja – dizanje platforme;
- ručica okrenuta u smjeru kretanja kazaljke na satu do kraja – spuštanje platforme.
Ručica prekidača prebacuje se u bilo koji položaj samo kada se pritisne do kraja. U ručicu je
montirana signalna lampa, koja se pali kada se ručica pomjeri iz neutralnog položaja.
Zaustavljanje platforme u bilo kom prelaznom položaju u procesu njenog dizanja ostvaruje se
postavljanjem ručice prekidača u srednji položaj.
Zaustavljanje platforme u bilo kom prelaznom položaju u procesu njenog spuštanja ostvaruje se
postavljanjem ručice prekidača najprije u položaj «dizanje», a zatim u neutralni položaj.
Prekidač 47 za prinudno uključivanje ventilatora motora i otvaranje žaluzine hladnjaka koristi
se kada je neispravna automatika i prilikom provjere rada sistema. Kada je prekidač u isključenom
položaju sistem radi u automatskom režimu.

Dodatna instrumentalna tabla

Opis pravila za korištenje pulta 1 (vidi crtež 4.3.) vidi u tehničkom opisu i u instrukciji za
eksploataciju sistema za kombinovano gašenje požara.
Plafonska svjetiljka obezbjeđuje osvjetljenje za radno mjesto vozača.
Kad se pritisne dugme prekidača 3 uključuje se ventilator koji duva na vozača. U dugme je
montirana signalna lampa.
Rele-signalizator 4 je uključen u kolo paralelno sa lampama za signalizaciju o havarijskom
pritisku radne tečnosti u zadnjem kolu radnog sistema za kočenje, u sistemu upravljača,
havarijskom pritisku ulja u sistemu za podmazivanje motora i havarijskom nivou rashladne tečnosti
u sistemu za hlađenje motora.
Blok signalizatora 5 sistema za približavanje visokonaponskoj liniji.
Opis i rad sistema za kontrolu opterećenja, u koji ulazi displej 6 i signalizator 7 vidi u
uputstvu za eksploataciju sistema.

Crtež 4.3. Dodatna instrumentalna tabla dampera BelAZ-75135:

1 – pult upravljanja za kombinovano gašenje požara; 2 – plafonska svjetiljka; 3 – prekidač ventilatora; 4 – rele-
signalizator; 5 – blok signalizatora sistema za približavanje visokonaponskoj liniji; 6 – displej sistema za kontrolu
opterećenja; 7 – signalizator

17
 Tabla displeja.
Desno od osnovne instrumentalne table postavlja se tabla displeja (vidi crtež 4.4.).
Indikator 1 (narandžasti) obavještava o uključivanju ograničenja brzine. U tom slučaju se
isključuje vučni režim i uključuje režim elektrodinamičkog kočenja sa maksimalnom efikasnošću. Za
kasnije uključivanje kola snage vučnog režima treba spustiti pedalu za kretanje u nulti položaj i
zatim je ponovo pritisnuti (uz uslov da je brzina dampera smanjena približno do 30 km na sat).
Indikator 2 (crveni) obavještava o uključivanju jedne ili nekoliko zaštita eolektričnog pogona za
vuču:
- kada se prekorači napon kola snage;
- kad se prekorači jačina struje kola snage;
- kad se prekorači struja kotvenih kola elektromotora za vuču;
- kad dođe do kratkog spoja ispravljača;
- kad se okreću u mjestu motor-točkovi;
- prilikom reverziranja dampera u režimu forsiranog električnog kočenja.
Indikator 3 (crveni) obavještava o spoju kola snage električnog pogona za vuču na kućište.
Uređaj zaštite prilikom spoja kola snage omogućava vozaču da završi kretanje dampera svojim
hodom do mjesta gdje će se obaviti popravka.
Indikator 4 (naranđzasti) obavještava u svjetlucajućem režimu o prekoračenju dozvoljenih
veličina temperature elektromotora vuče. Odmah počinje automatski da se računa interval vremena
od oko dva minuta, koji se daje vozaču za zaustavljanje dampera. Ako se za to vrijeme
temperatura smanji, uređaj za zaštitu i kontrolna lampa se isključuju i vozač može da nastavi
kretanje. Ako je kvar u kolu termorezistora lampa je uključena stalno.
Indikator 5 (zeleni) obavještava o uključivanju režima električnog kočenja za kretanje dampera
sa stalnom brzinom kad je uključen prekidač za stabilizaciju brzine na instrumentalnoj tabli.
Tehnički opis, pravila eksploatacije sistema za automatsku kontrolu pritiska u gumama, u koji
ulazi bazni modul 7 vidi u uputstvu za eksploataciju sistema.
Opis table za vizualizaciju 8 dat je u instrukciji, koja se prilaže u kompletu dokumentacije za
ormar sa aparaturom za uključivanje i regulaciju električnog pogona za vuču.

Crtež 4.4. – Tabla displeja

1 – indikator za uključivanje ograničenja brzine; 2 – indikator za uključivanje zaštita električnog pogona za vuču; 3 –
indikator spoja kola snage na kućište; 4 – indikator za pregrijavanje elektromotora vuče; 5 – indikator za uključivanje
stabilizacije brzine; 6 – tabla; 7 – bazni modul sistema za kontrolu pritiska vazduha u gumama; 8 – tabla za
vizualizaciju električnog pogona za vuču

18
 4.3. Instrumentalna tabla dampera BelAZ-75131

Razmještaj kontrolno-mjernih instrumenata i organa upravljanja na osnovnoj tabli prikazan je

na crtežu 4.5., na dodatnoj tabli koja se nalazi iznad šoferšajbne – na crtežu 4.6.
Namjena kontrolno-mjernih instrumenata na instrumentalnoj tabli dampera BelAZ-75131
analogna je damperu BelAZ-75135 sa sledećim razlikama:
- umjesto pokazivača temperature radne tečnosti u rezervoaru za ulje hidrauličnog
sistema tačka 43 (vidi crtež 4.2.) postavljen je pokazivač temperature ulja motora tačka 44
(vidi crtež 4.5.);
- umjesto kontrolne lampe za pad pritiska vazduha u resiveru potrošača ispod
minimalnog nivoa tačka 22 (vidi crtež 4.2.) postavljena je kontrolna lampa za dijagnostiku
motora tačka 22 (vidi crtež 4.5.);
- dodatno postavljeni prekidači za diagnostiku motora 27 i regulatora obrtaja motora
28.

Crtež 4.5. – Instrumentalna tabla dampera BelAZ-75131:

1 – prekidač za zaustavljanje motora; 2 – prekidač farova za osvjetljavanje motora; 3 – prekidač farova za
osvjetljavanje palube; 4 – prekidač svjetala za osvjetljavanje stepenica; 5 – prekidač fara za osvjetljavanje šasije; 6 –
kontrolna lampa žmigavaca; 7 – pokazivač temperature rashladne tečnosti motora; 8 – kontrolna lampa havarijske
temperature rashladne tečnosti motora; 9 – prekidač za provjeru ispravnosti kontrolnih lampi u bloku; 10 – kontrolna
lampa o zapušenosti elemenata vazdušnih filtera; 11 – kontrolna lampa za havarijski nivo rashladne tečnosti u motoru;
12 – kontrolna lampa za havarijski pritisak ulja u motoru; 13 – kontrolna lampa za havarijski pritisak radne tečnosti u
hidrauličnom sistemu upravljača; 14 – kontrolna lampa za havarijski pritisak radne tečnosti u zadnjem kolu radnog
sistema za kočenje; 15 – kontrolna lampa o uključenju parkirne kočnice; 16 – kontrolna lampa rezervnog nivoa goriva;
17, 39 – pokazivači pritiska radne tečnosti u prednjem i zadnjem kolu radnog sistema za kočenje; 18 – prekidač za
blokiranje spuštanja platforme; 19 – prekidač prednjih farova protiv magle; 20 – prekidač «mase»; 21 – prekidač
zadnjih farova protiv magle; 22 – kontrolna lampa za dijagnostiku motora; 23 – kontrolna lampa za havarijski nivo
radne tečnosti u rezervoaru za ulje hidrauličnog sistema; 24 – kontrolna lampa o zapušenosti filtera rezervoara za ulje
hidrauličnog sistema; 25 – dugme sa osvjetljenjem za uključivanje dodatnog ciklusa za centralizovani sistem
podmazivanja; 26 – upalač sa lampom; 27 – prekidač za dijagnostiku motora; 28 – prekidač regulatora obrtaja motora;
29 – reostatni prekidač za osvjetljavanje kontrolno-mjernih instrumenata; 30 – prekidač havarijske signalizacije; 31 –
prekidača režima za električno kočenje; 32 – brava-prekidač; 33 – prekidač električnog pogona; 34 – prekidač
reversora; 35 – prekidač grijača šoferšajbne; 36 – prekidač za svijetlo; 37 – prekidač grijača kabine; 38 – pokazivač
napona; 40 – pokazivač spidometra; 41 – pokazivač tahometra i brojilo motočasova; 42 – pokazivač pritiska ulja u
motoru; 43 – prekidač farova za osvjetljavanje prostora sa strane; 44 – pokazivač temperature ulja u motoru; 45 –
pokazivač pritiska radne tečnosti u hidrauličnom sistemu upravljača; 46 – prekidač pumpe za ulje; 47 – prekidač
dizanja i spuštanja platforme; 48 – prekidač žaluzine motora

19
 Namjena kontrolno-mjernih instrumenata na dodatnoj tabli instrumenata dampera BelAZ-
75131 je analogna damperu BelAZ-75135, uz sledeće razlike:
- dodatno je postavljen pokazivač za pritisak ulja u resiveru potrošača tačka 3 (vidi
vrtež 4.6.) i pokazivač za temperaturu ulja u rezervoaru hidrauličnog sistema, tačaka 4.
- Dodatno postavljeni prekidači za grijanje retrovizora, tačka 6.

Tabla displeja dampera BelAZ-75131 je analogna tabli dampera BelAZ-75135 (vidi crtež 4.5.),
koja je prethodno data.

Crtež 4.6. – Dodatna tabla dampera BelAZ-75131:

1 – pult upravljanja sistemom za kombinovano gašenje požara; 2 – plafonska svjetiljka; 3 – pokazivač pritiska vazduha
u resiveru potrošača; 4 – pokazivač temperature ulja u rezervoaru hidrauličnog sistema; 5 – prekidač ventilatora; 6 –
prekidač za grijanje retrovizora; 7 – rele-signalizator; 8 – displej sistema za kontrolu opterećenja; 9 – signalizator

4.4. Tabla za upravljanje grijačem prije paljenja

Tabla za upravljanje grijačem prije paljenja (crtež 4.7.) postavljena jeu prednjem braniku, pored
grijača i zatvorena je poklopcem.
Kontrolna spitrala 1 je uključena redno sa svećicom i prema stepenu usijanja spirale kontroliše
se spremnost svjećice za paljenje grijača.
Prilikom okretanja ručice 2 u smjeru kretanja kazaljke na satu uključuje se svjećica i kontrolna
spirala. Ručica se vraća u početni položaj automatski.
Prekidač 3 elektromagnetnog ventila ima dvije pozicije: gornji položaj – «Rad» -
elektromagnetni ventil je uključen u kolo, gorivo dolazi na diznu; donji položaj «Produvavanje» -
elektromagnetni ventil je isključen iz struje, put goriva na diznu je zatvoren.
Prekidač 4 elektromotora ima tri pozicije: položaj «Rad» - visoki broj obrtaja elektromotora;
srednji – isključeno; donji «Pusk» - elektromotor je uključen u kolo preko rezistora, broj obrtaja
elektromotora je manji.
Bimetalni osigurač štiti kolo elektromotora grijača prije paljenja od preopterećenja. Za
uključivanje osigurača poslije njegovog isključivanja treba pritisnuti dugme 5.

Crtež 4.7. Tabla za upravljanje grijačem prije paljenja motora

1 – kontrolna spirala; 2 – prekidač svjećice; 3 – prekidač
elektromagnetnog ventila; 4 – prekidač elektromotora;
5 – dugme za uključivanje bimetalnog osigurača

20
 5. SISTEMI MOTORA

5.1. Uređaj dizel-generatora

Motor 2 (crtež 5.1.) i vučni generator 4 bagera BelAZ-75132 pričvšćuju se vijcima na ram ispod
motora 3 i obrazuju jedinstveni modul, koji se zove dizel-generator. Dizel generator je postavljen na
ram dampera na četiri amortizera 5. Amortizer se sastoji od gumenog elementa sa vulkaniziranom
na njemu sa dvije strane čeličnom aramaturom. Amortizer je pričvršćen vijcima između donjeg i
gornjeg oboda amortizera 14 i 15, koji su sa svoje pričvršćeni vijcima za ram dampera i ram ispod
motora modula. Prilikom postavljanja gornji dio gumenog elementa amortizera treba da se nalazi
pored uzdužne prečke rama dampera. Tolerancija ravni četiri amortizera treba da iznosi najviše
1,5 mm, provjerava se prije postavljanja modula i reguliše podmetačima 6. Pod jedan amortizer
dozvoljeno je postavljati najviše 2 podmetača. Podešavanje se isto tako može vršiti odabiranjem
amortizera po visini.
Od uzdužnih pomjeranja dizel-generator je ograničen šipkom 1.
Prilikom demontiranja dizel-generatora ne treba poremetiti kako su fabrički postavljeni
amortizeri i regulacioni podmetači, koji su postavljeni ispod njih. Ako je iz nekih razloga to prvobitno
postavljanje amortizera bilo poremećeno, onda treba izvršiti provjeru ravni njihovih gornjih površina
i regulisati postavljanjem podmetača ili izborom amortizera po visini.

Crtež 5.1. – Dizel-generator dampera BelAZ-75132:

1 – šipka, 2 – motor, 3 – ram ispod motora, 4 – vučni generator, 5 – amortizer, 6 – regulacioni podmetači, 7 –
kontranavrtka, 8 – navrtka, 9 - oslonačna podloška, 10 – amortizer šipke, 11 – osovina, 12 – tijelo jastučića, 13 –
jastučić, 14 – obod amortizera gornji, 15 – obod amortizera donji

21
 Prilikom skidanja motora, generatora ili podmotornog rama treba ih centrirati sa osovinom
motora radi smanjivanja dinamičkih opterećenja.. Centriranje motora dampera BelAZ-75132 i
vučnog generatora vršiti u skladu sa uputstvom za eksploataciju.
Postavljanje dizel-generatora dampera BelAZ-75131 (crtež 5.2) i BelAZ-75135 (crtež 5.3) je
analogno kao kod dampera BelAZ-75132, što je prikazano u prethodnom tekstu.
Spajanje motora sa vučnim generatorom dampera BelAZ-75131 i BelAZ-75135 prikazano je u
uputstvu za remont 7513-3902080 PC.

Crtež 5.2. – Dizel-generator dampera BelAZ-75131:

1 – ventilator, 2 – adapter ventilatora, 3 – vučni generator, 3 – konzola, 5 – podmotorni ram, 6 – motor, 7 – amortizer, 8
– regulacioni podmetači, 9 – kontranavrtka, 10 – navrtka, 11 – oslonačna podloška, 12 – amortizer šipke, 13 – šipka,
14 - osovina , 15 – tijelo jastučića, 16 – jastučić, 17 – obod amortizera gornji, 18 – obod amortizera donji, 19 – obloga
zamajca motora, 20 – adapter statora, 21 – kućište generatora, 22 – ventilatorsko kolo, 23 – adapter rotora, 24 – rotor
generatora

22
 Crtež 5.3. – Dizel-generator dampera BelAZ-71135
1 – šipka, 2 – motor, 3 – podmotorni ram, 4 – vučni generator, 5 – amortizer, 6 – regulacioni podmetači, 7 –
kontranavrtka, 8 – navrtka, 9 – oslonačna podloška, 10 – amortizer šipke, 11 – osovina, 12 – tijelo jastučića, 13 –
jastučić, 14 – obod amortizera gornji, 15 – obod amortizera donji, 16 – obloga zamajca motora, 17 – adapter startera,
18 – tijelo generatora, 19 – ventilatorsko kolo, 20 – adapter rotora, 21 – rotor generatora.

23
 5.2. Sistem za napajanje motora gorivom
Sistem za napajanje motora gorivom sastoji se od rezervoara za gorivo, sa postavljenom na
njemu pumpom za gorivo, grijača goriva sa filterom, vodova za gorivo i pogona za upravljanje
dovodom goriva.
Pogon za upravljanje dovodom goriva bagera BelAZ-75131.
Pogon za upravljanje dovodom goriva sastoji se od pedale 3 (crtež 5.4.) i ručice za ručni dovod
goriva 1, koji su spojeni sponom 2. Ručica za ručni dovod goriva fiksira pedalu u prelaznom
položaju i ograničava povratni hod. Rezistor 4, koji je postavljen ispod pedale, mijenja jačinu struje
na elektronskom regulatoru u zavisnosti od položaja pedale. Elektronski regulator, koji je postavljen
na pumpi za gorivo, obezbjeđuje regulisanje broja obrtaja motora i njegovu snagu promjenom
količine goriva, koje dolazi u dizne.
Ručni pogon upravljanja dovodom goriva treba da obezbijedi maksimalne obrtaje na praznom
hodu motora, uspostavljene nožnim pogonom, a minimalne – u gornjem krajnjem položaju ručice 1.
Regulisanje se vrši zavrtanjem ili odvrtanjem spone 2 iz gornje papuče.
Regulisanje frikcionog uređaja, koji obazbjeđuje fiksaciju ručice 1 u bilo kom radnom položaju,
ostvaruje se pomoću navrtki 7. Pritom, sila, koja je potrebna za okretanje ručice, treba da bude
minimalna.

Crtež 5.4. Pogon upravljavanja dovodom goriva dampera BelAZ-75131:

1 – ručica, 2 – spona, 3 – pedala, 4 – rezistor za upravljanje obrtajima, 5 – ploča, 6 – opruga. 7 – navrtka

Pogon za upravljanje dovodom goriva i kontrolorom za kretanje dampera BelAZ-75135.

Pogon za dovod goriva i kontrolor kretanja obezbjeđuje rad motora u svim režimima i usklađuje
položaj doboša kontrolora za kretanje sa brojem obrtaja motora.
Upravljanje dovodom goriva ostvaruje se pedalom 3 (crtež 5.5.) ili ručicom 1. Pedala djeluje na
ručicu 13 regulatora pumpe za gorivo preko spone 4, trograne ručice 7, osovine alceleratora 14,
osovine 17, ručice 18 i sajle za distanciono upravljanje 10.
Pedala 3 je spojena sa ručicom za ručno upravljanje 1 preko spone 2. Prilikom pomjeranja
ručice u bilo koji položaj, koji odgovara određenom dovodu goriva, za tu veličinu dovoda goriva
pomjera se isto tako i pedala, pri čemu se povratni hod pedale ograničava položajem ručice.
24
 Regulisanje nožnog mehanizma za dovod goriva treba da obezbjeđuje okretanje ručice
regulatora od minimalnih do maksimalnih obrtaja motora. Regulisanje se vrši pomjeranjem sajle 10
pomoću navrtki 9.
Ručni pogon za upravljanje dovodom goriva treba da obezbjeđuje maksimalne obrtaje praznog
rada motora, koji je uspostavljen na nožni pogon, a minimalne – u gornjem krajnjem položaju
ručice 1. Regulisanje se vrši zavrtanjem ili odvrtanjem spone 2 iz gornje papuče.
Regulisanje frikcionog uređaja, koji obazbjeđuje fiksaciju ručice 1 u bilo kom radnom položaju,
ostvaruje se pomoću navrtki 20. Pritom sila, koja je potrebna za okretanje ručice, treba da bude po
mogućnosti minimalna.

Crtež 5.5. – Pogon za upravljanje dovodom goriva i kontrolorom za kretanje dampera BelAZ-75135:
1 – ručica ručnog upravljanja, 2, 4, 8 – spone, 3 – pedala, 5 – vijak, 6 – pneumatski cilindar, 7, 15, 18 – ručice, 9, 20 –
navrtke opruga, 10 – sajla za distanciono upravljanje, 11 – kontrolot za kretanje, 12 – konzola, 13 – ručica regulatora
pumpe za gorivo, 14 – osovina akceleratora, 15 – elektromagnetni ventil, 17 – osovina, 19 – opruge

25
 Prije elektrodinamičkog kočenja uključuje se elektromagnetni ventil 16 i vazduh iz pneumatskog
sistema dolazi u pneumatski cilindar 6, koji djelujući na ručicu 15 okreće osovinu 17,
uspostavljajući prosječne obrtaje koljenastog vratila motora (1300 min -1) da bi se održao optimalni
režim hlađenja električnog pogona vuče.
Regulisanje pogona za dovod goriva:
- pritegnuti spone 2, 4 i 8;
- zategnuti ručicu za ručni dovod goriva 1 naviše do kraja i pomjeranjem distancione sajle 10 u
konzolama postaviti ručicu 7 u takav položaj, tako da rastojanje od ose otvora za sponu 4 u ručici
do poda kabine bude (22+1) mm, uz položaj ručice 13 regulatora, koji odgovara minimalnom broju
obrtaja motora;
- postaviti pedalu za dovod goriva 3 pod uglom (57+/-3) u odnosu na pod kabine. U tom
položaju pedale regulisati dužinu i spojiti sponu 4 na pedalu;
- upaliti motor i provjeriti da li je pravilna regulacija pogona. Regulacija treba da obezbijedi
maksimalan (2400 ob/min) i minimalan (725 ob/min) broj obrtaja u režimu praznog hoda. U slučaju
potrebe odvrtanjem ili zavrtanjem vijka 5 izvršiti korekciju maksimalnog broja obrtaja motora;
- ručicom za ručni dovod goriva uspostaviti broj obrtaja koljenastog vratila motora od 850-900
ob/min i ne mijenjajući položaj ručice, ugasiti motor;
- skinuti donji poklopac kontrolora za kretanje 11 i okrećući ručicu, postaviti je u položaj, koji
odgovara momentu početka spajanja kontakata SA3:2, pri čemu kontakti SA3:1 treba da budu
razdvojeni;
- u tom položaju ručice 7 regulisati dužinu i spojiti sponu 8;
- staviti donji poklopac kontrolora za kretanje i pričvrstiti ga vijcima;
- provjeriti da li je pravilna regulacija pogona za dovod goriva. Početak kretanja dampera sa
mjesta treba da počne kada je broj obrtaja motora 850-900 ob/min.

Pogon za upravljanje dovodom goriva i kontrolorom za kretanje dampera BelAZ-75132.

Pogon za dovod goriva i kontrolor kretanja obezbjeđuje rad motora u svim režimima i usklađuje
položaj doboša kontrolora za kretanje sa brojem obrtaja motora. Upravljanje dovodom goriva
ostvaruje se pedalom 3 (crtež 5.6.) ili ručicom 1. Pedala djeluje na ručicu 13 regulatora broja
obrtaja preko spone 4, trograne ručice 6, osovine 15, ručice 14 i sajle za distanciono upravljanje
11.
Pedala 3 je spojena sa ručicom za ručno upravljanje preko spone 2. Prilikom pomjeranja ručice
u bilo kom položaju, koji odgovara određenom dovodu goriva, za tu veličinu dovoda goriva se
pomjera isto tako i pedala, pri čemu se povratni hod pedale ograničava položajem ručice. Sila na
pedali reguliše se promjenom natezanja povratne opruge 7.
Regulaciju pogona za dovod goriva treba vršiti sledećim redosledom:
- odvojiti sponu 4 od pedale 3 i sponu 8 od ručice 9;
- postaviti ručicu 1 za ručni dovod goriva u gornji položaj i pomjeranjem sajle 11 u konzolama
12 i 16 postaviti ručicu 6 u takav položaj da rastojanje od centra otvora u ručici do poda kabine
bude (22+/-1) mm;
- postaviti pedalu 3 za dovod goriva pod uglom od približno 60o u odnosu na pod kabine. U tom
položaju pedale regulisati dužinu spone 4 i spojiti je sa pedalom;
- spojiti sponu 8 na ručicu 9;
- pomjeranjem sajle 11 u konzoli 12 postaviti ručicu 13 u položaj, koji odgovara minimalnom
broju obrtaja koljenastog vratila motora;
- upaliti motor i provjeriti pravilnost regulacije nožnog i ručnog pogona. Pogon treba da
obezbijedi okretanje ručice 13 regulatora od kraja minimalnih do kraja maksimalnih obrtaja
koljenastog vratila motora kada ne radi ventilator. Pomjeranje pedale 3 nadole preko položaja
maksimalnih obrtaja praznog hoda koljenastog vratila nije dozvoljeno i ograničava se vijkom 5.

26
 Crtež 5.6. – Pogon upravljanja dovodom goriva dampera BelAZ-75132:
1 – ručica za ručni dovod goriva; 2,4,8 – spone; 3 – pedale; 5 – vijak; 6,9,13,14 – ručice, 7 – opruga; 10 – kontrolor za
kretanje; 11 – sajla za distanciono upravljanje; 12, 16 – konzole; 15 – osovina akceleratora

Grijač goriva sa filterom

Grijač goriva sa filterom (crtež 5.7.) služi za prethodno čišćenje goriva i njegovo zagrijavanje
kada je hladno vrijeme.
Unutar kućišta 5 postavljena je spiralna cijev 4, koja je uključena na sistem za hlađenje motora.
Filter je sklopljen od mrežastih filtrirajućih elemenata 7 i prelaznih podloški 6, koje su naizmjenično
postavljene na jezgro 2. Prednji filtrirajući elementi zaštićeni su zaštitnim podloškama 8.
Na poklopcu 1 napravljen je odlivni otvor, koji se zatvara čepom 10. Grijač u ljetnjem periodu
treba isključiti sa sistema za hlađenje.
Filter je sposoban da odvoji od goriva mehaničke primjese čija je veličina preko 0,12 mm.

27
 Crtež 5.7. – Grijač goriva sa filterom:
1 – poklopac; 2 – jezgro; 3 – zaustavni uređaj; 4 – spiralna cijev; 5 – tijelo; 6 – prelazna podloška; 7 – filtrirajući
elemenat; 8 – zaštitna podloška; 9 – zaptivni prsten; 10 – čep odlivnog otvora
I – kanal za dovod goriva u grijač; II – kanal za dovod rashladne tečnosti; III – kanal za odvod zagrijanog goriva; IV –
kanal za uzimanje goriva za podgrijač prije paljenja; V – kanal za odvod rashladne tečnosti

Rezervoar za gorivo
Rezervoar za gorivo je izvarene konstrukcije i pravougaonog je oblika (crtež 5.8.). Pomoću
pregrada i zidova u unutrašnjoj šupljini rezervoara napravljen je vodosabirnik, kao i odsjeci za
potrošnju i uzimanje goriva.
Rezervoar je opremljen grlićem za sipanje 2, usisnom cijevi 11 sa mrežastim filterom i
zapornom slavinom, kontrolnom lampom i električnim davačima 3 i 5 za maksimalni i minimalni
nivo goriva, ventilom 13 za ubrzano sipanje goriva, odlivnim čepovima 10, ventilom 6 i poklopcima
otvora za čišćenje rezervoara.
Iz usisne cijevi 11 gorivo kroz cjevovode dolazi u grijač goriva (vidi crtež 5.7.), a zatim ide na
filtere za gorivo motora. Gorivo iz motora dolazi u najvišu tačku rezervoara za gorivo.
Davač 5 daje signal na kontrolnu sijalicu na instrumentalnoj tabli kada je minimalan nivo goriva
u rezervoaru. Davač 3 daje signal na lampu, postavljenu na prednjoj strani rezervoara, kada je
minimalan nivo goriva u rezervoaru, kako bi se izbjeglo prelivanje goriva.
Za mjerenje nivoa goriva u gornjem zidu rezervoara postavljena je sonda 7 na metalnoj traci, na
kojoj imaju oznake sa ciframa, koje pokazuju količinu goriva u rezervoaru u litrima.
Da bi se olakšalo paljenje motora kada su temperature okolne sredine ispod nule u odsjeku za
uzimanje goriva postavljeni su termoelektrični grejni elementi 12. Napajanje elemenata ostvaruje

28
se sa vanjske mreže istosmjerne struje naponom od 24 do 55 V. U cilju pridržavanja mjera
protivpožarne zaštite termoelektrične elemente treba uključivati na mrežu kada je rezervoar
napunjen gorivom više od polovine njegove zapremine. Temperatura zagrijavanja goriva ne treba
da pređe 40oC.

Crtež 5.8. – Rezervoar za gorivo:

1 – ventil; 2 – grlić za sipanje goriva; 3- davač za maksimalni nivo goriva; 4 – kućište rezervoara za gorivo; 5 – davač
za minimani nivo goriva; 6 – zaporna slavina; 7 – sonda; 8,9,14 – poklopci; 10 – čep izlivne slavine; 11 – cijev usisna
sa filterom; električni grijač; 13 – ventil za ubrzano sipanje goriva

29
 Pumpa za pumpanje goriva
Pumpa za pumpanje goriva (crtež 5.9.) postavljena je na rezervoaru za gorivo i namijenjena je
za pumpanje goriva u sistem za napajanje prije paljenja motora.
U fabrici prilikom postavljanja pumpe za pumpanje goriva na damper, kako bi se smanjio
pritisak pumpe do 0,2 MPa iz redukcionog ventila se vadi opruga i kugla. Prilikom zamjene pumpe
u uslovima eksploatacije potrebno je iz pumpe koja se stavlja na damper odvrnuti čep 2 i izvaditi iz
redukcionog ventila oprugu i kuglu.

Crtež 5.9. – Pumpa za gorivo

1,7,9 – dihtunzi; 2 – čep; 3 – elektromotor; 4 – spojnica, 5 – kućište pumpe; 6,11 – zupčanici pumpe; 8 – poklopac; 10
– priključak; 12 – manžetna; 13 – granični prsten
I – drenažni kanal

5.3. Sistem za napajanje motora vazduhom

Sistem za napajanje motora vazduhom služi za uzimanje vazduha, njegovo čišćenje i dovod
očišćenog vazduha od filtera do motora. U sistem ulaze dva filtera za vazduh i vazduhovodi i
elementi za njihovo pričvršćivanje.
Vazdušni filter (crtež 5.10.) je kombinovani, trostepeni, sa kartonskim filtrirajućim elementima.
Prvi stepen – centrifugalni, inercioni aparat (ciklon) 9 za primarno čišćenje vazduha, drugi stepen –
papirni filtrirajući elemenat 2 za konačno čišćenje vazduha i sigurnosni elemenat.
Inercioni aparat sastoji se od deset ciklona 9, zatvorenih poklopcem 8. Pod dejstvom
razređivanja u usisnoj šupljini turbokompresora spoljašnji vazduh se usisava u ciklone kroz
vrtložnike. U vrtložnicima vazduh dobija rotaciono kretanje, zbog čega se krupne čestice prašine
odvajaju od vazdušne struje i izbacuju kroz otvor E u ciklonima.
Vazduh, koji je očišćen u inercionom aparatu, prolazi kroz filtrirajući elemenat 2 za konačno
čišćenje i sisgurnosni elemenat. Filtrirajući elementi su izrađeni od specijalne porozne hartije, koja
posjeduje nizak otpor za prolaz vazduha i ima visoku filtrirajuću sposobnost. Filtrirajući elementi su
izrađeni u vidu cilindara i sastoje se od papirnog talasastog filtera, unutrašnje i spoljašnje obloge
od metalnog šupljikavog lima, gornjeg i donjeg poklopca. U svakom filteru postavljeni su jedan
osnovni i jedan sigurnosni filtrirajući elemenat, koji su pričvršćeni na držač sa četiri navrtke.
Sigurnosni elemenat štiti motor u slučaju da se ošteti osnovni elemenat.
Vazduh, očišćen u filterima kroz usisni cjevovod dolazi u turbokompresor. Za kontrolu stanja
osnovnog filtrirajućeg elementa na cijevima posle vazdušnog filtera postavljeni su davači o
zapušenosti filtera. Prema mjeri zapušenosti vazdušnog filtera raste razređivanje u usisnom
cjevovodu, zbog čega se indikator uključuje i pali se kontrolna lampica na instrumentalnoj tabli,
signalizirajući o potrebi čišćenja ili zamjene filtrirajućih elemenata.
Filter za vazduh radi u režimu «zima – ljeto». Odgovarajući režim se postiže postavljanjem
dodatnih poklopaca na prednji i bočni zid vazdušnih filtera.

30
 Crtež 5.10 – Vazdušni filter:
1 – kućište vazdušnog filtera 2 – osnovni filtrirajući elemenat; 3 – sigurnosni filtrirajući elemenat; 4 – držač filtrirajućeg
elementa; 5,10,12 – dihtunzi; 6 – držač ciklona; 7 – priključak ciklona; 8 – poklopac; 9 – ciklon; 11 – dihtung; 13 –
navrtka; 14 – dihtung ciklona
E – otvor u oblozi ciklona za izbacivanje prašine.

31
 5.4. Sistem za hlađenje
Sistem za hlađenje motora je tečni, zatvoreni, sa prinudnom cirkulacijom tečnosti. Na
damperima BelAZ-75131 i BelAZ-75135 sistem za hlađenje motora ima jedno kolo. Na damperu
BelAZ-75132 on se sastoji od dva nezavisna kola: kola za hlađenje motora i kola za hladjenje.
U sistem za hlađenje vazduha uključeni su grijač motora prije paljenja, grijač goriva i hladnjak
grijača kabine.
Optimalni temperaturni režim motora održava se automatskim sistemom, koji u zavisnosti od
temperature rashladne tečnosti upravlja ventilatorom i žaluzinama hladnjaka. Kad je temperatura
rashladne tečnosti 75oC otvaraju se žaluzine hladnjaka i na 80oC uključuje se ventilator motora, a
na 67oC dolazi do obrnutog procesa.
Hlađenje motora prije njegovog gašenja vrši se prinudnim uključivanjem ventilatora preko
prekidača, koji se nalazi na instrumentalnoj tabli.
Lopatica ventilatora je postavljena na motoru, a žaluzine hladnjaka imaju automatsko
uključivanje sa pneumatskog cilindra.
Za sistem hlađenja motora preporučuje se da se u svakoj sezoni primjenjuju nisko-
zamrzavajuće tečnosti (antifriz, tosol, visoko efikasna rashladna tečnost) u skladu sa uputstvom za
eksploataciju motora.
Hladnjaci – su četvororedni sa bešavnim pljosnatim cijevima i postavljaju se ispred motora u
dva bloka. Svaki blok hladnjaka postavljen je na dva oslonca i sa obje strane pričvršćen na konzole
blatobrana.
Hladnjak se sastoji od dva okvira 1 gornjeg i donjeg (crtež 5.11.) sa četvororednim pljosnatim
cijevima i rashladnim pločama. Između ramova postavljen je umetak 4, dihtovan sa dvije strane
dihtunzima. Krajnje ploče ramova i umetak spojeni su između sebe vijcima. Na krajnje ploče
ramova pričvršćeni su vijcima gornji 5 i donji 2 sud hladnjaka, koji su dihtovani dihtunzima.Sa
bočnih strana ramovi su zatvoreni nosačima 3, koji se pričvršćuju za sudove i umetak.
Preko nosača hladnjaci su u paru spojeni u dva bloka. Na prednji blok se stavljaju žaluzine, a
na zadnji – obloga ventilatora. Na donje sudove blokova hladnjaka zavrnute su konzole za
pričvršćivanje blokova na ram dampera.
Ekspanzioni sudovi na bageru BelAZ-75132 treba da budu napunjeni rashladnom tečnošću na
2/3 zapremine, a na damperima BelAZ-75131 i BelAZ-75135 na donji prednji dio cijevi grlića za
sipanje.
Svaki ekspanzioni sud ima grlić za sipanje, kroz koji
se sistem puni rashladnom tečnošću. Čepovi grlića za
sipanje su hermetični, sa ventilima za paru i za vazduh.
Ventil za paru je regulisan na nadpritisak od 0,9 –
0,12 MPa, a ventil za vazduh na razređivanje 0,001 –
0,013 MPa.
U ekspanzionom sudu kola za hlađenje motora je
postavljen davač za nivo rashladne tečnosti. U slučaju
sigurnosnog nivoa rashladne tečnosti u sistemu za
hlađenje motora na instrumentalnoj tabli se pali
kontrolna lampica i istovremeno uključuje zvučni
signalizator.

Crtež 5.11. – Blok hladnjaka

1 – ram, 2 – donji sud; 3 – nosač; 4 – umetak;
5 – gornji sud

32
 Zlivanje rashladne tečnosti
Da bi se brzo i potpuno ispustila rashladna tečnost iz sistema, potrebno je skinuti zapušač sa
ekespanzionog suda odgovarajućeg kola i otvoriti slavine. Poslije izlivanja tečnosti čepove staviti
na svoje mjesto, a slavine ostaviti otvorenim.
Za potpuno izlivanje rashladne tečnosti iz hladnjaka grijača kabine otvoriti obje slavine na
potisnom i izlivnom cjevovodu.
Praksom je utvrđeno da na motoru poslije izlivanja rashladne tečnosti, kroz sve gore navedene
slavine, zbog konstruktivnih karakteristika motora, ne obezbjeđuje se potpuno izlivanje tečnosti iz
gornjeg dijela kućišta termostata i u skladu s tim cijevi za vodu, koje spajaju termostate sa
hladnjakom, pošto ventil termostata u zatvorenom položaju hermetično zatvara prepusni otvor u
kućištu i ne prepušta rashladnu tečnost da se izliva. Za potpuno ispuštanje rashladne tečnosti iz
kutija termostata potrebno je otpojiti od njih cijevi za vodu i kroz otvore ispustiti tečnost.
U sistemima za hlađenje umjesto slavina moguće je postavljanje čepova.
Izlivne slavine sistema za hlađenje dampera BelAZ-75131 i BelAZ-75135 se nalaze:
- na bloku motora ispred ispusnog kolektora (četiri) približno u nivou koljenatog vratila: na lijevoj
strani dvije, na desnoj strani – dvije;
- na izlaznoj cijevi iz hladnjaka (jedna);
- na kućištu pumpe za vodu dole (jedna);
- na priključku glave kompresora (jedna);
- na kutijama termostata odozdo po dva čepa;
- na grijaču goriva (jedna);
- na grijaču rashladne tečnosti prije paljenja (jedna);
- na cijevima sistema grijača rashladne tečnost prije paljenja (jedna);
- Filteri rashladne tečnosti (4 kom.) nemaju izlivne slavine. U slučaju potrebe da se zamijeni
rashladna tečnost skinuti filtere sa motora i zamijeniti.
Izlivne slavine sistema za hlađenje na damperu BelAZ-75132 nalaze se:
- na pumpama sistema za hlađenje (dvije);
- na cjevovodima sistema za hlađenje (tri);
- na grijaču prije paljenja (jedna);
- na grijaču goriva (jedna);
- na izmjenjivaču toplote (dvije).

5.5. Sistem za zagrijavanje motora prije paljenja

Da bi se olakšalo paljenje motora u uslovima niskih temepratura damperi su opremljeni
grijačem PŽD-600 (crtež 5.12.), koji rade na dizel gorivo. Grijač je uključen na sisteme napajanja i
hlađenja motora.
Prilikom sogorijevanja goriva u kotlu grijača izdvaja se toplota, koja zagrijeva rashladnu tečnost.
Pomoću cirkulacione pumpe tečnost se prebacuje kroz košuljicu grijača, gdje se ona zagrijava,
dolazi u košuljicu za hlađenje motora i ponovo vraća u kotao grijača.
Kotao grijača je izrađen od nerđajućeg čelika i sastoji se od četiri cilindra, koji obrazuju
spoljašnju i unutrašnju košuljicu hlađenja.
Prostor između drugog i trećeg cilindra obrazuje povratni gasovod, a prostor unutar četvrtog
cilindra – komoru sagorijevanja.
Spoljašnja i unutrašnja košuljica povezane su između sebe pomoću pet otvora. To obezbjeđuje
sigurnu cirkulaciju tečnosti i ubrzava njeno zagrijavanje.
Tečnost se pod pritiskom dovodi cirkulacionom pumpom 4 u kotao kroz cijev 11, prolazi kroz
spoljašnju i unutrašnju košuljicu kotla, zagrijava i kroz priključak 5 odvodi u motor radi njegovog
zagrijavanja.
Gorionik grijača sastoji se od spoljašnjeg cilindra 14, na koji je zavaren poklopac i obod za
pričvršćivanje komore za sagorijevanje i unutrašnjeg cilindra 20. Između poklopca i unutrašnjeg

33
cilindra se nalazi vrtložnik 16 primarnog vazduha. Za stabilno gorenje unutrašnji cilindar gorionika
ima tri reda otvora, kroz koje se u komoru za sagorijevanje dovodi sekundarni vazduh.

Crtež 5.12. – Grijač za zagrijavanje motora prije paljenja

1 – pumpa za gorivo; 2 – elektromotor; 3 – kompresor; 4 – cirkulaciona pumpa; 5 – usisni priključak; 6 – priključak za
odvod zagrijane tečnosti; 7 – komora za sagorijevanje; 8 – spoljašnja košuljica; 9 – unutrašnja košuljica; 10 – čep; 11 –
cijev za dovod vode iz cirkulacione pumpe; 12 – izlivna slavina; 13 – izduvna cijev; 14 – spoljašnji cilindar komore za
sagorijevanje; 15 – svećica; 16 – vrtložnik; 17 – dizna; 18 – elektromagnetni ventil; 19 – cijev za gorivo; 20 – unutrašnji
cilindar komore sagorijevanja.

Pumpni agregat grijača se pokreće sa elektromotora 2, koji je uključen na akumulatorske

baterije dampera. Kompresor 3 vazduha pumpnog agregata, kao i cirkulaciona pumpa 4
pričvršćuje se za kućište elektromotora sa strane dugačkog izlaznog kraja vratila, a zupčanična
pumpa za gorivo 1 – sa strane kolektora.
Za regulisanje količine goriva, koje se dovodi, postoji redukcioni ventil. Za povećanje količine
goriva, koje dolazi kroz diznu u grijač, zavrtanj redukcionog ventila treba zavrtati do pojave tragova
plamena iz ispusne cijevi grijača.
Dizna 17 grijača je centrifugalnog tipa sa pljosnatim filterom. Za čišćenje dizne od prljavštine
potrebno je skinuti, rasklopiti, oprati pljosnati filter, očistiti otvor u komori i centralni otvor. Poslije
sklapanja diznu provjeriti da li rasipa gorivo, radi čega je potrebno , ne spajajući elektromagnetni
ventil na kotao grijača, uključiti agregat i otvoriti elektromagnetni ventil radi dostupa goriva na
diznu. Gorivo treba da se rasipa iz dizne u vidu maglastog konusa pod uglom od najmanje 60 o.
Elektromagnetni ventil 18 služi da isključi dovod goriva na diznu prilikom isključivanja grijača.
Svećica je namijenjena za paljenje goriva prilikom uključivanj grijača.
Prilikom uključivanja grijača gorivo se dovodi pumpom kroz otvoreni elektromagnetni ventil na
diznu i od nje pod pritiskom u komoru sagorijevanja. U komori sagorijevanja gorivo se miješa sa
vazduhom, koji se prenosi ventilatorom i u momentu puštanja u rad se pali od svećice. Poslije
paljenja svećica se isključuje i gorenje se održava automatski.
Prije uključivanja grijača provjeriti da li ima goriva u rezervoarima za gorivo, otvoriti slavinu na
rezervoaru za gorivo i postaviti prekidač 4 (vidi crtež 4.4.) u položaj «Rad» na 10 – 15 s., prekidač
3 elektromagnetnog ventila treba da bude u položaju «Duvanje». Okrenuvši ručicu prekidača 2
uključiti svećicu na 30 – 40 s. Pritom, kontrolna spirala 1, uključena je redno sa svećicom, svećica
treba da se usije do jarko-crvene boje. Kroz 30 – 40 s poslije uključenja svećice prekidač 3
elektromagnetnog ventila prebaciti u položaj «Rad», a prekidač 4 elektromotora u položaj
«Puštanje u rad».
Kad je temperatura okolne sredine iznad minus 15o prekidač 4 se može odmah postaviti u
položaj «Rad», izostavljajući položaj «Puštanje u rad».

34
 Poslije paljenja goriva u gorioniku grijača, što se određuje prema zujanju plamena spustiti
ručicu prekidača svećice i postaviti prekidač 4 u položaj «Rad».
Ako u kotlu grijača nema karakterističnog zujanja gorenja, prekidač 4 elektromotora prebaciti u
neutralni položaj, a prekidač 3 elektromagnetnog ventila u položaj «Duvanje», poslije čega proces
puštanja u rad ponoviti. Ako grijač nismo uspjeli da pustimo u rad u roku od 3 minuta provjeriti da li
ima goriva u pumpi za gorivo, radi čega treba odvojiti cijev za dovod goriva na pumpu za gorivo i
ispustiti čepove za vazduh.
Kad počne da curi gorivo spojiti cijev i proces puštanja u rad ponoviti. Ako i poslije toga proces
puštanja u rad ne radi provjeriti dovod goriva u komoru sagorijevanja i usijanje svećice.
Puštanje u rad grijača smatra se normalnim, ako su uz ravnomjerno zujanje plamena u kotlu
kroz tri do pet minuta cjevovod, koji dovodi tečnost u košuljice za hlađenje motora, bude vreo, a
spolajšnje obloga kotla hladna. Prilikom zagrijevanja obloge kotla, a takođe kad postoje udari
proključale tečnosti, grijač isključiti, ali pritom odrediti uzrok nepostojanja cirkulacije i otkloniti kvar.
Za isključivanje grijača treba prekinuti dovod goriva u komoru sagorijevanja, pomjerajući prekidač 3
elektromegnetnog ventila u položaj «Duvanje». Kroz jednu – dvije minute rada bez gorenja isključiti
elektromotor, prebacujući prekidač 4 u neutralni položaj.
Da bi se otklonili ostaci produkata sagorijevanja i isključila mogućnost eksplozije gasova
prilikom kasnijeg puštanja u rad produvati komoru sagorijevanja i gasovod..
Prilikom korištenja grijača za zagrijavanje motora prije paljenja treba se pridržavati sledećih
pravila:
- prilikom zagrijavanja motora grijačem ne odlaziti sa dampera, kako bi se mogao odmah
otkloniti bilo kakav kvar. U slučaju da se pojavi požar zatvoriti slavinu na rezervoaru za gorivo,
isključiti grijač, a zatim početi gašenje;
- ne zagrijavati motor u zatvorenoj prostoriji, gdje nema ventilacije, pošto se tako može otrovati
osoblje koje radi na njemu ugljen-monoksidom;
- grijač za zagrijavanje motora prije paljenja uključen je na sistem za hlađenje motora preko
zaporne slavine, koja isključuje cirkulaciju rashladne tečnosti kada motor radi;
- uključivanje grijača bez rashladne tečnosti u kotlu, a takođe dopunjavanje pregrijanog kotla
rashladnom tečnošću je zabranjeno, pošto tako može doći do oštećenja kotla;
- prije uključivanja grijača poslije punjenja sistema za hlađenje odvrnuti za dva – tri obrataja čep
10 (vidi crtež 5.12.),. Koji se nalazi na cijevi ispred ulaza u pumpu grijača i na spoljašnjoj košuljici
grijača i ispustiti vazduh iz sistema;
- poslije zagrijavanja motora najprije isključiti grijač, a zatim pristupiti paljenju motora;
- ne uključivati grijač ponovo odmah poslije njegovog gašenja bez prethodnog produvavanja u
toku tri do pet minuta.

5.6. Sistem za pneumatsko-startno paljenje motora

Sistem za pneumatsko-startno paljenje motora napaja se sa pneumatskog sistema dampera
kroz zaštitni ventil 5 (crtež 5.13.). Radni pritisak komprimiranog vazduha u sistemu za paljenje
motora iznosi 0,65 – 0,82 MPa.
Za prvo paljenje motora potrebno je napuniti sistem komprimiranim vazduhom sa izvora sa
strane kroz zaštitni ventil 6, koji se nalazi na lijevoj uzdužnoj gredi rama. Radni pritisak
komprimiranog vazduha u sistemu paljenja motora sa izvora sa strane ograničava s sigurnosnim
ventilom i iznosi (1,5+/-0,15) MPa.
Prije dovoda napona sa prekidača elektromagnetni ventil 2 se otvara i iz resivera 3
komprimirani vazduh dolazi u pneumatski cilindar 1. Zupčanik pneumatskog startera ulazi u spoj sa
zupčastim vijencem motora. Poslije toga kod pneumatskog startera se otvara kanal, kroz koji se
komprimirani vazduh dovodi na ventil uključivanja 8. Ventil se otvara i komprimirani vazduh iz
resivera se dovodi do pneumatskog motora pneumatskog startera kroz dozator za podmazivanje 9.

35
Pneumatski strater se uključuje i okreće koljenasto vratilo motora. Za izlivanje kondenzata na
svakom od resivera postavljena je slavina 10.
Dozator za podmazivanje, ventil uključivanja i elektromagnetni ventil sistema za pneumatsko
startno paljenje dampera BelAZ_75131 i BelAZ-75135 su postavljeni na motoru. Konstrukcija,
tehničko održavanje sklopova pneumatsko-startnog paljenja dampera BelAZ-75131 i BelAZ-75135
vidi u instrukciji za eksploataciju motora firme «Cummins».
Tehnički pregled i remont boca, manometara, sigurnosnih ventila i armature vrši se u skladu sa
zahtjevima i uputstvima, koji su izloženi u «Pravilima o konstrukciji i bezbjednoj eksploataciji
sudova, koji rade pod pritiskom» (PB 10-115-96). Rasklapanje sistema i njegovih elemenata,
skidanje armature i cjevovoda, izvođenje preventivnih i varilačkih radova dozvoljeno je vršiti tek
kada se smanji pritisak u sistemu do atmosferskog.
Zabranjeno je regulisanje i rad sistema za pneumatsko-startno paljenje motora sa neispravnim
manometrima i otkinutim plombama na sigurnosnim ventilima.

Crtež 5.13. Principijelna šema sistema za

pneumatsko-startno paljenje motora
1 – pneumatski starter; 2 – elektromagnetni ventil;
3 – resiver; 4 – sigurnosni ventil; 5,6 – zaštitni ventil;
7 – zaporna slavina; 8 – ventil uključivanja; 9 – dozator za
podmazivanje; 10 – slavina za izlivanje kondenzata
I – sa pneumatskog sistema dampera; II – sa izvora
komprimiranog vazduha sa strane

5.7. Sistem za ispuštanje ispusnih gasova

Na damperu BelAZ-75131 ispusni gasovi iz turbokompresora kroz priključke 8 (crtež 5.19.),
izduvne cijevi 2 i 7 dolazi u cijevi sa zaptivnim uređajem 4 i dalje u platformu radi njenog
zagrijavanja. Između priključka 8 i izduvne cijevi postavljeni su zglobovi radi kompenzacije njihove
neistoosnosti prilikom montiranja i za vrijeme rada. Izduvna cijev sa termoizolacijom je za
obezbjeđenje protivpožarne zaštite. Platforma igra ulogu prigušivača.
Sistem za ispuštanje ispusnih gasova na damperu BelAZ-75135 je analogan sistemu na
damperu BelAZ-75131, o kome je prethodno bilo riječi.

36
 Crtež 5.19. Sistem za ispuštanje ispusnih gasova kod dampera BelAZ-75131:
1, 3, 5, 6, - konzole; 2 – cijev izduvna lijeva; 4 – cijev sa zaptivnim uređajem; 7 – cijev izduvna desna; 8 – priključak; 9
– zglob

37
 5.8 Tehničko servisiranje sistema motora
Tehničko servisiranje sistema motora se sastoji iz periodičnog pregleda stanja sistema,
njegovog pričvršćenja, dograđivnja ekspluatacionag materijala i provjere radne sposobnosti.
Grafik tehničkog servisiranja i redoslijed provođenja radova pri tehničkom servisu pogledajte u
uputstvu o eksplotataciji i tehničkom serviviranju motora.

Svakodnevno tehničko servisiranje:

Pri svakodnevnom tehničkom servisiranju:

- provjeriti i po potrebi dosuti ulje u podmetač motora, tečnost za hlađenje u sistem hlađenja i
gorivo u rezervoar za gorivo.
- Nivo ulja mora biti između crtica (maksimum i minimum) na liniji koja mjeri nivo ulja,
provjeravati tek pet minuta poslije zaustavljanja motora, kiper mora da se nalazi strogo u
hoizontalnom položaju.
- Široki kotlići sistema hlađenja na kiperu BelA3-5132 moraju biti napunjeni sa tečnošću za
hlađenje obimom 2/3, a na kiperima BelA3-75131 i BelA3-75135 do nižeg čela cijevi grla za
punjenje.
- Gorivo sipati u rezervoar do maksimalnog nivoa. Da bi se izbjeglo prelivanje, pri
maksimalnom nivou goriva upali se lampica, koja se nalazi na prednjem zidu rezervoara;
- provjeriti i po potrebi dosuti ulje u rezervoarčić sistema pneumostaternog puštanja kipera
BelA3-75132.
- Marka ulja, goriva i tečnosti za hlađenje su privedeni u razdjelu “Ekspluatacioni materijali”
(glava “Tehničko servisiranje”);
- izbaciti talog iz rezervoara za gorivo. Talog izbacivati 30-40 minuta poslije punjenja kipera
do pojave čistog goriva;
- startovati motor. Motor mora raditi stabilno na svakom broju obrtaja;
- provjeriti radnu sposobnost sistema za zaustavljanje motora. Pri upritiskanju dugmeta
planskog zaustavljanja motora na instrument tabli, motor se mora zaustaviti;
- svakodnevno poslije završetka smijene izliti kondenzat pneumostaternog puštanja motora.
Poslije potpunog izlivanja kondenzata iz prijemnika ponovo napumpati sistem do postizanja
harmonizacije u radu regulatora pritiska i tek poslije toga zaustaviti motor;
- provjeriti stepen zapušenja vazdušnih filtera motora uz pomoć kontrolne lampe na
instrument tabli. Ako kontrolna lampa počne da gori, znači treba obaviti tehničko čišćenje filtera.

Redoslijed operacija tehničkog servisiranja vazdušnog filtera:

- Odvrnuti leptirastu matricu 13 (pogledaj crtež 5.10) za pričvršćivanje osnovnog elementa za
filtriranje 2 (pri odvrtanju matrice element će postepeno izlaziti iz korpusa 1 vazdušnog filtera);
- Skinuti dihtung
- Pažljivo izvući element za filtriranje iz korpusa;
- Za čišćenje prašine: produvati element suvim zbijenim vazduhom. Pritisak vazduha ne smije
biti više od 0,3MPa. Vazdušnu struju treba usmjeravati pod uglom ka površini. Mlaznicu treba držati
na rastojanju od minimalno 3 cm od površine elementa.
- Poslije svakog cišćenja elementa za filtriranje i pri ugrađivanju novog elementa za filtriranje
provjeriti stanje kartona vizualno, osvjetljavajući sa strane izlaza čistog vazduha lampom. Prelomi
kartona i povrjede zaptivnih elemenata se ne smiju dopustiti;
- Očistiti unutrašnju šupljinu korpusa vazdušnog filtera od prašine i prljavštine uz pomoć krpe
pokvašene u rastvoru za pranje;
- Očistiti od prašine ciklone raspršivače vazdušnog filtera, otvore u ciklonima raspršivačima
da bi se očistile krupne čestice prašine;

38
 - Ugraditi element za filtriranje u korpus vazdušnog filtera, zategnuvši leptirastu matricu sa
momentom od 30 do 40 N.m (naporom ruke), prethodno ugradivši dihtung 12.
Čišćenje osnovnog elementa obavljati pri svakom uključivanju davača zapušenja vazdušnog
filtera (kontrolna lampa na instrument-tabli). Ne preporučuje se koristiti element za filtriranje koji je
prošao šest ciklusa čišćenja jer je moguće razorenje kartona za filtriranje. Orijentacioni rok službe
osnovnog elementa za filtriranje iznosi 500 sati.
Preventivni element za filtriranje 3 se ne servisira. Zamjena elementa se vrši pri svakoj trećoj
smjeni osnovnog elementa za filtriranje.

Pri zamjeni preventivnog elementa za filtriranje neophodno je:

- Odvrnuti matricu za pričvršćavanje preventivnog elementa , skinuti dihtung 5 i izvući

element za filtriranje;
- Ugraditi novi element pritegnuvši matricu obrtnim momentom 30-40 N.m, prethodno
ugradivši dihtung 5.

Tehničko servisiranje 1 (TO-1).

Pri TO-!:
- Isprati filter za zagrijavanje goriva.
Prekriti slavinom za zatvaranje rezervoar za gorivo, izliti iz korpusa 5 (pogledaj crtež 5.5)
gorivo kroz otvor zatvoreni osiguračem 10, skinuti poklopac 1 i izvaditi paket elemenata za
filtriranje . Osloboditi i skinuti elemente za filtriranje sa klipa. Isprati elemente do potpunog
udaljenja prašine i produvati zbijenim vazduhom. Oštećene elemente zamjenuti;
- Očistiti od prašine ciklone raspšivače i korpuse vazdušnih filtera. Po potrebi
zamjenuti elemente za filtriranje.

Tehnički servis 2 (TO-2).

Pri TO-2:
- Provjeriti stanje učvršćivača svih agregata ka motoru, dizel-agregata ka postolju. Svi
agregati moraju biti dobro pričvršćeni, po potrebi učvršćujuće veze pritegnuti;
- Provjeriti učvršćenost radijatora ka postolju i po potrebi pritegnuti, očistiti spoljašnje
površine radijatora.

Tehnički servis 3 (TO-3).

Pri TO-3:
- Provjeriti stanje gumenih vibroizolatora dizel-generatora. Vibroizolatore, kod kojih se
primjećuje razlaganje gume ili njeno odvajanje od metala zamjenuti novom.

Sezonski servis (SO).

Pri sezonskom servisu:

- Rastaviti okrugle zglobove sistema odvoda izduvnih gasova i očistiti dijelove od gara.
Površina dijelova zgloba mora biti čista;
- Isprati element za filtriranje ventila-hrkača rezervoara za gorivo;
- Obaviti servis sistema za zagrijavanje motora pred paljenje. Očistiti od gara svjeću
usijavanja, diznu i fitilj, isprati filter elektromagnetnog ventila, pročistiti drenažni otvor pumpe
za gorivo sistema za zagrijavanje motora pred paljenje.

39
40
 6. ELEKTRIČNI POGON VUČE
Dokumentacija za električni pogon vuče se prilaže u kompletu sa radnom dokumentacijom u
sledećem sastavu:
1. Komplet dokumentacije za generator vuče;
2. Komplet dokumentacije za elektromotor vuče;
3. Komplet dokumentacije za ormar sa aparaturom za puštanje u rad i regulaciju.

41
42
 7. ELEKTROMOTOR-TOČAK

7.1. Elektromotor-točak
Elektromotor-točak obuhvata sledeće: elektromotor vuče 2 (crtež 7.1.), reduktor elektromotor-
točka 8, glavčinu zadnjeg točka 4, mehanizme za kočenje radnog 3 i parkirnog 1 sistema za
kočenje i davač za ograničavanje brzine, koji se pokreće sa vratila elektromotora.
Momenat uvijanja na sunčani zupčanik prvog reda 9 reduktora prenosi se sa oboda
elektromotora vuče 14 preko oboda 13, koji je spojen sa obodom elektromotora vuče vijcima i
torziono vratilo 12. Na krajeve torzionog vratila sa jedne strane postavljen je obod 13, a sa druge
strane – sunčani zupčanik prvog reda 9. Od osnog pomjeranja torziono vratilo se zadržava
osloncem 17, a sunčani zupčanik – zaustavnim prstenovima 10, koji su postavljeni sa obje strane
zupčanika u kanalima torzionog vratila.
Elektromotor-točak se pričvršćuje na kućište zadnjeg mosta. Opis mehanizama za kočenje dat
je u glavi «Sistemi za kočenje».

Crtež 7.1. Elektromotor-točak:

1 – parkirni mehanizam za kočenje; 2 – elektromotor
vuče; 3 – radni mehanizam za kočenje; 4 – glavčina
zadnjeg točka; 5 – čep od izlivnog otvora; 6 – čep od
otvora za sipanje; 7,8 – vijci; 8 – reduktor elektromotor-
točka; 9 – solarni zupčanik prvog reda; 10 – zaustavni
prsten; 11 – poklopac; 12 – torziono vratilo; 13 – obod
torzionog vratila; 14 – obod elektromotora vuče; 16 – re-
gulacioni podmetači; 17 – oslonac; 18 – oslonac sferni
B – zazor

43
 7.2. Reduktor elektromotor-točka
Reduktor elektromotor-točka je dvoredni, diferencijalni, sa pravozubim zupčanicima, a
postavljen je na glavčini zadnjeg točka.
Reduktor se sastoji od kućišta 1 (crtež 7.2.) u kome su na osovinama 41 postavljena tri satelita
drugog reda 40. Na kućištu na dva valjkasta kupasta ležaja 8 postavljena je glavčina 7 zadnjeg
točka, na koju se pričvršćuje korona-zupčanik drugog reda 9 i vodeći poklopac 14 reduktora sa
dijelovima prvog reda.
Sunčani zupčanik prvog reda nalazi se u spoju sa tri satelita, koji su postavljeni u vođici prvog
reda 17 svaki na po dva cilindrična valjkasta ležaja 25. Sateliti 24 ulaze u spoj sa korona-
zupčanikom 15, koji preko vodećeg poklopca 14 prenosi momenat uvijanja na glavčinu 7 zadnjeg
točka. Vođica 17 je postavljena na dva kuglična ležaja 19.
U otvor unutrašnjeg oboda vođice postavljen je sunčani zupčanik drugog reda 23. Od osnih
pomjeranja on se zadržava sa dvije zaustavne ploče 22. Sunčani zupčanik drugog reda 23 ulazi u
spoj sa tri sateliti drugog reda 40, a sateliti – sa korona-zupčanikom 9, koji prenosi momenat
uvijanja na glavčinu 7 točka.

Crtež 7.2. – Reduktor elektromotor-točka

1 – kućište reduktora; 2 – prsten ispod manžetne; 4 – stezač; 4 – prsten distancioni; 5,12,21,29,32,36,45 – vijci; 6 –
manžetna; 7 – glavčina; 8,19,25,38 – ležajevi; 9 – korona – zupčanik drugog reda; 10 – oslonačni prsten; 11 –
regulacioni vijak; 13 – izlivni čep; 14 – vodeći poklopac; 15 – korona-zupčanik prvog reda; 16 – poklopac vođice prvog
reda; 17 – vođica prvog reda; 18 – čep kontrolni; 20 – poklopac reduktora; 22,27,37 – ploče zaustavne; 23 – sunčani
zupčanik drugog reda; 24 – satelit prvog reda; 26 – osovina satelita prvog reda; 28,31,35 – zaptivni prstenovi; 30,39 –
zaustavni prstenovi; 33 – spojna šajba; 34 – mazalica; 40 – satelit drugog reda; 41 – osovina satelita drugog reda; 42 –
navrtka; 43 – prsten; 44 – manžetna

44
 Sateliti drugog reda 40 se okreću na dvorednim sfernim valjkastim ležajevima 38, koji su
postavljeni na osovinama 41 u kućištu reduktora 1. Osovine su fiksirane u kućištu zaustavnim
pločama, koje su pričvršćene za kućište vijcima.
Hermetičnost nepokretnih spojeva reduktora obezbjeđuje se pomoću gumenih zaptivnih
prstenova. Obod torzionog vratila 13 (vidi crtež 7.1.) dihtovan je manžetom 44 (vidi crtež 7.2.).
Glavčina točka 7 dihtovana je sa dvije manžetne velikih dimenzija.
Šupljina između manžeti 6 se u procesu eksploatacije puni mazivom kroz dvije mazalice 34,
koje su postavljene u šupljim vijcima za pričvršćivanje vodećeg poklopca 14 reduktora i spojene sa
prostorom između manžeti crijevom. Za ispuštanje izrađenog maziva iz šupljine između manžeti
prilikom stavljanja svježeg maziva potrebno je odvrnuti čep, postavljen u trećem šupljem vijku.
Podmazivanje zupčanika i ležajeva prvog i drugog reda reduktora ostvaruje se potapanjem i
raspršivanjem ulja prilikom okretanja elemenata reduktora.
Između stezača 3 i manžete 6 postavljen je distancioni prsten 4. Da bi se povećao rok trajanja
prstena ispod manžete 2 prilikom remonta reduktora treba postaviti distancioni prsten 4 sa
suprotne strane u odnosu na manžetu i pritom se mijenja položaj zaptivnih ivica manžeti u odnosu
na prsten ispod manžete 2.

Regulisanje konusnih ležajeva glavčina motor-točkova

Regulisanje konusnih ležajeva glavčina motor-točkova bez vršenja njihove demontaže sa
dampera vrši se kada su skinuti točkovi, u prvom redu reduktora i sunčanog zupčanika drugog
reda.
Regulisanje konusnih ležajeva glavčine motor-točka vrši se sledećim redosledom:
- razdvojiti i odvrnuti vijke 1 (crtež 7.3.) za pričvršćivanje oslonačnog prstena;
- provjeriti momenat obrtanja glavčine preko drugog reda. On treba da bude najviše 500 N.m
(na tehnološkom zupčaniku drugog reda najviše 135 N.m). Fiksirati veličinu tog momenta;
- okrećući glavčinu preko drugog reda pritezati naizmjenično po dva suprotno smještenna od
osam vijaka 1 momentom od 20 N.m. Ponavljati pritezanje vijaka istim redosledom dok se ne
uspostavi na svih osam vijaka momenat od 20 N.m. Ponoviti pritezanje vijaka istim redosledom dok
se ne uspostavi na osam vijaka 1 momenat od 40 N.m.

Crtež 7.3. Položaj vijaka oslonačnog prstena:

1 – vijci; 2 – rascjepka

Provjeriti mjernom glavom zazor između prednjeg dijela valjaka i radne ivice ležaja 4 (crtež
7.4.). Ako na 70% valjaka zazor ne prelazi 0,3 mm (pri čemu ne treba da bude više od tri jedan
pored drugog postavljena valjka, kod kojih je zazor preko 0,4 mm) preći na izvršenje sledeće tačke.
U protivnom slučaju ponoviti pritezanje vijaka tim istim redosledom dok se na osam vijaka ne
uspostavi momenat od 60 N.m.
Provjeriti mjernom glavom zazor između prednjeg dijela valjaka i radne ivice ležaja. Ako na 70%
valjaka zazor ne prelazi 0,3 mm (pri čemu ne treba da bude više od tri jedan pored drugog
postavljena valjka, kod kojih je zazor preko 0,4 mm) preći na izvršenje sledeće tačke. U protivnom
slučaju ponoviti pritezanje vijaka tim istim redosledom dok se na osam vijaka ne uspostavi
momenat od 80 N.m.
Provjeriti mjernom glavom zazor između prednjeg dijela valjaka i radne ivice ležaja. Ako na 70%
valjaka zazor ne prelazi 0,3 mm (pri čemu ne treba da bude više od tri jedan pored drugog
45
postavljena valjka, kod kojih je zazor preko 0,4 mm) preći na izvršenje sledeće tačke. U protivnom
slučaju ponoviti pritezanje vijaka tim istim redosledom dok se ne uspostavi na svih osam vijaka
momenat od 100 N.m.

Crtež 7.4. Provjera zazora

1 – kućište reduktora; 2 – vijak; 3 – zaustavni prsten ; 4 – ležaj;
A – mjesto postavljanja mjerne glave; B – zazor

Provjeriti mjernom glavom zazoru između prednjeg dijela valjaka i radne ivice ležaja. Ako na
70% valjaka zazor ne prelazi 0,3 mm (pri čemu ne treba da bude više od tri jedan pored drugog
postavljena valjka, kod kojih je zazor preko 0,4 mm) preći na izvršenje sledeće tačke. U protivnom
slučaju izvršiti rasklapanje i defektaciju dijelova;
- provjeriti obrtni momenat glavčine preko drugog reda. On može da se poveća u poređenju sa
ranije izmjerenim momentom (najviše za 500 N.m.) i najviše za 400 N.m. (na tehnološkom
zupčaniku drugog reda u poređenju sa ranije izmjerenim momentom (najviše za 135 N.m.) i najviše
za 108 N.m.);
- na četiri jednako postavljena mjesta nasuprot vijaka 2 izmjeriti zazor B: B1, B2, B3, B4 sa
tačnošću od +/-0,02 mm;
- izbrusiti spojne prstenove (24 komada), koji se postavljaju između oslonačnog prstena i
kućišta reduktora do veličine C=((Б1+Б2+Б3+Б4):4)+0,2) sa tačnošću 0,015 mm;
- odvrnuti osam vijaka 2;
- zavrnuti vijke (24 komada), postavljajući na svaki od njih po jednu spojnu šajbu od izbrušenog
kompleta, tako da spojne šajbe stanu u zazor Б;
- zategnuti regulacione vijke naizmjenično po dva postavljena nasuprot jedan drugog
momentom od 400 – 440 N.m.;
- postaviti na vijke u paru rascjepke od žice;
- u slučaju potrebe prilikom obavljanja regulacije dozvoljena je zamjena unutrašnjeg prstena
ležaja.
Redosled regulacije konusnih ležajeva glavčina motor-točkova na skinutom sa dampera
reduktoru vršiti u skladu sa instrukcijom za remont.

7.3 Tehničko servisiranje elektro-motornih točkova

Tehničko servisiranje elektromotornih točkova sastoji se iz periodičnog pregleda stanja,
pričvršćivanja, dograđivanja ekspluatacionih materijala I provjere radne sposobnosti.
Spisak primjenljivih maziva, periodičnost provjere I zamjenu maziva pogledajte u glavi
“Tehničko servisiranje”.

Svakodnevno tehničko servisiranje.

Pri svakodnevnom tehničkom servisiranju:

- Vizualno provjeriti stanje krupnogabaritnih manžetni. Pri curenju ulja po manžetnama

pronaći razlog neispravnosti i izvršiti popravku.

46
 Tehničko servisiranje 1.
Pri TS-1:

- Uzeti uzorak ulja na analizu (postupak provođenja analize ulja iz reduktora osovine točka
pogledaj u prilogu V);
- Provjeriti nivo ulja u reduktorima elektromotornih točkova. Da bi se to izvršilo postaviti
točkove tako da bi osigurač otvora za sipanje 6 (crtež 7.1) stajao vertikalno u nizu. Nivo ulja mora
biti do niže ivice navoja otvora. Po potrebi dosuti.
- Rastaviti ustavljaču-ventil-hrkač 17 reduktora i isprati punjenje filtera;
- Očistiti od nečistoće drenažne otvore u nižem dijelu cijevi kartera zadnje osovine.

Tehničko servisiranje 2.
Pri TS-2:

- Dodati po 150 grama maziva u dvije kantice za podmazivanje međumanžetne šupljine,

predhodno odvrnuvši osigurač iz trećeg šupljeg šrafa;
- Provjeriti i po potrebi zategnuti šrafove za učvršćivanje pogonskog elektromotora ka
reduktoru elektromotornih točkova, šrafove za učvršćivanje elektromotornih točkova ka karteru
zadnje osovine. Moment zatezanja pogledaj u prilogu B:
- Skinuti poklopac 11 (crtež 7.1), torzionu osovinu zajedno sa sunčanim zupčaikom i vizuelno
provjeriti njihovo stanje;
- Provjeriti i po potrebi regulisati zazor između torzine osovine i oslonca.
Ugraditi u poklopac 11 oslonac 17 do kontakta u kruglasti oslonac 18 torzione osovine 12.
Izmjeriti zazor među čelima poklopca 11 i oslonca 17. Uzeti komplet šajbi za regulisanje 16,
debljine na veličinu zazora plus (1-2) mm i ugraditi ga među glavčine poklopca 11 i oslonca 17.
Pričvrstiti oslonac ka poklopcu šrafovima.

Sezonsko servisiranje.
Pri sezonskom servisiranju:

- Provjeriti.da li je neophodno regulisati ležišta glavčina elektromotornih točkova;

Metodika za određivanje neophodnosti regulisanja ležišta glavčina elekrtomotornih

točkova.

Redoslijed provjere potrebe regulisanja ležišta glavčina elektromotornih točkova:

- Postaviti kiper na ravnu površinu;

- Provjeriti visinu pritiska vazduha u gumama i po potrebi dovesti u normalu;
- Učvrstiti na karteru zadnje osovine 1 (crtež 7.5) sa desne strane (u pravcu kretanja kipera)
nosač 2. Pričvrstiti na oslonac prstena ivice točka 5 lamelu (ploču) 4;
- Postaviti na nosač 2 magnetno postolje tako da se glavica mikrometra oslanja na ploču 4,
pri tome razmjer A mora biti u granicama (95 +-2) mm;

47
 Crtež 7.5 – Shema montaže opreme:

1- karter zadnje osovine;

2- nosač 75132-3924340;
3- magnetno postolje 47452/074562;
4- ploča 75132-3924380;
5- zadnji unutrašnji točak;
A – razmjer

- postaviti strjelicu mikrometra na nulu;

- podići dizalicom zadnju osovinu
- podmetnuti pod spoljašnji točak 2 (crtež 7.6 a) podmetak 3 (drveni balvan) i spustiti zadnju
osovinu na podmetak, pri tome ne smije biti dodirivanja površine unutrašnjim točkom 1;
- skinuti prikaz mikrometra;
- ponoviti dva-tri puta podizanje dizalicom, spuštanje, skidanje prikaza mikrometra i naći
srednju veličinu prikaza mikrometra;
- podići dizalicom zadnju osovinu;
- podmetnuti pod unutrašnji točak 1 (crtež 7.6b) podmetak 3 (drveni balvan) i spustiti zadnju
osovinu na podmetak, pri tome ne smije biti dodirivanja površina spoljašnjim točkom 2 i razmjer V
mora biti u granicama (470+-10) mm;
- skinuti prikaz mikrometra;
- ponoviti dva-tri puta podizanje dizalicom, spuštanje, skidanje prikaza mikrometra i naći
srednju veličinu prikaza mikrometra;

Crtež 7.6 – Određivanje prikaza mikrometra

a) podmetak pod spoljašnjim točkom; b) podmetak pod unutrašnjim točkom;
1- zadnji unutrašnji točak; 2 - zadnji spoljašnji točak; 3 - podmetak
V – razmjer

- odretiti razliku srednjeg prikaza mikrometra pri postavljanju podmetka pod spoljašnje i
unutrašnje točkove. Data vrijednost ne smije biti veća od 2,4 mm. Ako dobijena vrijednost
prelazi 2, 4 mm – izvršiti regulisanje ležišta glavčina desne osovine točka;
- odrediti razliku srednjeg prikaza mikrometra pri postavljanju podmetka pod spoljašje i
unutrašnje točkve za ležišta glavčina lijeve osovine točka. Data vrijednost ne smije prelaziti

48
 2,4 mm. Ako dobijena vrijednost prelazi 2,4 mm - izvršiti regulisanje ležišta glavčina lijeve
osovine točka;
sa instrukcijom za remont.

7.4. Sistem za ventilaciju i hlađenje električnog pogona vuče

Sistem za ventilaciju i hlađenje namijenjen je za održavanje optimalnog temperaturnog režima

za rad sastavnih dijelova električnog pogona vuče.
Sistem za dovod rashladnog vazduha obezbjeđuje uzimanje vazduha iz najčistije zone
dampera, gdje ima najmanje prašine i preko ciklona 1 i 3 (crtež 7.7.), koji su montirani na ormaru
snage 2, očišćen od primjesa vazduh kroz crijeva 4,7 i priključak 5 dolazi u ulazni priključak 8
genaratora vuče 6 sa strane kontaktnih prstenova.
Dio vazduha se koristi za hlađenje generatora vuče, prolazeći kroz ventilacione kanale (kroz
ventilacione otvore u limovima statora, zazore između polova rotora, polova rotora i statora).
Prolazeći kroz zazore vazduh izlazi iz generatora kroz zaštićene mrežicom otvore u kućištu statora,
sa strane koja je suprotna od kontaktnih prstenova.
Preostali vazduh dolazi u ventilator za hlađenje motora za vuču, dalje kroz potisni cjevovod se
dovodi u kućište zadnjeg mosta i kroz kanale u kućištu reduktora elektromotor-točkova dolazi do
hlađenja elektromotora vuče. Vazduh izlazi kroz ventilacione otvore elektromotora vuče i otvore u
poklopcu otvora kućišta zadnjeg mosta.
Ventilator za hlađenje elektromotora vuče
Ventilatorsko kolo u kompletu sastoji se od prednjeg diska (crtež 7.8.) i zadnjeg diska 16.
Između diskova na vijcima 17 postavljene su aluminijumske lopatice 16 (24 komada).
Pričvršćivanje lopatica ostvaruje se pomoću navrtki 18. Ploče 19 su namijenjene za zaustavljanje
navrtki..
Ventilatorsko kolo sa glavčinom 5 postavljeno je na klinu 3 na konusnom kraju vratila rotora
generatora vuče 2. Glavčina je nasađena na vratilo rotora sa nategom i pritegnuta okruglom
razrezanom navrtkom 6 sa momentom od 882 – 980 N.m. Od odvrtanja navrtka se fiksira vijcima 9,
koji su između sebe učvršćeni rascjepkom od žice. Obloga ventilatora 4 je pričvršćena na štitniku
ležaja generatora vuče. Podmetač 1 između generatora vuče 2 i obloge ventilatora 4 i podmetač
13 između poklopca 8 i obloge ventilatora 4 postavljeni su na ljepilo 88 CA TU 38.105.1760-89.
Ventilatorsko kolo u kompletu sa glavčinom dinamički je izbalansirano. Dizbalans ne smije da
pređe 24 g.sm u ravni prednjeg diska i 40 g.sm. u ravni zadnjeg diska. Uzajamni položaj sastavnih
dijelova fiksira se štiftima 7 (2 komada).

49
 Crtež 7.7. – Usisni vazduhovodi za hlađenje vučnih mašina
1,3 – cikloni; 2 – ormar snage; 4,7 – crijeva; 5,8 – priključci; 6 – generator vuče; 9 – motor; 10 – odvajač prašine; 11 –
monocikl; 12 – vodilica
I – otvor za izbacivanje prašine

ZABRANJENO JE VRŠITI DEMONTAŽU VENTILATORSKOG KOLA NA SASTAVNE

DIJELOVE, POŠTO SE TADA REMETI UZAJAMNI POLOŽAJ DIJELOVA IZBALANSIRANOG
KOMPLETA, ŠTO PRILIKOM NAREDNOG SKLAPANJA DOVODI DO POVEĆANJA
DIZBALANSA PREKO UTVRĐENIH NORMI I USLED TOGA DO POVEĆANE VIBRACIJE
GENERATORA I SMANJENJA RESURSA NJEGOVIH LEŽAJEVA.

7.5 Tehničko rukovanje sistemom ventilacije i hlađenja pogonskog

elektrodovoda (elektro privod)
Svakodnevno tehničko rukovanje.
Pri svakodnevnom tehničkom rukovanju:
- Provjeriti stanje provodnika vazduha. Meka crijeva provodnika vazduha ne smiju imati
oštećenja. Pri minimalnom broju obrtaja motora iz ventilacionih otvora elektromotornih
točkova mora izlaziti vazduh.;
- Provjeriti vanjskim pregledom stanje zaptivanja vrata razvodne table. Vrata ormara
moraju nježno da naliježu.
Tehnički servis 1.
Pri tehničkom servisu 1:
- očistiti odbijače prašine i monociklone provodnika vazduha od prašine, obrativši
pažnju da uzani otvori za izbacivanje prašine ne bi bili zapušeni.

50
 Crtež 7.8 – ventilator za hlađenje pogonskih elektromotora
1, 11, 13 – spojnice; 2 – pogonski generator; 3 – klin; 4 – kožuh sa provodnikm vazduha; 5 – glavčina točka za
ventilaciju; 6, 12, 18 – matrice; 7 – čivija (zavoranj); 8 – poklopac; 9 – šraf; 10 – šplinit-žica; 14 – šraf; 15 – zadnji disk;
16 – lopatica; 17 – šraf; 19 – ploča; 20 – prednji disk;

51
52
 8. DIO ZA KRETANJE

8.1. Donji podstroj (ram)

Donji podstroj je izvaren i sastoji se od dvije uzdužne grede (lonžerona) 4 i 7, koje su spojene
poprečnim prečkama putem zavarivanja.
Lonžeroni imaju kutijasti presjek različite visine u odnosu na dužinu donjeg podstroja.
Prva poprečna prečka 1 je izrađena od cijevi prečnika 245 x 45 mm i služi za pričvršćivanje
konzole centralne poluge prednjeg mosta. Druga poprečna prečka 2 predstavlja zatvoreno kolo,
koje se sastoji od donje poprečne prečke, koja spaja lonžerone donjeg podstroja, lijevog i desnog
nosača na koje se pričvršćuju konzole prednjeg vješanja i gornje poprečne prečke, koja se skida i
koja spaja nosače. Na donju prečku pričvršćuje se poprečna šipka prednjeg vješanja.
Treća prečka 3, zavarena je na lonžerone i pojačava središnji dio donjeg podstroja. Na nju se
pričvršćuje centralna poluga zadnjeg mosta. U prednji dio treće prečke su zavarene konzole donjih
oslonaca cilindara mehanizma kipe. Sastoji se od dva izlivena oslonca, koji su spojeni sa cijevi
prečnika 325 x 36 mm.
U zadnjem dijelu lonžeroni su spojeni prečkom 6, na koju je zavarena konzola za pričvršćivanje
poprečne šipke zadnjeg mosta, konzole zadnjeg vješanja i konzole zadnjeg oslonca platforme.
Između treće i zadnje prečke lonžeroni su povezani četvrtom prečkom 5, koja povećava jačinu
donjeg podstroja.
Lonžeroni i prečke, koji su kutijastog presjeka, izrađeni su od niskolegiranog čelika 10XCHД
GOST 19281-89.
Prilikom eksploatacije dampera povremeno se pregledaju zavareni spojevi i da li ima napuklina
na najopterećenijim mjestima donjeg podstroja:
- na mjestima zavarivanja druge prečke u zoni prednjeg vješanja;
- na mjestima zavarivanja zadnje prečke na lonžerone;
- na mjestima zavarivanja nosača druge prečke i njenih elemenata na lonžerone;
- na mjestima zavarivanja konzola centralnog zgloba i poprečne šipke.
Za otkrivanje napuklina preporučuje se da se primjenjuju vizuelna metoda kontrole, bojena,
magnetna i ultrazvučna defektoskopija.
Provjera tehničkog stanja donjeg podstroja, određivanje defekata i remont opisani su u uputstvu
za remont.

Crtež 8.1. – Donji podstroj:

1 – prva prečka; 2 – druga prečka;
3 – treća prečka; 4, 7 – lonžeroni;
četvrta prečka; 6 – zadnja prečka

53
 8.2. Vješanje
Prednje vješanje je zavisno i sastoji se od dva pneumohidraulična cilindra 3 (crtež 8.2.), ušica
28 sa zglobom, poluge prednje osovine i poprečne šipke 2.
Opterećenja, koja djeluju na točkove prednje osovine, prenose se na donji podstroj preko
cilindara vješanja, poprečnu šipku i ušice sa zglobom. Cilindri vješanja primaju samo vertikalna
opterećenja, šipka – poprečna, a centralni zglob – vertikalna, poprečna i uzdužna.
Cilindar vješanja se pomoću navrtki 19 pričvršćuje za gornju 33 i donju 21 konzolu. Gornja
konzola se pričvršćuje na donji podstroj vijcima i privaruje zavarivanjem. Donja konzola se
pričvršćuje vijcima za gornji prednji dio obrtnog brega. Poprečna šipka 2 je spojena zglobno
pomoću konusnih svornjaka 7 sa prečkom donjeg podstroja i gredom prednje osovine. Ušice 28 su
pričvršćene za polugu prednje osovine pomoću vijaka 29, a za konzolu donjeg podstroja zglobno
svornjakom 25.

Crtež 8.2. – Prednje vješanje

1 , 15 – mazalice; 2 – šipka; 3 – pneumo-hidraulični cilindar vješanja; 4, 12, 20, 23, 29, 36 – vijci; 5, 30 – diskovi; 6 –
čaura; 7, 25 – svornjaci; 8, 24 – zaptivači; 9 – zaustavni prsten; 10, 26 – zglobni ležaj; 11, 27 – poklopci; 14 – šajba
regulaciona; 16 – branik; 17 – umetak; 18 – prsten; 19 – navrtka; 21 – konzola cilindra vješanja donja; 22 – kuglični
oslonac cilindra vješanja; 28 – ušice sa osnovom; 32 – cijev za podmazivanje kugličnog oslonca; 33 – konzola cilindra
vješanja gornja; 34 – navlaka; 35 – ploča zaustavna; 37 – rascjepka

54
 Zadnje vješanje je zavisno i sastoji se od dva pneumo-hidraulična cilindra 2 i 4 (crtež 8.3.),
poprečne šipke vješanja 3, poluge zadnjeg mosta i ušica 7 sa centralnim zglobom.
Opterećenja, koja djeluju na točkove zadnjeg mosta, prenose se na donji podstroj preko
cilindara vješanja, poprečnu šipku i centralni zglob. Cilindri vješanja primaju samo vertikalna
opterećenja, šipka – poprečna, a centralni zglob – vertikalna, poprečna i uzdužna.
Pneumo-hidraulični cilindri vješanja se pričvršćuju za konzole na donjem podstroju i kućištu
zadnjeg mosta pomoću navrtki 29.
Poprečna šipka vješanja 3 pričvršćena je za konzole na donjem podstroju i kućištu zadnjeg
mosta pomoću zglobnih ležajeva 23, koji su pričvršćeni na svornjacima šipke 20 preko čaure 17,
nalijegajućih ploča 25 i vijaka 18 i 26.
Ušica 7 centralnog zgloba postavljena je u čaurama 11 i pričvršćena na centralnu polugu
pomoću vijaka 15 i navrtki 14, a za konzolu donjeg podstroja zglobno svornjakom 9.

Crtež 8.3. – Zadnje vješanje

1 –prskalica; 2 – cilindar vješanja pneumo-hidraulični lijevi; 3 – šipka vješanja; 4 – cilindar vješanja pneumo-hidraulični
desni; 5 – ploča zaustavna; 6, 15, 26, 32 – vijci; 7 – ušica sa osnovom; 8 – poklopac; 9 – svornjak; 10, 14, 29 –
navrtke; 11, 21, 24 – čaure; 12, 23 – ležajevi zglobni; 13 – zaptivač centralnog zgloba; 16 – prsten zaptivni; 17 – čaura;
18 – vijak specijalni; 19 – mazalica; 20 – svornjak šipke; 22 – prsten; 25 – nalijegajuća ploča; 27 – zaptivač šipke; 28 –
disk; 30 – navlaka; 31 kuglični oslonac cilindra vješanja

55
 Cilindar vješanja (crtež 8.4.) predstavlja pneumatski gibanj klipnog tipa, u kombinaciji sa
hidrauličnim amortizerom. Radni elemenat u cilindru je tehnički gasoviti azot. Kao radna tečnost u
cilindru vješanja primjenjuje se tečnost amortizaciona LUKOIL – AŽ. Prednji i zadnji cilindri vješanja su
analogni po konstrukciji i razlikuju se po dimenzijama dijelova, konfiguracijom žljeba na kretači
amortizera, količinom ulja, koje se sipa i veličinom pritiska gasa.
Cilindar vješanja se sastoji od cijevi osnovnog cilindra 13 i klipnjače 34, sa zavarenim na njemu
klipom i pregradom amortizera. Na donji dio kretače pričvršćuje se donji poklopac 25, koji pritiskuje uz
kretaču oblogu 11, a u gornjem dijelu cijevi osnovnog cilindra vijcima se pričvršćuje gornji poklopac 38.
U gornjem i donjem poklopcu postavljeni su kuglični oslonci 40, učvršćeni poklopcima 39. Između
poklopca gornjeg 38, donjeg 25 i poklopca 39 postavljeni su regulacioni podmetači 24.
Između sfernih površina poklopaca i kugličnih oslonaca postavljeni su umetci 21 od
metalnopolimerne trake. Kuglični oslonci se podmazuju kroz prese-mazalice.
Na pregradi amortizera nalaze se dva ventila sabijanja 33 i ventil odbijanja 29. U kućištu ventila
odbijanja pomjera se kretača amortizera 36 sa dva uzdužna žljeba različitog presjeka, koji imaju
funkciju prigušnice promjenljivom otporu ventila odbijanja amortizera. Kretača amortizera namijenjena
je takođe za pogon pumpe 28.
Obloga 11 obrazuje šupljinu И, u koju se sipa radna tečnost do nivoa kontrolnog čepa 15. Radna
tečnost je namijenjena da napuni šupljine Л i K i podmazivanje zaptivača obloge. Hermetičnost
pokretnog spoja cijevi osnovnog cilindra 13 i obloge 11 obezbjeđuje se pomoću zaptivnog prstena 53 i
zaštitnog prstena 56. Za zaštitu spoljašnje površine cilindra od prašine i prljavštine služi zaštitna
navlaka 9, postavljena između prstena 30 i zaptivača 31.
Hermetičnost nepokretnih spojeva obezbjeđuje se gumenim zaptivnim prstenovima okruglog
presjeka. Da bi se spriječilo isticanje radne tečnosti iz cilindra vješanja pokretni spoj kretača – cijev
osnovnog cilindra zaptiven je teflonskom manžetom 57, čije se radne ivice rastavljaju rastavnim
prstenom 56. Manžeta se postavlja sa nategom, koja se reguliše postavljanjem kompleta rugulacionih
podloški 61 i zadržava oprugom 60. Natega manžete prilikom sklapanja treba da bude 2,0 – 2,3 mm
(unutrašnji prečnik po ivici manžete 217,7 – 218,0 mm za prednje cilindre i 247,7 – 248,0 mm za zadnje
cilindre). Zaptivanje spoja između cijevi osnovnog cilindra i klipa obezbjeđuje se teflonskim šajbama 52
na klipu kretače.
Za zaštitu obloge 11 od preopterećenja, kada se poveća pritisak u njegovoj šupljini na račun
smanjivanja zapremine zbog sabijanja cilindra i zbog mogućih isticanja radne tečnosti kroz manžetu u
druge spojeve, služi sigurnosni ventil 10. Da bi se doveo u radno stanje cilindar se puni azotom kroz
ventil za punjenje 3.
Kad se sabijanje pomjera (prilikom nailaska točka na prepreku) klip se pomjera u cilindru naviše i
sabija gas. Na račun povećanja pritiska gasa iznad klipa hod sabijanja se ograničava.
Prilikom pomjeranja odbijanja (poslije savlađivanja prepreke) kretača se pomjera nadole.
Da bi se smanjile vibracije, koje se javljaju prilikom kretanja dampera, cilindar vješanja ima
hidraulični amortizer, koji se sastoji od dva ventila sabijanja 33, kućišta ventila odbijanja 29 i kretače
amortizera 36, sa dva uzdužna žljeba različitog presjeka.
Prilikom pomjeranja sabijanja radna tečnost pretiče iz šupljine Л u šupljinu K kroz prigušni otvor
ventila sabijanja i kroz kanale u pregradi amortizera. Osim toga, ulje protiče kroz kanale, koje obrazuje
kućište ventila odbijanja 29 i uzdužni žljebovi na kretači amortizera 36. Kretače amortizera prednjeg i
zadnjeg cilindra vješanja razlikuju se po konfiguraciji žljebova promjenljivog presjeka. Da se ne bi
pomiješale kretače prilikom remonta cilindara na njihov donji kraj se nanose oznake.
Prilikom pomjeranja odbijanja ventili sabijanja se zatvaraju i tečnost iz šupljine K u šupljinu Л protiče
samo kroz kanale, koji obrazuje kućište ventila odbijanja i uzdužni žljebovi različitog presjeka na kretači
amortizera, čiji se presjek mijenja u zavisnosti od razdvajanja cilindra, što stvara potreban otpor
proticanju radne tečnosti i sprečava potpuno rastavljanje cilindra.
Prilikom postavljanja cilindra vješanja na damper, a takođe prilikom remonta cilindra treba obratiti
pažnju na oznake, koje su utisnute sa dvije strane na cijevi osnovnog cilindra oko gornjeg poklopca,
nasuprot ventila punjenja. U oznaku ulazi uslovni indeks cilindra (19-0 za prednje cilindre i 19-1 za
zadnje cilindre), kroz tire ili prazno mjesto u dva – tri znaka – redni broj cilindra i kroz tire – dvije
poslednje cifre godine izrade.

56
 Crtež 8.4. Pneumo-hidraulični cilindar vješanja
1 – štift; 2 – uložak ležaja; 3 – ventil za punjenje; 4, 5, 23, 26 – vijci; 6, 17, 18, 20 55 – prstenovi; 7, 19 – obodi; 8 –
šajba oslonačna; 9 – zaštitna navlaka; 10 – sigurnosni ventil; 11 – obloga; 12 – vodilica kretače sa ležajem; 13 – cijev
osnovnog cilindra; 14 – pritisna navrtka; 15 – kontrolni čep; 16 – filter; 21 – sigurnosni filter; 22, 53 – zaptivni prstenovi;
24, 61 regulacioni podmetači; 25 – poklopac donji; 27 – zaustavni vijak; 28 – pumpa; 29 – kućište ventila odbijanja; 30
– prsten;31 – zaptivač; 32 – kugla; 33 – kućište ventila sabijanja; 34 – kretača; 35 – čep ventila sabijanja; 36 – kretača
amortizera; 37 – ventil davača; 38 poklopac gornji; 39 – poklopac; 40 – kuglični oslonac; 41, 46, 62 – zaptivni
podmetači; 42 – poklopac; 43, 49 – jezgra; 44, 51 – navrtke; 45, 48 – kućišta; 47 – zaptivni konus; 50, 60 – opruge; 52
– šajbe; 54 – sigurnosni prsten; 56 – rastezni prstenovi; 57 – manžeta kretače; 58 – prsten manžete; 59 – pritisni
prsten
H1, H2 – dimenzije; И, К, Л – šupljine

57
 Za održavanje stalnog nivoa rashladne tečnosti u šupljini Л služi plandžer-pumpa 28, koja je
postavljena u proširenju donjeg poklopca 25 i pričvršćena pomoću oboda 19 i vijaka 28 sa
šajbama. Pumpa je prikazana na crtežu 8.5.
Pumpa počinje da radi kada su pojačane vibracije dampera i samo kada se smanji nivo radne
tečnosti u šupljini Л. Kada je normalan nivo radne tečnosti u šupljini Л kretača amortizera 36 (vidi
crtež 8.4.) ne dotiče plandžer-pumpu 28. Na plandžer-pumpu (vidi crtež 8.5.) djeluje pritisak ulja,
koje se nalazi u šupljini Л, ali se ona stalno nalazi u gornjem položaju, pošto je površina njenog
prstenastog prednjeg dijela do šupljine II veća i sila koja djeluje odozdo, je prema tome viša.
U slučaju da se smanji nivo ulja u šupljini Л cilindra (vidi crtež
8.4.) kretača amortizera prilikom pojačanih vibracija dampera
pomjera plandžer-pumpu 28 naniže. U tom slučaju pritisak ulja u
šupljini III ispod plandžer-pumpe (vidi crtež 8.5.) se povećava,
povratni ventil 15 se otvara i ulje iz šupljine III ispod plandžer-
pumpe kroz kanal I dolazi u šupljinu cilindra. Prilikom razdvajanja
cilindra plandžer-pumpa pod dejstvom pritiska ulja u šupljini II
pumpe se pomjera naviše. U plandžernoj šupljini III se stvara
razređenje i ona se puni uljem iz šupljine И (vidi crtež 8.4.)
cilindra.
Oznake na pumpu se nanose na prednji dio nasadne navrtke
18 (vidi crtež 8.5.) i odgovaraju rednom broju i godini izrade.

Crtež 8.5. – Pumpa

1 – ležaj; 2, 3, 4, 8, 9 –zaptivni prstenovi; 5 – kućište; 6 – plandžer;
7 – čaura; 10 – košuljica; 11 – kuglica; 12 – sedlo; 13 – šajba; 14, 17, 19 –
zaštitne šajbe; 15 – povratni ventil; 16 – šajba pumpe; 18 navrtke
I, II, III – šupljine

8.3 Tehnički servis sistema vješanja

Tehničko rukovanje sistema vješanja se sastoji iz povremenog kontrolisanja stanja, čvrstine,

ugradnje ekspluatacionih materijala i provjere radne sposobnosti. Spisak materijala za
podmazivanje, periodičnost provjere i zamjene maziva pogledajte u glavi “tehnički servis”.
Svakodnevno tehničko rukovanje (EO).
Pri svakodnevnom tehničkom rukovanju:
- Pri svakoj smjeni, do stabilizacije momenata zategnutosti, provjeravati zategnutost
najodgovornijih navojnih veza, privedenih u prilogu B;
- Provjeriti vanjskim pregledom stanje cilindara .
Spoljašnji simptom neispravnosti cilindara vješanja promjena njihove visine u poređenju sa
normalnim radnim stanjem.
Pri pojavi neispravnog rada cilindara vješanja (naginjanje kipera, jako puštanje ulja) provjeriti
njihovu ispravnost putem opredjeljenja veličine N1 (pogledaj crtež 8.4) za prednje I N2 za zadnje
cilindre vješanja. Ta veličina se opredjeljuje lenjirom (crtež 8.6), na koji su nanesene dvije skale:
za punjenje I radna. Razdjeli na skalama označavaju jačinu pritiska u cilindru (u MPa) dane
veličine pri pravilnom punjenju cilindara. Osim toga, na lenjiru su označene zone dopuštenog
kolebanja veličine na radnoj skali pri korišćenju cilindara.
Skala za punjenje, koja se nalazi na lenjiru sa desne strane, je namjenjena za kontrolu nanovo
napunjenog cilindra ili kada uopšte nema pritiska gasa u cilindru. Radna skala, koja se nalazi na
lenjiru sa lijeve starane, služi za provjeru punjenja cilindra vješanja u procesu primjene.

58
 Crtež 8.6 – lenjir:
1 – veličina za potpuno stisnuti cilindar; 2 – radna skala pritiska u cilindru; 3 – nominalna veličina
cilinidra na tovarenom kiperu; 4 – dopuštena veličina opremljenog kipera; 5 – pritisak, koji se slaže sa
nominalnom veličinom cilindra opremljenog kipera; 6- zona dopuštenog udaljavanja veličine
opremljenog kipera u upotrebi; 7 – skala za punjenje pritiska u cilindru; 8 – razmjer potpuno otvorenog
cilindra; 9 – veličina zadnjeg cilindra, podmazanog uljem.

Za kontrolu veličina N1 I N2 postaviti prazan kiper na ravnu horizontalnu površinu.

Prednji cilindar vješanja se smatra dobro napunjenim ako se centar kontrolnog osigurača
15 (pogledajte crtež 8.4) nalazi naspram zone dopuštenog kolebanja veličine radne skale
lenjira.
Zadnji cilindar podveske se smatra dobro napunjenim , ako se čelo kožuha (oklopa)
11 nalazi naspram zone dopuštenog kolebanja veličine radne skale lenjira. Pri mjerenju
veličina N1 I N2 lenjir se stavlja u zaštitnu futrolu 9 do kraja u prsten 30 tako da se ne
pomjeri prema vrhu sa početnog mjesta.
Razmjeri svih cilindara vješanja su međusobno povezani tako da promjena razmjera
jednog (neispravnog) cilindra prouzrokuje izmjenjenje razmjera ostalih cilindara.
Neispravni cilindar je obično taj koji ima najmanji razmjer. Kod neispravnog cilindra treba
dopunski izmjeriti pritisak gasa uz pomoć aparata (crtež 8.7) i ako je niži od normalnog
(po radnoj skali lenjira) više za 0,3 MPa za prednje I 0,2 za zadnje cilindre treba uraditi
profilaktičko ponovno punjenje.
Naglo smanjenje visine cilindra svjedoči o pojavi velikih isticanja radne tečnosti kroz
veze I ponovno punjenje cilindra gasom na kiperu bez otklonjenja kvara nema nikakvog
efekta.
Neispravi cilindar treba skinuti sa kipera, rastaviti ga poštujući uputstva o bezbjednosti
I otkloniti kvar (pogledajte uputstvo o popravci).

Tehnički servis 1 (TO-1)

Pri TO-1:
- Pritegnuti učvršćujuće veze:
1. šrafovi i matrice učvršćivanja uški centralnih zglobova prednjeg i zadnjeg vješanja
prema polugama;
2. šrafovi učvršćivanja prsta centralnog zgloba prednjeg vješanja;
3. matrica za učvršćivanje prsta centralnog zgloba zadnjeg vješanja;
4. šrafovi za učvršćivanje poklopaca ležišta centralnih zglobova prednjeg i zadnjeg
vješanja;
5. šrafovi za učvršćivanje prstiju tega prednjeg vješanja;
6. šrafovi za učvršćivanje ploče za pritezajne ka prstenu poprečnog tega zadnjeg
vješanja.
Postupak pritezanja je priveden u prilogu B.

Tehnički servis 2 (TO-2).

Pri TO-2:
- pritegnuti učvršćujuće veze:
1. šrafovi za učvršćivanje višeg i nižeg nosača cilindra prednjeg vješanja;
2. matrice okruglih oslonaca cilindara prednjeg i zadnjeg vješanja.
Postupak zatezanja je priveden u prilogu B;
- pregledati stanje dijelova zavarenih čvorova vješanja i nosača njenog
učvršćavanja. Nađene pukotine zavariti;
- provjeriti nivo ulja u oklopima (kožusima) 11 cilindara vješanja (pogledaj crtež 8.4) i po potrebi
dosuti do nivoa kontrolnog osigurača 15. Marke ulja koji se trebaju primjenuti pogledajte u glavi
«Materijali za primjenu”.
- Provjeriti punjenje cilindara vješanja gasom.

59
 Crtež 8.7 Aparat za mjerenje pritiska u cilindrima:
1 – manometar; 2, 9 – dizne; 3,8 – spojnice; 4 – crijevo; 5 – matrica; 6 – igla; 7 – prsten zaptivni

Ako nivo ulja u kožuhu (oklopu) previšava kontrolni osigurač, ne treba ga odsipati jer će ga u
radnom procesu pumpa prepumpati u unutrašnjost cilindra. Ako se u kožuhu cilindra nalazi
dovoljna količina ulja, a visina cilindra se smanjuje, potrebno je skinuti cilindar sa kipera i otkloniti
nehermetičnost.
Dopunu cilindra uljem prednjeg vješanja na kiperu vršiti sljedećim redoslijedom:
- Iz cilindara kroz ventil za punjenje uz pomoć uređaja potpuno ispustiti gas. Cilindri se
pri tome moraju potpuno skupiti. Ako poslije skupljanja cilindara kroz otvoreni ventil izlazi
pjenušavo ulje, ventil zatvoriti, i pustiti ulje da otstoji do potpunog izdvajanja azota;
- Poslije potpunog izlaza gasa, odvrnuti ventil za punjenje i kroz otvor za ventil usuti
ulje u cilindar do nivoa izrezbarenog otvora;
- Zavrnuti ventil za punjenje i napuniti cilindar azotom po skali za punjenje lenjira,
provjerivši pritisak gasa u cilindru uz pomoć manometra. Pritisak mora da se slaže sa pritiskom
na lenjiru.
Dopunu ulja u cilindre zadnjeg vješanja na kiperu vršiti sljedećim redoslijedom:
- Na osnovu oslonaca (na karteru zadnjeg mosta) postaviti stubove (podupirače)
(7513-3924134), koji se pripajaju ka kiperu i ispustiti gas iz cilindara vješanja (pogledajte gore).
Pri tome cilindri se moraju potpuno stisnuti do okvira auto ramenjače u postavljene podupirače.
Poslije stiskanja cilindara provjeriti da li su pravilno postavljene osnove podupirača. Provjeru
vršiti lenjirom. Kod stisnutih cilindara do okvira auto ramenjače u podupirače, čelo kožuha cilindra
mora da se nalazi na nivou linije 9 (pogledaj crtež 8.6) lenjira sa tačnošću do 5 mm. Pri tome lenjir
se postavlja isto kao i kod mjerenja velečina N.
Dopuna zadnjih cilindara radnom tečnošću je identična dopuni prednjih.
Redoslijed punjenja gasom (azotom) cilindra, već napunjenog radnom tečnošću:

- Povezati snižujući reduktor aparata sa balonom sa azotom kroz spojnicu 2 (crtež 8.8);
- Zavrnuti na ventil za punjenje cilindra vješanja spojnicu 17 aparata;
- Otvoriti ventil na balonu sa azotom. Pritisak gasa u balonu kontrolisati po manometru 3;
- Zavijajući vint za regulisanje 12 reduktora, napraviti pritisak gasa u cilindru do početka
njegovog otvaranja;
- Zatvoriti ventil na balonu i štucnom 8 ispustiti gas iz kanala i crijeva aparata;
- Zaviti iglu 15 do početka otvaranja ventila za punjenje. Početak otvaranja ventila za punjenje
odrediti po kretanju strijelice monometra 10. Zavijanje igle vršiti oprezno da se ne bi oštetila
opruga ventila;
- Otvoriti ventil na balonu i zavrtnjom 12 reduktora razvući ventil do te mjere da bi se pritisak
po manometru složio sa veličinom pritiska, ukazanog na lenjiru (crtež 8.6) ili saglasno tablici 8.1;
- Izvrnuti iglu 15 (crtež 8.8), zatvoriti ventil na balonu, odvojiti aparat od ventila za punjenje.

60
 Crtež 8.8 – Aparat za punjenje cilindara vješanja:
1, 9, 11, 18 – dihtunzi; 2, 6, 17 – spojnice; 3, 5 – manometri; 4 – reduktor; 7 – ventil; 8 – štucna za ispuštanje gasa; 10
– manometar za kontrolisanje pritiska gasa u cilindru vješanja; 12 – zavrtanj za regulisanje reduktora; 13 – crijevo; 14 –
matrica; 15 – igla; 16 – prsten zaptivni

Tablica 8.1 – Pritisak gasa unutar potpuno otvorenog (istegnutog cilindra)

Cilindar vješanja Oznaka cilindra Pritisak gasa, MPa

Prednji 7513-2907020-20 2,8+-0,016
Zadnji 7513-2917020-20/021-20 1,06+-0,016

Ne preporučuje se vršiti profilaktičko punjenje cilindara uljem i ponovno punjenje azotom prije
nego što kiper predje 50-70 hiljada kilometara.

DA BI SE IZBJEGLO CURENJE GASA KROZ POKRETNO ZAPTIVANJE KRETAČE

ČUVANJE I TRANSPORTOVANJE NAPUNJENIH CILINDARA VJEŠANJA VRŠITI U
VERTIKALNOM POLOŽAJU, ODSTUPANJE OD VERTIKALE NE SMIJE DA PREVIŠAVA 30
STEPENI.

KADA KIPER PREĐE 60-70 HILJADA KILOMETARA TREBA IZVRŠITI PLANSKU

ZAMJENU METALO-PLASTIČNIH UMJETAKA DA BI SE IZBJEGLA VJEROVATNOĆA
MOGUĆEG RADA CILINDARA VJEŠANJA U REŽIMU “СТАЛЬ ПО СТАЛИ (ČELIK PO
ČELIKU)”.

61
 8.4. Prednja osovina
Prednja osovina – njome se upravlja i ona nije vodeća. Sastoji se od nosača 6 (crtež 8.9.),
desnog i lijevog točka 9 sa kočnicama i mehanizmom za okretanje, koji su spojeni između sebe
pomoću cilindričnih osovina 17.
Nosač prednje osovine je izvaren, kutijastog presjeka, sa zavarenim po krajevima izlivenim
nastavcima. Za nosač je zavarena centralna poluga prednjeg vješanja sa konzolama cilindara
okretanja, koja je zglobno spojena sa prečkom donjeg podstroja.
Obrtni breg 7 (crtež 8.10.) je spojen sa nosačem 36 preko osovine 17 (vidi crtež 8.9.), koja je
pričvršćena u nastavku nosača nepokretno pomoću ustavljača osovine 13. Obrtni breg se okreće
na osovini u četiri metalno-plastične čaure 16, koje su postavljene u gornje i donje ušice brega.
Čaure se podmazuju kroz prese-mazalice 15 i dihtuju manžetama 24.

Crtež 8.9. – Prednja osovina

1 – crijevo visokog pritiska; 2, 23 – ugaonici; 3, 5, 8, 10, 12 – cijevi; 4 - točak prednji sa kočnicama i mehanizmom za
okretanje udesno; 6 – nosač prednje osovine sa polugom; 7 – trodjelna cijev; 9 – točak prednji sa kočnicama i
mehanizmom za okretanje ulijevo; 11 – ventil sigurnosni; 13 – ustavljač osovine; 14 – čep; 15 – mazalica; 16 – čaura
osovine; 17 – osovina; 18 – navrtka; 19 – spona; 20 – bolcna; 21 – umetak; 22 – spojni ventil; 24 – manžeta

62
 Crtež 8.10. – Obrtni breg sa glavčinom, kočnicom i mehanizmom za okretanje
1 – graničnik; 2 – ručica za okretanje lijeva; 3 – čaura osovine; 4 – čaura rastavna; 5 – navrtka; 6, 22 – spajalice;
7 – obrtni breg lijevi; 8 – disk kočnice; 9, 11 – ležajevi; 10 – graničnik zapremine; 12, 15, 19, 24, 27, 41 – vijci; 13 –
glavčina prednjeg točka; 14 – prsten pritisni; 16 – čaura regulaciona; 17 – mehanizam davača spidometra; 18 –
zaptivni podmetač; 20 – poklopac prednje glavčine spoljašnji; 21 – zaptivač; 23 – točak; 25 – prsten; 26 – poklopac; 28
– regulacione šajbe; 29 – branik; 30 – umetci; 31 – ležaj; 32 – manžeta; 33 – poklopac prednje glavčine unutrašnji; 34
– prigušnica; 35 – svitak provodnika spidometra; 36 – nosač prednje osovine; 37 – prsten; 30 – kućište kočnice; 39 –
rascjepka; 40 – adometar; 42 – šajba; 43 – dodatak

63
 Oslonačni ležaj 31 (vidi crtež 8.10.), koji je postavljen u gornjoj ušici obrtnog brega 7 i
pričvršćen poklopcem 26 pomoću vijaka 27. Tri antifrikciona umetka 30, koji su postavljeni na
poklopcu 26 imaju ulogu klizećih ležajeva. Od okretanja umetci se zadržavaju pomoću oslonaca,
koji ulaze u otvor u obrtnom bregu i poklopcu. Za donje ušice obrtnog brega pomoću rascjepki 6 i
konusnih čaura pričvršćuje se obrtna poluga 2 upravljačkog trapeza. Za ograničenje vertikalnog
pomjeranja nosača prednje osovine sa čepom služi prsten 25. Za regulisanje zazora između
prstena i prednjeg dijela donje konzole cilindra vješanja namijenjene su regulacione šajbe 28
debljine 0,5 mm i 1,2 mm.
Za ograničavanje zapremine prilikom podmazivanja čaura čepa u donjoj ušici je postavljen
graničnik 1.
Glavčina prednjeg točka 13 sa pričvršćenim na njoj kočnim diskom 8 okreće se na rukavcu
obrtnog brega 7 na dva konusna valjkasta ležaja 9 i 11. Dihtovanje ležajeva ostvaruje se pomoću
manžete 32 i zaptivača 21. Prilikom sklapanja i održavanja prostor između valjkastih ležajeva,,
šupljine između ležajeva i graničnika zapremine 10, unutrašnje šupljine pritisnog prstena napuniti
mazivom.
U lijevom točku osovine postavljen je mehanizam davača spidometra 17, a u desnom po
narudžbi naručioca postavlja se adometar 40.
Prednja osovina je spojena sa donjim podstrojem pomoću centralnog zgloba, poprečne poluge i
cilindara vješanja.

8.5 Tehničko servisiranje prednje osovine

Tehničko servisiranje prednje osovine se sastoji iz periodičnog pregleda stanja, pričvršćivanja,

dograđivanja eksploatacionih materijala i regulisanja ležišta glavčine točka. Spisak primjenljivih
materijala za podmazivanje, periodičnost provjere i zamjenu maziva pogladajte u glavi “Tehničko
servisiranje”.

Sezonsko servisiranje (SO).

Pri sezonskom servisiranju:
- Regulisati kupasta ležišta glavčine točka.

Regulisanje kupastih ležišta glavčina točka.

Regulisanje kupastih ležišta glavčina točka u procesu eksploatacije izvršiti sledećim
redoslijedom:

- Podići ručnu kočnicu i podmentnuti oslonac pod zadnji točak da vozilo ne bi krenulo;
- Podići prednji dio kipera do potpunog odvajanja točka od poda i postaviti specijalni
podmetak pod okvire auto ramenjače..
- Skinuti spoljašnji poklopac glavčine prednjeg točka;
- Odvrnti dvanaest šrafova;
- Odvrnuti na 2-3 obrta šrafove ugrađene u otvore čepova za regulisanje;
- Odviti na 2-3 obrta čepove za regulisanje;
- Okretajući glavčinu u oba smijera, zategnuti 6 šarafa, ugrađenih u otvore čepova za
regulisanje u prstenu-stezaču, momentom 100 – 140 N.m (crtež 8.11);

64
 Crtež 8.11 – Zatezanje čepova za regulisanje

- Odvrnuti te šarafe na 22-28 stepeni;

- Zategnuti čepove za regulisanje momentom 100-140 N.m;
- Zategnuti svih 12 šarafa momentom 100-140 N.m (crtež 8.12);
- Pričvrstiti sve šarafe po dva (crtež 8.13);
- Postaviti spoljašnji poklopac glavčine prednjeg točka i pričvrstiti šarafima;
- Skinuti kiper sa podmetka, skloniti oslonce ispod zadnjih točkova.

Crtež 8.12 – Završno zatezanje šrafova prstena

sezača

Crtež 8.13 - Učvršćivanje šrafova prstena

sezača

65
 8.6. Točkovi i gume
Na damper se postavlja šest točkova, točkovi prednje osovine – obični, vodećeg mosta – dupli.
Točkovi se pričvršćuju na glavčinu pomoću stezača i zavornjeva sa navrtkama.
Točak se sastoji od oboda 9 (crtež 8.14.), dva ivična prstena 7, prstena za postavljanje 10 i
zaštitnog prstena 5. Između vijenaca udvojenih zadnjih točkova postavljen je razrezani elastični
prsten (crtež 8.15.).
Obod ima konusnu unutrašnju površinu za centriranje i postavljanje točka na glavčinu. Zaštitni
prsten je razrezani. Obod i prsten za postavljanje imaju konusne ivice na koje se stavljaju sa
nategom ivice gume (vidi crtež 8.14.).
Gume su bez unutrašnjih guma. Zaptivanje oboda sa prstenom za postavljanje koji se skida
ostvaruje se pomoću zaptivnog prstena 6.

Crtež 8.14. – Prednji točak

1 – ventil; 2 – stezač za pričvršćivanje točka;
3 – zavoranj; 4 – navrtka za pričvršćivanje točka;
5 – zaštitni prsten oboda točka; 6 – zaptivni prsten;
7 – ivični prsten; 8 – guma; 9 – obod; 10 – prsten
za postavljanje; 11 – produženi dio

Crtež 8.15. – Zadnji točak

1 – guma; 2 – obod; 3, 4 – ventili; 5 – matica za pričvršćivanje točka; 6 – zavoranj; 7 – stezač za pričvršćivanje točka;
8 – prsten za postavljanje; 9 – zaštitni prsten oboda točka; 10 – razrezani elastični prsten; 11 – zaptivni prsten; 12 –
produženi dio

66
 U otvor sa navojima na obodu zavrnuti ventil tipa БС. Da bi se napumpale gume i provjerio
pritisak u njima produženi dio prednjih 11 (vidi crtež 8.14.) i produženi dio 12 (vidi crtež 8.15.)
zadnjih unutrašnjih točkova su izvučeni napolje.
Na prednji točak se postavlja elastični produženi dio ventila УГ17-330, a na zadnji unutrašnji –
elastični produženi dio ventila УГ 17-1130. Prelazni i produženi dio imaju povećani presjek, zbog
toga za mjerenje pritiska u gumi standardnim manometrom treba na ventil ili produženi dio postaviti
adapter, koji se isporučuje uz damper.

Crtež 8.16- Postavljanje prednjih točkova

1 - podesni prsten; 2 - zatezni presten; 3 – matica pričvršćivanja točkova; 4 – pritiskivač prednjeg točka; 5 – krajni
prsten; 6 – zaptivni prsten; 7 – guma; 8 – gipki produžni kabl УГ 17-330; 9 – obod; 10 – prednja osovina; 11 –
prelaznik; 12 - kućište pokazivača pritiska prednjeg točka; 13 – ugaonik; 14 – matica; 15 – ploča pričvršćivanja ventila
točkova; 16 – zavrtanj; 17 - ventil

Da bi se ubrzalo pumpanje gume i ispuštanje vazduha iz nje kroz ventil БС i produženi dio УГ17
po narudžbi naručioca isporučuje se uređaj 11-3118010 УН-17 (crtež 8.16.).
Pumpanje ili iz ispuštanje vazduha iz gume pomoću uređaja УН-17 vrši se sledećim
redosledom:
- izvaditi kretaču 4 do kraja, povukavši je za zamajac 6;
- oslabiti nasadnu navrtku 10, navrnuti prelazni dio 11 na kućište ventila (produženog dijela) do
kraja i zategnuti nasadnu navrtku 10 rukom;
- spojiti crijevo sa izvora komprimiranog vazduha na pruključak 3 uređaja (loza K 1/2"). Prilikom
ispuštanja vazduha iz gume ne treba spajati izvor komprimiranog vazduha sa priključkom uređaja;
- odvrnuti poklopčić-ključić 8 sa razvodne komore kretače i staviti na razvodnu komoru adapter
14-3114250 za kontrolu pritiska vazduha običnim manometrom;

67
 Crtež 8.17. Zadnji točkovi
1 – unutrašnji točak; 2 – zadnji most; 3 – spoljašnji točak; 4, 12, 16, 18 – vijci; 5 – navrtka za pričvršćivanje točka;
6 – stezač zadnjeg točka; 7 – dvodjelni prsten; 8 – navrtka; 10 – prelazni dio; 11 – produžni dio elastični УГ 17-1130;
13 – poklopac zaštitni; 14 – obloga zaštitna; 15 – kućište davača pritiska zadnjeg točka; 17 – ploča za pričvršćivanje
kućišta davača

- pritiskom na zamajac 6 pomjeriti kretaču 4 da dodiruje cangu 2 sa prelaznim dijelom ventila

(produženog dijela). Nastavljajući pritisak na zamajac 6 okrenuti ga da se poklopi žljeb cange sa
prelaznim dijelom ventila (produženog dijela). O tome da se poklapa canga sa prelaznim dijelom
ventila svjedočiće dodatno pomjeranje kretače. Pritiskom na zamajac uređaja pomjeriti zaustavni
prsten 1 u žljeb na prelaznom dijelu ventila;
- okretanjem zamajca suprotno kretanju kazaljke na satu, odvrnuti prelazni dio iz kućišta ventila
i izvaditi kretaču sa prelaznim dijelom ventila do kraja;
- napumpati gumu do potrebnog pritiska (ispustiti vazduh iz gume). Kontrola pritiska se vrši
manometrom, koji se isporučuje sa damperom. U slučaju da nije hermetičan konusni spoj sklopa
«priključak uređaja – nastavak crijeva» i «ventil - prelazni dio uređaja» dozvoljena je primjena
sredstva za hermetizaciju;
- pritiskom na zamajac pomjeriti kretaču do kontakta prelaznog dijela ventila sa kućištem.
Okrećući zamajac u pravcu kretanja kazaljke na satu, zavrnuti prelazni dio ventila u kućište do
kraja i zatim naglo povući zamajac, kako bi se oslobodio zaustavni prsten 1;
- odvojiti izvor komprimiranog vazduha, oslabiti nasadnu navrtku 10, odvrnuti prelazni dio 11 i
skinuti uređaj sa ventila;
- provjeriti hermetičnost spojeva «prelazni dio ventila (produženog dijela) – kućište ventila
(produženog dijela) i «prelazni dio ventila (produženog dijela) – razvodnik»;
- zavrnuti na ventil poklopčić-ključić

Crtež 8.18. – Uređaj za pumpanje guma

1 – zaustavni prsten; 2 –canga; 3 – priključak; 4 – kretača; 5 – kućište; 6 – zamajac; 7 – razvodnik; 8 – poklopčić-
ključić; 9 – usmjeravajuća navrtka; 10 – nasadna navrtka; 11 – prelazni dio

68
 8.7 Tehnilčko servisiranje točkova i guma

Tehničko servisiranje i briga o točkovima i gumama se sastoji iz kontrole i pritezanja

učvršćujućih veza, provjere I dovođenja do norme unutrašnjeg pritiska u gumama, a takođe iz
provjere tehničkog stanja guma I ivica vizuelnim pregledom.

Svakodnevno tehničko servisiranje (EO).

Pri svakodnevnom tehničkom servisiranju:

- Svakodnevno prije upotrebe vozila provjeriti spoljašnjim pregledom stanje čvrstine

točka i po potrebi pritegnuti matrice. Pri zamjeni točka matrice zatezati poslije prve vožnje
postupkom prikazanim u prilogu B. Dalje, zatezanje matrica vršiti nakon 2-3 vožnje do
stabilizacije postupka zatezanja na svim matricama.
- Provjeriti pritisak vazduha u gumama. Visina unutrašnjeg pritiska u gumi pri njenoj
temparaturi, jednakoj temparaturi okoline, mora biti (0,6+-0,025) MPa za diagonalne i (0,725
+- 0,025) MPa za radialne gume firme «Bridžston», pri postavljanju radialnih guma drugih
firmi pritisak određuje sam proizvođač guma.

Visinu unutrašnjeg pritiska u gumi može odrediti sam proizvođač guma.

Provjeru pritisk vazduha u zagrijanoj gumi vršiti svakodnevno po završetku smjene na
nenatovarenom kiperu manometrima , koji su prošli metrologijsku provjeru. Pritisak u zagrijanoj
gumi ne smije preći normu hladnog stanja za više od 0,11 MPa. Ako je pritisak u zagrijanoj gumi
veći od dopuštenog, razjasniti i otkloniti razlog povišenog pritiska (loše tehničko stanje gume,
pretovarenost, povišena brzina i visok stepen eksploatacije).
U slučaju da se razlog povišenog pritiska ne ustanovi, gumu ohladiti do temparature okoline ili
garažne prostorije i provjeriti pritisak u njoj na ekvivalent morme.
Ne dozvoljavati eksploataciju kipera kod kojih pritisak vazduha u zagrijanim gumama prelazi
dozvoljeno. Kategorički je zabranjena korekcija pritiska vazduha u zagrijanoj gumi.
Kad se u hladnoj gumi uspostavi normalan pritisak, obaviti popravku saglasno tablici 8.2 u
zavisnosti od razlike temparature okoline i prostorije. Ako je temparatura okoline veća od
temeparature prostorije, popravka se isčitava iz veličine nominalnog pritiska i ako je niži – dodaje
se.

Tablica 8.2 – Popravka ka nominalnom pritisku vazduha u gumi u zavisnosti od razlike temparature okoline
i garažne prostorije
Razlika temparatura, 10 20 30 40 50 60
stepeni Celzijusa
Popravka ka nominalnom 0,02 0,03 0,05 0,07 0,08 0,1
pritisku u gumi, MPa

Svojevremeno udaljiti iz zareza protektora kamenje i druge strane predmete.

Zabranjuje se korišćenje kipera kod kojih gume imaju:

- Istrošenost crteža, protektor, kod kojeg je preostala visina po indikatoru istrošenosti jednaka
0 mm;
- Razdvajanje protektora i nadutost omotača guma nezavisno od razmjera;
- Lom i raslojavanje žičanog kalupa;
- Prsnuća protektora koji dostižu do konopca;
- Posjekotine i oštećenja sa povrijedama slojeva konopca žičanog kalupa;
- Neispravni ventili i razvodnici, a takođe ventili bez poklopca i zagušivača;
69
 - Pritisak vazduha , koje ne odgovara ustanovljenim normama. Pri postavljanju gume na kiper
paziti da razlika u spoljašnjim diametrima sparenih guma ne prelazi 24 mm.
Premještanje guma vršiti samo u slučaju njihovog oštećenja, neravnomjerne istrošenosti ili
neophodnosti pravilnog izbora sparenih guma.
Pri korštenju kipera paziti da bi se rudnički putevi i prilasci bagerima održavali u stanju koje
ne dozvoljava oštećenje guma.
Na parkinzima ne smije biti produkata od nafte i drugih materija koje oštećuju gumu.
Ne dozvoljavati natovarenom kiperu zadržavanje na parkingu duže od dva dana. U slučaji
konzervacije, kiper mora biti postavljen na podmetke koji obezbjeđuju puno rasterećenje
guma.

8.8. Montaža i demontaža točkova i guma

Za demontažu točkova treba podići i staviti na podmetač odgovarajući dio dampera. Prije
odvrtanja navrtki za pričvršćivanje prednjeg točka da bi se izbjegli nesrećni slučajevi treba ispustiti
vazduh iz gume.
Prije razdvajanja zadnjih duplih točkova vazduh obavezno ispustiti iz obje gume. Pomenutog
zahtjeva treba se obavezno pridržavati prilikom svih radova, koji su povezani sa razdvajanjem ili
skidanjem točkova. Prilikom eksploatacije točkova u zaštitnom dijelu oboda mogu se pojaviti
naprsline. Ako se u gumi nalazi vazduh, onda prilikom oslobađanja točka može doći do iznenadnog
pucanja oboda, što može dovesti do nesrećnih slučajeva.
NE POČINJATI SKIDANJE TOČKOVA DOK SE NE UVJERIMO DA NEMA VAZDUHA U
GUMI. TO JE OPASNO!
Za skidanje prednjeg točka odvrnuti navrtke i skinuti stezače. Prilikom odvrtanja navrtki točak
treba pridržavati napravom sa sajlama. Za skidanje zadnjih točkova djelimično odvrnuti navrtke i
pomaći stezače. Uvjeriti se da se stezači mogu slobodno pomjerati, odvrnuti navrtke potpuno i
skinuti stezače, držeći točak pomoću naprave sa sajlama.
Prilikom skidanja i postavljanja točkova treba paziti da se ne oštete prelazni i produženi dijelovi
ventila.
Montaža i demontaža guma vrši se na ispitnom stolu za montažu guma, koji obezbjeđuje
postepeno i ravnomjerno nalijeganje opterećenja na dijelove točka, pridržavajući se instrukcije za
ispitni sto.
Nije dozvoljeno izbijanje oboda točka iz gume udarcima maljem, kako bi se izbjegle pojave
deformacije dijelova točka i naprsline.
Prije montaže provjeriti kompletnost gume i dijelova točka i izvršiti sklapanje točka sa gumom
samo odgovarajuće veličine.
Dozvoljeno je vršiti montažu guma samo na točkove, kod kojih je sačuvana ofarbanost dijelova,
kako sa spoljašnje tako i sa unutrašnje strane. Upotreba dijelova točkova, koji su počeli da
korodiraju može da dovede do njihovog oštećenja prilikom vožnje, što može biti uzrok nesrećnih
slučajeva. Osim toga upotreba neofarbanih dijelova točkova otežaće ne samo montažu, već i
kasniju demontažu, pošto na neofarbane površine ivice guma se lijepe jače, nego na ofarbane.
Prije montaže vizuelnim pregledom provjeriti stanje gume. Njena unutrašnja površina treba da
bude čista i suva. Ivice gume ne smiju imati ostataka taloga. Postojanje vlage, blata i taloga gume
mogu biti uzrok otežanog ili nemogućeg u kasnijem periodu ispuštanja vazduha iz gume zbog
zapušenosti kanala ventila.
Pažlujivo provjeriti stanje elemenata oboda točka, a posebnu pažnju posvetiti da nema
naprslina po kanalima za zaštitne i zaptivne prstenove po ivicama ivične osnove i prstena za
postavljanje, po zavarenim spojevima zaštitnog dijela oboda i ivične osnove na obod. Da bi se
otkrile naprsline preporučuje se da se primijeni vizuelna metoda kontrole, magnetna ili zvučna
defektoskopija. Prilikom vizuelne kontrole može se koristiti lupa za povećavanje.

70
 Nije dozvoljeno upotrijebiti u eksploataciju obod i druge dijelove točkova, koji imaju defekte kao
što su naprsline, koji su zarđali i imaju naslage boje na mjestima kontakta sa gumom i drugim
dijelovima točka, kao i sa poremećenom geometrijom (povećana ovalnost ivičnog prstena i oboda,
savijanje zaštitnog prstena, udubljena od udara, hrapavost metala i tome slično).
Ne treba koristiti obode sa lošim stanjem zaštitnog kanala i zaštitnog prstena sa prethodno
navedenim defektima, pošto prilikom pumpanja gume može doći do spontane demontaže.
Nečiste dijelove točka, naročito mjesta postavljanja guma, obod i mjesta ventilskog otvora treba
očistiti od prljavštine i rđe metalnom četkom, odmastiti i ofarbati. Kada se izbriše više od 25% farbe
dijelova točkova treba izvršiti potpuno farbanje, koristeći osnovne boje i emajle, koji su namijenjeni
za metal.
Pumpanje guma vrši se na ispitnom vulkanizerskom stolu, sa fiksiranim pritisnim uređajem na
kretači cilindra snage, koji obezbjeđuje bezbjedno izvođenje radova, sledećim redosledom:
- prethodno napumpati gumu vazduhom do pritiska od 0,08 – 0,1 MPa i provjeriti da li je
pravilno montirana guma na obod;
- napumpati gumu vazduhom do pritiska koji je na 1,2 – 1,25 veći od radnog, kako bi se
obezbijedilo ravnomjerno nalijeganje ivice gume na ivicu oboda i tako držati 10 – 15 minuta;
- smanjiti pritisak u gumi do preporučenog radnog pritiska i provjeriti hermetičnost, a zatim
nasuti u kanal bočne ivice rastvor od sapunice. Hermetičnost spojeva ventil – obod i razvodna
komora – razvodnik se provjerava rastvorom od sapunice;
- smanjiti pritisak vazduha u gumi do 0,08 – 0,1 MPa odvojiti i skinuti točak sa stola.
Hermetičnost druge ivice se provjerava analogno, samo se točak postavlja sa zaštitnim
prstenom prema dole.
Konačna ocjena hermetičnosti točka u kompletu sa gumom vrši se manometrom nakon
smanjenja pritiska u toku 24 sata. Smanjivanje pritiska posle toga nije dozvoljeno.
Pritisak vazduha u gumi se dovodi do radnog tek pošto se točak postavi na glavčinu. Pored
gume, koja se pumpa, ne treba da se nalaze ljudi.
Prilikom montaže gume na obod treba biti jako oprezan da se ne bi oštetile ivice gume,
zaptivnog prstena i elemenata oboda, koji obezbjeđuju hermetičnost spojeva. Nije dozvoljena
ponovna upotreba zaptivnog prstena. Nije dozvoljeno korištenje otvora za ventil za vješanje oboda.
Da bi se zaštitili razvodnici od prljavštine i oštećenja na prelaznim dijelovima ventila i
produženih dijelova treba da budu poklopčići.
Prilikom transportovanja gume ne dozvoliti oštećenje njenih ivica. Vezivanje gume vrši se
mekim trakastim vezačem, čija je širina najmanje 140 mm. Ne treba vezivati gume kukom za ivicu,
vezačima od užeta ili lanca, kao ni užetom za vezivanje zaštitnog elementa ivice.
Transportovanje i čuvanje guma se vrši u vertikalnom položaju. Montirane gume čuvati kad je
pritisak vazduha u njima 0,08 – 0,10 MPa.
Točak na glavčinu prednjeg točka se postavlja sledećim redosledom:
- okrenuti glavčinu tako da žljeb dođe prema dole i staviti točak na glavčinu, tako da se poklopi
graničnik oboda sa žljebom glavčine;
- postaviti gornji i donji, a zatim lijevi i desni stezač i pritegnuti navrtke;
- postaviti ostale stezače i pritegnuti navrtke. Navrtke pritezati dijametralno suprotno kako bi se
obezbijedilo pomjeranje točka prilikom udaranja u bočne strane gume najviše 10 mm;
- pritegnuti navrtke momentom od 1150 – 1300 N.m. Poslije pritezanja navrtki napumpati gumu
do potrebnog pritiska.
Zadnje točkove postaviti sledećim redosledom:
- provjeriti prije postavljanja unutrašnjeg točka hermetičnost spojeva ventila sa produženim
dijelom pomoću rastvora od sapunice. Pritiskom na jezgro razvodnika produženog dijela uvjeriti se
da iz njega izlazi vazduh. Ako vazduh ne izlazi, razjasniti uzrok i otkloniti kvar ili zamijeniti
produženi dio;
- staviti na glavčinu, sa žljebom okrenutim nadole, unutrašnji točak, sa produženim dijelom
ventila, razrezani prsten i spoljašnji točak;

71
 Postaviti stezače i pritegnuti navrtke za pričvršćivanje točkova momentom od 800 – 900 N.m
postepeno u 3 – 4 puta po krstastoj šemi (naizmjenično dijametralno suprotne);
- napumpati gume do potrebnog pritiska. Pomjeranje točka prema bočnim stranama gume ne
treba da bude preko 10 mm.
Ponovno pritezanje navrtki za pričvršćivanje točkova prednje osovine i zadnjeg mosta izvršiti
poslije prve vožnje, a kasnije nakon 2 – 3 vožnje do stabilizacije momenta pritezanja svih navrtki.
Detaljniji opis o skidanju točkova, rasklapanju, sklapanju i stavljanju vidi u uputstvu za remont.

8.9. Sistem za automatsku kontrolu pritiska u gumama

Na osnovu narudžbe korisnika na dampere se postavlja sistem za automatsku kontrolu pritiska

u gumama. Uputstvo za eksploataciju sistema se prilaže u kompletu sa dokumentacijom za
eksploataciju.
Montaža prenosnih modula, uključivanje davača pritiska i razvodjenje provodnika na donjem
podstroju dampera prikazano je na crtežu 8.17., postavljanje kućišta davača pritiska na prednjim i
zadnjim točkovima sa sklopovima i dijelovima sistema prikazano je na crtežima 8.18. i 8.19.

72
 Crtež 8.19. Montaža sistema za kontrolu pritiska u gumama
1, 10 – čaure; 2 – vijci; 3 – podloška; 4 – šajba; 5 – klemer; 6, 7, 11, 21 – svitkovi provodnika; 8 – prenosni modul
prednjih točkova; 9, 19 – obloga zaštitna; 12 – stega kablova; 13 – poklopac vođice; 14 – prenosni modul zadnjih
točkova, 15 – spona; 16 – crijevo; 17 – cijev; 20 – obujmica elektromontažna
I – prema baznom modulu; II – prema davaču unutrašnjeg točka; III prema davaču spoljašnjeg točka

73
 Montaža kućišta davača pritiska prednjih točkova:
Montaža kućišta davača pritiska prednjih točkova vrši se sledećim redosledom:
- poslije postavljanja i pričvršćivanja točka odvrnuti iz produženog dijela 4 (crtež 8.18.) prelazni
dio 8;
- zavrnuti spojni elemenat 3 u produženi dio 4;
- zavrnuti prelazni dio u kućište davača pritiska 5 prednjeg točka;
- pomoću nasadnih navrtki spojiti produženi dio 6 sa spojnim elementom 3 i kućištem davača
pritiska 5;
- napumpati točak do nominalnog pritiska;
- provjeriti hermetičnost loznih spojeva pomoću rastvora od sapunice;
- pričvrstiti kućište davača pritiska na gglavčini prednjeg točka navrtkom 7.
Analogne operacije izvršiti na drugom točku.

Crtež 8.20. – Postavljanje kućišta davača pritiska prednjih točkova

1 – točak sa gumom; 2 – obrtni breg; 3 – spojni elemenat; 4, 8 – produženi dio elastični УГ 17-330; 5 – kućište davača
pritiska; 7 – navrtka; 8 – prelazni dio

Montaža kućišta davača pritiska zadnjih točkova

Montaža kućišta davača pritiska zadnjih točkova vrši se sledećim redosledom:
- poslije postavljanja i pričvršćivanja točka odvrnuti iz produženog dijela 10 (crtež 8.19) i ventila
9 prelazne dijelove 6;
- zavrnuti prelazne dijelove 6 u kućište davača pritiska 2;
- pomoću nasadnih navrtki spojiti kućište davača pritiska 2 sa produženim dijelom 10 i ventilom
9;
- napumpati točkove do nominalnog pritiska;
- provjeriti hermetičnost loznih spojeva pomoću rastvora od sapunice;
- pričvrstiti kućišta davača pritiska navrtkama za ploče na koje se pričvršćuju davači 3, pošto se
prethodno reguliše šajbama 8 položaj ploče u odnosu na obod za spoljašnji točak;
- pričvrstiti vijcima 7 ploču 3 za obod;
- postaviti zaštitnu oblogu 4 i pričvrstiti je vijcima 1 i 5.
Analogne operacije izvršiti na dva druga točka zadnjeg mosta.

74
 Crtež 8.19. – Postavljanje kućišta davača pritiska zadnjih točkova:
1, 5, 7 – vijci; 2 – kućište davača pritiska; 3 – ploča za pričvršćivanje davača; 4 – obloga zaštitna; 6 – prelazni dio; 8 –
šajbe; 9 – ventil; a0 – produženi dio

75
76
 9. UPRAVLJAČ
Upravljač dampera je hidraulično-prostornog tipa, sa unutrašnjom hidrauličnom povratnom
vezom. On uključuje hidraulični upravljački mehanizam A1 (crtež 9.1.), koji je spojen kardanskim
vratilom sa vratilom stupa volana, pojačivač toka ulja A2, kolektor A5, aksijalno-klipnu pumpui H1
promjenljive snage, tri pneumo-hidro-akumulatora AK3 – AK5, dva hidraulična cilindra Ц11 i Ц12,
filtere Ф2, Ф3, Ф5, rezervoar za ulje i vodove za ulje.
9.1. Princip rada hidrauličnog pogona
Poslije paljenja motora struja radne tečnosti sa aksijalno-klipne pumpe H1, kroz filter Ф3 i
povratni ventil KO7 se dovodi kroz kolektor A5 na pojačivač toka A2. Iz kolektora radna tečnost
dolazi na punjenje pneumo-hidro-akumulatora upravljača i radnog sistema za kočenje. Pneumo-
hidro-akumulatori su namijenjeni za akumuliranje pod pritiskom radne tečnosti, koja dolazi u
hidraulični sistem upravljača za njegovo napajanje, a takođe u slučaju havarije, kada iz nekog
razloga bude prekinut dovod radne tečnosti od pumpe.
Postojanje u hidrauličnom sistemu pneumo-hidro-akumulatora omogućava da se u slučaju
iznenadnog gašenja motora ili kvara pumpe dosta brzo okrenu upravljački točkovi iz srednjeg
položaja u krajnji i da se vrate nazad radi dolaska na bezbjedno mjesto i zaustavljanja dampera.
Na hidraulični razvodnik P1 upravljačkog mehanizma radna tečnost dolazi preko pojačivača
toka A3, kojim se upravlja tim istim hidrauličnim razvodnikom.
Kad je volan u neutralnom položaju (kad nema okretanja) i kada radi motor radna tečnost od
pumpe i pneumo-hidro-akumulatora dolazi kroz hidrauličnu liniju HP na prioritetni ventil P5
pojačivača toka A2 i dalje kroz hidrauličnu liniju se dovodi na hidraulični razvodnik P3 pojačivača
strujanja i na zatvoreni hidraulični razvodnik P1 hidrauličnog upravljačkog mehanizma A1.
Prilikom okretanja volana ulijevo zasun hidrauličnog razvodnika P1 upravljačkog mehanizma se
okreće i omogućava da ulje prođe kroz hidraulični razvodnik P1 upravljačkog mehanizma i da
okrene rotor. Sa druge strane rotora ulje prolazi kroz otvore u hidrauličnom razvodniku bloka
upravljanja upravljača i dolazi u hidrauličnu liniju L i dalje na hidraulični razvodnik za izbor pravca
P2 pojačivača toka. Prema rastu pritiska u hidrauličnoj liniji L ulje prolazi isto tako u šupljinu opruge
zasuna hidrauličnog razvodnika P2. Pod pritiskom ulja zasun hidrauličnog razvodnika P2 se
pomjera u desnu stranu (prema šemi). To pomjeranje omogućava da ulje prođe kroz kanale u
zasunu hidrauličnog razvodnika P2 na hidraulični razvodnik P3 i kroz prigušni otvor na prednji dio
njegovog zasuna.
Pod pritiskom ulja zasun hidrauličnog razvodnika P3 se pomjera u lijevu stranu (prema šemi) i
otvara u košuljici postojeći u njoj otvor upravo onoliko, koliko je potrebno da propusti ulje koje
dolazi sa bloka upravljanja upravljača kroz hidraulični razvodnik P2.
Istovremeno, kao rezultat pomjeranja zasuna hidrauličnog razvodnika P3 otvaraju se otvori u
zoni gdje se postavlja opruga tog hidrauličnog razvodnika i ulje iz prioritetnog ventila P5 dolazi u
šupljinu zasuna hidrauličnog razvodnika P3. Pod pritiskom ulja, koje dolazi iz prostora oko zasuna
hidrauličnog razvodnika P3 pomjera se zasun hidrauličnog razvodnika P4 u odnosu na njegovu
oprugu, što omogućava da se kroz dodatni niz otvora u zasunu hidrauličnog razvodnika P3 usmjeri
dopunska količina ulja u šupljinu zasuna hidrauličnog razvodnika P4. Ukupna količina ulja, kroz
hidraulični razvodnik P3 pojačivača strujanja ulja kroz potisne linije dovodi se u klipnu prostor oko
lijevog hidrauličnog cilindra okretanja Ц11 i prostor oko kretače desnog hidrauličnog cilindra
okretanja Ц12. Dolazi do okretanja upravljačkih točkova ulijevo. Iz suprotnih prostora hidrauličnih
cilindara ulje se istiskuje nazad u pojačivač toka i kroz hidraulični razvodnik P2 kroz liniju HT se
izliva u hidraulični rezervoar.
Prilikom okretanja volana udesno ulje prolazi kroz hidraulični razvodnik P1 mehanizma
upravljanja i dolazi u hdrauličnu liniju R i dalje na hidraulični razvodnik P2 pojačivača toka. Pod
pritiskom ulja zasun hidrauličnog razvodnika P2 se pomjera u lijevu strane (prema šemi).
Kroz pojačivač toka ulje prolazi isto tako, kao i prilikom okretanja u lijevu stranu.

77
 Ukupna količina ulja kroz hidraulični razvodnik P3 pojačivača toka kroz potisne hidraulične linije
se dovodi u klipni prostor oko desnog hidrauličnog cilindra okretanja Ц2 i prostor oko kretače
lijevog hidrauličnog cilindra okretanja Ц1. Dolazi do okretanja upravljačkih točkova udesno.

Crtež 9.1. – Principijelna hidraulična šema upravljača

H1 – aksijalno-klipna pumpa promjenljive snage; A1- hidraulični mehanizam upravljanja; A2 – pojačivač toka; A5 –
kolektor; HM1 – hidraulični motor upravljačkog mehanizma; P1 – hidraulični razvodnik upravljačkog mehanizma; P2 –
hidraulični razvodnik izbora pravca okretanja; P3, P4 – hidraulični razvodnici pojačivača strujanja; P5 – prioritetni ventil;
P8 – hidraulični razvodnik za pražnjenje pneumo-hidro-akumulatora; AK3-AK5 – pneumo-hidro-akumulatori; Ф2, Ф3,
Ф5 – filteri; K1 – potporni ventil; KO1, KO2, KO3, KO4, KO5, KO6, KO7 – povratni ventili; KП1, КП2, КП3 – sigurnosni
ventili; ДД3 – davač pritiska; Ц11 Ц12 – hidraulični cilindri okretanja
I – u kočni hidraulični sistem; II – u hidraulični sistem mehanizma za kipanje

78
 Iz suprotnih šupljina hidrauličnih cilindara ulje se istiskuje nazad u pojačivač toka i kroz
hidraulični razvodnik P2 kroz hidrauličnu liniju HT izliva u hidraulični rezervoar.
U pojačivaču strujanja postavljeni su isto tako sigurnosni ventili КП1 i КП2, koji su namijenjeni
za skidanje ekstremalnih veličina pritiska u hidrauličnim cilindrima u vanrednim situacijama. Ako
nema okretanja zasun hidrauličnog razvodnika za izbor pravca P2 se nalazi u neutralnom
srednjem položaju i zatvara prolaz ulja iz hidrauličnih cilindara. To stvara hidraulični «zatvarač» na
hidrauličnim cilindrima okretanja i sprečava njihovo pomjeranje.
Prilikom nailaska na prepreku, koja izaziva ekstremalno opterećenje, koje teži da okrene točak
ulijevo, raste pritisak ulja u suprotno dejstvujućim šupljinama hidrauličnih cilindara. Sigurnosni
ventili su podešeni na pritisak od 24 MPa i kada se postigne taj pritisak ventil se otvara i spaja
navedene šupljine hidrauličnih cilindara sa izlivnom hidrauličnom linijom. U isto vrijeme u suprotnim
prostorima oko hidrauličnih cilindara pritisak će postati manji od atmosferskog. Za izjednačavanje
pritiska ulja u šupljinama hidrauličnih cilindara u pojačivaču toka su postavljeni povratni ventili KO2
i KO3, koji propuštaju ulje u hidraulične cilindre sa izlivne hidraulične linije.
Pritisak radne tečnosti u hidrauličnom sistemu upravljača određuje se podešavanjem ventila,
koji su postavljeni u pumpama i treba da iznosi 16 – 16,5 MPa.
Prilikom okretanja upravljačkih točkova na damperu kada stoji i kada je potreban maksimalan
pritisak u hidrauličnom sistemu upravljača i minimalan kapacitet pumpe na niskim obrtajima motora
moguće je smanjivanje efektivnosti upravljača («težak volan»). Ta pojava ima pozitivan efekat sa
tečke gledišta očuvanja guma.

9.2. Sklopovi upravljača

Stup upravljača. Radi lakšeg rada vozača stup

volana (crtež 9.2. ima regulaciju prema uglu nagiba i
po visini. Regulisanje prema uglu nagiba ostvaruje se
poslije okretanja ručice 6 nadole. Regulisanje po visini
ostvaruje se poslije okretanja ručice 6 prema sebi

Crtež 9.2. – Mehanički pogon hidrauličnog

upravljačkog mehanizma
1-hdraulični upravljački mehanizam; 2 – kardansko vratilo;
3 – stup upravljača; 4 – volan; 5 – ručica za regulisanje stupa
upravljača prema uglu nagiba; 6 – ručica za regulisanje stupa
upravljača po visini

Kardansko vratilo upravljača (crtež 9.3.) spaja između sebe vratilo stupa upravljača sa
vratilom hidrauličnog upravljačkog mehanizma, na koji se pričvršćuje pomoću klinova 9 i steznih
vijaka.
Kardansko vratilo se sastoji od dva kardana 1, cijevi 3 i klinastog vratila 6. Klinasti spoj je
zatvoren zaštitnom spojnicom 5, koja je pričvršćena na vratilu i cijevi pomoću žičanih rascjepki 4.
Kardan se sastoji od dva klizača 7, krstače 11 sa sigurnosnim ventilom 9 i četiri igličasta ležaja 14,
koji su upresovani u otvore klizača i fiksirani zaustavnim prstenovima 13. Zaptivač na prednjem
kraju 12 zadržava u ležaju mazivo i čuva ga od nečistoće. Klizači, koji su spojeni sa cijevi i
klinastim vratilom, prilikom sklapanja nalaze se u istoj ravni.
Mazivo, koje je stavljeno u klinasti spoj i igličaste ležajeve, obezbjeđuje rad kardanskog vratila u
toku čitavog radnog vijeka dampera, sve di generalnog remonta.

79
 Crtež 9.3. – Kardansko vratilo upravljača
1 – kardanski zglob; 2 – stezni vijak; 3 – cijev; 4 – žičana rascjepka;
5 – zaštitna spojnica; 6 – klinasto vratilo; 7 – klizač; 8 – čep;
9 – sigurnosni ventil; 10 – klin; 11 – krstača; 12 – prednji zaptivač;
13 – zaustavni prsten; 14 – igličasti ležaj

Hidraulični upravljački mehanizam (pumpa-dozator) (crtež 9.4.) sastoji se od dva

elementa: razvodnog bloka 2 i hidrauličnog motora 1 povratne sprege.
Razvodni blok 2 se sastoji iz kućišta 17, zatika 12, košuljice 9, kombinovanog zaptivača 14 u
sastavu gumenog i zaštitnog prstena, oslonačnog ležaja 15 i skupljača prašine 13, upresovanog u
prstenasto proširenje u gornjem dijelu kućišta.
Zatik zauzima fiksirani položaj u košuljici pomoću štifta 10 i pločastih opruga 11, koje su
ubačene kroz žljebove zatika i košuljice i ima mogućnost da se u određenom momentu okreće u
odnosu na košuljicu za ugao od 15o na obje strane.
Potisni i izlivni kanal razvodnog bloka podijeljeni su između sebe povratnim ventilom 16.
Hidraulični motor 1 povratne sprege sastoji se od vijenca 5, zvijezde 6, poklopca 4 i razvodnog
diska 7. Momenat obrtanja od zvijezde prema paru zatik-košuljica ili suprotno prenosi se
kardanoom. Svi elementi hidrauličnog motora povezuju se sa kućištem pomoću sedam vijaka 3.
Hermetičnost između hidrauličnog motora i razvodnog bloka ostvaruje se pomoću gumenih
zaptivnih prstenova 18 i 19.
Uključivanje pumpe-dozatora na hidraulični sistem upravljača ostvaruje se pomoću četiri lozna
otvara na kućišti 17 razvodnog bloka 2: P, T, L i R.
U neutralnoj poziciji zatika 12 sa košuljicom 9 radna tečnost, koja se dovodi napojnom pumpom
u liniju P hidrauličnog upravljača dolazi kroz kanale kućišta i rupe na košuljici i zatiku u liniju T, a
odatle se izliva u hidraulični rezervoar.
Prilikom okretanja volana tečnost iz potisne hidraulične linije kroz košuljicu i zatik se dovodi u
hidraulični motor povratne sprege. Pritom zvijezda 6 hidrauličnog motora, strujom tečnosti, koja
dolazi u hidraulični motor i dalje u cilindričnu liniju se okreće i dalje pomoću kardana 8 i štifta 10
okreće košuljicu 9 u stranu okretanja zatika 12. Razvodnik se pomjera i i spaja potisne linije od
pumpi sa odgovarajućim šupljinama hidrauličnih cilindara okretanja. Upravljački točkovi se okreću.
Prilikom zaustavljanja okretanja zatika 12 i njegovog zadržavanja dolazi do okretanja košuljice
9 prema polaznom položaju do momenta smanjenja pritiska u liniji P do veličine, koja je manja od
spoljašnjeg opterećenja i prekida se okretanje mašine. Prilikom otpuštanja zatika 12 pod dejstvom
pločastih opruga dolazi do njegovog okretanja u polazni položaj u odnosu na košuljicu i do
potpunog rasterećenje pumpe na izlivanje.
U potisnoj hidrauličnoj liniji upravljača postavljen je filter sa kompletom mrežastih elemenata,
koji odvajaju mehaničke primjese veličine preko 0,063 mm.

80
 Crtež 9.4. – Hidraulični upravljač
1 – hidraulični motor povratne sprege; 2 – razvodni blok; 3 – vijak; 4 – poklopac; 5 – vijenac; 6 – zvijezda; 7 – razvodni
disk; 8 – kardan; 9 – kušuljica ; 10 – štift; 11 – pločaste opruge; 12 – zatik; 13 – skupljač prašine; 16 – kombinovani
zaptivač; 15 – oslonačni ležaj; 16 – povratni ventil; 17 – kućište; 18, 19 – zaptivni prstenovi
P – potisna linija; T – izlivna linija; L i R – odgovarajuće cilindrične linije za okretanje ulijevo i udesno

Pojačivač toka je namijenjen za prenos velike količine ulja kroz hidraulične cilindre, koje je
potrebno za obezbjeđenje rada upravljača. Pojačivačem toka upravlja hidraulični mehanizam
upravljanja. Pojačivač toka (crtež 9.5.) uključuje prioritetni ventil 10, zatik pojačivača 8, zatik izbora
pravca okretanja 6, sigurnosni ventil 11 za regulisanje maksimalnog pritiska u hidrauličnom
sistemu, sigurnosne ventile protiv udara 1 i 5, a takođe povratne ventile.
U neutralnom položaju volana radna tečnost sa pumpi dolazi u šupljinu HP prioritetnog ventila
10 i iz njega kroz kanal P dovodi se na hidraulični upravljač, čiji se zatik nalazi u zatvorenom
položaju.
Prilikom okretanja volana radna tečnost iz hidrauličnog upravljača pod pritiskom dolazi na zatik
6 u šupljinu L ili R (u zavisnosti od pravca okretanja). Prema rastu pritiska u tim šupljinama radna
tečnost takođe prolazi kroz prigušni otvor C u šupljinu opruge hidrauličnog razvodnika. Pod
pritiskom radne tečnosti zatik hidrauličnog razvodnika 6 se pomjera i radna tečnost iz šupljine B
zatika 6 dolazi u šupljinu D zatika pojačivača.
Iz šupljine D radna tečnost kroz otvor u košuljici 8, kanal između košuljice i zatika 9 dolazi u
otvor G, gdje je ona upočetku blokirana. Osim toga radna tečnost kroz spoljašnje proširenje
košuljice 8 dolazi u šupljinu H i kroz prigušni otvor J na prednji dio košuljice 8. Pod pritiskom radne
tečnosti iz hidrauličnog mehanizma upravljanja dolazi u šupljinu Q ventila 6.
Kao rezultat pomjeranja košuljice 8 otvaraju se otvori E, što omogućava radnoj tečnosti da
prođe iz prioritetnog ventila 10 u unutrašnju šupljinu košuljice 8. Pritiskom radne tečnosti, koja
dolazi u unutrašnju šupljinu kašuljice 8, razvodnik 9 se pomjera u odnosu na njegovu oprugu i
otvara niz otvora K, koji se nalaze u toj istoj ravni, kao i otvor G. Količina radne tečnosti, koja
prolazi iz unutrašnje šupljine košuljice 8, se dozira otvorima K, koji se otvaraju proporcionalno
otvoru G.
81
 Broj otvora K u košuljici 8 jednak je četiri. Kroz te otvore radna tečnost dolazi u šupljinu
upravljanja Q ventila 6 kao dodatak radnoj tečnosti, koja dolazi iz hidrauličnog upravljačkog
mehanizma. Ukupna količina radne tečnosti, koja dolazi u šupljinu Q, kroz kanale CL i CR dovodi
se u hidraulične cilindre za okretanje točkova ulijevo ili udesno.
Prema mjeri okretanja točkova radna tečnost iz suprotnih šupljina hidrauličnih cilindara prolazi u
šupljinu M pojačivača i dalje kroz povratno-zaporni ventil i kroz izlazni kanal HP izliva u hidraulični
rezervoar.
Sigurnosni ventili 1 i 5 su namijenjeni za skidanje najvišeg pritiska u hidrauličnim cilindrima u
slučaju ekstremalne situacije. Prilikom kretanja dampera i kada nema okretanja razvodnik ventila 6
se nalazi u neutralnom (srednjem) položaju i zatvara izlaz ulja iz hidrauličnih cilindara okretanja. To
stvara hidrauličnu «bravu» na hidrauličnim cilindrima, što onemogućava njihovo pomjeranje.
Kada naiđe na prepreku, koja izaziva ekstremalno opterećenje, koje teži da okrene točak ulijevo
raste pritisak u suprotnim šupljinama hidrauličnih cilindara. Sigurnosni ventili su regulisani na
pritisak od 24 MPa i kada se dostigne taj pritisak ventil se otvara i spaja šupljine hidrauličnih
cilindara, koji su povezani sa hidrauličnim linijama okretanja udesno sa izlivnom linijom. U isto
vrijeme u šupljinama hidrauličnih cilindara, koji su povezani sa hidrauličnim linijama okretanja
ulijevo, pritisak će postati manji od atmosferskog. Za izjednačavanje pritiska ulja u šupljinama
hidrauličnih cilindara na pojačivaču toka ulja postavljeni su povratni ventili 2 i 4, koji propuštaju ulje
iz izlivne hidraulične linije u hidraulične cilindre.

Crtež 9.5. – Pojačivač toka (konstruktivna šema)

1, 5 – sigurnosni ventili za usisavanje i ekstremalna opterećenja; 2, 4, 7 – povratni ventili; 3 – povratno-zaporni ventil; 6
– razvodnik ventila za izbor pravca; 8 – košuljica ventila pojačivača; 9 – razvodnik ventila pojačivača; 10 – prioritetni
ventil; 11 – sigurnosni ventil
CL, CR, HP, HT, LS, P, T – kanali; A, B, D, H, L, M, PP, Q, R – šupljine; C, E, G, J, K – prigušni otvori

82
 Kolektor (crtež 9.6.) je namijenjen za raspoređivanje toka radne tečnosti u pneumo-hidro-
akumulatore upravljača i radnog sistema za kočenje. Na kolektoru je postavljen hidraulični
razvodnik 2, koji je namijenjen za pražnjenje uljne šupljine pneumo-hidro-akumulatora upravljača.
Hidraulični razvodnik upravlja elektromagnetom, koji se uključuje sa električne mreže dampera,
pritiskom na prekidač za gašenje motora, a takođe preko prekidača 6, koji se nalazi na samom
elektromagnetu.
Pneumo-hidro-akumulatori radnog sistema za kočenje pritom se ne prazne zbog postojanja
povratnih ventila, postavljenih na hidrauličnom sistemu kočenja.
Povratni ventil 4 sprečava potrošnju radne tečnosti iz pneumo-hidro-akumulatora kroz pumpe u
sigurnosnom režimu rada upravljača.

Crtež 9.6. – Kolektor

1 – kolektor; 2 – elektromagnetni hidraulični razvodnik; 3 – vijak; 4 – povratni ventil; 5 – čaura; 6 - prekidač za
prinudno skidanje pritiska u pneumo-hidro-akumulatorima
I, II, III – kanali koji su spojeni sa pneumo-hidro-akumulatorima; IV – kanal, koji je spojen sa izlivom; V – kanal, koji je
spojen sa upravljačkom tablom mehanizma za kipanje; VI – kanal koji je spojen sa sistemom za kočenje; VII – kanal
koji je spojen sa pojačivačem strujanja

Filter je postavljen u potisnoj hidrauličnoj liniji

prema hidrauličnom mehanizmu upravljanja. U
kućištu 1 (crtež 9.7.) je postavljen komplet mrežastih
elemenata 2, koji su skupljeni na jezgru 3. Kućište je
zatvoreno poklopcem sa lozom 4. Filter odvaja iz
radne tečnosti mehaničke primjese, čija je veličina
preko 0,063 mm.

Crtež 9.7. – Filter

1 – kućište; 2 – filtrirajući elemenat; 3 – jezgro; 4 - poklopac

83
 Pneumo-hidro-akumulator. U hidrauličnom sistemu upravljača postavljena su tri pneumo-
hidro-akumulatora, koji skupljaju sigurnosnu rezervu radne tečnosti pod pritiskom i predaju je u
hidraulični sistem radi njegovog napajanja, a takođe za upravljanje damperom u slučaju
iznenadnog gašenja motora ili drugog razloga, koji izaziva prekid dovoda radne tečnosti u
hidraulični sistem sa pumpi.
Konstrukcija pneumo-hidro-akumulatora upravljača analogna je pneumo-hidro-akumulatorima
radnog sistema za kočenje, čiji je opis dat u odjeljku «Sistemi za kočenje».

Cilindar okretanja – je dvostrukog dejstva i sastoji se od kućišta cilindra 4 (crtež 9.8.) i kretače
3 sa klipom 2. Klip 2 je pričvršćen na kretači pomoću matice 1. Poklopac 6 se pričvršćuje na
kućište cilindra vijcima. Na kraj kretače je navrnut nastavak 9 koji je pričvršćen klemnim spojem.
Cilindri okretanja preko kućišta su pričvršćeni pomoću svornjaka 18 na konzole prednje
osovine, a kretačama na obrtnu polugu upravljačkog trapeza. Ravan razdvajanja spoljašnjeg
prstena sfernog ležaja 20 treba da bude vertikalna u odnosu na osovinu cilindra. Unutrašnji prsten
je pričvršćen vijcima pomoću oslonačne šajbe 21.
Pokretni spoj klipa sa cilindrom je zaptiven teflonskim zaptivnim prstenovima 17 i elastičnim
gumenim prstenovima 16 kvadratnog presjeka. Klip se pomjera po površini oslonačnih prstenova
17 od poliamidnog materijala.
Pokretni spoj klipa sapoklopcem dihtuje se poliamidnim prstenovima 12 i elastičnim gumenim
prstenovima 11. Kretača se pomjera po površini oslonačnog prstena 13 od poliamidnog materijala.
Da bi se spriječilo dospijevanje nečistoće unutar cilindra u poklopcu je postavljen poliamidni
prsten za skidanje nečistoće 10 i elastični gumeni prsten 11 okruglog presjeka.
Nepokretni spojevi su dihtovani gumenim prstenovima.

Crtež 9.8. – Cilindri okretanja:

1 – navrtka; 2 – klip; 3 – kretača; 4 – kućište; 4, 14 – zaptivni prsten; 6 – prenji poklopac; 7, 8, 22. 25 – vijci; 9 –
nastavak kretače; 10 – prsten za skidanje nečistoće; 11, 16 – elastični gumeni prstenovi; 12 – zaptivni prsten kretače;
13, 15 – oslonačni prstenovi; 17 – zaptivni prsten klipa; 18 – svornjak; 19 – grebalica; 20 – sferni ležaj; 21 – oslonačna
šajba; 23 – mazalica; 24 – poklopac

Osovina trapeza upravljača sastoji se od cijevi osovine sa nastavcima 4 (crtež 9.9.), dva
nastavka 3 i 5, koji se zavrću u osovinu 4 i učvršćuju klemnim spojem. Osovina sa obrtnim
polugama je spojena zglobno preko sfernih ležajeva 11 (vidi crtež 9.10.) svornjacima 4.

Crtež 9.9. – Osovina trapeza upravljača:

1 – zaustavni prsten; 2 – zglobni sferni ležaj; 3 – nastavak osovine lijevi; 4 – cijev osovine sa nastavcima; 5 – nastavak
osovine desni
84
 9.3. Centriranje prednjih točkova

U slučaju zamjene na damperu poprečne poluge, obrtnih bregova i kada su previše pohabane
gume treba provjeriti prednje točkove i ako je potrebno centrirati ih.
Centriranje prednjih točkova vrši se sledećim redosledom:
- postaviti prednje točkove u položaj, koji odgovara kretanju dampera po pravoj liniji;
- izmjeriti veličinu A (crtež 9.10.) između bočnih osnova oboda točkova u nivou osovina prednjih
točkova s prednje strane dampera;
- provjeriti točkove na pola okretaja i izmjeriti veličinu Б otpozadi;
- centriranje je jednako razlici između veličina Б i A i treba da bude u granicama od 5 – 10 mm.
Regulisanje se vrši promjenom dužine poluge 3, pošto se oslabe vijci klemnih spojeva nastavaka
poprečne poluge. Pritom razlika između veličina B i Г ne treba da bude preko 5 mm. Poslije
centriranja pritegnuti klemne spojeve nastavaka poluge momentom od 110 – 140 N.m.

Crtež 9.10. Trapez upravljača

1, 4 – cilidri okretanja; 2 – obrtna poluga; 3 – poluga trapeza upravljača;
5 – manžeta; 6 – zglobni sferni ležaj; 7 – zaustavni prsten; 8 – vijak;
9 – nalijegajuća ploča; 10 – dvodjelna čaura; 11 – mazalica; 12 – svornjak;
13 – oslonačni prsten
А, Б, В, Г - dimenzije

9.4 Tehničko servisiranje upravljačkog mehanizma

Servisiranje sklopova upravljačkog mehanizma u procesu ekploatacije sastoji se iz kontrole

nivoa ulja u uljnom rezervoaru objedinjenog hidrisistema, provjere hermetičnosti sistema,
preiodičnog podmazivanja površina izloženih trenju, ispiranja elemenata za filtriranje, provjere
zategnutosti navoja, kontrole punjenja pneumohidroakumulatora.
Spisak primjenljivih maziva, periodičnost provjere i zamjenu maziva pogledajte u glavi
“Tehničko servisiranje”.
85
 Spisak reglamentnih radova tehničkog servisiranja dijelova sistema hidraulike upravljačkog
mehanizma, koji je opšti za objedinjeni hidrosistem, pogledajte u poglavlju “Mehanizam za
kipovanje”.

Svakodnevno tehničko servisiranje (EO).

Pri svakodnevnom tehničkom servisiranju:

- Vizualno provjeriti stanje i pričvršćenost cijevovoda i crijeva hidrosistema i po potrebi

pritegnuti (na mjestima gdje curi).
- Provjeriti spoljašnjim pregledom pričvršćenost cilindara, poluga i vuče upravljača. Šarafi i
matrice moraju biti zategnuti do kraja, krunaste matrice pričvršćene;
- Pri upaljenom motoru provjeriti po pokazivaču pritiska na kontrolnoj tabli pritisak radne
tečnosti u hidrosistemu;
- Provjeriti ispravnost sigurnosnog pogona upravljača.

Pri radu motora i punom punjenju pneumohidroakomulatora ne smije goriti kontrolna lampa
opasnog (povišenog) pritiska u hidrosistemu upravljača i otsustvovati zvučni signal. Kad je
uključen prekidač na poziciju podizanja mehanizma za kipovanje okrenuti volan na jedan puni
zaokret lijevo i desno, prednji točkovi se moraju pri tome okretati.

- Provjeriti radnu sposobnost upravljačkog mehanizma.

Tehničko servisiranje 1(TO-1).

Pri TO-1:

- Provjeriti cjelovitost rukava i crijeva hidrosistema, a takođe njihovu pričvršćenost (šelne).

Rukavi i crijevi kod kojih se primjećuje curenje, nadutost, smanjena elastičnost i ispucalost
zamjeniti. Oslabljene šelne pritegnuti;
- Pritegnuti matrice na konusnim prstima cilindara skretanja. Momenti zatezanja su privedeni
u prilogu B;
- Provjeriti slobodni hod volana i zazore u zglobovima vuče (kinetičkim zglobovima) i cilindara
skretanja letve volana. Slobodni hod volana (luft) ne smije biti veći od 25 stepeni. Ako je
slobodni hod veći odstraniti zazore u zglobovima upravljačkogmehanizma i pritegnuti
oslabljene veze;
- Provjeriti pritisak azota u pneumohidroakomulatorima upravljačkog mehanizma. Redoslijed
provjere pritiska i punjenja azotom je opisan poglavlju “Kočioni sistemi”.

Tehničko servisiranje 2 (TO-2).

Pri TO-2:

Isprati filtrirajući elemenat filtera upravljačkog mehanizma, pri pronalasku oštećenih elemenata filtera
iste zamjeniti.

86
 10. SISTEMI ZA KOČENJE

10.1. Opšti podaci

Damper je opremljen radnim, parkirnim, pomoćnim i rezervnim sistemom za kočenje.
Radni sistem za kočenje sa hidrauličnim pogonom, dijeli se na kolo prednjih i zadnjih
kočnica, koje djeluju na sve točkove. On je namijenjen za regulisanje brzine kretanja ili
zaustavljanje dampera u svim uslovima puta, a takođe kada nije dovoljna efikasnost pomoćne
kočnice.
Parkirni sistem za kočenje ima hidraulični pogon i djeluje na točkove zadnjeg mosta. On je
namijenjen da zakoči damper na parkingu, prilikom utovara i istovara, kao i u vanrednim
situacijama kada otkaže radni sistem za kočenje.
Pomoćna kočnica je električna u režimu kočenja elektromotora za vuču.
Kao rezervna (u slučaju havarije) kočnica koristi se parkirna kočnica i ispravno kolo radnog
sistema za kočenje.
Rad hidrauličnog pogona sistema za kočenje.
Kada motor radi radna tečnost se iz rezervoara aksijalno-klipnom pumpom promjenljivog
kapaciteta H1 (crtež 10.1.) kroz filter Ф3 dovodi u kolektor A5 i puni hidro-pneumatske uređaje
AK3 – AK5 upravljača.
Dalje kroz filter Ф1, dvostruki zaštitni ventil KO8 radna tečnost dolazi u hidro-pneumatske
uređaje AK1, AK2 zadnjeg i prednjeg kola radnog sistema za kočenje i puni ih.

Crtež 10.1. – Principijelna hidraulična šema sistema za kočenje

H1 – aksijalno-klipna pumpa pronjenljivog kapaciteta; Ф1, Ф3 – filteri; A5 – kolektor; KO7 – povratni ventil; P8 –
hidraulični razvodnik za pražnjenje hidro-pneumatskih uređaja; ДД1-ДД3 – davači pritiska; AK1-AK5 – hidro-
pneumatski uređaji; KO8 – dvodtruki zaštitni ventil; РД1, РД2 – rele pritiska; A3 – hidraulični uređaj radne kočnice;
A4 – hidraulični uređaj parkirne kočnice; BK1-BK3 – prekidač signala za kočenje; Ц1, Ц2 – cilindri parkirne
kočnice; Ц3-Ц6 – cilindri radnih mehanizama za kočenje zadnjeg kola; Ц7-Ц10 – cilindri radnih mehanizama za
kočenje prednjeg kola
I – u hidraulični sistem mehanizma kipe; II – u hidraulični sistem upravljača
87
 Sa hidro-vazdušnih uređaja AK1 i AK2 radna tečnost pod pritiskom se dovodi na hidraulični
uređaj radne kočnice A3. Kad se skine pritisak sa pedale razvodnici hidrauličnog uređaja radne
kočnice zatvaraju kanale od hidro-vazdušnog uređaja, a zapremine cilindara Ц3 i Ц10 radne
kočnice se spajaju sa izlivom. Damper je otkočen.
Prilikom pritiska na pedalu zatici hidrauličnog uređaja A3 pomjerajući se, najprije zatvaraju
izlivne kanale, a prilikom daljeg pomjeranja spajaju kanale: od hidro-pneumatskih uređaja sa
kanalima koji idu na cilindre za kočenje, radna tečnost dolazi iz šupljina hidro-pneumatskih
uređaja AK1, AK2 pod klipove cilindara za kočenje Ц3-Ц10. Damper se zakočuje radnim
sistemom za kočenje.
Razdvajanje hidrauličnog pogona na dva nezavisna kola ostvaruje se pomoću dvostrukog
zaštitnog ventila KO8, posebnim sekcijama hidrauličnog uređaja radne kočnice A3 i posebnim
hidro-pneumatskim uređajem za svako kolo. U svakom kolu priključen je kanal pritiska ДД1 i
ДД2 radne tečnosti u pneumatsko-hidrauličnom akumulatoru i prekidač signala za kočenje BK1
i BK2.
Rele pritiska РД1 i РД2, koji daje svjetlosne i zvučne signale kada dođe do pada pritiska
radne tečnosti u kolu ispod dozvoljene granice, postavljeni su u zadnje kolo radnog sistema za
kočenje i kolo hidrauličnog pogona parkirne kočnice i upravljača.
Otkočivanje mehanizama parkirne kočnice vrši se dovodom radne tečnosti na klipove
cilindara Ц1, Ц2 okretanjem ručice hidrauličnog uređaja parkirne kočnice A4,, koji se napaja sa
hidro-pneumatskih uređaja AK3 – AK5 upravljača.

10.2. Radni sistem za kočenje

Radni sistem za kočenje obuhvata četiri mehanizma za kočenje tipa diska, hidraulični
pogon, organe upravljanja i instrumente za kontrolu rada sistema.
Upravljanje radnog sistema za kočenje ostvaruje se pedalom hidrauličnog uređaja kočnice.
Mehanizmi za kočenje prednjih točkova – su sa jednim diskom, suvog trenja sa
hidrauličnim pogonom.
Kućište kočnice 2 (crtež 10.2.) pričvršćuje se na obrtni breg 1 prednje osovine sa dva vijka
12. Kočioni disk 4 pričvršćuje se vijcima za glavčinu prednjeg točka. U kućištu kočnice ima šest
cilindara (po tri sa svake strane), u koje su stavljeni klipovi 6. Na osloncima 10 kućišta kočnice
postavljene su dvije pakne za kočenje 5, koje prilikom kočenja pritiskuju na disk. Klip po
spoljašnjem prečniku se zaptiva gumenom manžetom 14 sa zaštitnim prstenom 13, a spojnica 3
štiti od dospijevanja prljavštine na radnu površinu klipa. Spolja se cilindri zatvaraju poklopcima
7. Cilindri su između sebe spojeni kanalima za dovod radne tečnosti na klip.

Crtež 10.2. – Mehanizam za kočenje prednjeg točka

1 – obrtni breg; 2 – kućište kočnice; 3 – zaštitna spojnica; 4 – kočni diskt; 5 – pakna; 6 – klip;
7 – poklopac; 8, 12 – vijci; 9 – prstenovi; 10 – oslonac; 11 – regulaciona šajba; 13 – zaštitni prsten; 14 – manžeta

88
 Mehanizmi za kočenje zadnjih točkova – su sa jednim diskom, suvog trenja, sa
hidtauličnim pogonom.
Na štitniku ležišta svakog elektromotora vuče 13 (crtež 10.3.) montirane su dvije radne
kočnice preko konzola 22 i 23. Radna kočnica se sastoji od dvije čeljusti 3 i 17, koje su
povezane zavornjima 8, preko umetka 19 i oslonca 20. Na očeljusti se pričvršćuje osam
cilindara 11 (po četiri sa svake strane), unutar kojih su postavljeni klipovi 29. Klip se po
spoljašnjem prečniku zaptiva gumenim prstenom 63, sa zaštitnom šajbom 62, a spojnica 26 štiti
od dospijevanja prljavštine na radnu površinu klipa. Cilindri su između sebe spojeni unutrašnjim
kanalima u čeljustima 3 i 17 za dovod radne tečnosti na klip.
Svaki cilindar ima uređaj za automatsko regulisanje zazora između kočionog diska 28 i
pakni 27. Njegovu osnovu predstavlja specijalna opružna frikciona čaura 60 sa zadatom silom
pomjeranja po klipnjači 30. Jednim krajem čaura se oslanja na klip 29, a drugim – na prednji dio
košuljice 61. Na košuljicu je postavljena opruga 64, koja je pričvršćena pomoću oslonačnog
prstena 57 i zaustavnog prstena 56.
Kada se istroši pakna 27 klip 29 prilikom kočenja pomjera frikcionu čauru 60 u odnosu na
klipnjaču 30 za veličinu istrošenosti pakne. Prilikom otkočivanja frikciona čaura u obrnutom
pravcu u odnosu na klipnjaču se pomjera, obezbjeđujući zazor između koluta i pakne, koji je
jednak 1 – 1,5 mm i odgovara rastojanju izmedju prednjeg dijela ležišta opruge i oslonačne
šajbe. Taj zazor se uspostavlja prilikom sklapanja cilindra postavljanjem regulacionih šajbi.
Kočioni disk 28 se pričvršćuje vijcima na obod 16, koji je postavljen na klinu vratila rotora
elektromotora vuče 13. Prilikom kočenja klipovi 29 pritiskaju pakne 27 na disk i zakočuju
damper. Reakciju od sila kočenja primaju oslonci 9, koji istovremeno predstavljaju vođice pakni.
Hidraulični uređaj radne kočnice je dvosekcioni, pratećeg dejstva sa pogonom sa pedale i
služi za upravljanje radnim sistemom za kočenje. Gornja sekcija upravlja zadnjim mehanizmima
za kočenje, a donja – prednjim.
Hidraulični uređaj se sastoji od dva kućišta 6 i 11 (crtež 10.4.), a u svakom od njih su
postavljene čaure 7 i 15 sa razvodnicima 8. Kućišta su zatvorena poklopcem 22 i čepom 13.
Zaustavljanje pedale 1 u zakočenom stanju ostvaruje se pomoću fiksatora 25.
Skidanje pritiska u hidrauličnom sistemu prilikom održavanja i remonta sistema za kočenje
vrši se odvrtanjem zapornih igli 9.
Lozni fiksator ispod pedale 4 obezbjeđuje položaj pedale, tako da valjak 2 ravnomjerno
naliježe na podizač i ne izaziva njegovo pomjeranje.
Šupljine III i V su spojene sa hidro-pneumatskim uređajima, izvodi I i II – sa izlivom u
hidraulični rezervoar, a šupljine IV i VI – u šupljine mehanizama za kočenje.
Kad se skine sila sa pedale zapremine IV i VI, a prema tome i šupljine kočnih cilindara
točkova su spojene kroz izvode I i II sa izlivom u hidraulični rezervoar. Šupljine III i V sa hidro-
pneumatskih uređaja su pritom zatvoreni zaticima 8 i radna tečnost ne dolazi u cilindre kočnica
točkova. Damper je tada otkočen.
Prilikom pritiska na pedalu kočnice 1 zatici 8 se pomjeraju nadole (prema crtežu) i svojim
dijelovima upočetku zatvaraju izvode I i II izliva u hidraulični rezervoar, a zatim spajaju šupljine
III i V od hidro-pneumatskih uređaja sa šupljinama IV i VI na cilindre točkova. Tečnost pod
pritiskom iz hidro-pneumatskih uređaja, kroz šupljine III i IV i V i VI dolazi u cilindre kočionih
mehanizama točkova i dovodi ih u dejstvo. Pritisak radne tečnosti u cilindrima točkova određuje
se veličinom pritiska na pedale.
Istovremeno tečnost kroz radijalne i osne kanale u zaticima 8 dolazi u prednje šupljine
zatika, čime se obezbjeđuje prateće dejstvo hidrauličnog uređaja kočnice od pritiska pedale. Od
sile pritiska radne tečnosti u prednjim šupljinama zatici se pomjeraju naviše (prema crtežu),
savlađujući silu uravnotežujućeg elementa 20 i zatvaraju kanale od hidro-pneumatskih uređaja.
Dovod radne tečnosti i porast pritiska u cilindrima točkova se prekida.
Da bi se povećao efekat kočenja potrebno je jače pritisnuti na pedalu. Sila pritiska tečnosti
na prednje dijelove razvodnika u saglasnosti je sa silom pritiska na pedalu i na taj način se
ostvaruje prateće dejstvo hidrauličnog uređaja kočnice od pritiska na pedalu. Prateće dejstvo
slavine prema veličini pomjeranja ostvaruje se pomoću elastičnih uravnotežujućih elemenata
20. Radna tečnost u zapreminama podizača 10 i klipa 12 ima ulogu prigušivača, izuzimajući
vibracije razvodnika.
89
 Crtež 10.3. – Mehanizmi za kočenje zadnjih točkova i parkirne kočnice
1 – crijeva visokog pritiska; 2, 6, 18 – uagonici; 3, 17, 50, 52 – čeljusti; 4, 10, 14, 21, 25, 54 – vijci; 5 – cilindar
parkirne kočnice; 12 – trodjelna cijev; 7, 32, 34, 41 – navrtke; 8 - zavoranj; 9, 20 – oslonci; 11 – cilindar radne
kočnice; 13 – elektromotor vuče; 15 – ploča; 16 –diskt sa obodom; 19 – umetak; 22, 23 – konzole; 24, 36, 38, 59,
63 – zaptivni prstenovi; 26, 51 – zaštitne spojnice; 27 – pakna; 28; kočni kolut; 29, 48 – klipovi; 30 – kretača; 31, 49
– kućišta; 33 – oslonac; 35, 39, 62 – zaštitne šajbe; 37 –čep; 40 – zaustavni vijak; 42 – indikator; 43 – rascjepka;
44 – navrtka za otkočivanje; 45 – šajba; 46 – poklopac; 47, 55, 64 – opruge; 53 – regulacioni podmetači; 56 –
zaustavni prsten; 57 – oslonačni prsten; 58 – regulaciona šajba; 60 – frikciona čaura; 61 – košuljica

90
 Crtež 10.4. – Hidraulični uređaj radne kočnice
1 – pedala; 2 – valjak; 3, 14, 16 – opruge; 4, 25 – fiksatori; 5 – ploča; 6 – gornje kućište; 7, 15 – čaure; 8 –
razvodnik; 9 – zaporna igla; 10 – podizač; 11 – donje kućište; 12 – klip; 13 – čep; 17 – vijci; 18 – klipnjača; 20 –
uravnotežujući elemenat; 22 – poklopac kućišta slavine; 23 – navlaka; 24 - podizač
I,II – izvodi koji spajaju sa izlivom u hidraulični rezervoar; III, IV – zapremine, koje su spojene sa izvodima na
hidro-pneumatskim uređajima; IV, VI – zapremine, koje su spojene sa cilindrima kočenja točkova
91
 Dvostruki zaštitni ventil dijeli hidraulični pogon radnog sistema za kočenje na dva
nezavisna kola.
U kućište 3 (crtež 10.5.) je postavljen klip 5, koji se zadržava u srednjem položaju sa dvije
strane čaurama 10. Kućište je zatvoreno sa obje strane čepovima 1. Na sedlo ventila naliježu
sa dvije strane pomoću opruga 11 i preko podizača 2 kuglični ležajevi 4, koji razdvajaju sistem
na dva kola.
Radna tečnost se dovodi u centralni kanal I. Pod dejstvom hidrostatičke sile povratni ventili 4
se otvaraju i kroz izvode II i IV tečnost se dovodi do hidro-pneumatskih uređaja i sekcija
kočionih hidrauličnih uređaja kočnice. Na hidraulični uređaj parkirne kočnice tečnost direktno
dolazi iz potisne linije kroz kanal III.

Crtež 10.5. – Dvostruki zaštitni ventil

1, 7 – čepovi; 2 – podizač; 3 – kućište; 4 – kugla; 5 – klip;
6, 8 – zaptivni prstenopvi; 9 – šajba; 10 – dvodjelna
čaura; 11 – opruga
I – kanal, koji je spojen sa potisnom hidrauličnom linijom;
II i IV – kanal, koji je spojen sa hidro-pneumatskim
uređajima;
III – kanal, koji je spojen sa hidrauličnim uređajem za
upravljanje
parkirnom kočnicom

Rele pritiska je namijenjen za uključivanje signalnih lampica, koje su postavljene na

instrumentalnoj tabli i zvučnog signala kad dođe do smanjenja pritiska ulja u hidro-pneumatskim
uređajima ispod utvrđene granice (13 +/-0,1) MPa.
Rele se sastoji od dvije sekcije. Jedna sekcija je uključena u kolo hidrauličnog pogona
parkirne kočnice i hidrauličnog sistema upravljača, druga – u zadnje kolo radnog sistema za
kočenje.
Radna tečnost, koja se dovodi na sekcije relea, pri radnom pritisku, pritiskuje dijafragmu 13
(crtež 10.6.) i zadržava klipnjaču 12 u gornjem položaju. Klipnjača sa svoje strane djeluje na
mikroprekidač 4. U tom položaju kontakti mikroprekidača, kroz koje se dovodi napon na
signalnu lampicu, su razdvojeni i lampica je isključena.
Kada se smanji pritisak opruga 10, koja djeluje na klipnjaču preko šajbe 11, savlađuje silu od
pritiska ulja i pomjera kretaču 12 u donji položaj. Kontakti mikroprekidača se spajaju i uključuju
signalnu lampicu i zvučni signalizator.
Podešavanje relea na radni pritisak uključivanja vrši se regulacionim zavrtnjem 9.
Kad je u vazdušno-pneumatskom uređaju radni pritisak dijafragma relea pritiska je
podignuta, kontakti mikroprekidača su razdvojeni i signalna lampica je isključena.
Pritisak se kontroliše prema manometru, koji je postavljen na instrumentalnoj tabli. U slučaju
da ne odgovara regulacija relea pritiska skinuti poklopac 2 i zavrtnjem 9 podesiti rele.

Crtež 10.6. Rele pritiska:

1 – konzola; 2 – poklopac; 3 – navrtka; 4 – mikroprekidač;
5, 15 – zavrtnjevi; 6 – podmetač; 7 – kućište; 8 – košuljica;
9 – regulacioni zavrtanj; 10 – opruga; 11 – šajba; 12 –
kretača; 13 - dijafragma; 14 – čep
I – kanal, koji je spojen sa zadnjim kolom radnog sistema
za kočenje; II – kanal, koji je spojen sa kolom parkirne
kočnice i hidrauličnim sistemom upravljača

92
 Hidro-pneumatski uređaj. U hidrauličnom sistemu, u kolu radnog sistema za kočenje
postavljena su dva hidro-pneumatska uređaja, koji akumuliraju energiju radne tečnosti pod
pritiskom i predaju je u hidraulični sistem prilikom kočenja.
Hidro-pneumatski uređaj sastoji se od čeličnog kućišta 10 (crtež 10.7), poklopaca 1, 13 i
klipa 9. Klip je zaptiven manžetom 7 sa dva dvodjelna prstena. Natega zaptivne manžete 7
prilikom sklapanja iznosi 2 – 2,3 mm na prečniku, putem odabiranja regulacionih podmetača 19.
Prstenovi 6 predstavljaju vođice klipa. Klip razdvaja čauru na dvije komore – tečnu i gasnu.
Prilikom sklapanja u gasnu šupljinu hidro-pneumatskog uređaja nasuti radnu tečnost u količini
od (500+/-100) cm3.
Poklopci se fiksiraju graničnim dvodjelnim
prstenovima 3, a oslonci 2 zadržavaju
poklopce od pomjeranja unutar kućišta.
Punjenje gasne komore azotom ostvaruje
se kroz ventil 15 pod pritiskom od 8 MPa,
koristeći uređaj za punjenje cilindara vješanja,
u skladu sa crtežom 8.7.
U hidro-pneumatskim uređajima gas i radna
tečnost se nalaze pod visokim pritiskom. Zbog
toga se njihova eksploatacija treba da vrši u
skladu sa važećim propisima o konstrukciji i
bezbjednoj eksploataciji posuda, koje rade pod
pritiskom.

Crtež 10.7. – Hidro-pneumatski uređaji:

1 – donji poklopac; 2 – oslonac; 3 – granični prsten;
4, 7 – vijci; 5 – opruga; 6 – pritisni prsten; 7 – manžeta
klipa; 8 – prsten-vođica; 12 – zaštitna šajba; 13 – gornji
poklopac; 14 – podmetač; 15 – ventil za punjenje; 16 –
produženi dio; 19 – regulacioni podmetači; 20 – kolut
I – izvod za spajanje davača pritiska; II – zapremina za
gas; III - zapremina za tečnost

Filter. U hidraulični pogon sistema za kočenje postavljen je filter za čišćenje ulja.

Konstrukcija i pravila održavanja filtera dati su u poglavlju «Upravljač».

10.3. Parkirni sistem za kočenje

Parkirni sistem je namijenjen za zakočivanje dampera na parkiralištima, prilikom utovara i
istovara, a takođe prilikom havarija kada otkaže radni sistem za kočenje.
Mehanizam za kočenje parkirnog sistema za kočenje je sa diskom, suvog trenja, sa dva
opružna energo-akumulatora i ima hidraulični pogon. Kočioni disk 28 (vidi crtež 10.3.) je
zajednički za parkirnu i za radnu kočnicu. Parkirni mehanizam za kočenje se pričvršćuje na
konzolu 22. Čeljusti 50 i 52 su spojene rascjepkama kroz umetak 19 i oslonce 20. Na
spoljašnjoj čeljusti postavljeni su dva cilindra 5 parkirne kočnice sa klipovima 48 i oprugama 47.
U zakočenom stanju silom opruge 47 klip 48 pritiska pakne na kočioni disk. Za otkočivanje
pritisak tečnosti se dovodi na klip, koji pomjerajući se steže oprugu i obezbjeđuje zazor između
pakni i kočionog diska.
Kod su istrošene kočne pakne, ako se parkirna kočnica koristila kao rezervna, potrebno je
regulisati da zazor između pakni i kočionog diska bude od 1 – 1,5 mm u otkočenom stanju
mehanizma. Istrošenost pakni određuje se prema indikatorima 42. Rastojanje od kanala na
indikatoru do prednjeg dijela poklopca 46 treba da bude 10 mm u otkočenom stanju. Ako se u
zakočenom stanju kanali na indikatorima pomjeraju iza prednjeg dijela poklopca, treba
zamijeniti pakne.

93
 Zazor između unutrašnje pakne i kočionog diska uspostavlja se okretanjem oslonca 33, a
između spoljašnje pakne i kočiomog diska – okretanjem poklopca 46 specijalnim ključem kad je
mehanički otkočena parkirna kočnica i nema pritiska u cilindru parkirne kočnice.
Da bi se otkočila parkirna kočnica potrebno je okretati navrtku za otkočivanje 44 u smjeru
kretanja kazaljke na satu do kraja. Za kasnije uključivanje cilindra u rad odvrnuti navrtku za
otkočivanje 44 nasuprot kretanju kazaljke na satu zajedno sa zavrtnjem za otkočivanje i učvrstiti
je zavornjem 43.
Prije regulisanja zazora oslabiti kontra-navrtku 41, odvrnuti zaustavni vijak 40, a nakon
regulisanja zavrnuti vijak i učvrstiti ga kontra-navrtkom.
U slučaju da se pokvari mehanizam za otkočivanje isključiti parkirnu kočnicu dampera
moguće je putem odvrtanja navrtki 7, steznih spajalica 8 za pričvršćivanje čeljusti 50 parkirne
kočnice.

ODVRTANJE NAVRTKE 44 ZA OTKOČIVANJE ZA SKIDANJE POKLOPCA KLIPA I

IZVLAČENJE OPRUGE 47 KATEGORIČKI JE ZABRANJENO BEZ SPECIJALNOG UREĐAJA,
KOJI OBEZBJEĐUJE SIGURNU FIKSACIJU KLIPA 48, POKLOPCA 46 I RAVNOMJERNO
SLABLJENJE OPRUGE 47.

Hidraulični uređaj za upravljanje parkirnom kočnicom je pratećeg dejstva sa pogonom

od ručice i namijenjen je za upravljanje parkirnom kočnicom.
Hidraulični uređaj kočnice se sastoji od kućišta 1 (crtež 10.8.) u kome je postavljena čaura 7
sa razvodnikom. Kućište je zatvoreno košuljicom 21 i čepom 3. Ručica 17 slavine u uključenom
položaju zaustavlja se pomoću fiksatora 18. Za prebacivanje ručice u položaj isključeno
potrebno je ručicu podići nagore i pomjeriti je unaprijed.
U kućište je postavljen hidraulični prekidač kontrolne lampice, koja pokazuje da je uključena
parkirna kočnica.
Izvod I je spojen sa hidro-vazdušnim uređajem, izvod III – sa izlivom u hidraulični rezervoar,
a izvod II – sa cilindrom parkirnog sistema za kočenje.
Prilikom postavljanja ručice 17 u položaj «uključeno» (B) šupljina II, a prema tome i šupljina
parkirnog cilindra je spojena kroz šupljinu III sa izlivom u hidraulični rezervoar. Šupljina II od
hidro-pneumatskog uređaja je zatvorena dijelovima razvodnika 6 i radna tečnost ne dolazi u
cilindar parkirne kočnice. Mehanizam za parkiranje uključen je pomoću opruga.
Prilikom postavljanja ručice 17 u položaj «isključeno (A) – breg 20 djeluje na podizač 15, koji
sa svoje strane preko opruge 12 pladnja 11 i podizača 8 pomjera razvodnik 6 nadole (prema
crtežu). Razvodnik sa svojim dijelovima upočetku zatvara izlivanje u hidraulični rezervoar, a
zatim spaja šupljinu I od hidro-pneumatskih uređaja sa šupljinom II kočionog cilindra.
Tečnost pod pritiskom iz hidro-pneumatskog uređaja kroz šupljine I i II dolazi na klip 48 (vidi
crtež 10.3.) cilindra parkirnog kočnog mehanizma. Klip se pomjera u krajnji položaj i stiska
oprugu 47. Parkirni kočioni mehanizam se isključuje.
Kad je ručica u nekom prelaznom položaju ručice 17 (vidi crtež 10.8.) pritisak radne tečnosti
u parkirnom cilindru se određuje veličinom pomjeranja razvodnika 6, koji je proporcionalan uglu
okretanja ručice. Pritom radna tečnost pod pritiskom se dovodi u klip cilindra za parkiranje, a
takođe kroz radijalne i osne kanale u razvodniku 6 dolazi u šupljinu ispod klipa 27.
Pomoću tog uspostavljenog pritiska ispod klipa i opruge 28 zatik se pomjera naviše (prema
crtežu) i zatvara kanal od hidro-pneumatskog uređaja. Dovod radne tečnosti i porast pritiska u
parkirnom cilindru se prekida. Njegov klip zauzima prelazni položaj.
Za povećanje efekta kočenja potrebno je okrenuti više ručicu u pravcu uključivanja parkirne
kočnice. Sila pritiska tečnosti na prednji dio razvodnika je u skladu sa silom deformacije opruge
12 i na taj način ostvaruje se prateće dejstvo hidrauličnog uređaja kočnice. Radna tečnost ispod
podizača ima ulogu prigušnice, isključujući sopstvene vibracije zatika. Zazor C = 0 – 0,3 između
brega 20 i podizača 15 reguliše se šajbama 13 prilikom sklapanja slavine.

94
 Crtež 10.8. – Hidraulični uređaj za upravljanje parkirnim kočnicama
1 – kućište; 2 – osovina; 3, 24 – čepovi; 4, 5, 9, 22, 23, 25, 26 – zaptivni prstenovi; 6 – zatik; 7 – čaura; 8, 15 –
podizači; 10 – vijak; 11 – pladanj opruge; 12, 28 – opruge; 13 – regulacione šajbe; 14 – poklopac slavine; 16 –
fiksator; 17 – ručica; 18 – zaštitna navlaka; 19 – navrtka; 20 – breg; 21 – obloga; 27 – klip
I (1) izvod, koji je spojen sa hidro-pneumatskim uređajem; II (2) – izvod, koji je spojen sa kočionim cilindrima; III (3)
– izvod spojen sa izlivom u hidraulični rezervoar(u zagradama je naveden broj klemnih izvoda na kućištu);
A – položaj ručice»isključeno»; B – položaj ručice «uključeno»

10.4. Pomoćni sistem za kočenje

Pomoćni sistem za kočenje namijenjen je za duže održavanje potrebne brzine kretanja na

nizbrdicama. Kao pomoćni sistem za kočenje na damperu koristi se režim električnog kočenja
električnog pogona vuče.
Za povećanje efikasnosti električnog kočenja prilikom kretanja u zoni niskih brzina i
obezbjeđenja kočenja do potpunog zaustavljanja dampera treba dodatno pritisnuti na pedalu za
kretanje.
Nije dozvoljeno eksploatisati mašinu kad je neispravna pomoćna kočnica, pošto će kočenje
mašine na nizbrdicama radnim sistemom za kočenje dovesti do pregrijavanja diskova i do
pojačanog trošenja pakni.
Kada je brzina kretanja dampera ispod 10 km na sat pomoćni sistem za kočenje nije
efikasan. Za potpuno zaustavljanje dampera treba se koristiti radnim sistemom za kočenje.
95
 10.5 Tehnički servis kočionog sistema
Tehički servis se sastoji iz periodičnog pregleda stanja, provjere hermetičnosti i
svojevremenog pritezanja navojnih veza, dodatne ugradnje ekspluatacionih materijala i provjere
radne sposobnosti kočionih sistema.
Pri pregledu neophodno je provjeriti čvrstinu kočionih diskova, korpusa kočionih
mehanizama, cilindara kočionih mehanizama zadnjih točkova i ručne kočnice, poklopaca
kočionih mehanizama prednjih točkova, čvrstinu pneumohidroakomulatora, stanje kočionih
papučica.
Spisak materijala za podmazivanje, periodičnost provjere i zamjene maziva pogledajte u
glavi “Tehničko rukovanje”.
Spisak reglamentnih radova tehničkog servisa čvorova hidrauličnog sistema upravljača
(volana), koji su opšti za objedinjeni hidrosistem, pogledajte u glavi “Mehanizam za kipovanje”.

Svakodnevni tehnički servis (EO).

Pri svakodnevnom tehničkom servisu:

- Vizualno provjeriti stanje i čvrstinu cijevi i crijeva hidrosistema i po potrebi

pritegnuti ih (u mjestima gdje puštaju);
- Provjeriti spoljašnjim pregledom stanje mehanizama radnih i kočionih sistema za
mirovanje vozila. Šrafovi i matrice moraju biti potpuno zategnuti, krunaste matrice
moraju biti pričvršćene;
- Kod upaljenog motora provjeriti, po pokazateljima pritiska na instrument tabli,
pritisak radne tečnosti u prednjem i zadnjem konturu radnog kočionog sistema i konturu
kočionog sistema za mirovanje vozila;
- Provjeriti radnu sposobnost kočionih sistema.

Tehnički servis 1 (TO-1).

Pri TO-1:

- Provjeriti cjelovitost rukava i crijevi hidrosistema, a takođe i njihovu čvrstoću.

Rukavi i crijeva koji puštaju tečnost, koji su naduveni, koji su izgubili elastičnost i koji su
ispucali - zamjeniti. Oslabljene veze za pričvršćavanje crijevi pritegnuti;
- Provjeriti potrošenost vezica kočionih mehanizama prednjih i zadnjih točkova i po
potrebi zamjeniti dodatke. Zamjena kočionih dodataka se vrši kada se potroši frikcioni
materijal do preostale debljine manje od 10 mm;
- Provjeriti zazor između kočionog diska i dodataka radnih kočionih sistema i
kočionih sistema za mirovanje vozila, po potrebi namjestiti.

Zamjena kočionih dodataka kočionih sistema zadnjih točkova i kočionih

mehanizama ručne kočnice.

Zamjena kočionih dodataka se vrši bez skidanja reduktora elektromotornog točka ,

neposredno u karteru vodećeg mosta (osovine).

Zamjenu kočionih vezica (stega) mehanizama zadnjih točkova i ručne kočnice vršiti
sledećim redoslijedom:

- Otkloniti pritisak u hidrosistemu kočnica (skidanje pritiska se vrši odvrtanjem

igala za zatvaranje kočione dizalice);
- Osloboditi matricu odkočivanja 44 (crtež 10.3) i zavrnuti je do kraja;
- Osloboditi i odvrnuti podupirače 9 i šrafove 54 na svim obrazima radne
kočnice i po potrebi na obrazima ručne kočnice;
- Izvući oslobođene kočione vezice (stege);
- Premjestiti klipove 29 cilindara radne kočnice 11 do naslonca u korpus 31;
96
 - Postaviti zatim nove kočione vezice (stege) 27, zavrnuti podupirače 9 i šrafe
54 i zaustaviti ih;
- Regulisati zazore medju kočionim stegama ručne kočnice i kočionim
diskom;
- Odvrnuti matice 44 za odkočivanje do poklapanja otvora matrica sa
otvorima zavrtnja i zakočiti ih rascjepkom 43.

Regulisanje zazora medđu kočionim vezicama (stegama) i diskom

Regulisanje zazora među kočionim stegama i diskom je potrebno izvršiti sledećim

redoslijedom:

- Vrćenjem oslonaca 33 uspostaviti zazor 1-1,5mm među kočionim dodatkom

27 i kočionim diskom 28. Poslije uspostavljanja neophodnog zazora oslonce 33
pričvrstiti matricama 34;
- Vrteći poklopce 46 u skupu sa klipom 48 specijalnim ključem za otvore u
poklopcu 46 uspostaviti zazor 1-1,5mm među kočionom stegom 27 i kočionim
diskom 28. Odvrnuti matrice 44 za odkočivanje do poklapanja otvora matrice sa
otvorom zavrtnja i zaglaviti ih rascjepkom 43;
- Zavrnuti zaustavne šrafove 40 i zaustaviti ih matricama 41.

Zamjena kočionih stega prednjih točkova bez rastavljanja kočionih mehanizama.

Kada se istroše kočione papučice treba istovremeno zamjenjivati stege kočionih sistema
lijevog i desnog točka.

Zamjenu stega kočionih papučica vršiti sledećim redoslijedom:

- Postaviti pod točkove kipera oslonce kako se vozilo ne bi pokrenulo;

- Skinuti prednji točak sa glavčine;
- Spustiti pritisak u hidrosistemu kočnica (skidanje pritiska se vrši odvijanjem
bravastih igala kočione dizalice (tormoznoj kran);
- Prekinuti vezu između cijevi kočionog sistema od korpusa kočnice 2 (crtež 10.2);
- Opustiti donji šraf 13 za učvršćivanje korpusa kočnice ka pokretnoj šaci 1 do
oslobođenja opružne šajbe;
- Podupirajući korpus kočnica odvrnuti gornji šraf;
- Okrenuti ravnomjerno korpus kočnice, koji se održava na donjem šrafu, u
horizontalni položaj i skinuti kočione stege (vezice);
- Vratiti klipove korpusa kočnica u početni položaj, ubacivši klipove do čela u
poklopac 7;
- Staviti nove stege
- Zavrnuti šrafe 13 momentom 1500-1800N.m. Šajbama za regulisanje 12
obezbjediti zazor 1,5mm min među čelima stega 5 i kočionim diskom 4;
- Sjediniti cijevi kočionog sistema sa korpusima kočnica.

Pri zamjeni pakni ne postavljati istovremeno u jednom mehanizmu nove i već iskorištene
pakne. Poslije zamjene pakni potrebno ih je razraditi laganim kočenjem kipera sa brzine 10
kilometara na čas, pet puta sa intervalom 5 minuta. Razradu pakni ručne kočnice vršiti
petokratnim zaustavljanjem kipera sa brzine 5-10 km/h lagano podižuči ručicu ručne kočnice.
Da bi pakne dugo služile potrebno je izbjegavati česta kočenja radnim kočnicama, po
mogućnosti koristeći elektrodinamičku kočnicu.
Ne dopušta se eksploatacija mašine pri nesipravnoj elektrodinamičkoj kočnici jer će kočenje
vozila na nizbrdici dovesti do pregrijavanja diskova i povećanog trošenja pakni.
Pregrijavanje diska može dovesti do krivljenja i trošenja. Dozvoljava se koristiti disk kod
kojeg iznos radne površine ne prelazi 3 mm sa svake strane. Pri stajanju vozila prilikom
97
tovarenja sa nagibom više od 5 % preporučuje se koristiti radne kočnice za održanje vozila u
nepokretnom stanju, fiksirujući pedalu radne kočnice u pritisnutom položaju fiksatorom 25 (crtež
10.4). Pred pokretanjem vozila osloboditi pedalu od fiksatora.

- Provjeriti pritisak azota u pneumohidroakumulatorima;

PROVJERA PRITISKA AZOTA U PNEUMOHIDROAKUMULATORIMA I NJIHOVO

PUNJENJE PROVODI SE SAMO PRI DONJEM POLOŽAJU KLIPA, T.J. PRI OTSUTSTVU
RADNE TEČNOSTI U DIJELU CILINDRA KOJI SE PUNI TEČNOŠĆU.

Pritisak radne tešnosti u pneumohidroakumulatorima određuje se pokazivanjem

manometara ugrađenih na komandnoj tabli. Pri postojanju pritiska ulja,
pneumohidroakumulatore je potrebno ispraziti otvaranjem ventila kočnice.
Za provjeru pritiska azota odvrnuti poklopac ventila za punjenje i na njegovo mjesto priključiti
, u zavisnosti od izvršavane radnje, uređaj za mjerenje pritiska (crtež 8.8). Gasni dio
pneumohidroakumulatora mora biti napunjen suvim tehničkim azotom do pritiska 8 MPa.

Redoslijed punjenja azotom:

- Pričvrstiti uređaj za punjenje ka balonu sa azotom kroz spojnicu 2 (crtež 8.8);

- Naviti na ventil za punjenje pneumohidroakumulatora spojnicu 17 uređaja;
- Odvrnuti ventil na balonu sa azotom (pritisak gasa u balonu se kontroliše
manometrom 3);
- Zavrćući vijak za regulisanje reduktora, stvoriti neki neznačajni pritisak gasa u
pneumohidroakumulatoru;
- Zatvoriti ventil na balonu i štucnom 8 ispustiti gas iz kanala i crijeva uređaja.
Strijelica manometra 10 se mora zaustaviti na nuli;
- Zavrnuti iglu 15 do početka otvaranja ventila za punjenje, pazeći da se ne
ošteti opruga ventila. Početak otvaranja ventila za punjenje opredijeliti po momentu
udaljavanja strijelice manometra 10;
- Otvoriti ventil na balonu i ventilom za regulisanje reduktora ostvariti da
pritisak u pneumohidroakumulatoru (po prikazu manometra) bude nešto više od
potrebnog;
- Odvrnuti iglu 15, zatvoriti ventil na balonu i odvojiti spojnicu od ventila za
punjenje;
- Zavrćući štucnu 8 uređaja, popraviti pritisak u pneumohidroakumulatoru do
potrebnog. Poslije popravke skinuti aparat sa ventila za punjenje i zatvoriti ventil
poklopcem;
- Provjeriti hermetičnost ventila za punjenje sa pomoću sapunice.

Tehničko servisiranje 2 (TO-2).

Pri TO-2:
- Isprati filtrirujući element filtera kočionog sistema, pri nalasku oštećenih elemenata
filtera zamjeniti ih.

Tehničko servisiranje 3 (TO-3).

Pri TO-3:

- Pritegnuti šrafove za učvršćavanje korpusa kočionih mehanizama prednjih točkova

i matrice za učvršćivanje kočionih mehanizama zadnjih točkova. Momenti zatezanja su
privedeni u prilogu B.

98
 11. PNEUMATSKI SISTEM

11.1. Sastav i rad pneumatskih aparata

Pneumatski sistem je namijenjen za obezbjeđenje komprimiranog vazduha za sistem

pneumatsko-startnog paljenja motora, pogon žaluzina hladnjaka, pneumatskih mehanizama
upravljačkog ormara, za napajanje mehanizma pneumatskog gibnja sjedišta vozača i za
uključivanje uređaja za pumpanje guma.
Pneumatski sistem uključuje kompresor 1 (crtež 11.1.) odvajač vode 2, regulator pritiska 4
sa sigurnosnim ventilom 6, uređaj protiv zamrzavanja 7, resiver 8 sa slavinom za ispuštanje
kondenzata 10.
Izvor komprimiranog vazduha je kompresor, koji je postavljen na motoru. Kompresor 1
usisava vazduh iz ulaznog cjevovoda motora i dovodi ga u odvajač vode 2, gdje se vazduh hladi
i čisti od vode. Iz odvajača vode vazduh dolazi na regulator pritiska 4, koji održava u
pneumatskom sistemu pritisak vazduha u granicama od 0,65 – 0,82 MPa. Kada se povećava
pritisak vazduha u pneumatskom sistemu preku 0,82 MPa regulator razdvaja potisnu magistralu
kompresora sa svim ostalim dijelom pneumatskog sistema i istovremeno je spaja sa
atmosferom. U tom momentu voda automatski odlazi iz odvajača vode u atmosferu. Kada se
smanji pritisak vazduha u pneumatskom sistemu do 0,65 MPa regulator odvaja potisnu
magistralu kompresora od atmosfere i spaja je sa svim ostalim dijelom sistema – komprimirani
vazduh opet dolazi u sistem.
U regulator pritiska je ugrađen zaštitni ventil za zaštitu pneumatskog sistema od oštećenja u
slučaju kvara regulatora. Kad je pritisak u pneumatskom sistemu 0,90 – 0.95 MPa zaštitni ventil
se otvara i dio vazduha izlazi u atmosferu.
Sa regulatora pritiska kroz uređaj protiv zamrzavanja 7 vazduh dolazi u resiver 8.
Kompresor je postavljen na motoru. Njegovo održavanje vrši se u skladu sa preporukama
«Uputstva za eksploataciju motora».
Za kontrolu pritiska komprimiranog vazduha u resiveru korisnika postavljen je davač pritiska.
Pokazivač pritiska postavljen je u kabini dampera na dodatnoj tabli, koja se nalazi iznad
vjetrobrana.

Crtež 11.1. – Principijelna šema pneumatskog sistema

1 – kompresor; 2 – odvajač vode; 3 – uređaj za pražnjenje regulatora pritiska; 4 – regulator pritiska; 5 – regulirajući
uređaj; 6 – zaštitni ventil; 7 – uređaj protiv zamrzavanja; 8 – resiver; 9 – slavina za odabiranje vazduha; 10 –
slavina za izlivanje kondenzata
I – na mehanizam gibnja za sjedište vozača; II – na resivere sistema za pneumatsko-startno paljenje motora

11.2. Aparati pneumatskog sistema

Odvajač vode (crtež 11.2.) služi za hlađenje komprimiranog vazduha, koji dolazi iz
kompresora, odvajanje vlage i njeno automatsko izbacivanje.
Komprimirani vazduh iz kompresora dolazi na izvod II odvajača vode i dalje kroz kanal u
poklopcu u rashladnik 23, gdje se hladi i iz njega se kondenzuje vlaga.
Iz rashlađivača vazduh, povlačeći kapi kondenzata, dospijeva u šupljinu III, u kojoj je
postavljen aparat 9 za stvaranje vrtloga vazduha koji se dovodi. Kapljice vode se odbacuju
centrifugalnim silama na zid kućišta i toče naniže.

99
 Voda prolazi kroz zazor između disk membrane 12, membrane 13, po šupljinama,
obrazovanim kvadratnim otvorom u klipu 15, okruglim jezgrom razvodnika 16 i skuplja se u
šupljini IV. Tim istim putem u šupljinu za skupljanje kondenzata dolazi i komprimirani vazduh.
Pritisak vazduha u obje šupljine postaje jednak.
Membrana 13 nalazi se u ravnoteži, a razvodnik 16 je pritisnut oprugom na sedlo. Očišćeni
vazduh kroz otvor šupljog vijka 8 dolazi u kanal izvoda I i dalje na regulator pritiska.
Kad se isključi kompresor pomoću regulatora izvod I se povezuje sa atmosferom i pritisak u
šupljini III se smanjuje. Od razlike pritiska u šupljinama III i IV membrana 13 se podiže naviše i
pritiska na disk 12, razdvajajući šupljine. Zajedno sa membranom pomjera se naviše i razvodnik
16. Pritom šupljina IV kroz otvor u poklopcu se spaja sa atmosferom i voda, koja se nakupila u
šupljini se izliva van. Poslije izjednačavanja pritiska u šupljinama membrana i razvodnik pod
dejstvom opruge 3 se vraća u prvobitni položaj i šupljina IV se razdvaja od armosfere.
U slučaju zamrzavanja vode u rashlađivaču 23 vazduh iz kompresora kroz vertikalni kanal u
poklopcu 1 kroz otvoreni ventil 20 dolazi u šupljinu III i dalje na izvod I u potisni vazduhovod na
regulator pritiska. U tom slučaju se vazduh ne čisti i ne rashlađuje. Prepusni ventil je regulisan
na pritisak od 0,4 MPa.

Crtež 11.2. – Odvajač vode

1 – poklopac; 2 – zaptivni kolut; 3, 18 – opruge;
4 – oslonačni prsten; 5, 14, 24 – zaptivni
prstenovi;
6 – štift, 7 – kućište; 8 – zavrtanj; 9 – vodeći
aparat;
10 – zaustavni prsten; 11 – oslonačni prsten;
12 –disk membrane; 13 – membrana; 15 – klip;
16 – razvodnik; 17, 22, 25 – vijci; 19 – ploča
opruge; 20 – ventil; 21 – sedlo ventila; 23 –
rashlađivač
I. II – izvodi; III, IV - šupljine

100
 Regulator pritiska (crtež 11.3.) održava u pneumatskom sistemu pritisak u granicama od
0,65 – 0,82 MPa. U regulator je ugrađen zaštitni ventil, koji je podešen na maksimalni pritisak
vazduha od 0,95 MPa i spaja potisnu magistralu sa atmosferom u slučaju da dođe do kvara
regulatora.
Komprimirani vazduh iz kompresora preko odvajača vode dolazi na izvod V i kroz povratni
ventil 18 dolazi u izvod III, koji je spojen sa resiverom. Iz izvoda III kroz kanal VII vazduh dolazi
u okruglu šupljinu membrane 29 regulatora. Kada je pritisak vazduha u kanalu III preko 0,92
MPa membrana 29 se odvaja od sedla i vazduh dolazi kroz kanale VI i II u klipnu šupljinu I
uređaja za pražnjenje. Klip 3 sa klipnjačom 4 pod dejstvom komprimiranog vazduha se pomjera
naniže (prema crtežu), ventil 20 se pomjera naniže i vazduh iz izvoda V prolazi u šupljinu IV,
koja je preko priključka 21 spojena sa atmosferom. Pritisak u potisnoj magistrali se smanjuje,
ventil 18 naliježe na sedlo i onemogućava izlaz vazduha iz izvoda III u atmosferu, kroz otvoreni
ventil 20. Kad se smanji pritisak u izvodu III do 0,65 MPa membrana 29 naliježe na sedlo
oprugama 26, prekidajući dostup vazduha u šupljinu I. Vazduh, koji se nalazi u šupljini I, kroz
prigušni otvor u klipu izlazi u šupljinu IV i dalje u atmosferu. Klip 3 pod pritiskom opruge se
vraća u gornji položaj (prema crtežu). Ventil 20 se zatvara i prekida ispuštanje komprimiranog
vazduha u atmosferu i kompresor izbacuje vazduh u resivere. Granice automatskog regulisanja
pritiska vazduha moguće je uspostaviti pomoću zavrtnja 33.
U slučaju kvara uređaja za pražnjenje regulatora pritiska u kanalu III kada radi kompresor
pritisak će se povećavati. Kad pritisak dostigne 0,90 – 0,95 MPa sigurnosni ventil počinje da se
podiže naviše (prema crtežu) i dio vazduha izlazi u atmosferu kroz radijalni otvor u kućištu 14
ventila. Zaštitni ventil reguliše se na potreban pritisak vazduha zavrtnjem 11.

Crtež 11.3. – Regulator pritiska

1, 13, 17, 24,26 – opruge; 2 – manžeta; 3 – klip; 4 – kretača; 5, 16, 22 – zaptivni prstenovi; 6 – vodeći pladanj; 7 –
navrtka; 8 – čep; 9, 31 – ploča opruge; 10 ,32 – kontramatice; 11, 33 – regulacioni zavrtnji; 12 – poklopac; 14 –
kućište zaštitnog ventila; 15 – zaštitni ventil; 18 – povratni ventil; 19 – kućište regulatora; 20 – ventil; 21 –
priključak; 23- kućište ventila uređaja za pražnjenje; 25 – filter; 27 – kolut; 28 – oslonačni prsten; 29- membrana; 30
– obloga regulacionog uređaja.
I, IV – šupljine uređaja za pražnjenje; II, VI, VII – kanal iuređaja za pražnjenje i regulatora; III – izvod, koji spaja sa
resiverom (preko uređaja protiv zamrzavanja); V – izvod, koji spaja sa kompresorom (preko odvajača vode)

101
 Uređaj protiv zamrzavanja (crtež 11.4.) je namijenjen za automatski dovod antifriza u
pneumatski sistem sa ciljem da se spriječi zamrzavanje kondenzata. Kao antifriz primjenjuje se
etil-alkohol (vidi poglavlje «Eksploatacioni materijali»).
U gornje kućište 11 uređaja protiv zamrzavanja montiran je uređaj za uključivanje, koji se
sastoji od poluge 13, sa ručicom, štiftom i zaptivnim prstenovima 14 i 15. Između dna donjeg
kućišta 7 i poluge 13 postavljen je fitilj 8, koji se rasteže oprugom 6. U donji otvor fitilja sa
oprugom postavljen je čep 19. U otvor za sipanje gornjeg kućišta 11 zavrnut je čep sa mjernom
letvom sa podeocima 1. U izlivni otvor donjeg kućišta 7 zavrnut je čep 4. U gornje kućište
montirana je duvalica 10 za izjednačavanje pritiska vazduha u magistrali i kućištu osigurača u
zatvorenom položaju. Zapremina rezervoara je 200 ml.
Kada se poluga nalazi u gornjem položaju, vazduh od kompresora prolazi pored fitilja
isparivača i povlači sa sobom antifriz, koji uzima iz vazduha vlagu i pretvara je u nezamrzavajući
kondenzat.
Kad je temperatura okolnog vazduha preko 5 oC postaviti polugu 13 u donji položaj,
okrenuvši ručicu. Pritom se fitilj-isparivač 8 potpuno spušta u unutrašnju šupljinu donjeg kućišta
7, a zaptivni prsten 15 razdvaja tu šupljinu od pneumatske magistrale.

Crtež 11.4. – Uređaj protiv zamrzavanja

1 – mjerna letva sa podeocima; 2 – vijak; 3, 14, 15, 16, 17 – zaptivni prstenovi; 4, 19 – zapušači; 6 – šajba; 7 –
kućište donje; 8 – fitilj; 9 – obujmica; 11 – kućište gornje; 12 – štift; 13 – poluga; 18 – oslonačni prsten

11.3. Tehničko održavanje pneumatskog sistema

Siguran rad pneumatskog sistema garantuje se samo kad je sistem hermetičan u cjelini, a
takođe svi njegovi pojedinačni elementi (aparati). Zbog toga prilikom održavanja pneumatskog
sistema potrebno je naročito pažljivo izvršavati one radove, koji utiču na hermetičnost spojeva
aparata i vazduhovoda.
Tehničko održavanje pneumatskog sistema sastoji se od povremenog pregleda stanja
sistema, provjeravanja hermetičnosti, učvršćivanja aparata, dopunjavanja sredstva protiv
zamrzavanja i provjeri funkcionalnosti.

102
 Svakodnevno tehničko održavanje (SO).
Prilikom svakodnevnod tehničkod održavanja potrebno je:
- provjeriti hermetičnost pneumatskog sistema.
Hermetičnost pneumatskog sistema provjerava se kada je pritisak vazduha u njemu
najmanje 0,65 MPa, kad su uključeni potrošači komprimiranog vazduha i kada ne radi
kompresor.
Smanjenje pritiska komprimiranog vazduha u pneumatskom sistemu treba da bude najviše
0,05 MPa za 30 minuta. Mjesta velikog isticanja vazduha treba odrediti na sluh, a malog
pomoću sapunaste emulzije. Isticanje vazduha iz spojeva cjevovoda otklanja se pritezanjem ili
zamjenom elemenata spojeva.
U slučaju kvara rasklapanje aparata i otklanjanje kvarova mogu vršiti samo kvalifikovani
majstori i samo u radionicama;
- provjeriti i ako je potrebno regulisati pritisak komprimiranog vazduha u pneumatskom
sistemu.
Pritisak u pneumatskom sistemu treba da bude od 0,65-0,82 MPa. Regulacija se vrši
zavrtanjem (odvrtanjem) regulacionog vijka rugulatora za pritisak.
- izliti kondenzat iz rezivera sistema za pneumatsko-startno puštanje i iz rezivera
pneumatskog sistema.
Kondenzat treba izlivati poslije završetka smjene. Preporučuje se poslije potpunog izlivanja
kondenzata iz rezivera ponovo napuniti sistem vazduhom dok se ne uključi regulator za pritisak
i tek poslije toga ugasiti motor.
Prilikom zamrzavanja kondenzata zabranjeno je koristiti otvoreni plamen za zagrijavanje.
Intenzitet skupljanja kondenzata zavisi od tehničkog stanja kompresora i vlažnosti okolnog
vazduha. Postojanje velike količine ulja u kondenzatu svjedoči o neispravnosti kompresora.
- provjeriti i ako je potrebno dosuti antifriz u rezervoar protiv zamrzavanja.
Antifriz se sipa samo kada je temperatura okolnog vazduha ispod 5 oC. Antifriz se sipa kroz
otvor za sipanje u poklopcu, koji se zatvara čepom. Zapremina rezervoara je 200 ml. Kao
antifriz se primjenjuje eti-alkohal.
ETIL-ALKOHOL TEHNČKI PROIZVODI SE OD SIROVINA KOJE SE NE
UPOTREBLJAVAJU ZA ISHRANU I ŠTO SE TIČE DEJSTVA NA LJUDSKI ORGANIZAM
SPADAJU U MATERIJE 4-TE KATEGORIJE OPASNOSTI.
Za sipanje antifriza i kontrolu njegovog nivoa, šipku spustiti u donji položaj, okrenuti za 90oC
i izvaditi čep sa mjernom šipkom iz otvora za sipanje. Antifriz se sipa kroz lijevak, potom se
zavrće čep u otvor za sipanje i pošto se okrene ručica za 90 o, podiže u radni položaj. Dovod
antifriza u sistem vrši se automatski.
Nivo antifriza treba kontrolisati svaki dan, a vrijeme sipanja i norma potrošnje antifriza
odredjuje se u zavisnosti od temperature okolnog vazduha.

Sezonsko servisiranje (SS).

Prilikom sezonskog servisiranja potrebno je:
- izvršiti tehnički servis odvajača vode.
Očistiti rashlađivač odvajača vode od prašine i prljavštine kičicom ili četkom. Ne skidajući
odvajač vode odvojiti poklopac 1 (vidi crt. 11.2.), skinuti razvodnik 16 zajedno sa dijelovima,
skinuti usmjeravajući aparat 9. Oprati dijelove, kao i sve dostupne unutrašnje površine odvajača
vode, osušiti i sklopiti odvajač vode.
- jednom godišnje prilikom sezonskog servisiranja skinuti, rasklopiti, oprati i regulisati
sigurnosni ventil regulatora za pritisak.

103
104
 12. NISKONAPONSKA ELEKTRIČNA OPREMA
Električna oprema dampera je istosmjerne struje sa nominalnim naponom od 24 V i
napravljena je po jednoprovodnoj šemi. Sa «masom» su spojeni negativni polovi izvora i
negativni izvodi potrošača struje.
Sijalice ispod haube za lokalno osvjetljenje i utičnica prenosne lampe uključeni su po
dvoprovodnoj šemi.
Niskonaponska električna oprema dampera obuhvata sledeće osnovne sisteme: napajanje
energijom, paljenje motora, kontrolno-mjerne instrumente, spoljašnje i unutrašnje osvjetljenje,
svjetlosnu i zvučnu signalizaciju, grijanje i ventilaciju, zaštitu.
Principijelne šeme niskonaponske električne opreme dampera, spisak elemenata šema
električne opreme, šeme za montiranje električne opreme na šasiju i u kabini isporučuju se u
kompletu sa eksploatacionim dokumentima. Svaki damper se kompletira električnim šemama,
koje se odnose samo na njega.
Kontakti davača, kontaktora, relea i prekidača prikazani su na šemi u položaju «isključeno»

12.1. Sistem napajanja energijom

U sistem napajanja energijom dampera BelAZ-75132 ulaze akumulatorske baterije, koje su
spojene redno, generator, uključen paralelno sa akumulatorskim baterijama, regulator napona,
voltmetar, a takođe daljinski prekidač «mase».
Akumulatorske baterije. Na dampere se postavljaju dvije akumulatorske baterije tipa 6CT-
190A.
Tehnička karakteristika akumulatorske baterije
Nominalni napon, V ................................................................................................... 12
Kapacitet pri 10-to časovnom pražnjenju i temperaturi elektrolita od 30oC, A.č. ...... 174
Struja pražnjenja prilikom 10-to časovnog pražnjenja, A ......................................... 17,4
Veličina struje prvog punjenja za suvonapunjene baterije, A ................................... 19

U jednu bateriju potrebno je nasuti 12 litara elektrolita. U zavisnosti od klimatskih uslova u

akumulatorske baterije se sipa elektrolit određene gustine, u skladu sa tabelom 12.1.

Tabela 12.1. – Zavisnost gustine elektrolita od klimatskih uslova

Gustina elektrolita
o 2
Klimatski uslovi (prosječna mjesečna na plus 25 C, g/cm
o Godišnje
temperatura vazduha u januaru, C) koji se sipa Na kraju
doba
punjenja
Veoma hladno sa temperaturom od zima 1,28 1,30
minus 50 do minus 30 stepeni ljeto 1,24 1,26
Hladno od minus 30 do minus 15 čitave
1,26 1,28
stepeni godine
Umjereno od minus 15 do minus 8 čitave
1,24 1,26
stepeni godine
Toplo i suvo od minus 15 do plus 4 čitave
1,22 1,24
stepena godine
Toplo i vlažno od 0 do plus 4 čitave
1,20 1,22
stepena godine
3
Napomena: - Dozvoljeno je odstupanje gustine elektrolita za +/-0,01 g/cm

Elektrolit se priprema od sumporne akumulatorske kiseline i destilovane vode u posudi koja

je otporna na sumpornu kiselinu – keramička, plastična, od ebonita, od olova. U posudu se
najprije sipa voda, a zatim uz neprestano miješanje sipa se sumporna kiselina. Da bi se dobio
elektrolit odgovarajuće gustine treba se pridržavati tabele 12.2.
Temperatura elektrolita, koji se sipa u bateriju, treba da bude najmanje plus 15 oC i najviše
plus 25oC u oblastima sa hladnom i umjerenom klimom i najviše plus 30 oC u oblastima sa
tropskom klimom.

105
 Tabela 12.2. – Odnos između gustine elektrolita, količine vode i sumporne kiseline u 1 litru elektrolita
o 3
Potrebna gustina elektrolita na temperaturi od 25 C, g/cm 1 1 1 1 1 1
,20 ,22 ,24 ,26 ,28 ,40
3
Količina sumporne kiseline gustine 1,83 g/cm , litara 0 0 0 0 0 0
,200 ,221 ,242 ,263 ,285 ,426
Količina destilovane vode, litara 0 0 0 0 0 0
,859 ,839 ,819 ,800 ,781 ,650

Prije sipanja elektrolita odvrnuti iz baterije čepove i skinuti sa njih foliju, koja zatvara
ventilacioni otvor i odrezati ispust na vrhu čepa. Ako je umjesto folije i ispusta primijenjen
hermetizirajući kolut ispod čepa izvaditi ga. Poslije punjenja baterije elektrolitom ventilacioni
otvori treba da ostanu otovreni.
Sipati elektrolit do nivoa na 10 – 15 mm iznad sigurnosnog štitnika.
Kod baterija, koje u poklopcima imaju ventilacione priključke za automatsko regulisanje
nivoa elektrolita, osloboditi otvore u priključcima od hermetizirajućih dijelova, odvrnuti čepove
akumulatora i nabiti ih jako na ventilacione priključke. Poslije toga u slabom mlazi nasuti
elektrolit u akumulatore do gornjeg izreza na grliću za sipanje. Skinuti čepove sa priključaka i
nivo elektrolita u akumulatorima automatski će se smanjiti do potrebnog.
20 minuta poslije toga, a najkasnije kroz 2 sata poslije sipanja elektrolita prekontrolisati
njegovu gustinu. Ako se gustina elektrolita smanjuje najviše za 0,03 g/cm3 u odnosu na gustinu
elektrolita, koji je nasut, onda baterije mogu biti predate u eksploataciju.
Ako se gustina elektrolita smanji za više od 0,03 g/cm 3, onda baterije treba napuniti.
Temperatura elektrolita u bateriji prije punjenja treba da bude najviše 30oC u hladnoj i
umjerenoj zoni i najviše 35oC u toplim suvim i toplim vlažnim zonama. Ako je temperatura
elektrolita veća od navedene, treba ga ohladiti.
Prilikom punjenja pozitivni izvod baterije treba uključiti na pozitivni pol izvora struje, a
negativni – na negativni. Jačina struje punjenja je 19 A.
Bateriju treba puniti sve dok ne počne obilno izdvajanje gasa u svim akumulatorima baterije,
a gustina elektrolita i napon ostanu nepromijenjeni u toku dva sata. Ako je temperatura
elektrolita preko 45oC potrebno je smanjiti struju punjenja za vrijeme, koje je potrebno za
smanjivanje temperature do 30 – 35oC. Napon baterija treba kontrolisati voltmetrom sa skalom
na 30 V, sa veličinom podelaka od 0,2 V.
Na kraju punjenja, ako se gustina elektrolita, mjerena uzimajići u obzir temperaturne
popravke (tabela 12.3.) bude razlikovala od norme, onda treba korigovati gustinu elektrolita. U
tom slučaju se dosipa destilovana voda, ako je gustina elektrolita veća od norme i kiselina
gustine 1,4 g/cm3, ako je ona manja od norme.
Poslije korekcije gustine elektrolita nastaviti punjenje baterija još 30 minuta do potpunog
miješanja elektrolita, a zatim baterije isključiti. 30 minuta poslije isključivanja baterija izmjeriti
nivo elektrolita u svim akumulatorima baterije.
Ako nivo elektrolita bude manji od norme, treba dodati u akumulator elektrolit gustine, koja je
navedena u tabeli 12.1. Ako je nivo elektrolita iznad norme višak elektrolita treba izvući
gumenom kruškom.
Negativni izvod akumulatorskih baterija spojen je sa «masom» dampera preko prekidača.

Tabela 12.3. – Temperaturne popravke za gustinu elektrolita

Temperatura elektrolita prilikom mjerenaj Popravka prema pokazivanju areometra,

o 3
gustine, C g/cm
od minus 55 do minus 41 minus 0,05
od minus 40 do minus 25 minus 0,04
od minus 25 do minus 11 minus 0,03
od minus 10 do minus 4 minus 0,02
od minus 3 do plus 19 minus 0,01
od plus 20 do plus 30 0
od plus 31 do plus 45 0,01
od plus 46 do plus 60 0,02
o
Napomena: Kada je temperatura elektrolita preko plus 30 C popravka se dodaje faktičkom

106
 pokazatelju areometra, a kad je temperatura manja od plus 20 st.C – oduzima se.

Generator na damperima BelAZ-75131, BelAZ-75135 je trofazni sa ugrađenim regulatorom

pritiska i postavljen je na motoru.
Generator tipa 631.3701 (crtež 12.1.) na damperu BelAZ-75132 je trofazni, sinhroni
naizmjenične struje sa elektromagnetnom pobudom, sa ugradjenim ispravljačkim blokovima i
zaštitnim oblogama.

Tehnička karakteristika generatora

Snaga nominalna, W.................................................................................................. 4200
Napon nominalni, V.................................................................................................... 28
Isravljena struja, A...................................................................................................... 150
Broj obrtaja kotve kada je nezavisna pobuda 25 V i temperatura okolne sredine
(25+/-10)oC, ob/min, najviše:
kad je struja opterećenja 80 A.................................................................................... 1850
kad je struja opterećenja 150 A.................................................................................. 2350
Povećani broj obrtaja rotora generatora, ob/min........................................................ 8000+/-400
Struja pobude, A......................................................................................................... 3,5+/-0,2
Sila opruga držača četke, kad se one stisnu do visine od 14,5 mm, H...................... 3–4
Marka četke................................................................................................................ M1A
Minimalno dozvoljena visina četke, mm..................................................................... 8
Težina generatora (bez kaišnika), kg, najviše............................................................ 22

Crtež 12.1. – Generator 631.3701:

1 – osnova držača četke; 2 – izvod kleme «plus»; 3 – držač četke; 4 – držač zaptivača; 5 – zaptivač; 6 – poklopac
sa strane prstenova; 7 – kalem pobude; 8 – polovine rotora; 9 – poklopac sa strane pogona; 10 – oslonačni prsten;
11, 17 – ležajevi; 12 – čaura; 13 – klin; 14 – kaišnik; 15 – ventilator; 16 – stator; 18 –blok; 19 – obloga; 20 – izvod
kleme «masa»; 21 – kontaktni prsten

107
 Kad prolazi kroz namotaj pobude istosmjerne struje oko nje se stvara magnetni tok, koji
prodire u čauru, polovine rotora u obliku kljuna, vazdušni zazor i zupce statora.
Prilikom obrtanja ispod svakog zupca statora naizmjenično prolazi čas sjeverni, čas južni pol
rotora. Pritom se veličina magnetnog toka, koji prodire u zupce statora, mijenja po veličini i
pravcu, zbog čega se u namotaju statora indukuje naizmenična elektropokretačka sila.
Naizmenična struja, koja protiče kroz namotaj statora, preobrazuje se u stalnu ispravljačkim
blokovima, koji su montirani na poklopcu generatora.
Pogon generatora ostvaruje se poliklinastim remenom.
Regulator napona PH – 21 M namijenjen je za automatsko regulisanje napona u zadatim
granicama i obezbjeđuje ograničavanje struje opterećenja generatora, elektronsku zaštitu
izlaznog tranzistora regulatora od kratkih spojeva u kolu izvoda «Ш».
Principijelna šema regulatora napona data je na crtežu 12.2.

Tehnička karakteristika regulatora napona

Nominalni napon, V ................................................................................................... 28
Regulisani napon kad je broj obrtaja rotora generatora 3500+/-150 ob/min
struja opterećenja 60 A sa uključenim akumulatorskim baterijama,
temperatura okolne sredine 25+/-10oC:
- za izvedbu У-ХЛ kad je prekidač za sezonsko
regulisanje postavljen u položaj «Л» (ljeto), V ...................................................... 27,0-28,2
- za izvedbu У-ХЛ kad je prekidač za sezonsko
regulisanje postavljen u položaj «З» (zima), V ..................................................... 28,7-30,0
- za izvedbu «T» (nema sezonskog regulisanja), V ................................................ 26,3-27,5
Struja uključivanja zaštite u kolu izvoda, Ш, А ........................................................... 5 – 6
Struja ograničenja opterećenja generatora, A ........................................................... 110-135
Frekvencija širinsko-impulsne modulacije napona na izvodu Ш, Hz ......................... 2000+/-500
Težina regulatora, kg, najviše .................................................................................... 1

Crtež 12.2. Principijelna šema regulatora napona

108
12.2. Sistem za paljenje i zaustavljanje motora dampera BelAZ-75131

Sistem obezbjeđuje zagrijavanje goriva prije paljenja motora u rezervoaru za gorivo, sistema
napajanja i rashladne tečnosti motora i njegovo paljenje.
U sistem za paljenje motora ulazi: pneumatski starter, uljna pumpa i pumpa za gorivo sa
pogonom sa elektromotora, grijač rashladne tečnosti prije paljenja, cjevasti električni grijač
goriva i komutaciona aparatura.
Grijač rashladne tečnosti prije paljenja i električni grijač goriva predstavljaju autonomne
agregate. Oni se koriste u zavisnosti od sezone eksploatacije dampera.
Redosled paljenja motora:
- pritisnuti na dugme prekidača SB2 (vidi crtež 75131-3700001-20 Э3, koje se nalazi na
instrumentalnoj tabli ili na dugme prekidača S14, koje se nalazi na akumulatorskom sanduku –
uključiće se prekidač S14, kasnije se on postavlja na samoblokiranje i spaja minusne izvode
akumulatorskih baterija na «masu» dampera;
- staviti ključ u bravu-prekidač S13 do kraja. U tom položaju se napajaju kontrolno-mjerni
instrumenti i kontrolne sijalice;
- prekidačem SB1 uključiti elektromotor M4 pumpe za gorivo i aktivirati sistem napajanja;
- okrenuti ključ u bravi-prekidaču S13 za 90o: sa brave-prekidača dovodi se napon na kalem
relea K9 i na rele K10 za uključivanje uljne pumpe M3 i kalem relea K2, koji napaja elektronski
blok K33. Rele K9 se uključuje, postavlja se na samoblokiranje i napaja kaleme relea K1 i K2 za
blokiranje brave-prekidača i napajanje brojila odrađenih motočasova PT, zvučnog signalizatora
HA2 i tahometra P9. Rele K10 uključuje elektromotor M3 uljne pumpe za podmazivanje i kad se
dostigne pritisak u sistemu podmazivanja od približno 0,2 kg/cm2 kontakt davača SP1 se
rastavlja, rele 10 isključuje uljnu pumpu za podmazivanje i kroz 3 – 6 s dovodi napon napajanja
na elektromagnet YA8 za uključivanje pneumatskog startera. Dolazi do paljenja motora;
- poslije paljenja motora pustiti ključ brave-prekidača i on će se postaviti u polazni položaj.
Kad radi motor davač pritiska SP3 uključuje kalem relea K1 na «masu», rele se uključuje i
dovodi napon na zvučni signalizator HA2, tahometar P9 i na elektromagnet za izlivanje YA9 u
sistemu za podizanje i spuštanje platforme. Pritom se skida napon sa dugmeta SB2 i samim tim
sprečava isključivanje prekidača S14 «mase».
Za zaustavljanje motora prekidačem SB5 prekinuti kolo napajanja relea K9, koji se skida sa
blokiranja i prekida kolo napajanja kalema relea K2 i isključuje elektronski blok K33 regulatora
motora i uključuje sistem za skidanje pritiska u pneumatsko-hidrauličnom akumulatoru
upravljača za 80 s.
Istovremeno sa dugmeta SB1 dovodi se napon napajanja na rele K19, vremenski rele KT i
elektromagnet za skidanje pritiska YA15 preko kontakta vremenskog relea KT. Rele K19 se
postavlja na blokiranje i preko spojnih kontakata dovodi napon na vremenski rele KT i
elektromagnet YA15. Rele radi 80 s, prekida «minusno» kolo relea K19, koji se isključuje iz
strujnog kola i skida se napon napajanja sa relea vremena KT i elektromagneta YA12.

12.3. Sistem za paljenje i zaustavljanje motora dampera BelAZ-75135

Sistem obezbjeđuje zagrijavanje goriva u rezervoaru za gorivo prije paljenja sistema
napajanja i rashladne tečnosti motora i njegovo paljenje.
U sistem paljenja ulaze: pneumatski starter, uljna pumpa za podmazivanje i pumpa za
gorivo, sa pogonom sa elektromotora, grijač rashladne tečnosti prije paljenja, cjevasti električni
grijač goriva u rezervoaru za gorivo i komutaciona aparatura.
Grijač rashladne tečnosti prije paljenja i električni grijač goriva su autonomni agregati. Oni se
koriste u zavisnosti od sezone eksploatacije dampera.
Redosled paljenja motora:
- pritisnuti dugme prekidača SB2 (vidi crtež 75135-3700001 Э3), koji se nalazi na
instrumentalnoj tabli ili dugme prekidača S14, koji se nalazi na akumulatorskom sanduku –
uključiće se prekidač S14, dalje se on postavlja na samoblokiranje i spaja minusne izvode
akumulatorskih baterija sa «masom» dampera;

109
 - staviti ključ u bravu-prekidač S13 do kraja. U tom položaju se napajaju kontrolno-mjerni
instrumenti i kontrolne sijalice;
- prekidačem SB1 uključiti elektromotor M4 pumpe za gorivo i aktivirati sistem napajanja;
- okrenuti ključ u bravi-prekidaču S13 za 90o, napon sa brave-prekidača se dovodi na rele
K10 za paljenje motora, koji uključuje elektromotor M3 uljne pumpe za podmazivanje. Kad se
postigne odgovarajući pritisak u sistemu za podmazivanje motora, davač SP1 dovodi signal na
rele K10, koji isključuje elektromotor M3 uljne pumpe za podmazivanje i sa vremenskim
kašnjenjem uključuje elektromagnet YA8 pneumatsko-startnog paljenja. Dolazi do paljenja
motora.
Istovremeno sa kleme «CT» brave-prekidača S13 napon se dovodi na elektromagnet za
dovod goriva YA7 i na kalem prelaznog relea K9. Rele K9 se postavlja na samoblokiranje i
napon sa osigurača F22 kroz kontakte prekidača SB5 se dovodi na elektromagnet za dovod
goriva YA7 i kalem relea K1.
Prilikom rada motora davač pritiska SP3 uključuje kalem relea K1 na «masu», rele se
uključuje i dovodi napon na zvučni signalizator HA2, , brojilo motočasova PT, tahometar P9 i
preko diode VD2.1, kontakta relea K14, prekidača SB 7 na elektromagnet za izlivanje YA9 u
sistemu za podizanje i spuštanje platforme. Pritom se skida napon sa prekidača SB2 i samim
tim isključuje mogućnost isključivanja «mase».
Zaustavljanje motora ostvaruje se prekidačem SB5. Pritiskom na dugme prekidača
rastavljaju se njegovi kontakti, skidajući napon sa kalema prelaznog relea K9, koji deblokira i
skida napon sa elektromagneta za dovod goriva YA7.

12.4. Paljenje i zaustavljanje motora dampera BelAZ-75132

Redosled paljenja motora:
- pritisnuti dugme prekidača SB2 (vidi crtež 75132-3700001 Э3), koji se nalazi na
instrumentalnoj tabli ili dugme prekidača S14, koje se nalazi na akumulatorskom sanduku –
uključiće se prekidač S14, postavlja se na samoblokiranje i spaja minusne izvode
akumulatorskih baterija na «masu» dampera kroz kolo: osigurač F19 – provodnik 119 – spojeni
kontakti relea K8 – provodnik 137 – spojeni kontakti prekidača SB2 – provodnik 24 – dioda VD6
– provodnik 6 – kalem prekidača «mase» S14;
- staviti ključ u bravu-prekidač S13 do kraja. U tom položaju napajaju se kontrolno-mjerni
instrumenti i blokovi HL10, HL11 kontrolnih sijalica;
- pritiskom na dugme prekidača SB1 uključiti elektromotor M9 pumpe za gorivo i aktivirati
sistem napajanja nakon dugog stajanja;
- okrenuti ključ za 90o: od brave-prekidača S13 se dovodi napon na relee K4 i K6 kroz kolo:
klema «CT» brave-prekidača S13 – provodnik 27 – klema «6» relea K4 i kalem relea K6;
- prilikom dovoda napona na klemu «6» relea K4 dolazi do uključivanja dijela relea i sa
kleme «5» dovodi se napon preko spojenih kontakata temperaturnog relea SK3 na kalem relea
K20, koji se uključuje i napaja elektromagnet YA12 za uključivanje pneumatskog startera.
Kontakti relea SK3 su spojeni pri odgovarajućoj temperaturi ulja u motoru. Kontrolna sijalica o
spremnosti paljenja motora treba da se upali prilikom okretanja ključa u bravi-prekidaču S13 za
90o. Ako se sijalica ne pali treba podgrijati ulje u karteru motora da bi se upalio motor;
- istovremeno sa kleme «3K» brave-prekidača S13 napon se dovodi na kalem kontaktora
KM4 za uključivanje elektromotora M4 uljne pumpe za podmazivanje i centralni kontakt relea K6
za uključivanje vremenskog relea KT2. Dolazi do aktiviranja sistema za podmazivanje motora;
- kad se dostigne pritisak u sistemu za podmazivanje 0,01 – 0,05 MPa kontakti davača SP3
se spajaju, spajajući minusno kolo kalema relea K6 na «masu» dampera. Rele K6 se uključuje i
kroz spojne kontakte napon se dovodi na kalem vremenskog relea KT2. Vremenski rele radi 60
s, spajaju se kontakti «1» i «5», spajajući minusno kolo kalema elektromagneta YA8 na «masu»
dampera. Elektromagnet YA8 se aktivira i uključuje pneumatski starter. Dolazi do paljenja
motora.
Kada se dostigne broj obrtaja koljenastog vratila od (500+/-60) obrtaja u minutu sa davača
tahometra BR kroz provodnik 84 dovodi se signal na klemu «3» relea K4, koji se aktivira i
automatski isključuje starter, skidajući napon sa provodnika 30.
110
 Poslije paljenja sa generatora G kroz provodnik 102 napon se dovodi na kalem relea K8.
Rele se uključuje i dovodi napon na brojilo motočasova PT, na kalem zvučnog signalizatora
HA1 i na elektromagnet izliva YA5 u sistemu podizanja i spuštanja platforme.
Plansko zaustavljanje motora ostvaruje se pomoću dugmeta prekidača SB5 uz istovremeno
uključivanje automatskog sistema za podmazivanje motora poslije zaustavljanja za
podmazivanje ležajeva turbokompresora u toku 60 s. Kad se pritisne na dugme SB5 spajaju se
njegovi spojni kontakti i napon se dovodi na kalem relea K7 i elektromagnet YA9 za
zaustavljanje motora.
Rele K7 se uključuje, postavlja na samoblokiranje i napon od osigurača F17 preko kontakata
relea K7 se dovodi na elektromagnet YA9 za zaustavljanje motora, za uključenje vremenskog
relea KT2, na kontaktor KM4 za uključivanje elektromotora M4 uljne pumpe za podmazivanje.
Motor se zaustavlja. Vremenski rele KT2 radi 60 s, uključuje i prekida minusno kolo relea 7,
koje se deblokira i skida napon sa kalema kontaktora KM4 i dolazi do automatskog isključivanja
podmazivanja. Istovremeno se uključuje sistem za skidanje pritiska. Od dugmeta SB 5 dovodi
se napon na rele K19, vremenski rele KT3 i elektromagnet za skidanje pritiska YA2, preko
kontakta vremenskog relea KT3. Rele K19 se postavlja na blokiranje i preko spojnih kontakata
dovodi napon na vremenski rele KT i elektromagnet YA2. Rele radi 80 s, prekida mminusno
kolo relea K19, sa koga se isključuje struja i skida napon napajanja sa vremenskog relea KT3 i
elektromagneta YA2.
Zaustavljanje motora u vanrednim situacijama vrši se pritiskom na dugme prekidača SB4.

12.5. Sistem za svjetlosnu i zvučnu signalizaciju

Sistem za svjetlosnu signalizaciju obavještava vozača o stanju sistema dampera – promjeni
parametara u granicama dozvoljenih vrijednosti, postizanju parametrima havarijskih vrijednosti,
a takođe daje informaciju o manevrima vozača – kočenju i okretanju.
Davači električnih signala su postavljeni u kanalima sistema i na radnim elementima
agregata, a primaoci signala (instrumenti i sijalice) na instrumentalnoj tabli u kabini. Sijalice, sa
crvenim svjetlosnim filterom predstavljaju havarijski signal, sa zelenim i plavim – informacioni.
Prilikom uključivanja havarijske signalizacije svijetle isprekidanom svjetlošću svi desni i lijevi
pokazivači pravca, kao i kontrolna sijalica, montirana u prekidač. Na rezervoaru za gorivo
postavljena je signalna lampa kako bi se isključilo prelivanje goriva prilikom sipanja.
Signal za kočenje uključuje se prilikom kočenja dampera radnim, parkirnim, rezervnim i
pomoćnim sistemom za kočenje. Prilikom kočenja parkirnim sistemom za kočenje uključuje se
sijalica u bloku kontrolnih sijalica. Sijalica za signalizaciju svijetli isprekidanom svjetlošću.
U sistem zvučne signalizacije ulaze zvučni električni signali (C314 i C313), električni zvučni
signal za kretanje unazad (C314Г) i havarijski signalizator za buku (733.3747-10).
Električni zvučni signali uključuju se pritiskom na prednji dio ručice prekidača žmigavaca i
svjetala farova ili ručice prekidača brisača stakla i uređaja za prskanje stakala.
Električnu zvučni signal za kretanje unazad (C314Г) uključuje se istovremeno sa
uključivanjem kretanja unazad. U njegovom kolu ima rele-prekidač – signal za kretanje unazad
je isprekidan.
Zvučni signalizator na damperima BelAZ-75131, BelAZ-75135 je uključen u kolo paralelno
sa lampom za signalizaciju havarijskog pritiska radne tečnosti u zadnjem kolu radnog sistema
za kočenje, u sistem upravljača, havarijski pritisak ulja u sistemu za podmazivanje motora i
havarijski nivo rashladne tečnosti u sistemu za hlađenje motora.

12.6. Sistem za spoljašnje i unutrašnje osvjetljenje

Sistem je namijenjen za osvjetljavanje dijela puta prilikom kretanja noću i u uslovima
ograničene vidljivosti, osvjetljenje stepenica i prostora sa strane, a takođe daje informacije o
dimenzima dampera, osvjetljenju instrumentalne table, kabine i prostora gdje je smješten motor.
U sistem osvjetljenja ulazi isto tako i utičnica za prenosnu lampu.
Svijetla koja označavaju gabarite dampera, farovi za kratko svijetlo uključuju se prekidačem,
koji se nalazi na instrumentalnoj tabli. Prebacivanje sa kratkog svijetla na dugo vrši se
111
prekidačem, koji se nalazi sa lijeve strane volana. Tim istim prekidačem se uključuju žmigavci
naprijed, otpozadi i sa strane dampera. Prilikom pomjeranja ručice prekidača naprijed uključuje
se desni žmigavac, unazad – lijevi žmigavac. Prekidač ima automatski uređaj za vraćanje ručice
u neutralni položaj nakon obavljenog okretanja. Prilikom uključivanja žmigavca pali se u
migajućem režimu signalna lampa, koja se nalazi na instrumentalnoj tabli.
Prilikom pomjeranja ručice prekidača prema gore (nefiksirani položaj, ablendovanje)
uključuje se dugo svijetlo za signalizaciju transportu, koji dolazi ususret.
Prilikom pomjeranja ručice prekidača u srednji fiksirani položaj (kad je uključen prekidač za
svijetlo na instrumentalnoj tabli) uključuje se kratko svijetlo farova, a u donji fiksirani položaj –
dugo svijetlo farova.
Svijetlo kabine i lampa ispod haube uključuju se sa individualnih prekidača.
12.7. Zaštita kola električne opreme
Električna oprema dampera zaštićena je topljivim osiguračima, koji su postavljeni u ormaru
sa niskonaponskom električnom opremom u kabini. Osigurači i kola, koja oni štite, prikazani su
u šemama za niskonaponsku električnu opremu dampera i prilažu se u kompletu sa
eksploatacionim dokumentima.

12.8. Tehničko održavanje elektroopreme

Prilikom tehničkog servisiranja elemenata elektroopreme pridržavati se sledećeg:
- zabranjeno je nepravilno spajanje izvoda, promjena polariteta prilikom spajanja
akumulatorskih baterija ili izvora elektroenergije sa strane;
- prilikom pranja dampera preduzeti mjere, koje isključuju dospijevanje mlaza vode na
generator;
- očistiti prašinu i prljavštinu sa generatora kičicom, umočenom u benzin ili platnenom krpom
ili produvati komprimiranim vazduhom;
- obrisati elektrolit sa akumulatorskih baterija krpom, umočenom u rastvor alkohola ili
kalcinirane sode (10% rastvor).
Tehničko održavanje elektroopreme sastoji se u povremenom čišćenju elemenata od
prljavštine i prašine i provjeri u odredjenim vremenskim intervalima ispravnosti generatora,
akumulatorskih baterija, rele-regulatora, kontrolno-mjernih instrumenata, kao i provjeri kako su
oni pričvršćeni. Osim toga prilikom tehničkog održavanja provjerava se stanje električnih
provodnika i spojeva, pričvršćenost električnih provodnika na izvode aparata i spojne panele.
Svakodnevno tehničko održavanje (SO).
Prilikom svakodnevnog tehničkog održavanja potrebno je:
- provjeriti vizuelnim pregledom stanje, kako su postavljeni i spojeni električni provodnici i
kablovi niskonaponske elektroopreme. Oštećenje izolacije provodnika i kablova, slabljenje
njihove pričvršćenosti nije dozvoljeno;
- provjeriti napon akumulatorskih baterija prije paljenja motora prema voltmetru na
instrumentalnoj tabli.
Tehnički servis 1 (TS-1)
Prilikom TS-1 potrebno je:
- provjeriti nivo elektrolita u akumulatorskim
baterijama i ako je potrebno dosuti do norme.
Očistiti ventilacione otvore u čepovima baterija.
Prije provjere očistiti akumulatorske baterije
krpom, umočenom u 10% rastvor alkohola.
Nivo elektrolita treba da bude na 10-15 mm
iznad sigurnosnog štitnika.
Provjera nivoa elektrolita u akumulatorskoj
bateriji vrši se pomoću staklene cijevi prečnika
3-5 mm, na koju su nanesene dvije oznake na

112
rastojanju 10 i 15 mm od prednje strane (crtež
12.3.).
Za provjeru nivoa elektrolita odvrnuti čep u bateriji i staviti cijev u otvor dok se ne osloni na
sigurnosni štitnik. Zatvoriti prstom slobodni kraj cijevi i podići je – elektrolit treba da popuni cijev
do nivoa između oznaka. To je upravo nivo elektrolita u bateriji.

Tehnički servis 2 (TS-2).

Prilikom TS-2 potrebno je:
- pritegnuti krajeve na klemama i pričvrstiti akumulatorske baterije. Podmazati kleme
baterija;
- provjeriti gustinu elektrolita u akumulatorskim baterijama. Ako je potrebno uspostaviti
gustinu elektrolita i napuniti baterije;
- provjeriti da li je pravilno podešeno svjetlo farova i da li su pričvršćeni instrumenti rasvjete i
svjetlosne signalizacije.
Provjera gustine elektrolita.
Gustina elektrolita utvrđuje se pomoću aerometra (crtež 12.4.) u svakom elementu baterije.

Crtež12.4. Provjera gustine elektrolita

Određivanje stepena ispražnjenja baterija, kad se uporedi stvarna gustina elektrolita sa

gustinom za dotično klimatsko područje vrši se prema tabeli 12.4.
U tabeli je navedena gustina elektrolita kada je temperatura 25 oC. Bateriju, koja je
ispražnjena više od 25% zimi ili 50% ljeti, treba staviti na punjenje.
Tabela 12.4. – Stepen napunjenosti akumulatorske baterije u zavisnosti od gustine elektrolita

Baterija ispražnjena
Baterija potpuno napunjena
na 25% na 50%
1,30 1,26 1,22
1,28 1,24 1,20
1,26 1,22 1,18
1,24 1,20 1,16
1,22 1,18 1,14
Napomena: u tabeli navedena gustina elektrolita pri temperaturi od 25 oC

Podešavanje svjetala farova.

Farovi sa evropskim asimetričnim bacanjem svjetlosti kratkog svjetla daju oštru granicu
između osvijetljenog i neosvijetljenog dijela puta. Zato je potrebno veoma pažljivo podesiti
položaj svjetala da ne bi zaslepljivala vozače, koji dolaze ususret.
Prije nego se počne sa podešavanjem svjetala farova, potrebno je provjeriti karakteristike
cilindara vješanja i pritisak vazduha u gumama i u slučaju potrebe, parametre, koji se
provjeravaju, treba dovesti do potrebnih veličina.
Operaciju izvoditi koristeći specijalne instrumente ili ekran, na koji su nanesene oznake u
skladu sa crtežom broj 12.5. Veličine parametara H, a, h, H1, a1 i h1 navedene su u tabeli 12.5.

113
 Crtež 12.5. Oznake na ekranu za regulisanje svjetala farova
I-I,II-II – linije centara donjih farova; III-III – linije centara svjetala donjih farova; IV-IV, V-V – linije centara gornjih
farova; V1-V1- linije svjetala gornjih farova; O-O – linije centara između farova; H- rastojanje od poda do centara
donjih farova; H1 – rastojanje od poda do centara gornjih farova; h – rastojanje od centra donjih farova do centra
svjetala; h1 – rastojanje od centara gornjih farova do centara svjetala; a – rastojanje od ose dampera do centara
donjih farova; a1 – rastojanje od ose dampera do centara gornjih farova

Tabela 12.5. – Veličina ekrana za podešavanje svjetala farova

Veličine ekrana, mm
Donji farovi Gornji farovi
H a h H1 a1 h1
1460 630 320 2370 2750 250

Operaciju vršiti dole navedenim redosledom:

- postaviti prazan damper na horizontalnu površinu tako da njegovo uzdužna osa bude
vertikalna u odnosu na površinu ekrana i poklapa se sa osom 0-0, a rastojanje od ekrana do
donjih farova iznosi 10 m;
- na ekranu povući dve vertikalne linije I-I i II-II, u skladu sa rastojanjem od uzdužne ose
dampera do centara donjih farova;
- povući horizontalnu liniju u nivou visine centara farova od površine;
- povući drugu horizontalnu liniju III-III na rastojanju «h» ispod linije centara farova;
- uključiti kratko svijetlo donjih farova i naizmjenično (jedan far pokriti nekim materijalom koji
ne propušta svjetlost) vijcima za horizontalno i vertikalno podešavanje postići da se granica
osvijetljenog i neosvijetljenog dijela poklapa sa linijom III-III, a kose granične linije da polaze iz
tački presijecanja linije III-III sa linijama I-I i II-II.
Gornji farovi podešavaju se na dugo svjetlo do istog položaja dampera u odnosu na ekran.
Centri svjetlosti, koja se baca, gornjih farova treba da se poklapaju sa tačkama presijecanja
linija IV-IV i V-V sa linijom VI-VI.
Regulisanje svjetala farova protiv magle vrši se tako da svjetlost bude simetrična u odnosu
na osu dampera i centar svjetla, koje se baca, pada na zemlju na rastojanju od 20 m.
Sezonsko servisiranje.
Prilikom sezonskog servisiranja potrebno je:
- dovesti gustinu elektrolita da bude u skladu sa sezonom i ako bude potrebno napuniti
baterije.

114
13. KABINA I PLATFORMA

13.1. Kabina

U kabini imaju dva sjedišta, sva je od metala, sa dvoje vrata, sa termoizolacijom i izolacijom
za buku i mekim unutrašnjim tapacirungom. Postavljena je slijeva na nosače i pričvršćuje se na
njih u četiri tačke vijcima 2 (crtež 13.1.), preko gumenih amortizera 4, koji ublažuju vibracije
kabine prilikom kretanja.
Kabina odgovara zahtjevima sistema bezbijednosti ROPS. U kabini je postavljeno sjedište
vozača na pneumatskom gibnju i pomoćno preklopno sjedište, instrumentalna tabla sa
instrumentima za kontrolu, grijač sa dva električna ventilatora, električni uređaj za prskanje
stakala, električni brisač stakala sa dvije metlice. Kabina je takođe opremljena sa dva štitnika
od sunca, plafonskom sijalicom za osvjetljenje, vješalicom za odjeću, džepom za
dokumentacijom i ventilatorom za vozača. Predviđeno je i mjesto za medicinsku apoteku.
U vrata su montirane brave (sa zaustavnim uređajima sa unutrašnje strane vrata) i stakla
koja se otvaraju. Vrata su opremljena spoljašnjim i unutrašnjim ručicama. Hermetičnost vrata i
stakala obezbjeđuje se pomoću gumenih zaptivača.
Na plafonu, bočnim i zadnjim zidovima primijenjen je višeslojni meki tapacirung, obložen
perforiranom vještačkom kožom.
Zastakljenje kabine obezbjeđuje dobar pregled za vozača sa radnog mjesta. Staklo
vjetrobrana je pljosnato iz tri sloja (dva polirana stakla sa prozračnom plastičnom folijom između
njih), zadnje i bočna stakla su zakaljena i bezbjedna.

Crtež 13.1. – Kabina

1 – kabina; 2 – vijak za pričvršćivanje kabine; 3 – gornja ploča; 4 – podloga za pričvršćivanje kabine; 5 – nosač; 6
– vijak; 7- donja ploča

Sjedište vozača je na pneumatskom gibnju, sa mehanizmom za regulisanje sjedišta po

visini, uzdužno pomjeranje, okretanje i fiksiranje naslona za leđa.
Za uzdužno pomjeranje sjedišta okrenuti ručicu 1 (crtež 13.2.) ulijevo, postaviti sjedište u
potreban položaj i spuštiti ručicu.
Regulisanje okretanja i naslona za leđa 8 sjedišta ostvaruje se ručicom 6. Prilikom okretanja
ručice u gornji položaj naslon za leđa se postavlja u prednji položaj.
Ručicama 2 i 4 reguliše se i fiksira osnova sjedišta po visini i njen nagib. Prilikom okretanja
ručice naviše sjedište zauzima krajnji gornji položaj. Naizmjeničnim okretanjem ručice postiže
se položaj nagiba osnove sjedišta.
Kostur sjedišta ima dva otvora 9 veličine 7/16” za postavljanje remena sigurnosti. Vijci za
pričvršćivanje ulaze u komplet remena sigurnosti.

115
 Crtež 13.2. – Sjedište vozača
1 – ručica mehanizma za uzdužno pomjeranje sjedišta; 2, 4 – ručica fiksatora mehanizma za regulisanje sjedišta
po visini; 3 - podloga sjedišta sa pneumatskom opremom; 5 – navlaka na mehanizmu za regulisanje; 6 – ručica
mehanizma za okretanje i fiksaciju naslona za leđa sjedišta; 7 – osnova sjedišta; 8 – naslon sjedišta; 9 – lozni otvor
za pričvršćivanje remena sigurnosti

Mehanizam pneumatskog gibnja napaja se sa resivera pneumatskog sistema i montiran je

na podlogu 3. On se sastoji od pneumatskog balona (crtež 13.3.), pneumatskog razvodnika 3,
amortizera 4, gornje 1 i donje 2 ručice i odbojnika 5.
Kada radi motor vazduh iz resivera pneumatskog sistema dolazi u kanal 1 (crtež 13.4.)
pneumatskog razvodnika. Prilikom dejstva opterećenja na sjedište gornja i donja ručica (vidi
crtež 13.3.) se okreću. Pritom se okreće i ručica 10 (vidi crtež 13.4.). Zona neosjetljivosti
razvodnika 4 – 12o. Prilikom pomjeranja sjedišta vozača naniže elemenat okretanja 4 otvara
ventil 8, spajajući kanal I sa kanalom II (resiver pneumatskog sistema sa pneumatskim
balonom). Dolazi do dopunjavanja pneumatskog balona. Nominalna statička veličina
pneumatskog balona je 150 mm. Kad dostigne taj položaj ručica 10 okrećući elemenat
okretanja 4 zatvara ventil 8, prekidajući dovod vazduha u pneumatski balon. Prilikom
pomjeranja sjedišta vozača prema gore elemenat obrtanja pneumatskog razvodnika otvara
drugi ventil, spajajući kanal II sa kanalom III. Vazduh iz pneumatskog balona izlazi u atmosferu.
Time se postiže efekat pneumatskog gibnja.

Crtež 13.3. – Podloga sjedišta sa pneumatskom opremom

1 – gornja ručica; 2 – donja ručica;; 3 – pneumatski razvodnik; 4 – amortizer; 5 – odbojnik; 6 – pneumatski balon

116
 Crtež 13.4. – Pneumatski razvodnik
1 – ugaonik; 2 – razvodnik; 3 – manžeta; 4 – elemenat okretanja; 5 – poklopac;
6 – podmetač; 7 – kućište; 8 – ventil; 9 – oslonac; 10 – ručica; 11 – gumena
šajba

Maksimalno ugibanje pneumatskog balona prema gore i dole u odnosu na nominalni položaj
je 40 mm. Odbojnik 5 (vidi crtež 13.3.) ograničava minimalni po visini položaj sjedišta, amortizer
4 neutrališe vibracije, do kojih dolazi prilikom pomjeranja sjedišta prema gore i dole.
Za provjeru funkcionalnosti sistema pneumatskog gibnja potrebno je kada motor radi
pomjeriti sjedište iz položaja nominalnog, statičkog, putem pritiskanja ili dizanja naviše. Kada se
prekine opterećenje sjedište treba da se vrati u polazni položaj (veličina 150 mm), pri čemu
nakon pomjeranja naviše treba da se čuju šum od ispuštanja vazduha iz pneumatskog
razvodnika.
U slučaju da sistem ne radi, treba ga rasklopiti. Radi toga treba odvojiti cijev za dovod
vazduha u pneumatski razvodnik od resivera, skinuti podlogu sa pneumatskom opremom sa
dampera, provjeriti stanje cijevi za dovod vazduha između pneumatskih aparata, stanje
pneumatskog balona (hermetičnost). Kad se rasklopi pneumatski razvodnik provjeriti gumeni
šajbu 11 na ventilu 8 (vidi crtež 13.4.). Ako je ona oštećena, šajbu treba zamijeniti. Šajba treba
da bude nalijepljena u svoje gnijezdo na ventilu. Nakon otklanjanja kvarova i sklapanja sistema,
potrebno je ponovo izvršiti provjeru njegovog funkcionisanja.
Grijač kabine je na tečnost, od rashladne tečnosti motora. Vrela tečnost iz glave termostata
kroz zapornu slavinu i gumeno-platneno crijevo dolazi u radijator grijača i izlazi iz njega kroz
dovodnu cijev motora. Hladan vazduh, koji se dovodi sa dva ventilatora, prolazeći kroz zagrijani
radijator se zagrijava i dolazi u kabinu. Količina spoljašnjeg vazduha, koji dolazi u kabinu,
reguliše se zatvaračem. Zatvarač može da se podesi tako da u kabinu dolazi samo spoljašnji
vazduh ili dio spoljašnjeg vazduha zajedno sa vazduhom iz kabine ili samo unutrašnji vazduh.
Od grijača taopao vazduh se pomoću jednog električnog ventilatora dovodi na prednje
staklo, a pomoću drugog u zonu nogu vozača i bočni deflektor, koji se nalazi desno od vozača
na instrumentalnoj tabli.
Ventilatori grijača su uključeni u električnu mrežu preko dva prekidača, koji mogu odvojeno
da se uključe u rad i reguliše njihova snaga, a prema tome i temperatura vazduha u kabini.
Zaporna slavina za uključivanje grijača, koja je postavljena na potisnom cjevovdu,
omogućava da se smanji količina vrele tečnosti, koja dolazi u radijator grijača ili da se potpuno
prekine njen dotok u ljetnjem periodu. Na izlivnom cjevovdu zaporni kran se ne postavlja.
Za čišćenje vazduha koji dolazi u kabinu preko grijača, spolja na prednjem zidu kabine,
postavljen je papirni filter, koji povremeno treba čistiti od prašine i prljavštine.
Uređaj za prskanje stakala sastoji se od polietilenskog rezervoara za tečnost i pumpe sa
elektromotorom, koji je postavljen u tom rezervoaru. Pumpa je povezana crijevima sa dvije
prskalice.
Kad je uključena pumpa tečnost iz rezervoara dolazi u prskalice i raspršuje se pomoću njih
na staklo. U poklopcu rezervoara postoji otvor, koji obazbjeđuje izjednačavanje pritiska u njemu
117
kada radi pumpa. Pravac mlaza tečnosti reguliše se okretanjem kugle u plastičnoj prskalici,
kako bi mlaz bio usmjeren u gornju zonu sektora, koju pokrivaju metlice brisača stakala.
Kako bi se isključilo zapušenje prskalica i filtera potrebno je u rezervoar sipati samo
profilterisanu tečnost i povremeno čistiti prskalice. Kao radnu tečnost za prskanje stakala treba
koristiti specijalno niskozamrzavajuću tečnost u smjesi sa vodom, u proporciji, u skladu sa
instrukcijom za primjenu tečnosti.
Rezervoar (sa pumpom) uređaja za prskanje stakala postavljen je u prednjem donjem uglu
kabine.
Brisač stakala sastoji se od elektromotora sa pogonom, spona i ručica sa metlicama, koje
se privršćuju na prednjem dijelu kabine.
Klima-uređaj . Na osnovu narudžbe korisnika damper se oprema sistemom klima uređaja,
koji se sastoji od kompresora, bloka isparivača i bloka kondenzatora. Sklopovi klima uređaja
spojeni su između sebe elastičnim cjevovdima od gume, otporne na niske temeperature.
Punjenje klima uređaja i njegovo uključivanje, a takođe remont, vrše u skladu sa uputstvom za
eksploataciju klima uređaja, samo stručnjaci firme-isporučioca ili njihovi regionalni predstavnici

13.2. Platforma

Platforma je metalna, izvarena, kašikastog tipa, sa zaštitnom nastrešnicom iznad kabine.

Konstrukcija karoserije je dobro podešena za utovar dampera kako sa bagera tako i sa
frontalnog utovarivača. Platforma je opremljena odbojnicima za kamenje, koji štite gume i
blatobrane od oštećenja komadima jalovine, koji padaju prilikom utovara. Predviđeno je grijanje
platforme izduvnim gasovima motora.
Osnova i bočne strane platforme izrađene su od čvrstog, otpornog na habanje, čelika, koji
su pojačani potpornjima četvrtastog presjeka, koji štite bočne ivice prilikom utovara.
Za teže uslove eksploatacije (za izvoz jalovine posebno visoke čvrstoće i abrazivnosti)
prema želji korisnika dno platforme može biti obloženo dodatnom podlogom.
Platforma se pričvršćuje na nosače donjeg podstroja zglobno pomoću zavornjeva 10 (crtež
13.5.) U osne zazore u zglobovima između oslonaca i nosača platformi postavljaju se
regulacione šajbe 11 i oni ne treba da budu veće od 2 mm. Zazor se određuje u zoni najmanjeg
rastojanja između ravni. Zaustavna ploča zavornja se poklapa sa prorezom fiksatora.
Amortizeri 13 se postavljaju pomoću vijaka 14 na lonžerone platforme. Postavljanjem
regulacionih podmetača 12 obezbjeđuje se ravnomjerno nalijeganje amortizera 13 na oslone
površine lonžerona donjeg podstroja. Zazor između amortizera i donjeg podstroja ne treba da
bude preko 1 mm. Na pojedinim mjestima dozvoljen je klinasti zazor do 3 mm. Dozvoljeno je
stezanje pojedinih amortizera u skladu sa elementom izdržljivosti E.
Na osnovu platforme zavarene su vođice, koje ograničavaju poprečno pomjeranje platforme.
Zazor od 0 – 1,2 između vođica platforme i kontaktnih ploča 4 uspostavlja se pomoću
regulacionih ploča 3.
U prednjoj ploči prve poprečne grede dna platforme napravljen je otvor za izbacivanje čađi
od izduvnih gasova motora, koji se zatvara poklopcem 18.
U slučaju potrebe da se izbacivanje izduvnih gasova vrši na desnu stranu dozvoljeno je
postavljanje čepa 18 sa lijeve strane, uz istovremeno skidanje poklopca sa bunkera 16 sa
desne strane.
Za zaustavljanje platforme u podignutom položaju prilikom pregleda i remonta sklopova
dampera na šestoj poprečnoj gredi dna zavarena je konzola za pričvršćivanje sajle. Svojim
krajevima sajla se učvršćuje u ušičnim prstenovima kućišta zadnjeg mosta pomoću dva
zavornja. Da bise spriječilo ispadanje zavornjeva iz ušičnih prstenova potrebno ih je osigurati.
Prije svakog zaustavljanja platforme obavezno provjeriti stanje sajle i varova na konzoli
zaustavnog uređaja.

118
 ZAUSTAVNA SAJLA JE PREDVIĐENA ZA ZAUSTAVLJANJE SAMO PRAZNE
PLATFORME.

Da bi se spriječilo lupanje uređaja za izbacivanje kamenja prilikom kretanja dampera,

postavljaju se oslonci pod oprugu 21, sa elementom za smanjivanje vibracija u vidu crijeva od
gume i tkanine 23, koje je navučeno na oprugu 20.
Da bi se obezbijedio normalan rad izbacivača kamenja treba skinuti račve za vezivanje i
očistiti mjesto zavarivanja, kako bi se isključilo oštećenje od izbacivača kamenja.
Oslonac pod oprugu 21 postavlja se sledećim redosledom:
zavrtanjem navrtke 19 postići da se pojavi zazor između oslonca 21 i izbacivača kamenja;
odvrnuti navrtku obratno dva, dva i po obrtaja i učvrstiti je kontranavrtkom.

Crtež 13.5. – Platforma

1 – platforma; 2 – cilindar mehanizma za kipovanje, 3 – regulacione ploče; 4 – kontaktna ploča; 5, 8. 14, 15 – vijci;
6, 10, 22 – zavornjevi; 7 – dvodjelna čaura; 9 – poklopac; 11 – regulacione šajbe; 13 – amortizer; 16 – poklopac
bunkera; 17 – podmetač; 18 – zaptivač; 19 – navrtka; 20 – opruga; 21 – oslonac; 23 – crijevo od gume i tkanine

119
120
 14. MEHANIZAM ZA KIPOVANJE
Mehanizam za kipovanje obezbjeđuje podizanje i spuštanje platforme, kao i njeno
zaustavljanje u bilo kom prelaznom položaju u procesu podizanja i spuštanja. Mehanizam je
opremljen hidrauličnim pogonom sa postupnim kretanjem i elektro-hidrauličnim upravljanjem.
On se sastoji od dva dvostepena teleskopska hidraulična cilindra Ц13 i Ц14 (crtež 14.1.),
upravljačke table A7, bloka upravljanja A6, uljnih pumpi H1 i H2, filtera Ф3 i Ф4, rezervoara za
ulje zajedničkog hidrauličnog sistema sa filterom Ф5 i spajajućih vodova za ulje.
Mehanizmom za kipovanje upravlja se iz kabine električnim prekidačem, koji je postavljen na
instrumentalnoj tabli.

14.1. Princip rada hidrauličnog pogona

POSLIJE PALJENJA MOTORA I KAD JE UKLJUČEN ELEKTRIČNI POGON VUČE
USPOSTAVLJA SE «PLIVAJUĆI» POLOŽAJ PLATFORME, U KOME SE KLIPNE
ZAPREMINE HIDRAULIČNIH CILINDARA SPAJAJU SA IZLIVNOM HIDRAULIČNOM
LINIJOM POMOĆU ELEKTROMAGNETNOG HIDRAULIČNOG RAZVODNIKA, ŠTO
ISKLJUČUJE MOGUĆNOST PODIZANJA PLATFORME PRILIKOM KRETANJA DAMPERA.

Isključuje se «plivajući» položaj platforme prilikom manevrisanja dampera za vrijeme

istovara prekidačem, koji se nalazi na instrumentalnoj tabli i koji prekida kolo napajanja
elektromagneta hidrauličnog razvodnika.
U neutralnom položaju prekidača za upravljanje mehanizmom za kipovanje radna tečnost,
koja se potiskuje aksijalno-klionom pumpom promjenljivog kapaciteta H1, kroz filter Ф3, se
dovodi u hidraulični sistem kočnica, upravljača i hidrauličnog razvodnika P12 upravljačke table
A7. Osim toga, radna tečnost sa pumpe H1 se dovodi na redukcioni ventil PД upravljačkog
bloka A6 i dalje na hidraulični razvodnik P9, čiji zatik se nalazi u zatvorenom položaju.
U neutralnom položaju prekidača, koji se nalazi na instrumentalnoj tabli, radna tečnost, koja
se potiskuje propelernom pumpom H2, dovodi se u hidraulični razvodnik P11 i kroz njega izliva
u rezervoar za ulje kroz filter Ф5.
Redukcioni ventil PД upravljačkog bloka A6 smanjuje pritisak radne tečnosti sa 16 na 3 MPa
i održava ga stalnim u hidrauličnom sistemu za upravljanje mehanizmom za kipovanje.
Hidraulični razvodnik P9 sa elektromagnetima obezbjeđuje upravljanje dizanjem ili
spuštanjem platforme i njeno zaustavljanje u svakom prelaznom položaju.
Hidraulični razvodnik P10 sa elektromagnetima obezbjeđuje «plivajući» položaj hidrauličnih
cilindara Ц13 i Ц14, spajajući njihove šupljine klipova sa izlivnom linijom prilikom kretanja
dampera, upravljajući prelivnim ventilima K2 i blokira se kad se uključi prekidač za upravljanje
mehanizmom za kipovanje u položaj «Dizanje».
Upravljačka tabla A7 mijenja pravac toka radne tečnosti od pumpi hidrauličnog sistema na
šupljine klipnjača i klipova hidrauličnih cilindara Ц13 i Ц14 ili u izlivnu hidrauličnu liniju, u
zavisnosti od položaja zatika hidrauličnih razvodnika P11 i P12.
Zaštitni ventil KП4, koji je podešen na pritisak radne tečnosti od 16,5 MPa, štiti potisnu
hidrauličnu liniju propelerne pumpe od preopterećenja prilikom dizanja platforme.
Zaštitni ventil KП5, koji je podešen na pritisak radne tečnosti od 20 MPa, štiti potisnu
hidrauličnu liniju aksijalno-klipne pumpe od preopterećenja, kako pri radu upravljača, tako i
prilikom dizanja platforme.
Zaštitni ventil KП6, koji je podešen na pritisak radne tečnosti od 8 MPa štiti hidraulični sistem
od preopterećenja prilikom spuštanja platforme.
U neutralnom položaju prekidača, koji se nalazi na instrumentalnoj tabli, elektromagneti
hidrauličnig razvodnika P9 upravljanja nemaju struju i njegov zatik se nalazi u srednjem
položaju i zatvara hidrauličnu liniju upravljanja od pumpi. Hidraulične linije od pumpe H1
spojene su sa hidraličnim sistemom upravljača i sistema za kočenje, a od pumpe H2 sa izlivnom
hidrauličnom linijom, iz koje se radna tečnost izliva u rezervoar za ulje, kroz filter Ф5.
Prilikom postavljanja prekidača na instrumentalnoj tabli u položaj «Dizanje» elektromagnet
pomjera zatik hidrauličnog razvodnika P9 upravljanja u krajnji lijevi položaj (prema crtežu).
121
Pritom radna tečnost kroz hidrauličnu liniju upravljanja se dovodi u donje (prema crtežu) prednje
zapremine zatika hidrauličnih razvodnika P11 i P12 i pomjera ih u krajnji gornji položaj (prema
crtežu).
Tok radne tečnosti od pumpi kroz potisne hidraulične linije dolazi u šupljine klipova
hidrauličnih cilindara Ц13 i Ц14, čiji se sastavni dijelovi razdvajaju i podižu platformu. Pritom,
šupljine klipnjača hidrauličnih cilindara se spajaju preko hidrauličnog razvodnika P11 sa izlivom
u rezervoar, kroz filter Ф5.
Prilikom preopterećenja hidrauličnog sistema u momentu dizanja platforme (P>16,5 MPa)
zaštitni ventil KП4 se otvara i spaja šupljinu iza prigušnice prelivnog ventila sa izlivnom
hidrauličnom linijom. Pad pritiska, koji se javlja kao rezultat potrošnje tečnosti kroz prigušnicu
remeti ravnotežu prelivnog ventila. On se otvara i spaja šupljinu klipa hidrauličnih cilindara sa
izlivnom hidrauličnom linijom. Pumpa H1 dolazi na nulti kapacitet.

Crtež 14 1. Principijelna hidraulična šema mehanizma za kipovanje

H1 – aksijalno-klipna pumpa promjenljivog kapaciteta; H2 – propelerna pumpa; A6 – blok upravljanja; A7 –
upravljačka tabla; P9-P11 – razvodnici; KП4 - КП6 – zaštitni ventili; K2 – prelivni ventil; PД – redukcioni ventil;
Ф3-Ф5 – filteri; Ц13, Ц14 – cilindri mehanizma za kipovanje
I – u hidraulični sistem upravljača i sistema za kočenje

122
 Prilikom postavljanja prekidača na instrumentalnoj tabli u položaj «Spuštanje» zatik
hidrauličnog razvodnika P9 se pomjera u krajnji desni (prema crtežu) položaj. Radna tečnost
dolazi kroz hidraulične linije upravljanja u gornje (prema crtežu) šupljine zatika hidrauličnih
razvodnika P11 i P12 i pomjera ih u krajnji donji (prema crtežu) položaj.
Tok radne tečnosti od pumpe H2 kroz potisnu hidrauličnu liniju dolazi u šupljine klipnjača
hidrauličnih cilindara Ц13 i Ц14, čiji se dijelovi slažu i platforma se spušta. Pritom, šupljine
klipova hidrauličnih cilindara se preko hidrauličnih razvodnika P11 i P12 spajaju sa izlivom u
rezervoar za ulje kroz filter Ф5.Za zaustavljanje platforme u bilo kom prelaznom položaju u
procesu dizanja prekidač treba postaviti u položaj «Neutrala». Prilikom postavljanja platforme u
bilo koji prelazni položaj u procesu spuštanja prekidač treba postaviti najprije u položaj
«Dizanje», a zatim u položaj «Neutrala». Pritom se zatici P11, P11 i P9 stavljaju u srednji
položaj. Radna tečnost u šupljinama klipova i klipnjača hidrauličnih cilindara se zatvara i
platforma se zadržava u prelaznom položaju.
Poslije paljenja motora ili kad je uključen električni pogon vuče na elektromagnet
hidrauličnog razvodnika P10 se dovodi struja. Zatik hidrauličnog razvodnika se pomjera i spaja
šupljine iza prigušnica prelivnih ventila K2 sa izlivnom linijom. Pritisak iza prigušnice prelivnog
ventila se smanjuje, ventil se otvara i spaja klipne šupljine hidrauličnih cilindara sa izlivnom
linijom, što sprečava dizanje platforme prilikom kretanja dampera.
Kako bi se spriječilo proizvoljno spuštanje platforme prilikom manevrisanja dampera za
vrijeme istovara elektromagnet hidrauličnog razvodnika P10 se isključuje sa mreže pomoću
specijalnog prekidača, koji se nalazi na instrumentalnoj tabli.

DA BI SE ISKLJUČILO GRUBO SPUŠTANJE PLATFORME NA DONJI PODSTROJ,

PRILIKOM SPUŠTANJA PRAZNE PLATFORME, PREPORUČUJE SE UKLJUČIVANJE
«PLIVAJUĆEG» POLOŽAJA POSLIJE SKLAPANJA PRVOG STEPENA HIDRAULIČNIH
CILINDARA POSTAVLJANJEM PREKIDAČA ZA DIZANJE I SPUŠTANJE PLATFORME NA
INSTRUMENTALNOJ TABLI U POLOŽAJ «NEUTRALA» IZ POLOŽAJA «SPUŠTANJE».

14.2. Sklopovi mehanizma za kipovanje

Pumpe. U hidraulični sistem mehanizma za kipovanje postavljen je blok pumpi firme «Bosch
Rexroth». Blok pumpi se postavlja na treću poprečnu gredu donjeg podstroja. Pogon pumpi se
ostvaruje sa oboda generatora vuče 1 (crtež 14.2.) pomoću kardanskog vratila 2 preko oboda 2,
koji je postavljen na klinastom vratilu pumpnog bloka.
Dvojna pumpa sa konzolom postavljena je istoosno sa generatorom za vuču.

Crtež 14.2. Uređaj pumpi zajedničkog hidrauličnog sistema

1 – obod generatora za vuču; 2 – kardansko vratilo; 3 – obod; 4- aksijalno-klipna pumpa promjenljivog kapaciteta; 5
– konzola; 6 – propelerna pumpa; 7 – regulacione šajbe; 8 – čaura

123
 Dozvoljeno pomjeranje osovina:
u vertikalnoj ravni 10 – 40 mm, regulisati šajbama 7;
u horizontalnoj ravni 0,1 mm na dužini od 100 mm, regulisati pomjeranjem konzole 5.
Blok pumpi se sastoji od dvije pumpe:
pumpa 4 – A11VLO 130DR/10R-NZD 12K07 – aksijalno klipna pumpa promjenljivog
kapaciteta;
pumpa 6 – PVQ5-1X/193 RJ 15UMC-A261 – propelerna pumpa sa stalnom radnom
zapreminom.
Aksijalno-klipna pumpa promjenljivog kapaciteta, bez postepenog regulisanja toka radne
tečnosti.
Pumpa se sastoji od oscilirajućeg sklopa i bloka regulatora. Oscilirajući sklop pretvara
momenat uvijanja na vratilu u povratno-postupno kretanje klipova, koji u prvoj polovini obrtaja
usisavaju radnu tečnost, a u drugoj polovini obrtaja je potiskuju.
Oscilirajući sklop obuhvata vratilo 3 (crtež 14.3.), koje je postavljeno u kućištu 5 na
ležajevima 4 i 12. Sa strane pogonskog kraja vratila pumpa se zatvara poklopcem 1 sa
manžetom 2. Blok cilindara 10 je postavljen na pogonskom dijelu vratila na klinovima. Klipovi 18
se pomjeraju u cilindrima bloka, usisavajući i potiskujući radnu tečnost kroz žljebove razvodnika
15 u kanale bloka regulatora 8.
Blok regulatora je namijenjen za promjenu napajanja sa pumpe. Veličina pomjeranja klipova
odredjuje se na osnovu ugla nagiba oslonačne ploče 6, koji se određuje položajem razvodnika
ventila u sekciji za potrošnju radne tečnosti prema pritisku i ograničavanju maksimalnog
napajanja 19. Ventil je regulisan na maksimalni pritisak od 16 – 16,5 MPa.
Maksimalno i minimalno napajanje sa pumpe ograničava se regulacionim zavrtnjima 7.

Crtež 14.3. – Aksijalno-klipna pumpa

1 – poklopac; 2 – manžeta; 3 – pogonsko vratilo; 4, 12 – ležajevi; 5 – kućište pumpe;6 – kosa šajba; 7 –
regulacioni zavrtanj; 8 – blok regulatora; 9, 14 –opruge; 10 – blok ciliondara; 11 – ručica; 13, 16 – plandzer; 15 –
razvodnik; 17 – kretača; 18 – klip; 19 – ventil

124
 Na klinasti dio vratila propelerne pumpe nasađen je rotor 2 (crtež 14.4.), koji se okreće u
kružnom statoru 3. U žljebovima rotora nalaze se lopatice 6, koje se prilikom okretanja pripijaju
na unutrašnje površine statora na osnovu centrifugalne sile. Radne komore se sa prednje
strane ograničavaju razvodnim diskovima.
Specijalna konstrukcija razvodnih diskova omogućava da se kompenziraju temperaturne
deformacije rotora i da veoma dobro podnosi nagle promjene pritiska. Podjela razvodnih
diskova na prelazne šajbe 7 i oslonačne diskove 5 stvorila je šupljine A i Б, pritisak u kojima se
odupire silama sa strane komora sabijanja. To obezbjeđuje optimalni zazor između rotora i
prelaznih šajbi i omugućava da se dobije najbolji zapreminski koeficijent korisnog dejstva
Rotor ima dupli ekscentricitet, što stvara dvije zone usisavanja i dvije zone potiskivanja i
obezbjeđuje hidraulično rasterećenje vratila. Konstrukcija zona usisavanja omogućava da se
djelimično rasterete lopatice. To rasterećenje smanjuje habanje i povećava koeficijent korisnog
dejstva.
Prilikom skidanja poklopca pumpni blok pumpe (rotor, lopatice, kružni stator, razvodni
dickovi) lako se vade prilikom demontaže kućišta. To obezbjeđuje brzo i pogodno održavanje i
zamjenu pumpnog bloka.

Crtež 14.4. Propelerna pumpa

1 – poklopac; 2 – rotor; 3 – stator; 4 – kućište;
5 – oslonačni diskovi; 6 – lopatice; 7 – prelazne
šajbe

Osobine eksploatacije pumpi:

- radnu tečnost u rezervoar za ulje zajedničkog hidrauličnog sistema treba sipati samo kroz
filter. Ne treba miješati različite tečnosti. Prilikom zamjene radne tečnosti treba oprati rezervoar i
očistiti ga od taloga. Tip radne tečnosti je naveden u instrukciji za eksploataciju.
- montiranje, održavanje i procjenu stanja treba da vrši samo obučeno i odgovorno osoblje;
- pumpa može da radi samo ako je potpuno u ispravnom stanju;
- remont treba vršiti samo kod proizvođača ili kod ovlaštenih predstavnika proizvođača. Nisu
dozvoljene nikakve intervencije na konstrukciji;
- sve radove na sistemu treba vršiti kada nema pritiska;
- stalno voditi računa kako su pritegnuti vijci za pričvršćivanje;
- obavezno vršiti sve propisane radove iz okvira tehničkog održavanja filtera hidrauličnog
sistema, koji su navedeni u poglavlju «Tehničko održavanje mehanizma za kipovanje».
Filteri. U potisnoj liniji aksijalno-klipne pumpe postavljen je filter Ф3 (vidi crtež 14.1.).
U kućištu 4 (crtež 14.5.) postavljen je filtrirajući elemenat 3. Za obezbjeđenje hermetičnosti
sa jedne strane filtrirajućeg elementa nalazi se zaptivač 2, sa druge strane – čaura 6, u čijim
žljebovima su postavljeni zaptivni prstenovi. Zaptivač, filtrirajući elemenat i čaura pritiskuju se
oprugom 1 na poklopac filtera 5, koji je postavljen na kućište. U poklopac filtera je montiran
prepusni ventil, koji se uključuje kada se zapuši filtrirajući elemenat. Filter odvaja iz radne
tečnosti mehaničke primjese, čija je veličina preko 0,01 mm.

125
 Crtež 14.5. – Filter
1 – opruga; 2 – zaptivač; 3 – filtrirajući elemenat; 4 – kućište;
5 – poklopac filtera; 6 – čaura; 7 – ventil; 8 – oslonačna čaura
9 – navrtka

U potisnoj liniji propelerne pumpe postavljen je

filter Ф4 (vidi crtež 14.1.)
U kućište 2 (crtež 14.6.) postavljen je komplet
mrežastih elemenata, koji su postavljeni na jezgru -
filter-elemenat 4. U poklopac filtera montiran je
prepusni ventil koji se uključuje kada se zapuši
filtrirajući elemenat. Filter odvaja iz radne tečnosti
mehaničke primjese čija je veličina preko 0,08 mm.

Crtež 14.6. – Filter

1 – čep; 2 – kućište; 3 – zaptivač; 3 – filter-elemenat; 5 –
poklopac
filtera; 6 – ventil; 7 – oslonačna čaura; 8 – navrtka

Upravljački tabla je namijenjena za promjenu pravca toka radne tečnosti od pumpi

zajedničkog hidrauličnog sistema na šupljine klipnjača i klipova hidrauličnih cilindara ili na
izlivanje u rezervoar za ulje. Ona se sastoji od dva kućišta 1 i 3 (crtež 14.7.), izlivnog kućišta 2,
dva razvodnika 5, prelivnih ventila 8, zaštitnih ventila 6 i pomoćnih ventila 7.
Zatici 18 hidrauličnih razvodnika imaju tri pozicije i vraćanje u neutralni položaj pomoću
opruge. Zatici se pomjeraju pod pritiskom radne tečnosti sa upravljačkog bloka, koji se dovodi
na poklopce 9 hidrauličnih razvodnika.
Zaštitni ventili pumpi postavljeni su na kućištima 1 i 3 i konstruktivno su isti. Svaki ventil se
sastoji od pomoćnog ventila 7 i zaštitnog ventila 6.
Zaštitni ventil radi na sledeći način. Kad se u hidrauličnom sistemu poveća pritisak iznad
pritiska na koji je podešen podesni ventil 22 on se otvara i spaja šupljinu posle prigušnice sa
izlivom. Pritom se ventil 15 pomjera, stiskajući oprugu i spajajući osnovni tok radne tečnosti sa
izlivom, pošto se stvara pad pritiska na otvoru prigušnice ventila 15. Jezgro 20 podržava
podesni ventil 22 i sprečava sopstvene oscilacije ventila.

126
 Od propelerne pumpe zajedničkog hidrauličnog sistema tok radne tečnosti se dovodi na
kanale VII i VIII. Kad je razvodnik u neutralnom položaju kanali VII i VIII su spojeni sa izlivnim
kanalom III. Kad se pritisak dovodi od bloka upravljanja u kanale I ili V razvodnik 18 se pomjera
u suprotnom pravcu i usmjerava tok radne tečnosti od pumpe kroz kanale II ili IV u određene
šupljine hidrauličnih cilindara. Analogno se ostvaruje rad razvodnika i aksijalno-klipne pumpe,
izuzev toga što je izlivni kanal III zatvoren.

Crtež 14.7. – Upravljačka tabla

1, 3, kućišta; 2 – izlivno kućište; 4 – prelazna ploča; 5 – razvodnik; 6 – zaštitni ventil; 7 – pomoćni ventil; 8 – prelivni
ventil; 9, 17 – poklopci; 10, 28 – oslonci opruga; 11, 27 – krajevi; 12, 16, 23, 26 – opruge; 13 – kućište; 14 – sedlo;
18 – razvodnik; 19 – zaptivač; 20 – jezgro; 21 – čaura; 22 – ventil podesni; 24 – regulacioni vijak; 25 – čaura
I, V – kanal za dovod pritiska sa bloka upravljanja; II, IV – kanali, koji su povezani sa šupljinama klipova i klipnjača
hidrauličnih cilindara; III, VI, IX – šupljine koje su povezane sa izlivnom hidrauličnom linijom; VII, VIII – šupljine koje
su povezane sa potisnim hidrauličnim linijama od pumpi; X kanal za dovod pritiska upravljanja od upravljačkog
bloka na «plivajući» položaj

127
 Upravljački blok je namijenjen za upravljanje dizanjem, spuštanjem i zaustavljanjem
platforme u prelaznim položajima. On se sastoji od kućišta 8 (crtež 14.8) na koje se pričvršćuju
hidraulični razvodnici 10 sa elektromagnetnim upravljanjem. U kanalu kućišta nalazi se čaura 6 i
razvodnik 7 redukcionog ventila, koji se podešava na određeni pritisak pomoću regulacionog
vijka 1. Kanali u kućištu se označavaju slovima, koja su utisnuta.
Redukcioni ventil smanjuje pritisak radne tečnosti, koja dolazi od pumpi sa 16 MPa do 3+/-
0,2 MPa i održava ga stalnim u hidrauličnom sistemu upravljanja mehanizmom za kipovanje. Za
podešavanje redukcionog ventila treba dovesti pritisak od 4 – 20 MPa radne tečnosti u kanal P,
okrenuti izliv u rezervoar iz kanala T i spojiti manometar sa granicom za mjerenje od 10 MPa na
kanal M. Kada su isključeni elektromagneti podesiti redukcioni ventil regulacionim vijkom na
pritisak od 3+/-0,2 MPa.

Crtež 14.8. –Upravljački blok

1 – regulacioni vijak; 2 – poklopac opruge; 3 – opruga; 4, 9 – poklopci; 5 – prsten; 6 – zaptivač; 7 – razvodnik; 8 –
kućište; 10 – hidraulični razvodnici; 11 – holender
T1, T2 – izlivne šupljine; X, Y – šupljine upravljanja; A,B – šupljine upravljanja zaštitnim ventilima

Cilindri mehanizma za kipovanje su teleskopski, sa tri stepena i jednim stepenom dvostrukog

dejstva.
U procesu dizanja radna tečnost dolazi kroz šupljinu IV (crtež 14.9.) kroz unutrašnju cijev 3 u
klipnu šupljinu I. Pod pritiskom radne tečnosti poklopac 1 i čvrsto povezana sa njim spoljašnja
cijev 7 se pomjera. Na kraju izvlačenja spoljašnja cijev se vijencem oslanja se na vijenac druge
cijevi 6 i počinje njeno izvlačenje. Zatim se izvlači treća cijev 5 zajedno sa čaurom 8. Kad je
potpuno izvučena treća cijev čaura pomjera podizače, otvara kugle 2 prepusnih ventila i spaja
šupljine klipova i klipnjača između sebe. Radna tečnost, koja se potiskuje pomoću pumpi, izliva
se u rezervoar za ulje.
Spuštanje platforme vrši se prinudno. Radna tečnost se dovodi kroz šupljinu III u šupljinu
klipnjače II i cijev 3 zajedno sa čaurom se pomjera naniže dok se klip ne osloni na granični
prsten. Radna tečnost, koja se istiskuje iz klipnih šupljina kroz unutrašnju cijev 3 se izliva u
rezervoar za ulje.
Postavljanje hidrauličnih cilindara na donji podstroj i platformu ostvaruje se pomoću sfernih
ležajeva 5 (crtež 14.10.). Podmazivanje donjih i gornjih oslonaca vrši se kroz mazalice 6.

128
 Crtež 14.9. – Cilindar mehanizma za kipovanje
1, 10 – poklopci; 2 – kugla prepusnog ventila; 3 – cijev unutrašnja; 4 – klipnjača sa klipom; 5, 6, 7 – cijevi; 9 –
zaustavna čaura
I – klipna šupljina; II – šupljina klipnjače; III, IV – šupljine koje se spajaju sa šupljinama klipa odnosno klipnjače

Crtež 14.10. Cilindar mehanizma za kipovanje

1 – konzola; 2 – cilindar mehanizma za kipovanje; 3 – poklopac;
4 – zaptivač; 5 – sferni ležaj; 6 – mazalica

Rezervoar za ulje zajedničkog hidrauličnog sistema mehanizma za kipovanje, upravljača i

sistema za kočenje je noseće konstrukcije, izvaren, a postavlja se na desnom lonžeronu donjeg
podstroja.
Radna tečnost iz rezervoara dolazi na pumpe kad je otvoren zatvarač 21 (crtež 14.11.) kroz
priključke 9 i 10, koji se nalaze na dnu rezervoara. Izlivanje radne tečnosti u rezervoar iz
hidrauličnog sistema vrši se kroz spojeve 4 i 5 i kanale I i II.
Nivo radne tečnosti u rezervoaru kontroliše se vizuelno kroz otvore 18 prema gornjim i
donjim oznakama. Nivo radne tečnosti treba da bude ispod sredine gornjeg otvora kad su
ispražnjeni hidro-vazdušni uređaji i iznad sredine donjeg otvora kad su napunjeni hidro-
vazdušni uređaji.
Rezervoar za ulje opremljen je električnim davačem 6 za havarijski nivo, koji prilikom
smanjivanja nivoa radne tečnosti do havarijskog, a takođe pri radu mehanizma za kipovanje
prenosi signal na uključivanje signalne lampe, koja se nalazi na instrumentalnoj tabli, a takođe
davačem o zapušenosti filtera za ulje i davačem za kontrolu temperature radne tečnosti.
Višak radne tečnosti se izliva kroz ventil 11. Za potpuno izlivanje radne tečnosti iz
rezervoara odvrću se magnetni izlivni čepovi 8 i ventil 11.
Prije skidanja usisnih crijeva pumpi rezervoar za ulje se zatvara zatvaračem 21. Zatvarač se
zatvara okretanjem poklopca 22 suprotno kretanju kazaljke na satu.

129
 Prije paljenja motora poslije remonta hidrauličnog sistema zatvarač treba otvoriti, pošto kada
je zatvoren zatvarač radna tečnost neće dolaziti na pumpe i doći će do njihovog kvara.
U kućištu rezervoara u izlivnoj magistrali hidrauličnog sistema postavljen je jednostepeni
uljni filter sa zaštitnim ventilom 15, koji se uključuje kad dođe do zapušenja filtrirajućeg
elementa 16, koji je postavljen u kućištu filtera 17. Punjenje rezervoara radnom tečnošću vrši se
sa pumpe za tenkovanje ulja kroz grlić 2.

Crtež 14.11. – Rezervoar za ulje

1 – ploča; 2 – grlić za sipanje ulja iz pumpe za tenkovanje; 3 – oduška; 4, 5 – izlivni nastavci; 6 – davač za havrijski
nivo ulja; 7 – kućište rezervoara; 8 – magnetni čep izlivnog otvora; 9, 10 - usisni priključci; 11 – izlivni ventil; 12 –
čup otvora za sipanje; 13 – poklopac; 14 – obod; 15 – zaštitni ventil; 16 – filtrirajući elemenat; 17 – kućište filtera;
18 – otvor; 19 – holender; 20 – kuglica izlivnog ventila; 21 – zatvarač; 22 – poklopac
I – kanal za izlivanje ulja iz mehanizma za kipovanje; II – kanal za izlivanje ulja iz upravljača
130
 Mehanizam za ograničavanje dizanja platforme
Za automatsko isključivanje dizanja platforme namijenjen je mehanizam za ograničavanje
dizanja. Prilikom dizanja na 43 – 45o (kraj dizanja) platforma pritiskuje na pokretni dio ručice
prekidača 5 (crtež 14.12.), koji pomjerajući se oko svoje ose rastavlja kontakt krajnjeg prekidača
2. Dolazi do prekida električnog kola za napajanje elektomagneta za dizanje i automatskog
zaustavljanja platforme, zbog čega se smanjuju dinamička opterećenja na hidraulične cilindre.
Prije postavljanja opruge 3 ručica prekidača 5 treba da se slobodno okreće oko svoje ose za
ugao od 45+/-10o.
Poslije postavljanja prekidača 2 regulisati uključivanje mehanizma za ograničavanje dizanja
sledećim redosledom:
odvrnuti za jedan obrtaj navrtku 6;
podići platformu do maksimalnog razdvajanja cilindara:
spustiti platformu za 80 – 90 mm prema pomjeranju cilindra i pritom veličina B treba da
bude 700+/-10 mm;
okrećući konzolu prekidača 7 oko svoje ose regulisati uključivanje krajnjeg prekidača 2
(valjak krajnjeg prekidača treba da dodiruje ploču ručice prekidača 5).

Crtež 14.12. – Mehanizam za ograničavanje dizanja platforme

1 – konzola; 2 – krajnji prekidač; 3 – opruga; 4 – natega; 5 – ručica prekidača; 6 – navrtka; 7 – konzola prekidača

131
 14.3. Tehničko održavanje mehanizma za kipanje
Tehničko održavanja mehanizma za kipanje sastoji se u kontroli nivoa radne tečnosti u
rezervoaru za ulje zajedničkog hidrauličnog sistema i njegovoj zamjeni, provjeri hermetičnosti i
blagovremenom pritezanju loznih spojeva, povremenom podmazivanju tarnih površina, zamjeni
ili pranju filtrirajućih elemenata uljnih filtera.
Spisak maziva, koja se primjenjuju, vrijeme provjere i zamjene maziva vidi u glavi «Tehničko
održavanje».
Svakodnevno tehničko održavanje (SO).
Prilikom svakodnevnog tehničkog održavanja potrebno je:
- provjeriti vizuelno stanje i pričvršćenost cjevovoda i crijeva hidrauličnog sistema i ako je
potrebno pritegnuti ih (na mjestima gdje curi);
- provjeriti nivo radne tečnosti u rezervoaru hidrauličnog sistema.
Nivo radne tečnosti u rezervoaru treba da bude ispod sredine gornjeg otvora kad su
ispražnjeni pneumohidroakumulatori i iznad sredine donjeg otvora kad su napunjeni (poslije
paljenja motora). Pošto otpor filtera može dostići 0,4 MPa, onda se punjenje vrši pod pritiskom
od najmanje 0,4 MPa, koristeći specijalni uredjaj za punjenje. Kao radna tečnost primjenjuju se
samo ulja, o kojima je bilo riječi u spisku maziva koja se primjenjuju. Ne smiju se miješati
različite vrste ulja.
U hidrauličnom sistemu koriste se radne tečnosti u skladu sa sezonom eksploatacije i
temperaturom okolnog vazduha. Tečnosti, koje se prmjenjuju, u zavisnosti od klimatskih uslova
eksploatacije navedeni su u tabeli 1 i pritom se preporučuju uvozna ulja.

Tabela 1. – Marke ulja, koje se preporučuju u zavisnosti od uslova eksploatacije

Klasa
Klimat. Temperaturna skala
viskoziteta
zona
ISO Marka ulja -50 -40 -30 -20 -10 0 +10 +20 +30 +40 +50 +60 +70 +80 +90
* **
Shell Tellus Oil T68
Tropska

Mobil DTE 16M

VG68
Energol HLP-HM 68

Shell Tellus Oil T46 * **

Mobil DTE 15M
Umerena

Energol HLP-HM 46
leto

VG46
SAE10W30
МГЕ-46В

Shell Tellus Oil DO 22 * **

Mobil DTE Excel 22
Umerena

Energol HLP-HM 22
zima

VG22
SAE5W
Ulje marke A

* **
Shell Tellus Oil T 15
Mobil DTE 11M
ВМГ3
Severna

VG15 * **

МГЕ-10А

132
 Eksploatacione karakteristike radnih tečnosti treba da odgovaraju vrijednostima, koje su
navedene u tabeli 2.
Tabela 2. Dozvoljene eksploatacione karakteristike radnih tečnosti

Naziv parametra Vrijednost

Klasa čistoće prema GOST-u 12
2
Kinematička viskoznost. Mm /s (sSt):
optimalna 20-35
maksimalna startna 1500
minimalna kratkotrajna 10
Finoća filtracije (nominalna), mkm 10

Treba zapamtiti da je prljava radna tečnost osnovni uzrok prijevremenog habanja i

neispravnosti mehanizma kipe, upravljača, sistema za kočenje i naročito pumpe.
Prvu zamjenu radne tečnosti preporučljivo je vršiti nakon 300-500 časova eksploatacije.
Kasnije zamjene nakon 4000-5000 časova, a najkasnije prilikom sezonskog servisiranja.
U slučaju pregrijavanja radne tečnosti (preko 95oC) potrebno je nakon otklanjanja uzroka
pregrijavanja izvršiti vanrednu zamjenu radne tečnosti, pošto prilikom dužeg rada hidrauličnog
sistema sa povišenim temperaturama dolazi do ubrzane oksidacije radne tečnosti i gubitka
njenih eksploatacionih karakteristika.
Prije početka rada kada su temperature okolnog vazduha ispod nule radna tečnost u
rezervoaru za ulje treba da bude zagrijana. Za zagrijavanje radne tečnosti potrebno je upaliti
motor i pustiti ga da radi bez opterećenja pumpi dok temperatura ulja u rezervoaru ne dostigne
15oC.

Tehnički servis 1 (TS-1)

Prilikom TS-1 potrebno je:
- provjeriti da li su čitavi crijeva i cijevi hidrauličnog sistema, a takodje kako su pričvršćeni.
crijeva i cijevi, iz kojih ističe vazduh, a koja su proširena, izgubila elastičnost treba zamijeniti. Na
mjestima gdje je oslabila njihova pričvršćenost treba pritegnuti.

Tehnički servis 2 (TS-2)

Prilikom TS-2 potrebno je:
- zamijeniti filtrirajući elemenat u rezervoaru za ulje hidrauličnog sistema;
- zamijeniti filtrirajući elemenat ventila rezervoara hidrauličnog sistema;
- zamijeniti filtrirajući elemenat filtera upravljača, koji je postavljen u liniji pod pritiskom
aksijalno-klipne pumpe;
- oprati filtrirajući elemenat mehanizma kipe, koji je postavljen u liniji pod pritiskom
propelerne pumpe. Ako se otkriju oštećeni elementi filtera, izvršiti njihovu zamjenu.

Sezonsko servisiranje (SS)

Prilikom sezonskog servisiranja potrebno je:
- oprati rezervoar hidrauličnog sistema. Unutrašnja površina rezervoara treba da bude čista,
bez smolastog taloga.

14.4. Dijagnostika pumpi hidrauličnog sistema

Pumpa je osnovni i najskuplji dio hidrauličnog sistema i zbog toga siguran rad pumpi
predstavlja uslov za uspješan rad hidrauličnog sistema u cjelini.
Osnovni razlozi smanjenja roka trajanja i pojave kvarova na pumpama su:
- nečistoća radne tečnosti ili njeno korištenje sa već iskorištenim resursom;
- korišćenje neodgovarajućih marki radnih tečnosti ili kad nisu u skladu sa sezonom
eksploatacije;
- pregrijavanje radne tečnosti;
- dospijevanje vazduha u usisnu magistralu zbog toga što ona nije hermetična;

133
 - ispumpavanje u usisnoj magistrali preko 0,2 atm., zbog nečistoće vazdušnih filtera, niskog
nivoa radne tečnosti ili nepotpunog otvaranja ventila rezervoara za ulje;
- puštanje pumpe u rad poslije remonta hidrauličnog sistema bez prethodnog punjenja
radnom tečnošću drenažne šupljine i usisne magistrale ili puštanje u rad sa podignutom
platformom i u skladu s tim smanjenim nivoom radne tečnosti u rezervoaru za ulje.
Da bi se isključio rad pumpi bez podmazivanja poslije remonta ili tehničkog servisiranja
hidrauličnog sistema prilikom paljenja potrebno je predvidjeti prinudno izbacivanje vazduha iz
usisnih magistrala, u koje je ušao vazduh, radi čega treba:
- otvoriti zaslon rezervoara za ulje;
- ako se platforma nalazi u podignutom položaju spustiti platformu prije paljenja motora
(ukljčivši prekidač za upravljanje dizanjem u položaj «spuštanje») i odvrnuvši vijke za
učvršćivanje usisnog oboda ispustiti vazduh iz usisnih magistrala do pojave radne tečnosti.
Poslije ispuštanja vazduha vijke pritegnuti;
- ako nije moguće spustiti platformu prije paljenja motora (platforma zakočena
osiguravajućom sajlom), onda je potrebno prije paljenja motora odvrnuti na pola ili 1 obrtaj iglu
ventila za dijagnostiku ili čep K 1/4", koji se nalaze na potisnom obodu pumpe PVQ5, izvršiti
paljenje motora i u najkraćem roku spustiti platformu. Ponovno dizanje može se izvršiti nakon 3
– 5 minuta, pošto se pritegnu oslabljeni spojevi.

Provjera funkcionalnosti pumpi.

U slučaju da se pojavi sumnja u ispravnost pumpe, prethodno je potrebno provjeriti vrijeme
dizanja prazne i utovarene platforme kad je isti broj obrtaja kolenastog vratila. Ako se vrijeme
dizanja bude razlikovalo za više od 10 do 15%, neophodno je provjeriti kapacitet pumpe na
ispitnom stolu kada je pritisak normalan. Ako nema mogućnosti da se ova provjera izvrši na
ispitnom stolu, može se obaviti neposredno na damperu.
Način dijagnosticiranja pumpe A11VLO130DR/10R-NZD12K07 na damperu:
- otpojiti potisni cjevovod pumpe, koji je spojen sa hidrauličnim sistemom mehanizma za
kipanje i postaviti manometar zajedno sa prigušnom šajbom u potisnu liniju, kako je prikazano
na crtežu 14.13. Crtež prigušne šajbe prikazan je na crtežu 14.14;
- upaliti motor i uključiti prekidač za upravljanje dizanjem platforme u položaj «Dizanje»;
- prilikom stalnih obrtaja koljenastog vratila (1500 – 1900 obrtaja u minuti), nakon 2 – 3
sekunde poslije uključivanja «Dizanja» fiksirati nivo pritiska na manometru prije i poslije
prigušnice, odredivši pritom pad pritiska;
-prema monogramu (crtež 14.15.) odrediti koeficijent korisnog dejstva pumpe. U slučaju ako
je KKD smanjen do nivoa 0,8 – 0,75, potrebno je izvršiti remont ili zamjenu pumpe.

Crtež 14.13. – Šema spoja Crtež 14.14. Prigušna šajba

134
 Crtež 14.15. Monogram zavisnosti pada pritiska u prigušnom otvoru prečnika 8 mm od KKD pumpe
A11VLO130DR

Način dijagnosticiranja pumpe PVQ5-1X/193RJ15UMC-A261 na damperu:

- otpojiti potisni cjevovod pumpe, koji je spojen sa hidrauličnim sistemom mehanizma kipanja
i postaviti manometar, zajedno sa prigušnom šajbom, u potisnu liniju, kako je prikazano na
crtežu 1;
- upaliti motor i prilikom stalnih obrtaja koljenastog vratila (1500-1900 obrtaja u minuti)
fiksirati nivo pritiska prema manometru prije i poslije prigušnice, odredivši pritom pad pritiska;
DUŽI RAD HIDRAULIČNOG SISTEMA U OVOM REŽIMU MOŽE DOVESTI DO
PREGRIJAVANJA RADNE TEČNOSTI.
- prema monogramu (crtež 14.16) odrediti koeficijent korisnog dejstva pumpe. U slučaju ako
je KKD smanjen do nivoa 0,8 – 0,75 potrebno je izvršiti remont ili zamjenu pumpe.

Crtež 14.16. Monogram zavisnosti pada pritiska u prigušnom otvoru prečnika 8 mm

od KKD pumpe PVQ5-1X/193

135
136
 15. SISTEM ZA GAŠENJE POŽARA

Sistem za gašenje požara je kombinovani i namijenjen je za gašenje požara klase A, B, C i

električne opreme, koja se nalazi pod naponom do 1000 V. Na osnovu narudžbe korisnika
može se postaviti sistem za gašenje požara sa automatskim uključivanjem linije sa praškom za
gašenje požara.

15.1. Tehnička karakteristika

Vrste materijala za gašenje požara:

linija sa praškom ................................................................... prašak za gašenje požara
linija za pravljenje rastvora ................................................... vodeni rastvor kalcijum-hlorida
Zapremina materijala za gašenje požara, dm3, najviše:
ukupna ................................................................................... 83-8
linija sa praškom .................................................................... 50-5
linija za pravljenje rastvora .................................................... 33-3
Težina sistema za gašenje požara, ukupna, kg, najviše ....... 210
Radni gas .............................................................................. azot ili vazduh
Zapremina gasne boce, dm3, najviše:
linija sa praškom za gašenje požara ..................................... 8
linija za pravljenje rastvora .................................................... 7
Pritisak u gasnoj boci linije sa praškom i linije za pravljenje
rastvora, MPa ......................................................................... vidi tabelu 15.1.
Pritisak u rezervoarima prilikom uključivanja sistema, MPa,
najviše .................................................................................... 1,2
Daljina izbacivanja, m, najmanje:
rastvora .................................................................................. 10
praška .................................................................................... 8
Vrijeme izbacivanja materijala za gašenje požara, s, najviše:
rastvora .................................................................................. 60
praška ..................................................................................... 60
Dužina elastičnog crijeva linije za pravljenje rastvora, m ....... 15
Napon napajanja uređaja za daljinsko uključivanje, V ............ 24 -4+6
Potrebna struja, A, najviše:
u radnom režimu ..................................................................... 0,5
u režimu uključivanja sistema ................................................. 10
Uključivanje:
linija sa praškom ..................................................................... daljinsko, ručno
linija za pravljenje rastvora ..................................................... ručno

15.2. Konstrukcija sistema i princip rada

Sistem za gašenje požara sastoji se od dvije nezavisne linije – linije sa praškom za gašenje
požara I (crtež 15.1.) i linije za pravljenje rastvora II, koje mogu biti uključene kako istovremeno,
tako i odvojeno. Linija za gašenje požara pomoću praška služi za gašenje požara na motoru i
rezervoarima za gorivo i ulje.
Uređaj za daljinsko uključivanje sastoji se od bloka upravljanja 9, izdvojenog pulta za
uključivanje 10 i zaporne glave sa piropatronom, koja je postavljena na gasnoj boci 12 linije sa
praškom za gašenje požara.
Uređaj za daljinsko uključivanje vrši:
- kontrolu i signalizaciju neispravnosti linije izdvojenog pulta za uključivanje i linije
piropatrona;
- signalizaciju o postojanju napona;
- uključivanje linije sa praškom pritiskom na dugme bloka upravljanja iz kabine ili
kad damper stoji pritiskom na dugme na izdvojenom pultu sa zemlje.
137
 Crtež 15.1. Sistem kombinovanog gašenja požara
1 – rezervoar za prašak; 2 – vijak; 3 – grlić; 4 – praškovod; 5 – uređaj za raspršivanje praška; 6 – membranski
osigurač; 7, 15 – gasovodi; 8, 14 – reduktori; 9 – blok upravljanja; 10 – izdvojeni pult za uključivanje; 11 –
provodnici; 12, 13 – boce sa gasom; 16, 18 – crijeva; 17 – doboš; 19 – zaporni uređaj; 20 – sabirnik; 21 – rezervoar
za rastvor
I – linija sa praškom za gašenje požara; II – linija za pravljenje rastvora
U zaporno-uključnoj glavi (crtež 15.2.) izlaz gasa iz boce prekriva se membranom. Paljenje 4
služi za zadržavanje piropatrona 3 i dovod električne struje. Na centralni kontakt spojen je
provodnik 5 «+», na kućište – provodnik 6 «-«.
Pritiskom na dugme za električno uključivanje na piropatron se dovodi napon, piropatron se
uključuje i gasovi pomjeraju klip 13 nadole, membrana 15 se otvara i gas iz boce 12 (vidi crtež
15.1.) prolazi kroz reduktor 8, zatim kroz gasovod 7 dolazi u rezervoar za prašak, gdje podiže
prašak. Lebdeći nanos praška pod pritiskom od 1,2 MPa, rastavljajući membranski osigurač 6,
koji služi da spriječi dospijevanje vodene
pare iz atmosfere, izbacuje se kroz praškovod
4 u prostor oko motora i na rezervoare za
gorivo i ulje.
Sistem se može uključiti i ručno. Radi toga
se na zapornoj glavi vadi zatik 9 (vidi crtež
15.2.) i pritiskuje ručica 10. Klipnjača 11 se
pomjera naniže, gura klip 13, probija se
membrana 15 i gas dolazi u rezervoar gdje se
nalazi prašak.
Punjenje rezervoara praškom se vrši kroz
odgovarajući otvor na rezervoaru. Da bi se
izbjeglo zapušavanje kanala linije za prašak u
prašku ne smiju biti grudvice veličine preko 2
mm.

Crtež 15.2. Zaporno-uključna glava

1 – ventil; 2 – vijak; 3 – piropatron; 4- paljenje u
kompletu;
5 – provodnik «+»; provodnik «-«; 7 – centralni kontakt;
8 – zavrtanj; 9 – zatik; 10 – ručica; 11 – klipnjača; 12 –
kućište u kompletu; 13 – klip sa frezo; 14 – radni
priključak;
15 – membrana
138
 Linija za pravljenje rastvora služi za gašenje požara na mjestima, koja se nalaze van zone
dometa linije za prašak i na mjestima ponovnog paljenja. Prilikom otvaranja ventila boce 13 (vidi
crtež 15.1.), gas kroz reduktor 14 dolazi u rezervoar 21 sa rastvorom kalcijom-hlorida. Nad
rastvorom se stvara pritisak od 1,2 MPa, koji potiskuje rastvor u sabirnik 20 i crijevo 16. Rastvor
se izbacuje pritiskom na ručicu zapornog uređaja 19 u potrebnom pravcu i na rastojanje od 10
m.

15.3. Zahtjevi koji se tiču zaštite na radu

Vozači dampera i lica koja vrše pripremu sistema za gašenje požara za rad, kao i lica koja
vrše tehničko održavanje i remont sistema treba da se pridržavaju instrukcije za eksploataciju
sistema za gašenje požara, koja se prilaže «Pravila o konstrukciji i bezbjednoj eksploataciji
sudova, koji rade pod pritiskom», «Pravila o tehničkoj sigurnosti pri radu na električnim
postrojenjima potrošača, čiji je napon do 1000 V», a takođe i sledećih uputstava:
- zabranjeno je korišćenje linije za pravljenje rastvora za gašenje električne opreme pod
naponom i mjesta na kojima je razliveno gorivo i ulje;
- zabranjeno je uključivanje linije za prašak, ako se u zoni njenog dometa nalaze ljudi;
- ako rastvor dospije u oči, treba ih dobro oprati vodom;
- prilikom punjenja sistema praškom treba se koristiti individualnim sredstvima za zaštitu
gornjih disajnih puteva;
- gasne boce i rezervoari za materijale za gašenje požara treba da budu hidraulički ispitani
jednom u pet godina.
Prilikom montiranja i održavanja gasnih boca treba se pridržavati sledećih mjera sigurnosti:
- ne dozvoliti udare po boci, zaporno-uključnoj glavi i ventilu, a takođe ne dozvoliti pad
boce;
- boce sa komprimiranim gasom ne smiju biti izložene direktnom zagrijavanju sa izvora
toplote;
- poslije punjenja boce sa ventilom postaviti na radni priključak zaptivač;
- na bocama sa zaporno-uključnom glavom treba da bude stalno postavljen zatik, koji
osigurava bocu od otvaranja, ako se slučajno pritisne na ručicu glave;
- ventil boce, zatik boce sa zaporno-uključnom glavom, reduktori, blok upravljanja i
izdvojeni pult za uključivanje treba da budu plombirani;
- zaptivač sa radnog priključka boca dozvoljeno je skidati samo kada se boca postavi na
damper neposredno prije spajanja na nju crijeva;
- uslovi čuvanja i transportovanja boca treba da odgovaraju zahtjevima o pravilima
konstrukcije i bezbjedne eksploatacije sudova, koji rade pod pritiskom

15.4. Tehničko održavanje sistema za gašenje požara

Rezervoar linije sa praškom za gašenje požara napunjen je tim praškom. Prije početka
eksploatacije dampera nasuti kalcijum-hlorid u rezervoar za pravljenje rastvora, izvršiti
podizanje praška, provjeriti pritisak praška u bocama, produvati praškovode, postaviti piropatron
(ulazi u sastav ZIP-a) u grlić boce.
Svakodnevno tehničko održavanje (SO).
Prilikom svakodnevnog održavanja potrebno je:
- u svakoj smjeni vršiti pregled sistema. Prilikom pregleda provjeriti sigurnost loznih spojeva,
da li postoje plombe na bocama, reduktorima, upravljačkom bloku i posebnom pultu
uključivanja.

Tehnički servis 3 (TS-3).

Prilikom TS-3 potrebno je:
- oprati rezervoar za pravljenje rastvora, produvati praškovod i cjevovode, a takodje izvršiti
podizanje praška čistim gasom (vazduhom ili azotom) pod pritiskom od 0,5-1,2 MPa.

139
 Za pranje rezervoara za pravljenje rastvora potrebno je odvrnuti crijevo 16 (vidi crtež 15.1.)
od rezervoara 21 i izvaditi rezervoar 20. Oprati rezervoar, postaviti ga na mjesto i spojiti crijevo.
Za produvavanje praškovoda 4 i cjevovoda treba ih otpojiti od rezervoara i spojiti na izvor
komprimiranog vazduha. Otvoriti ventil i uvjeriti se da gas izlazi iz otvora cjevovoda. Otpojiti
praškovod od izvora gasa i spojiti praškovod na rezervoar, pošto se prethodno uvjerimo da je
na mjestu membranski osigurač 6.
Podizanje praška.
Način izvodjenja operacije:
- odvojiti reduktor 8 od boce sa gasom 12;
- odvojiti praškovod 4 od rezervoara 1 i izvaditi membranski osigurač 6.
- postaviti umjesto membrane zaptivač SKP 2.00.00.011 (ulazi u sastav ZIP-a). Spojiti na
rezervoar praškovod;
- odvrnuti vijak 2 iz grlića 3;
- spojiti reduktor 8 na bocu, koja sadrži komprimirani azot ili vazduh, pod pritiskom od 2 – 15
MPa;
- otvoriti ventil boce za izlaz praška iz otvora grlića 3. Ako vazduh sa praškom iz otvora grla
ne izlazi, treba pronaći razlog i otkloniti kvar;
- isključiti dovod gasa i kad se završi izlaženje gasa iz grlića odvojiti bocu od reduktora;
- spojiti reduktor 8 na bocu 12 linije sa praškom, zavrnuti na grlić vijak 2, skinuti sa
rezervoara praškovod, skinuti zaptivač, postaviti membranu i spojiti praškovod 4.
Sezonsko servisiranje.
Prilikom sezonskog servisiranja potrebno je:
- provjeriti pritisak gasa u bocama i ako je potrebno izvršiti njihovo punjenje.
Da bi se provjerio pritisak u boci sa ventilom treba odvrnuti sa boce postavljenu gajku
reduktora i spojiti mjerni uređaj (ulazi u ZIP). Otvoriti ventil balona i odrediti pritisak gasa prema
manometru mjernog uređaja. Zatvoriti ventil na boci i kad se pritisne dugme, ispustiti preostali
gas iz mjernog uređaja. Skinuti mjerni uređaj i spojiti na bocu reduktor. Ako ne odgovara pritisak
gasa izvršiti punjenje boce do pritiska, koji je naveden u tehničkoj karakteristici. Punjenje boca
vazduhom ili azotom vršiti pomoću odgovarajućih kompresora ili iz transportnih boca do pritiska,
koji je naveden u tabeli 15.1.
Da bi se provjerio pritisak u boci sa glavom-zatvaračem treba odvrnuti sa boce nasadnu
gajku reduktora i zavrnuti zaptivač na radni nastavak 14 (vidi crtež 15.2.) glave. Odvrnuti sa
glave paljenje 4, izvaditi piropatron 3 i otpojiti minusni provodnik 6. Izvaditi bocu iz korpe i
učvrstiti horizontalno ventilom 1 nadole u specijalnoj napravi ili bravarskim stetgama. Izvaditi
vijak 2 i zavrnuti manometar (ulazi u ZIP). Odrediti pritisak gasa prema manometru. Odvrnuti
manometar i zavrnuti do kraja vijak 2. Staviti bocu u korpu, skinuti zaptivač sa radnog nastavka
14 i spojiti reduktor. Staviti piropatron 3, zavrnuti paljenje 4 i spojiti minusni provodnik.
Ako ne odgovara pritisak gasa izvršiti punjenje boce do pritiska, koji je naveden u tehničkoj
karakteristici. Punjenje boce sa glavom zatvvaračem vrši se u specijalizovanim za to
preduzećima.
Tabela 15.1. – Radni pritisak u bocama u zavisnosti od temperature okolne sredine
o
Temperatura okolne sredine, C minimalni maksimalni
Minus 55 9,0 10,0
Minus 50 9,5 11,0
Minus 40 9,7 11,3
Minus 30 10,0 11,6
Minus 20 10,3 11,9
Minus 10 10,6 12,3
0 11,0 12,7
10 11,3 13,1
20 11,7 13,5
30 12,1 14,0
40 12,5 14,5
50 13,0 15,0

140
 Punjenje gasnih boca sa ventilom vrši se sledećim redosledom:
- skinuti reduktor 14 (vidi crtež 15.1.) sa boce 13;
- spojiti bocu preko ganog provodnika 4 (crtež 15.3.) na T-nastavak 3, a T-nastavak na
transportnu bocu;
- spojiti mjerni uređaj 5 na T-nastavak 3;
- otvoriti ventile transportne boce 1 i boce koja se puni 2;
- kad se postigne pritisak (kontrola prema manometru mjernog uređaja 5) u skladu sa
tabelom 15.1. za odgovarajuću temperaturu okolne sredine, zatvoriti ventile transportne boce i
boce koja se puni. Pritiskom na dugme ispustiti preostali gas iz mjernog uređaja. Odvojiti gasni
provodnik od T-nastavka 3. Navrnuti zaptivač na radni nastavak i plombirati bocu.

Crtež 15.3. – Šema punjenja boce sistema za gašenje požara

sa transportne boce:
1 – transportna boca; 2- malolitražna boca; 3- T-nastavak; 4 –
gasni provodnik;5 – mjerni uređaj

Jednom godišnje.
Jednom godišnje treba provjeravati gustinu vodenog rastvora kalcijum-hlorida, koja treba da
odgovara podacima iz tabele 15.2. Gustina (koncentracija) vodenog rastvora kalcijum-hlorida
provjerava se areometrom sa greškom od +/-0,005 g/cm3.

Tabela 15.2. – Temperatura zanrzavanja vodenog rastvora kalcijum-hlorida

o o
Koncentracija rastvora (na 15 C), Temperatura zamrzavanja, C Sadržaj kalcijum-hlorida na 100 g
3
g/cm vode, g
1,13 Minus 10 17,5
1,19 Minus 20 27,5
1,24 Minus 30 34,0
1,27 Minus 40 38,0
1,275 Minus 45 39,0
1,28 Minus 50 42,0
1,285 Minus 55 42,7

Ako prema rezultatima mjerenja gustina rastvora kalcijum-hlorida ne odgovara navedenoj u

tabeli 15.2. onda treba zamijeniti rastvor ili dovesti gustinu do potrebne u zavisnosti od
klimatskog područja gdje se vrši eksploatacija dampera. Rastvor sa temperaturom zamrzavanja
od 50oC priprema se računajući 42 kg bezvodnog kalcijum-hlorida na l00 litara vode iz
vodovoda, a za druge temperature - prema tabeli 15.2. Kroz 24 sata rastvor treba dobro
promiješati i obavezno izmjeriti njegovu gustinu, koja treba da odgovara podacima iz tabele
15.2.. Rok čuvanja rastvora je neograničen. U rastvoru, koji se sipa, ne smije biti mehaničkih
primjesa čija je veličina preko 2 mm. Punjenje rezervoara rastvorom vrši se kroz bilo koji otvor
na rezervoaru.
Ako se u procesu eksploatacije pokazalo da se iz rezervoara ne izbacuje materija za
gašenje požara, onda to može biti otklonjeno izvođenjem sledećih operacija:
- provjeriti pritisak gasa u bocama. Ako je potrebno napuniti boce ili ih zamijeniti;
- produvati praškovod i cjevovode;
- izvršiti podizanje praška;;
- provjeriti da nije zamrzao rastvor u rezervoaru linije za pravljenje rastvora. Ako je potrebno
zamijeniti rastvor.

141
 Ako na bloku upravljanja gori svjetlosna dioda «Neispravnost», onda treba provjeriti
provodnike i spojeve uređaja za distanciono uključivanje.
PRILIKOM UKLJUČIVANJA I TEHNIČKOG ODRŽAVANJA SISTEMA ZA GAŠENJE
POŽARA TREBA SE ISTO TAKO PRIDRŽAVATI INSTRUKCIJE ZA EKSPLOATACIJU, KOJA
SE PRILAŽE UZ SISTEM.

142
 16 Osobenosti eksploatacije

16.1 Razrađivanje dampera

U početnom periodu eksploatacije dampera vrši se razarađivanje površina za trenje parova
uzlova i stabilizacija režima njihovog podmazivanja. Od kvaliteta razrađivanja površina dijelova
zavisi u budućnosti njihova pouzdaost i dugovječnost.
Razrada dampera traje 100 voznih časova (ili pređenih 1000 kilometara).

Pred početak razrade neophodno je:

- Provjeriti tehičko stanje, obrativči pažnju na zategnutost svih vanjskih navojnih veza
za učvršćivanje;
- Provjeriti nivo ulja u uzlovima, agregatima i sistemima, goriva u rezervoaru i tečnosti
za hlađenje u sistemu hlađenja motora, a takođe provjeriti da li ima konzistentnog maziva u
uzlovima trenja prema spisku primjenljivih materijala za podmazivanje.

Za vrijeme eksploatacije novog dampera uvode se sledeća ograničenja:

- Maksimalna brzina kretanja ne smije biti veća od 35 km/h;

- Koristiti damper samo na putevima sa tvrdom podlogom;
- Opterećenost dampera mora biti 75% od nominalnog;

U početnom periodu razrađivanja dampera treba:

- Strogo poštovati toplotni režim, ne dopuštajući pregrijavanje motora, reduktora

elektromotora – točka i vučnih elektromotora;
- Periodično posmatrati i pritezati navojne veze, obraćajući posebnu pažnju na jačin
točkova, sistema upravljanja, kočionog sistema, dizel – generatora, kerdione osovine i
električnih mašina.

Po završetku razrađivanja neophodno je vršiti operacije, predviđene za 500 sati rada (TO-2,
pogledajte uputstvo za eksploataciju glavu «tehničko servisiranje») i zamjeniti ulje u reduktorima
osovine točka.

16.2 Startovanje motora

Pred startovanje motora neophodno je ispuniti sve radnje naznačene u glavi «Svaodnevno
servisiranje».
Pri temparaturi okolnog vazduha nižoj od 5 stepeni zagrijati tečnost za hlađenje motora
predstartnim grijačem, a gorivo – elektrogrijačem do temparature, preporučene uputstvom po
eksploataciji motora.
Isključiti predstartni grijač tečnosti za hlađenje i elektrogrijač goriva, ako su oni bili uključeni.
Postaviti sve mjenjače na komandnoj tabli u položaj «Isključeno».
Priključiti minusne vodove akumulatornih baterija ka «masi», pritisnuvši na dugme
prekidača, postavljenog na komandnoj tabli.
Ubaciti ključ u bravu prekidača do kraja. Poslije dužeg stajanja dampera i poslije servisiranja
napuniti sistem snabdijevanja gorivom za ostranjenje vazduha iz njega, pritiskom na dugme
prekidača pumpe za snabdjevanje gorivom.
Okrenuti ključ za 90 stepeni: uključiće se elektromotor pumpe za pumpanje ulja i pri
dostizanju potrebnog pritiska u sistemu maziva elektromagnet uključenja pneumostartera. Motor
se startuje.
Startovanje i zaustavljanje motora su opisanu podrobnije u uputstvi za eksploataciju u glavi
«Niskovoltna elektrooprema». Poslije starta motora pustiti ključ brave – prekidača i on će se
vratiti u pređašnji položaj.

143
 Lampa signalizacije povećane opasnosti sistema ne smije goriti. Trepćućim svjetlom gori
lampa koja signalizira o uključenom ručnom kočionom sistemu.
Povisiti frekvenciju obrtaja koljenaste osovine prekidačem regulatora obrtaja motora na
komandnoj tabli ili ručicom ručnog upravljanja dovodom goriva, da se ne zakoksuju raspršivači
dizni i zagrijati motor na leru za vrijeme od 3-5 minuta pri frekvenciji obrtaja oko 1000 min – 1.
Dugi rad (više od deset minuta) na malim obrtajim doprinosi zakoksovanju dizni i klipastih
prstenova.

16.3 Kretanje sa mjesta, zalet, kretanje dampera

Uspostaviti minimalno stabilnu frekvnciju obrtaja koljenaste osovine motora za sta treba
isključiti regulator povećanih obrtaja ili vratiti ručku ručnog upravljanja dovodom goriva u početni
položaj.
Priključiti mjenjačem elektropogona u izvor snabdjevanja lanac upravljanja vučnim
elektropogonom, a mjenjač reversora postaviti u položaj «Naprijed» ili «Nazad» u zavisnosti od
pravca kretanja.
Dati signal o početku kretanja i istovremeno lagano dajući gas, isključiti ručni kočioni sistem.
Damper počinje da se kreće. Brzinu kretanja određuje vozač u zavisnosti od pritiska na gas. Za
sniženje brzine kretanja umanjiti frekvenciju obrtaja koljenaste osovine i pustiti gas. Ako je
pedala postavljena u nulti položaj, pogonski lanac vučnog režima se isključuje i prestaje
predaja obrtnog momenta na pogonske točkove i damper se kreće u režimu laganog kretanja.
Pri prekoračenju dopuštene brzine kretanja dampera vučni režim elektropogona automatski
se prevodi u režim elekričnog kočenja i na komandnoj tabli pali se kontrolna lampa.
Za sledeće uključenje pogonskog lanca vučnog režima neophodno je pustiti gas do kraja i
ponovo ga pritisnuti (uz uslov da brzina dampera je snižena približno na 30 km/h).

Vučni elektropogon ima sistem zaštite:

- Pri prekoačenju dopuštene vrijednosti napona pogonskog lanca;

- Pri prekoračenju dopuštene vrijednosti energije Pogonskog lanca;
- Pri prekoračenju dopuštene vrijednosti energije kotvenih lanaca vučnog
elektromotora;
- Pri kratkom spoju ispravljača;
- Pri proklizavanju osovine točka;
- Pri preusmjeravanju dampera u režimu forsiranog električnog kočenja;
- Pri prekoračenju dopuštenih vrijednosti temparature elektroopreme;

Pri uključenju gore nabrojanih sistema zaštite u blok programskog upravljanja, pojavljuje se
odgovarajući signal i blok obezbjeđuje isključenje lanca aktiviranja vučnog generatora i
pogonskog lanca, i na komandnoj tabli se uključuje kontrolna lampa aktiviranja zaštite.
Za sledeće uključenje vučnog elektropogona neophodno je pustiti gas do kraja i pritisnuti
dugme F5 na panelu displeja (podrobnije pogledaj u dokumentaciji o vušnom elektropogonu).

16.4 Kočenje i zaustavljanje dampera

Za kočenje dampera ili održavanja određene brzine njegovog kretanja na izbrdici pustiti gas i
pritisnuti pedalu pomoćnog kočionog sistema (električns kočnica).
Za kretanje konstantnom brzinom u režimu električnog kočenja treba isključiti mjenjač
režima kočenja na komandnoj tabli, a pri tome se uključuje kontrolna lampa na panelu displeja.
Brzinu kretanja određuje vozač u zavisnosti od pritiska na pedalu električnog kočenja.
Da bi se povećao efekat električnog kočenja pri kretanju u zoni niske brzine i obezbjedilo
kočenje do potpunog zaustavljnja dampera, mora se dopunski pritisnuti pedala gasa.
Ekstremno zaustavljanje dampera se vrši ručnim kočionim sistemom, istovremeno sa ručnim
kočionim sistemom se dozvoljava korištenje pomoćne.

144
 Ne dopušta se koristiti mašinu pri neispravnom pomoćnom kočionom sistemu, jer kočenje
mašine na nizbrdici radim kočionim sistemom dovodi do pregrijavanja diskova i jakom trošenju
stega (vezica). Treba se pažljivo koristiti kočioni sistem uzimanjem u obzir stanje puta.
Poslije potpunog zaustavljanja dampera, pustiti pedalu gasa, zatim pedalu električnog
kočenja i zakočiti damper ručnom kočnicom.
Isključiti mjenjačem na kontrolnoj tabli lanac uprvljanja vučnim elektropogonom, a mjenjač
reversora staviti u neutralni položaj.
Ako damper stoji na parkingu postaviti pod točkove podmetke.

16.5 Zaustavljanje dampera

Pred zaustavljanjem motara poslije rada pod punim naporom pustiti motor da radi 3-5 min u
režimu malih obrtaja na leru. Poslije toga zaustaviti motor, pritisnuvši prekidač planskog
zaustavljanja motora na komandnoj tabli.

NE ZAUSTAVLJATI MOTOR POD TERETOM ILI ODMAH POSLIJE SKIDANJA TERETA –

TO MOŽE IZAZVATI KVAR!

145
146
17. TEHNIČKO ODRŽAVANJE

17.1. Vrste i učestalost tehničkog održavanja

Preporučuju se sledeće vrste i učestalost tehničkog održavanja:

-svakodnevno održavanje (SO);
-servis nakon 250 sati rada motora, a najvise nakon 4000-5000 predjenih kilometara
dampera (TS-1);
- servis nakon 500 sati rada motora, a najviše nakon 8000-10000 predjenih kilometara
dampera (TS-2);
- servis nakon 1000 sati rada motora, a najviše nakon 16000-20000 predjenih kilometara
dampera (TS-3);
- sezonsko servisiranje (SS), koje se vrši prilikom pripremanja dampera za proljećno-ljetnje
ili jesenje-zimske uslove rada. Sezonsko servisiranje se vrši prilikom narednog obavljanja
TS-2.
Prije servisiranja damper treba pažljivo očistiti od prljavštine i oprati. Prije pranja treba dobro
zatvoriti ormare sa pogonskom i aparaturom za puštanje u rad i regulaciju i zaštititi specijalnim
navlakama da voda ne bi dospjela u rezervoare za vazduh i ventilacione otvore električnih
mašina, a takodje u vazdušne filtere.
Pranje i čišćenje uraditi uz pridržavanje utvrdjenih propisa iz tehnike zaštite na radu i elektro-
zaštite.
Spisak operacija tehničkog servisiranja, koji obuhvata radove, koji se odnose na kontrolu,
pranje, pritezanje i regulaciju, dat je u tabeli 17.1.

Tabela 17.1. – Spisak operacija tehničkog održavanja

Sadržaj radova i metodika Instrumenti, alat i uredjeje

R.br.
njihovog izvodjenja
Provjeriti nivo i ako je potrebno
1.
dosuti:
a) ulje u karter motora
b) rashladnu tečnost u sistem za
hladjenje motora
c) gorivo u rezervoar za gorivo
d) radnu tečnost u rezervoar za ulje
hidrauličnog sistema
e) ulje u rezervoar sistema za
puštanje dampera BELAZ-75132 u
rad
f) antifriz u rezervoar protiv
zamrzavanja pneumatskog sistema
g) tečnost u rezervoar za pranje
stakala
Izliti talog iz rezervoara za gorivo
2.
Tehnički zahtjevi
za izvodjenje radova
Svakodnevno održavanje
Nivo ulja treba da bude izmedju oznaka
(maksimum i minimum) na mjeraču za
ulje, provjeriti tek nakon pet minuta
posle prekida rada motora, a damper
treba da se nalazi u strogo
horizontalnom položaju
Rezervoari sistema za hladjenje na
damperu BELAZ-75132 treba da budu
napunjeni rashladnom tečnošću na 2/3
zapremine, a na damperima BELAZ-
75131 i BELAZ-75135 do donje ivice
otvora za sipanje
Sipati do maksimalnog nivoa
Nivo treba da bude ne više od sredine
gornjeg otvora kad nisu napunjeni
pneumohidroakumulatori i ne niže od
sredine donjeg otvora kad su oni
napunjeni (kad motor radi). Vidi
odjeljak “Tehničko održavanje
mehanizma za nakretanje (kipe)”
Sipati do maksimalnog nivoa
o
Samo kad je temperatura ispod 5 C.
Vidi odjeljak “Tehničko održavanje
pneumatskog sistema”
Sipati do maksimalnog nivoa.
Izliti 30-40 minuta nakon sipanja goriva
u damper dok se ne pojavi čisto gorivo
147
 Provjeriti vizuelnim pregledom da Ako je potrebno očistiti damper od
nema na spoljašnjim površinama i zapaljivih materijala: ako curi gorivo ili
3.
dijelovima zapaljivih materijala mazivo, ako ima ugljene prašine iIi
drugo
Provjeriti vizuelnim pregledom Poklopci kolektorskih otvora i vrata
stanje osigurača i zaptivača ormara treba da budu zatvoreni i da
kolektorskih otvora, zaptivača na ravnomjerno naliježu po čitavom obimu.
4. vratima ormara, kako su složeni i Izvodni provodnici i kablovi treba da
spojeni izvodni provodnici i kablovi budu dobro pričvršćeni i da nemaju
vučnog elektropogona oštećenja izolacije i mehaničkih
oštećenja
Provjeriti vizuelnim pregledom Oštećenje izolacije provodnika i
stanje, kako su složeni i spojeni kablova, kao i slabljenje njihove
5.
provodnici i kablovi niskonaponske pričvršćenosti nije dozvoljeno
električne opreme
Provjeriti vizuelno stanje velikih Kad se pojavi curenje ulja po
6. manžeta na elektromotor-točkovima manžetama odrediti uzrok kvara I
izvršiti popravku
U svakoj smjeni do stabilizacije Momente stezanja vidi u prilogu B. Komplet ključeva
momenta stezanja provjeriti
7.
stegnutost osnovnih zavojnicnih
spojeva vješanja
Provjeriti vizuelnim pregledom Vidi odjeljak “Tehničko održavanje
8.
stanje cilindara vješanja vješanja”
Svaki dan prije početka rada Momente stezanja vidi u prilogu B. Komplet ključeva
vizuelnim pregledom provjeriti kako
9.
su pritegnuti točkovi i u slučaju
potrebe pritegnuti navrtke
Provjeriti pritisak vazduha u Provjeriti odjeljak “Tehničko održavanje Manometar
10.
gumama točkova i guma”
Provjeriti stanje provodnika za Na mekim crijevima za vazduh ne smije
vazduh sistema ventilacije i biti preloma. Pri minimalnom broju
11. hladjenja vučnog električnog obrtaja motora na ventilacione otvore
pogona electromotor-točkova treba da izlazi
vazduh
Vizuelno provjeriti stanje i U slučaju potrebe pritegnuti na Komplet ključeva
12. pričvršćenost cjevovoda i crijeva mjestima gdje curi
hidrauličnog sistema
Provjeriti vanjskim pregledom Zavrtnji i navrtke treba da budu stegnuti Komplet kljuceva
pričvršćenost cilindara, poluga i do kraja i ako je potrebno treba ih
13.
ručica upravljača pritegnuti. Momente stezanja vidi u
prilogu B.
Provjeriti vanjskim pregledom Zavrtnjevi i navrtke treba da budu Komplet kljuceva
stanje mehanizama radnih i stegnuti do kraja i ako je potrebno treba
14.
parkirnih kočnica sistema za ih pritegnuti. Momente stezanja vidi u
kočenje prilogu B.
Provjeriti napon akumulatorskih Napon treba da bude najmanje 24 V na
15.
baterija prije paljenja motora voltmetru na instrumentalnoj tabli
Upaliti motor. Provjeriti funkciju Motor treba da stabilno radi pri svakom
upravljaca, sistema za kočenje, broju obrtaja. Upravljač, sistem za
16. sistema za osvjetljenje i alarm, za kočenje, sistemi za osvjetljenje i alarm,
brisanje i prskanje stakala za brisanje i prskanje stakala treba da
budu tehnički ispravni
Provjeriti ispravnost sigurnosnog Vidi odjeljak “Tehničko održavanje
17.
pogona upravljača upravljača”
Kad radi motor provjeriti prema Pritisak u hidrauličnom sistemu treba da
pokazateljima pritiska na bude 15,5 – 16,5 MPa
18. instrumentalnoj tabli pritisak radne
tečnosti u hidrauličnim sistemima
kočnica i upravljača
Provjeriti stepen zapušenosti Ako se pali kontrolna lampica izvršiti
vazdušnih filtera motora prema servisiranje filtera
19.
kontrolnoj lampici na
instrumentalnoj tabli
20. Provjeriti hermetičnost Vidi odjeljak “Tehničko održavanje

148
 pneumatskog sistema
Provjeriti i ako je potrebno regulisati
21. pritisak komprimovanog vazduha u
pneumatskom sistemu
Provjeriti funkciju sistema za
22. gašenje motora
Svaki dan posle završetka smjene
izliti kondenzat iz resivera za
23.
paljenje motora i resivera
pneumatskog sistema
U svakoj smjeni vršiti pregled
24.
sistema za gašenje požara
Izvršiti pregled centralizovanog
25. automatskog sistema za
podmazivanje
1. Izvršiti sve operacije SO
2. Očistiti od prljavštine i oprati
3. Oprati filter grijača goriva
4. Očistiti od prašine ciklone i kućišta
vazdušnih filtera. Zamijeniti ako je
potrebno filtrirajuće elemente.
5. Očistiti vazduhovode sistema za
ventilaciju i hladjenje vučnog
električnog pogona od prašine,
obrativši pritom pažnju da otvori za
izbacivanje prašine ne budu
zapušeni
6. Uzeti za analizu uzorak ulja iz
reduktora motor-točkova
7. Provjeriti nivo ulja u reduktoru
motor-točkova
8. Rasklopiti graničnike reduktora
electromotor-točkova i oprati filtere
9. Očistiti od prljavštine drenažne
otvore u donjem dijelu cijevi kartera
zadnjeg mosta
10. Provjeriti cjelovitost crijeva i cijevi
hidrauličnog sistema, a takodje
kako su pričvršćena. Crijeva koja su
se opustila učvrstiti.
11. Provjeriti slobodni hod volana i
zazore u zglobovima i cilindrima za
okretanje upravljačkog trapeza
12. Pritegnuti sledeće spojeve:
1.Vijke i navrtke centralnih
zglobova prednjeg i zadnjeg
pneumatskog sistema”
Vidi odjeljak “Tehničko održavanje
pneumatskog sistema”
Kad se pritisne dugme za plansko
gašenje motora na instrumentalnoj tabli
motor treba da se ugasi
Nakon potpunog izlivanja kondenzata
ponovo napumpati sistem da se uključi
regulator pritiska i tek nakon toga
ugasiti motor
Vidi odjeljak “Tehničko održavanje
sistema za gašenje požara”
Vidi odjeljak “Tehničko održavanje
centralizovanog automatskog sistema
za podmazivanje”
Prvi tehnički servis (TS-1)
Pranje se vrši samo kada su Mašina za pranje, komplet
postavljene navlake. Poslije pranja navlaka:
skinuti navlake i provjeriti da nema 1. 549-3922010 – zaštitna
spoja. Radi toga potrebno je upaliti navlaka vučnog generatora
motor i uključiti pogonsko kolo kad je 2.549-3922030 – zaštitna
zakočen damper. Ako se signalna navlaka izduvne cijevi
lampica pali otkloniti spoj. Produvati 3. 7513-2922020 – zaštitna
komprimovanim vazduhom ormare sa navlaka rezervoara
aparatima vazduha
4.75211-3922140-10 -
zaštitna navlaka kočnih
rezistora
5. 7512-3922050 zaštitna
navlaka sinhronog
generatora
Vidi odjeljak “Tehničko održavanje Komplet ključeva, posuda
sistema motora” za pranje, četka od dlake
Vidi odjeljak “Tehničko održavanje Komplet ključeva, uredjaj
sistema motora” za osvjetljavanje prilikom
provjere cjelosti filtrirajućih
elemenata.
Nacin vršenja analize vidi u prilogu B
Vidi odjeljak “Tehničko održavanje
electromotor-točkova”
Komplet ključeva, posuda
za pranje
Crijeva i cijevi, koja cure, koja su se Komplet ključeva
proširila i izgubila elastičnost treba
zamijeniti
Slobodni hod volana treba da bude
najviše . Ako je slobodni hod veći
otkloniti zazore u zglobovima upravljača
i pritegnuti
149
 vješanja za poluge,
2. Vijke za pričvršćivanje osovine
centralnog zgloba prednjeg
vješanja,
3. navrtku za pričvršćivanje
osovine centralnog zgloba zadnjeg
vješanja,
4. Vijke za pričvršćivanje poklopaca
od ležajeva centralnih zglobova
prednjeg i zadnjeg vješanja,
5. Vijke za pričvršćivanje osovine
šipke prednjeg vješanja
6. Vijke za pričvršćivanje
nalijegajućih pločica na osovinu
poprečne šipke zadnjeg vješanja
7. gajke na konusnim osovinama
cilindara okretanja,
8.gajke za pričvršćivanje točkova.
13. Provjeriti pritisak azota u Način provjere pritiska i punjenja Komplet ključeva, naprava
pneumatskom sistemu upravljača i azotom vidjeti u odjeljku «Tehničko 540 3830390 10, boca sa
sistema za kočenje i ako je održavanje sistema za kočenje azotom, naprava 531-
potrebno dovesti ga do normalnog 3924370-10
14. Provjeriti pohabanost Zamjena kočnih obloga vrši se kad se
obloga kočnih mehanizama one istanje do debljine ispod 10 mm
prednjih i zadnjih točkova i ako je
potrebno zamijeniti obloge
15. Provjeriti zazor izmedju kočnog Vidi odjeljak «Tehničko održavanje
diska i obloga radne i parkirne sistema za kočenje».
kočnice i ako je potrebno regulisati
ih.
16. Provjeriti pričvršćenje kardanskih Prilikom pomjeranja kardanskog vratila Komplet ključeva
vratila i luft u zglobovima rukom luft ne treba da se osjeća
17. Provjeriti nivo elektrolita u Prije provjere očistiti akumulatorske 10% rastvor alkohola,
akumulatorima i ako je potrebno baterije krpom, umočenom u 10% staklena cijev, gumena
dosuti do normale. Očistiti alkohol. Nivo elektrolita treba da bude kruška
ventilacione otvore na čepovima 10-15 mm iznad sigurnosne oznake
baterija
18. Uraditi operacije koje se odnose na U skladu sa uputstvom za eksploataciju
održavanje motora motora
19. Uraditi operacije koje se odnose na Vidi dokumentaciju koja se odnosi na
održavanje vučnog električnog vučni električni pogon
pogona
20. Izvršiti podmazivanje prema šemi Oprema za podmazivanje.
podmazivanja
Drugi tehnički servis (TS-2)
1. Izvršiti sve operacije TS-1
2. Provjeriti kako su pričvršćeni svi Svi agregati treba da budu sigurno Komplet ključeva
agregati na motor, dizel-generator pričvršćeni
na ram. Ako je potrebno spojeve
pritegnuti
3. Provjeriti kako su pričvršćeni Hladnjaci treba da budu sigurno Komplet ključeva
hladnjaci sistema za hladjenje na pričvršćeni
ram i ako je potrebno pritegnuti,
očistiti vanjske površine hladnjaka
4. Provjeriti torziono vratilo u kompletu Ako se otkriju tragovi pohabanosti, Komplet ključeva
sa sunčanim zubčanikom i vizuelno izvršiti mjerenje parametara, koji se
provjeriti njihovo stanje kontrolišu u skladu sa instrukcijom za
remont
5. Provjeriti i ako je potrebno regulisati Vidi odjeljak «Tehničko održavanje Komplet ključeva
zazor izmedju torzionog vratila i elektromotor-točkova»
oslonca
6. Pritegnuti spojeve: Momente zatezanja vidi u prilogu B. Komplet ključeva
1. Vijke za pričvršćivanje gornje i
donje konzole cilindara prednjeg
vješanja,

150
 2. Gajke kugličnih oslonaca
cilindara prednjeg i zadnjeg
vješanja,
3. Vijke za pričvršćivanje vučnih
elektromotora na reduktore
elektromotor-točkova,
4. vijke za pričvršćivanje
elektromotor točkova na karter
zadnjeg mosta
7. Pregledati stanje dijelova varova Pukotina ne treba da bude. Ako se
vješanja i konzola, provjeriti stanje pukotine otkriju treba ih zavariti
varova spojeva rama
8. Provjeriti nivo ulja u oklopu cilindara Vidi odjeljak «Tehničko održavanje
vješanja. Ako je potrebno dosuti do vješanja»
potrebnog nivoa.
9. Provjeriti punjenje cilindara vješanja Vidi odjeljak «Tehničko održavanje Karakterističan lenjir 7323-
gasom, ako je potrebno napuniti vješanja» 3924130, boca sa azotom,
uredjaj 531-3924370-10
10. Oprati filtrirajući elemenat filtera Ako se otkriju oštećenja elemenata Komplet ključeva
upravljača, kočnica i filtera kipe, koji filtera izvršiti njihovu zamjenu
se nalazi u liniji pod pritiskom
propelerske pumpe
11. Zamijeniti filtrirajući elemenat u Komplet ključeva
uljnom rezervoaru hidrauličnog
sistema, filtrirajući elemenat filtera
upravljača, koji se nalazi u liniji pod
pritiskom aksijalno-klipne pumpe
12. Provjeriti gustinu elektrolita u Vidi odjeljak «Tehničko održavanje
akumulatorskim baterijama. U električne opreme»
slučaju potrebe obnoviti gustinu
elektrolita i napuniti baterije
13. Stegnuti krajeve klema i Komplet ključeva
pričvršćenje akumulatorskih
baterija. Podmazati kleme baterija
14. Provjeriti da li su pravilno regulisana Vidi odjeljak «Tehničko održavanje Šrafciger
svijetla farova i da li su pravilno električne opreme»
pričvršćeni instrumenti rasvjete i
svjetlosne signalizacije
15. Pritegnuti sve spojeve kabine i Svi elementi treba da budu sigurno Komplet ključeva
elemente oslanjanja pričvršćeni
16. Očistiti filter rezervoara za vazduh
kabine
17. Izvršiti sve operacije u vezi sa U skladu sa instrukcijom za
održavanjem motora eksploataciju motora
18. Izvršiti sve operacije u vezi sa Vidi dokumentaciju za električni pogon
održavanjem električnog pogona za za vuču
vuču
19. Izvršiti podmazivanje u skladu sa Oprema za podmazivanje
šemom podmazivanja
Treći tehnički servis (TS-3)
1. Izvršiti sve operacije predvidjene
TS-2
2. Provjeriti stanje gumenih Vibroizolatore, kod kojih se guma Komplet ključeva
vibroizolatora dizel-generatora raslojava ili se odvaja od metala treba
zamijeniti novim
3. Pritegnuti vijke za pričvršćenje Momenti pritezanja navedeni su u Komplet ključeva
kućišta kočnih mehanizama prilogu B.
prednjih točkova i gajke za
pričvršćivanje kočnih mehanizama
zadnjih točkova
4. Oprati rezervoar sistema za Vidi odjeljak «Tehničko održavanje
gašenje požara, produvati sistema za gašenje požara»
praškovod i cjevovode, a takodje
izvesti produvavanje praška
5. Izvršiti operacije na servisiranju U skladu sa instrukcijom za

151
 motora eksploataciju motora
6. Izvršiti operacije na servisiranju Vidi dokumentaciju za električni pogon
električnog pogona za vuču za vuču
7. Izvršiti podmazivanje u skladu sa Oprema za podmazivanje
šemom podmazivanja
Sezonsko servisiranje (SS)
1. Izvršiti operacije predvidjene TS-3
2. Rasklopiti sferne zglobove sistema Površina dijelova zgloba treba da bude Komplet ključeva, metalna
za ispust iskorišćenih gasova i čista četka, tečnost za skidanje
očistiti dijelove od čadji čadji
3. Oprati filtrirajući elemenat Filtrirajući elemenat treba da bude čist Komplet ključeva, posuda,
rezervoara za gorivo tečnost za pranje
4. Izvršiti servis sistema za Očistiti od čadji svećicu, diznu i Komplet ključeva, metalna
zagrijavanje motora prije njegovog gorionik, oprati filter elektromagnetnog četka, posuda, tečnosza
paljenja ventila, očistiti drenažni otvor pumpe za skidanje čadji, tečnost za
gorivo pranje
5. Izvršiti tehnički servis odvajača Vidi odjeljak «Tehničko održavanje
vode pneumatskog sistema»
6. Provjeriti potrebu regulisanja Vidi odjeljak «Tehničko održavanje
ležajeva glavčina prednjih točkova elektromotor-točkova»
7. Izvršiti regulaciju konusnih ležajeva Vidi odjeljak «Tehničko održavanje Komplet ključeva
glavčina prednjih točkova prednje osovine»
8. Oprati rezervoar hidrauličnog Unutrašnja površina rezervoara treba
sistema da bude čista; bez smolnatih naslaga
9. Izvršiti servis akumulatorskih Dovesti gustinu elektrolita u sklad sa Areometar, uredjaj za
baterija i ako je potrebno dopuniti ih sezonom i dopuniti baterije punjenje
10. Skinuti čadj sa mjesta na kojima se Kad su skinuti poklopci sa otvora upaliti Komplet ključeva
ona skuplja na platformi kroz bočne motor i pustiti ga da radi 5-10 minuta
otvore dok se ne skine čadj kad je broj obrtaja
1000-1200 u minuti
11. Izvršiti operacije koje se tiču U skladu sa uputstvom za eksploataciju
servisiranja motora motora
12. Izvršiti operacije koje se tiču Vidi dokumentaciju za elektropogon za
servisiranja elektropogona za vuču vuču
13. Provjeriti pritisak gasa u bocama Vidi odjeljak «Tehničko održavanje
sistema za gašenje požara i ako je sistema za gašenje požara»
potrebno izvršiti njihovo punjenje
14. Jednom godišnje kod sezonskog Oprema za podmazivanje
servisiranja, rasklopiti, oprati
dijelove i regulistai sigurnosni ventil
regulatora pritiska pneumatskog
sistema
15. Izvršiti podmazivanje u skladu sa
šemom podmazivanja
16. Jedanput godišnje prilikom Vidi odjeljak «Tehničko održavanje
sezonskog servisiranja provjeriti sistema za gašenje požara»
gustinu vodenog rastvora kalcijum-
hlorida linije sistema za gašenje
požara
17. Kad damper predje 60-70 hiljada
kilometara izvršiti plansku zamjenu
umetaka cilindra vješanja kako bi se
isključila mogućnost rada cilindara
vješanja u režimu «čelik na čelik»

152
 17.2. Podmazivanje dampera

Prilikom eksploatacije dampera treba primjenjivati samo one eksploatacione materijale, koji
se preporučuju i čiji se kvalitet može potvrditi dokumentom.
Šema podmazivanja dampera prikazana je na crtežu 17.1., spisak maziva koja se
primjenjuju u tabeli 17.2., a spisak ekvivalentnih marki ulja u tabeli 17.3.
Primjena maziva, koja nisu navedena u tabeli, kao i narušavanje rokova za podmazivanje,
negativno će se odraziti na radnu sposobnost agregata i sistema dampera. Maziva, koja se
preporučuju kao zamjena dozvoljeno je primjenjivati samo kada nema osnovnih marki.
Prilikom prelaska na druge marke maziva prethodna maziva treba da budu potpuno
odstranjena. Miješanje raznih marki maziva nije dozvoljeno.

Crtež 17.1. Šema podmazivanja

153
 Prije sipanja ulja u rezervoare, čepove treba očistiti od prašine i prljavštine. Ako nema
pumpe za sipanje ulje se sipa kroz lijevak sa mrežicom od čistog posudja. Iskorišteno ulje
izasipa se iz zagrijanih agregata. Nakon izlivanja ulja očistiti magnete na izlivnim čepovima.
Prilikom svakom rasklapanja štekernih spojeva njihove obloge treba podmazivati samo
mazivom Litol-24, pošto se prilikom podmazivanja drugim mazivima ne obezbjedjuje potrebna
provodljivost struje. Mazivo se nanosi u tankom sloju na metalni dio štekerne obloge.

Tabela 17.2. – Spisak maziva, koja se primjenjuju

Br.poz. Naziv tački podma Temperatura Naziv maziva Broj Vrijeme Napomena za
na crt. zivanja i mjesta okolnog tački provjere i izvodjenje
17.1. podmazivanja vazduha podm. zamjene operacije
maziva
15 Karter motora U skladu sa uputstvom za
KTA50-C i eksploataciju motora
KTA38-C
Karter motora U skladu sa uputstvom za
ADM-21AMC eksploataciju motora
4 Uljni rezervoar Preko minus Ulje hidraulično SO Dovesti nivo ulja
o
hidrauličnog sistema 10 C МГE-46B do norme
Preko minus Ulje hidraulično 2500 Zamijeniti ulje
o
55 C БМГ3 čas.
Preko minus Ulje hidraulično 1 Zameniti ulje na
o
60 C BMГ3-C marku koja
Preko minus Zamjena: ulje odgovara
o
30 C hidraulično «A» SS sezoni

8 Cilindri vješanja Preko minus Tečnost Dodati tečnost

o
50 C amortizaciona pri
Preko minus LUKOIL-AŽ svakom
o
40 C Zamena: tečnost 4 TS-2 dopunja-
Preko minus amortizac. MГП-12 vanju ako je pot-
o
50 C Zamjena: tečnost rebno
amortizac.ГРЖ.12
10 Reduktori elektro- Preko minus Mobilube GX 85W/ TS-1 Dovesti nivo ulja
motor-točkova 30 st.C 90A (Mobil) do norme
Preko minus Mobilube SHC 75W/ 2 2500 Zamijeniti ulje
o
55 C 90LS (Mobil) čas.
- Amortizer sjedišta Preko minus Tečnost Zamijeniti ulje
Vozača 50 st.C amortizaciona prilikom
Preko minus LUKOIL-AŽ 1 - remonta
40 st.C Zamjena: tečnost amortizera
amortizac.MГП.12
- Manžete kartera Preko min.40 Mazivo Litol-24 Dodati kroz
reduktora elektro- st.C dizne po 150
motor-točkova Preko minus Mazivo Lita gr.maziva u
50 st. 4 TS-2 svaku šupljinu
Preko minus Zamjena: Fiol-2
40 st.C
1 Ležajevi glavčina Preko minus Mazivo Litol-24 Skinuti glavčine,
prednjih točkova 40 st.C oprati dijelove i
Preko minus Mazivo Lita Jednom Staviti svježe
50 st.C 2 godišnje mazivo
Preko minus Zamjena: Fiol-2
40 st.C
_ Kuglični oslonci Preko minus Mazivo Litol-24 Podmazati kroz
cilindara vješanja 40 st.C dizne dok ne
Preko minus Mazivo Lita 8 TS-2 počne da izlazi
50 st.C sveže mazivo iz
sigurnos.ventila
_ Centralni zglobovi Preko minus Mazivo Litol-24 Podmazati kroz
vješanja prednje 40 st.C dizne dok ne

154
 osovine i zadnjeg Preko minus Mazivo Lita 2 TS-1 počne da izlazi
mosta 50 st.C svježe mazivo
ispod dihtunga
12 Zglobovi Mazivo br.158M Podmazati kroz
kardanskog vratila 2 TS-1 dizne do izlaza
pumpe hidraulič. svežeg maziva
Sistema ispod dihtunga
11 Spoj kardanskog Preko minus Mazivo Litol-24 Podmazati kroz
vratila pogona 40 st.C diznu do pojave
pumpi hidrauličnog Preko minus Mazivo Lita svežeg maziva
sistema 50 st.C 1 TS-2 iz otvora u
Preko minus Zamjena: Fiol-2 zaptivaču
40 st.C
_ Zglobovi Mazivo broj 158M Jednom Rasklopiti
kardanskog vratila 2 godišnje sklopove i staviti
upravljača pri SS mazivo
_ Zglobovi poprečnih Preko minus Mazivo Litol-24 Podmazati kroz
šipki vješanja 40 st.C dizne do pojave
prednjeg i zadnjeg Preko minus Mazivo Lita 4 TS-2 svježeg maziva
mosta 50 st.C ispod dihtunga
3* Zglobovi vuče Preko minus Mazivo Litol-24 Podmazati kroz
upravljača 40 st.C dizne do pojave
Preko minus Mazivo Lita svježeg maziva
50 st.C 2 TS-2 ispod dihtunga
Preko minus Zamjena: Fiol-2
40 st.C
_* Zglobovi hidrauličnih Preko minus Mazivo Litol-24 Podmazati kroz
cilindara upravljača 40 st.C dizne do pojave
Preko minus Mazivo Lita svježeg maziva
50 st.C 4 TS-2 ispod didhtunga
Preko minus Zamjena: Fiol-2
40 st.C
2* Čaure zatika Preko minus Mazivo Litol-24 Podmazati kroz
prednje osovine 40 st.C dizne u količini
Preko minus Mazivo Lita od 0,2 – 0,3 kg
50 st.C 4 TS-2 na svaku ušicu
Preko minus Zamjena: Fiol-2 brega osovine
40 st.C
5** Oslonci cilindara Preko minus Mazivo Litol-24 Podmazivati
mehanizma kipe 40 st.C kroz dizne do
Preko minus Mazivo Lita pojave svježeg
50 st.C 4 TS-1 maziva iz
Preko minus Zamjena: Fiol-2 zazora
40 st.C
7* Osovine zadnjih Preko minus Mazivo Litol-24 Podmazivati
oslonaca platforme 40 st.C kroz dizne do
Preko minus Mazivo Lita pojave svježeg
50 st.C 2 TS-1 maziva iz
Preko minus Zamjena: Fiol-2 zazora
40 st.C
_ Ležajevi Mazivo Litol-24 Podmazati kroz
elektromotora dizne. Prilikom
ventilatora za 2 1000 sati rasklapanja
hladjenje kočnog oprati ležajeve i
sistema staviti svježe
mazivo
_ Štekerne obloge i Mazivo Litol-24 Podmazati
spojni paneli metalne
provodnika nisko- 20 površine tankim
naponske elektro- slojem prilikom
opreme svakog
rasklapanja
14 Kleme Preko minus Mazivo Litol-24 Podmazati
akumulatorskih 40 st.C tankim slojem
155
 baterija Preko minus prilikom
50 st.C Mazivo Lita 4 postavljanja
Preko minus baterija
40 st.C Zamjena: Fiol-2
13 Ležajevi generatora Mazivo Litol-24 1000 Dodati kroz
vuče SGD 89/38-B čas. diznu do pojave
(vidi uputstvo za 1 svežeg maziva
ekspl. generatora) 12000 u otvoru na
čas ili pri poklopcu lež.
remontu Zamijeniti
mazivo
13 Ležajevi generatora Mazivo Litol-24 1000 Dodati kroz
vuče SGD2 89/38-8 čas. diznu do pojave
(vidi uputstvo za 2 svežeg maziva
eksploat.generatora) 12000 u otvoru
čas ili pri Zamijeniti
remontu mazivo
13 Ležajevi generatora Mazivo Litol-24 Dodati kroz
vuče GSN-500 (vidi 125 čas. diznu 0,07 kg
uputstvo za ekspl. 1 (za BELAZ-
generatora) 75131
1000 Dodati kroz
čas. diznu 0,1 kg za
BELAZ-75131
Zameniti mazivo
9 Ležajevi elektro- Mazivo Litol-24 1000 Dodati kroz
motora za vuču EK- čas. dizne
420' (vidi uputstvo 4 70-80 Rasklopiti
za ekspl. elektro- hiljada sklopove
motora za vuču) predjenih ležajeva i staviti
km pri svježe mazivo
remontu (0,45 kg u svaki
sklop)
9 Ležajevi elektro- Mazivo ЖРО, Litol- 1000 Dodati kroz
motora vuče ED-136 24 čas. dizne po 80 gr
(vidi uputctvo za 4 maziva
ekspl. elektro- Prilikom Rasklopiti
motora za vuču remonta sklopove
ili raskla- ležajeva i staviti
panja svježe mazivo -
2,8 kg
9 Ležajevi elektro- Mazivo Litol-24 1000 Dodati kroz
motora vuče TED-6 čas. dizne po 70 gr
(vidi uputstvo za 4 maziva
ekspl. elektro- 4000 Rasklopiti sklo-
motora za vuču čas. pove i staviti
najmanje svježe mazivo
1 u 2
god
_ Ležajeve niskona- Mazivo broj 158 7000 Rasklopiti sklo-
ponskog generatora Zamjena Litol-24 predjenih pove ležajeva i
(vidi uputstvo za 2 km staviti svježe
ekspl.generatora) mazivo
_ Ležajevi kontrolora Preko minus Mazivo Litol-24 Podmazati
za vožnju i za 40 st.C prilikom
kočenje Preko minus Mazivo Lita rasklapanja
50 st.C 4
Preko minus Zamjena: Fiol-2
40 st.C
_ Ležajevi vratila Preko minus Mazivo Litol-24 SS Rasklopiti
upravljača 40 st.C (jednom sklopove
Preko minus Mazivo Lita u dvije ležajeva, oprati i
50 st.C 2 godine) staviti svježe
Preko minus Zamjena: Fiol-2 mazivo
156
 40 st.C
_ Slavina grijača Preko minus Mazivo Litol-24 SS Podmazati,
kabine 40 st.C (jednom pošto se
Preko minus Mazivo Lita godišnje) prethodno očisti
50 st.C 1 (ujesen)
Preko minus Zamjena: Fiol-2
40 st.C
_ Brava od vrata Preko minus Mazivo Litol-24 Podmazati
kabine 40 st.C prilikom
Preko minus Mazivo Lita rasklapanja
50 st.C 2
Preko minus Zamjena: Fiol-2
40 st.C
_ Osovine šarki od Preko minus Mazivo Litol-24 Podmazati u
vrata kabine 40 st.C slučaju potrebe
Preko minus Mazivo Lita 6
50 st.C
_ Vodilice za pomje- Preko minus Mazivo Litol 24 Podmazati
ranje sjedišta 40 st.C prilikom
vozača Preko minus Mazivo Lita rasklapanja
50 st.C 2
Preko minus Zamjena: Fiol-2
40 st.C
_ Mehanizam brave Preko minus Mazivo Litol-24 Zamijeniti
od vrata kabine 40 st.C prilikom
Preko minus Mazivo Lita rasklapanja
50 st.C 2
Preko minus Zamjena: Fiol-2
40 st.C
_ Ležajevi Preko minus Mazivo Litol-24 Rasklopiti
pneumatskog 40 st.C sklopove
startera Preko minus Mazivo Lita ležajeva oprati i
50 st.C 6 staviti svježe
Preko minus Zamjena: Fiol-2 mazivo
40 st.C

Napomene:
1 * - Ako se sklopovi podmazuju centralizovanim automatskim sistemom podmazivanja, onda treba
primjenjivati marke maziva, koje su navedene u tabeli 17.4 (tačka 17.4.1.)
2 ** - Ako se donji oslonci cilindara podmazuju centralizovanim automatskim sistemom podmazivanja, onda
treba primjenjivati marke maziva, koje su navedene u tabeli 17.4. (tačka 17.4.1.).

17.3. Eksploatacioni materijali

Gorivo. Za motor se primjenjuje gorivo, prema GOST-u 305-82, sledećih marki:

- L-40 (ljetnje) – kad je temperatura okolnog vazduha 0oC i veća;
- Z-35 (zimsko) – kad je temperatura okolnog vazduha minus 20oC i veća;
- Z-45 (zimsko) – kad je temperatura okolnog vazduha minus 35oC i veća;
- A – (arktičko) – kad je temperatura okolnog vazduha minus 50oC i veća, u skladu
sa preporukama instrukcije za eksploataciju motora.

Rashladna tečnost. Za sistem za hladjenje motora preporučuje se da se u svakoj sezoni

primjenjuju specijalne niskozamrzavajuće rashladne tečnosti («Tosol-A40M», «Tosol-A65M
prema TU 6-02-751-86 i druge visokoefikasne rashladne tečnosti), u skladu sa instrukcijom za
eksploataciju motora.
RASHLADNE TEČNOSTI SU OTROVNE!

Etil-alkohol tehnički. (GOST 17299-78) primjenjuje se za dosipanje u antifriz protiv

zamrzavanja i za pranje električnih mašina i aparata.

157
 ETIL-ALKOHOL SE PROIZVODI OD SIROVINA BILJNOG PORIJEKLA, KOJE NISU ZA
ISHRANU I KAD JE U PITANJU DEJSTVO NA LJUDSKI ORGANIZAM SPADAJU U
MATERIJE 4-TE KATEGORIJE OPASNOSTI!

Azot gasoviti tehnički (GOST 9293-74) primjenjuje se za punjenje cilindara vješanja i

pneumohidroakumulatora radnog sistema za kočenje i upravljača. Gasoviti tehnički azot
isporučuje se u čeličnim besšavnim bocama pod pritiskom (15+/-0,5) MPa. Boce su obojene
crnom bojom, a u gornjem dijelu je natpis «Azot» žute boje.

Maziva. Spisak marki ulja i ekvivalentnih materijala za podmazivanje naveden je u tabeli

17.3.

Tabela 17.3. – Spisak marki ulja i ekvivalentnih materijala za podmazivanje

Ekvivalentne marke ulja
Marke Temperaturni Klasifikacija,
Broj standarda ili TU Marke ulja Firma
ulja interval korištenja specifikacija
o
MГE-46B TU 38.001347-83 Preko minus 10 C Tellus 46 Shell ISO-6074-HM-
Mobil DTE Oil 26 Mobil 46
Energof HLP 46 BP
o
BMГ3 TU 38.101479-85 Preko minus 55 C Tellus T15 Shell ISO-6074-HV-
Mobil DTE Oil 11M Mobil 15
Batran HV 15 BP
o
BMГ3-C TU 38.101479-85 Preko minus 60 C Tellus T15 Shell ISO-6074-HV-
Mobil DTE Oil 11M Mobil 15
Batran HV 15 BP
o
Ulje «A» TU 38.1011282-89 Preko minus 30 C Donax TM Shell ATF
Mobil ATF-200 Mobil
Autran GM-MP BP
o
TAП-15B GOST 23652-79 Preko minus 25 C Dontax G 80W-90 Shell API: GL-4
Spirax GX 80W, Shell MIL-L-2105
80W-90
Mobilube GX 85W/90A Mobil
Energear EP 90
BP
o
TСп.15к GOST 23652-79 Preko minus 30 C Dentax G 80W-90 Shell API: GL-4
Spirax GX 80W, MIL-L-46167
80W-90 Shell
Mobilube GX 85W/
90A Mobil
Energear EP 90 BP
o
Tca-9 гип TU 38.1011238-89 Preko minus 55 C Spirax GSX 75W80 Shell API: GL-4, GL-
Mobilube SHC 75W/ 5
90LS Mobil MIL-L-46167
Energear EP 80W/90 BP
o
LUKOJL-АЖ TU 0253-025-00148599-2001 Preko minus 50 C
o
MГП-12 TU 0253-052-00148843-98 Preko minus 40 C
o
ГРЖ-12 TU 0253-048-05767924-95 Preko minus 50 C
o
N158M TU 138.301-40-25-94 Preko minus 30 C Alvania RL 1 Shell
Energrease LS-EP2 BP
o
Литол-24 GOST 21150-87 Preko minus 40 C Alvania EP 2 Shell MIL-G-18709A
Retinax EP2 Shell MIL-G-10924C
Mobilux EP3, EP2 Mobil
Energrease LS3 BP
o
Фиол-2 TU 38 USSR 201188-79 Preko minus 40 C Alvania RL2 Shell MIL-G-18709A
Mobilux EP2 Mobil
Energrease LS3 BP
ЖРО TU 32CT 520-83 U svakoj sezoni Alvania RL3 Shell MIL-G-10924C
Mobilux EP 3 Mobil
Energrease LS3 BP
o
Лита TU 38.101808-90 Preko minus 50 C Aero Shell Grease 6 Shell
Mobilux EP 2 Mobil

158
 17.4. Centralizovani automatski sistem podmazivanja
17.4.1 Opšti podaci

Centralizovani automatski sistem za podmazivanje je namjenjen za podmazivanje uzlova

vješanja, upravljačkog sistema, oslonaca cilindara mehanizma za kipovanje, oslonaca
platforme, čepova obrtnja. Na kiperima se primjenjuje sistem podmazvanja «Linkoln» ili
«Vogel». Oba sistema obezbjedjuju automatsko podmazivanje uzlova kipera i imaju samo
nekoliko konstruktivnih osobina uzlova sistema.
Glavna šema centralizovanog sistema podmazivanja prikazana je na crtežu 17.2, tehnička
karakteristika sistema podmazivanja-tablica 17.4.
Sistem podmazivanja sastoji se iz pumpe (crtež 17.2) sa zapreminom za podmazivanje i
blokom upravljanja, sigurnosnih ventila,dozatora, cjevoprovoda, dugmeta sa osvjetljenjem na
komandnoj tabli. Dozatori I,III,IV,V su raspoređeni na gredi prednje osovine kipera, dozatori
II,VI,VII- na lijevom okviru auto remenjače kipera.

Crtež 17.2-Glavna šema centralizovanog automatskog sistema za podmazivanje

IV, VI- glavni dozatori;I, II, III, V, VIII- dopunski dozatori;VII – elektropumpa sa rezervoarom;
1, 12 – kruglasti oslonci cilindara prednjeg i zadnjeg vješanja; 2 – zglobovi cilindara zaokreta;
3, 8 – centralni zglobovi vješanja prednje i zadnje osovine; 4, 5 – čepovi obrtnja prednje osovine;
6, 11 – zglobovi poprečnih štangi vješanja prednje i zadnje osovine; 7 – zglobovi vuče upravljača; 9 – donji oslonci
cilindara mehanizma za kipovanje; 10 – osovina zadnjih oslonaca platforme

159
 Tablica 17.4 – Tehnička karakteristika sistema za podmazivanje
Značenje parametra
Parametri, mjera
Lincoln Vogel
Pumpa
Radni napon, V 24 24
Obim zapremine za punjenje, l 8 10
Maksimalni radni pritisak, MPa 35 30
Količina izlaza maziva 2 2
Ukupni dovod jednog elementa pumpe, cm3/min 2,8 2,5
Blok upravljanja
Vrijeme rada pumpe, minut 4 4
Vrijeme za pauzu za vrijeme rada pumpe, minut 60 60

Primjenljiva plastična maziva klase NLGI 2:

Do temparature od minus 25 stepeni celzijusa Fiol-2, maziva prikazana u instrukcijama u
sistemima Lincoln ili Vogel

Pri temparaturi nižoj od minus 25 stepeni celzijusa Lita, maziva prikazana u instrukcijama u sistemima
Lincoln ili Vogel
Napomena – Dozvoljava se u periodu jesen-ljeto primjenjivati mazivo Litol-24 klase NLGI 3 sa njenom
zamjenom pri sezonskom servisiranju (SO)

Pumpa VII se automatski uključuje pri startovanju motora.Iz rezervoara pumpe mazivo stiže
cjevoprovodima ka glavnim dozatorima IV i VI, od glavnih dozatora ka dopunskim dozatorima I,
II, III, V, VIII a zatim do tačaka za podmazivanje..Za vrijeme rada pumpe svaka tačka za
podmazivanje dobija određenu količinu maziva, polazeći od obima za punjenje uljem u uzlu
trenja i periodičnosti njene zamjene. Pri uključenoj pumpi lampica dugmeta gori stalno.
Punjenje rezervoara se vrši kroz poklopac ili kroz ventil za punjenje na korpusu pumpe.
Punjenje kroz ventil za punjenje je preporučljivije jer se onda onemogućuje prljanje maziva.
Pogon pumpe se ostvaruje elektromotorom, koji se nalazi u jednom korpusu sa pumpom.
Podmazivanje se vrši sa dva elementa za pumpanje.
Na elementima pumpe nalaze se sigurnosni ventili. Oni ograničavaju pritisak u sistemu i
aktiviraju se pri pritisku 30 – 35 MPa. Ako mazivo izlazi iz ventila to je znak da je sistem
zablokiran. Vrijeme rada pumpe i pauza u radu ustanovljava se prekidačima na pumpi. Na
pumpi se nalazi dugme za uključuvanje dopunskog cikla podmazivanja. Dopunski cikl
podmazivanje se uključuje takođe pomoću dugmeta na komandnoj tabli. Za uključenje
dopunskog cikla podmazivanja neophodno je pritisnuti dugme na pumpi ili komandnoj tabli i
držati je u takvom položaju dvije sekunde. Pravac okretanja lopatice pumpe je pokazan
strijelicom na rezervoaru pumpe.

Pri korištenju i tehičkom servisiranju sistema podmazivanja neophhodno je držati se uputstva koji je
dodat sistemima «Lincoln» ili «Vogel».

17.4.2. Tehničko održavanje centralizovanog automatskog sistema podmazivanja

Svakodnevno tehničko održavanje (SO)

Prilikom svakodnevnog tehničkog održavanja potrebno je:

- vršiti spoljašnji pregled sistema.
Prilikom pregleda provjeriti da nema oštećenja pumpe, dozatora, cjevovoda i da ne izlazi
mazivo iz spojeva. Provjeriti da li ima maziva u rezervoaru pumpe i Da li izlazi mazivo iz
sigurnosnih ventila. Ne dozvoliti da se rezervoar isprazni, potrebno ga je blagovremeno puniti
mazivom. Nivo maziva ne treba da bude ispod oznake za minimalni nivo na rezervoaru. Mazivo
treba da bude čisto i da ne sadrži primjese i mjehuriće vazduha. U protivnom može doći do
blokiranja sistema. Treba primjenjivati samo one marke maziva, koje se preporučuju. Treba
redovno provjeravati da li mazivo dolazi na sklopove gdje dolazi do trenja. Treba da se vidi
izbijanje maziva iz ventila ili zazora.
160
 AKO SE U PROCESU EKSPLOATACIJE DAMPERA SKLOP, KOJI SE PODMAZUJE,
RASKLAPAO, ONDA POSLIJE NJEGOVOG SKLAPANJA PRIJE UKLJUČIVANJA
CJEVOVODA U SISTEM PODMAZIVANJA SKLOP OBAVEZNO TREBA DA BUDE
NAPUNJEN MAZIVOM POMOĆU RUČNE PUMPE DOK NE POČNE DA IZLAZI IZ VENTILA
ILI ZAZORA.
PRILIKOM OBAVLJANJA TEHNIČKOG ODRŽAVANJA I REMONTA DAMPERA,
OBAVLJANJA VARILAČKIH RADOVA, OBEZBIJEDITI ZAŠTITU CJEVOVODA SISTEMA
PODMAZIVANJA.
PRILIKOM KRETANJA PO ŠASIJI ZABRANJENO JE OSLANJATI SE NA DOZATORE,
CJEVOVODE, UGAONIKE I NIPLOVE SISTEMA PODMAZIVANJA.

17.4.3. Mogući kvarovi sistema podmazivanja i način njihovog otklanjanja

Mogući kvarovi u sistemu podmazivanj i način njihovog otklanjanja, navedeni su u tabeli 17.5.

Tabela 17.5. Mogući kvarovi u sistemu podmazivanja i način njihovog otklanjanja

Vrsta kvara i kako Vjerovatni uzrok Način otklanjanja

se ispoljav
Ne radi elektro- Ne dobija napon Provjeriti izvor napajanja, osigurače i mehanizme. Otkloniti ako je nešto
motor pumpe u kvaru, zamijeniti osigurače.
Elektromotor u Zamijeniti elektromotor
kvaru
Blok upravljanja u Zamijeniti blok upravljanja
kvaru
Pumpa ne dovodi Rezervoar Napuniti rezervoar čistim mazivom. Pustiti u rad pumpu, uključiti dodatni
mazivo pumpe je prazan ciklus podmazivanja, pritisnuvši dugme sa lampicom na instrumentalnoj
tabli ili na pumpi i zadržavajući ga u takvom položaju u toku 2 sekunde,
izvršiti nekoliko dodatnih ciklusa podmazivanja, sve dok mazivo ne dodje
na sve tačke.
Postojanje Oslabiti pričvršćenost cjevovoda od pumpe do glavnih dozatora. Uključiti
mjehurića dodatni ciklus podmazivanja. Poslije toga kad mazivo počne da izlazi
vazduha u bez mjehurića, spojiti cjevovode.
mazivu Zamijeniti mazivo potrebnim.
Koristi se mazivo
koje nije preporu-
čeno za primjenu Očistiti usisni otvor
Usisni otvor
elementa pumpe
se zapušio Zamijeniti elemenat pumpe
Klip elementa
pumpe se Zamijeniti povratni ventil elementa pumpe.
pohabao
Povratni ventil
elementa pumpe
neispravan
Blokiranje sistema Dozatori, Da bi se pronašla mjesta blokiranja i ona otklonila potrebno je uraditi
– iz sigurnosnog cjevovodi ili tačke sledeće:
ventila izlazi podmazivanja 1. Provjeriti sigurnosni ventil. Radi toga treba ukjlučiti manometar na
mazivo zapušeni ventil i pustivši dodatni ciklus podmazivanja provjeriti na koji pritisak se
on otvara. Provjera se može izvršiti ručnom pumpo sa manometrom.
Sigurnosni ventil treba da se otvara kada je pritisak 35 MPa za sistem
Linkoln i 30 MPa za sistem Vogel. U slučaju potrebe treba zamijeniti
ventil.
2. Sa glavnog dozatora otpojiti cjevovod koji ide od pumpe. Uključiti
pumpu i provjeriti da li izlazi mazivo iz cjevovoda. Spojiti cjevovod sa
glavnim dozatorom;
3. Otpojiti cjevovde, koji idu od glavnog dozatora na dodatne. Ako
mazivo izlazi iz otvora dozatora, onda blokiranje treba tražiti u kolu
dodatnog dozatora.
4. Spojiti cjevovde sa glavnim dozatorom i postepeno otpojiti od
dodatnog dozatora cjevovode, koji ih spajaju sa tačkama podmazivanja.
161
 Ako mazivo izalazi iz otvora dozatora, onda blokiranje treba tražiti u
cjevovu ili u tački podmazivanja.
5. Spojiti cjevovode sa dodatnim dozatorom i postepeno otpojiti
cjevovode od tački podmazivanja. Ako mazivo izlazi iz cjevovoda, onda
znači da je blokirana tačka podmazivanja.
6. U blokiranu tačku podmazivanja zavrnuti mazalicu i našpricati dok ne
počne da izlazi svježe mazivo. Poslije toga spojiti cjevovod sa tačkom
podmazivanja i uvjeriti se da je blokiranje otklonjeno i da sistem radi
normalno. Ako se otkrije da je blokiran cjevovod, propumpati ga ručnom
pumpom.
7.Ako se prilikom provjere sistema otkrije, da iz otvora dozatora ne izlazi
mazivo, onda to govori o tome da je dozator blokiran.
8. Otpojiti od dozatora sve cjevovode. Odvrnuti čepove klipova dozatora,
izvući klipove pomoću elastične šipke, kako bi se izbjeglo oštećenje
radnih površina.
Pažnja: klipovi ne mogu mijenjati svoja mjesta. Potrebno je označiti
klipove i otvore, u kojima su postavljeni.
Oprati otvore dozatora i klipove sredstvom za pranje koje razbija
masnoću i produvati komprimirajućim vazduhom. Sklopiti dozator i prije
uključenja cjevovoda napuniti ga mazivom pomoću ručne pumpe.
Pritom, pritisak u dozatoru ne treba da bude preko 2,5 MPa. Ako je
pritisak veći od navedene vrijednosti, onda je potrebno zamijeniti
dozator.
Naravnomjerno Nepravilno Provjeriti kako je uspostavljeno vrijeme na pumpi.
(prekomjerno ili uspostavljeno
nedovoljno) vrijeme rada
podmazivanje pumpe i pauze.
tački podmazi-
vanja. Iz nekih
sklopova trenja
izlazi mazivo kroz
ventile ili zazore
više, nego iz
drugih.

162
 18 PRAVILA ČUVANJA KIPERA.
TRANSPORTOVANJE

Konzervacija se vrši pri postavljanju kipera na čuvanje sa ciljem zaštite od korozije

unutrašnjih i spoljašnih površina uzlova i agregata , da bi se sačuvao kiper u ispravnom stanju.
Kozervacija se vrši pri temparaturi vazduha ne nižoj od 15 stepeni Celzijusa, da bi se
onemogućilo prodiranje agresivnih gasova i tečnosti, koje izazivaju koroziju.
Dopušteno je vršiti konzervaciju kipera na otvorenom prostoru samo ako je suvo vrijeme I pri
temparaturi okoline ne nižoj od 5 stepeni Celzijusa.
Na čuvanje mogu ići tehnicki ispravni, servisirani i popunjeni kiperi, čija eksplotacija se ne
planira duže od 2 mjeseca.
Postoje dvije vrste čuvanja kipera: kratkovremeno (do jedne godine) ili duže (više godina).
Kao zaštitna (konzervaciona) maziva primenjuju se plastični PVK GOST 19537-83 ,tecni
K-17 GOST 10877-76 , a takodje i dodaci AKOR-1 GOST 15171-78 ka redovnim mazivim
uljima.
Mazivo K-17 primenjuje se pri dugovremenoj kozervaciji djelova. Agregati kipera
konzerviraju se bez rastavljanja: izbacuje se redovno ulje , propumpava se zastitno mazivo i
višak se izbacuje. Za uvodjenje agregata u eksploataciju dovoljno je snabdjeti ga redovnim
uljem.
Pri konzervaciji agragata , koji imaju filtere, treba ih isključiti.
Mazivo PVK se primenjuje pri konzervaciji spoljašnjih i lako dostupnih unutrašnjih površina.
Dodatak AKOR-1 uvodi se u glavna mazivna ulja, za poboljšavanje njihovih zaštitnih
svojstava uz otstupanje od 10% , od pripremljene kolicine radno-konzervacionog maziva.Za
uvod agregata u eksplotaciju, radno-konzervaciona maziva, koriste se u eksplotaciji do njene
prve zamjene.

18.1 Priprema za čuvanje

Redoslijed operacija:

- Uraditi čišćenje i pranje;

- Provesti redovno tehnicko servisiranje;
- Udaljiti rdju sa oštećenih površina, očistiti ih od masnoće i obnoviti njihovo pokriće;
- Zaštiti mazivom PVK ne obojene spoljašnje metalne površine (otvor hromiranih površina
cilindara mehanizma za kipovanje i gredicu cilindra zaokreta);
- Napuniti rezervoar gorivom do maksimuma;
- Izbaciti vodu iz sistema hladjena , produvati zbitim vazduhom, zatvorit osigurače širokih
kotlića i slivni kran (za izbacivanje tečnosti). Niskozamrzavajuća tečnost iz sistema se ne
izbacuje;
- Zahermentisati ventile motora, uljanog rezervoara mehanizma za kipovanje , reduktora
osovine-točka, okrenuvši ih polietilnom trakom i zavezavši ih trakom;
- Zahermentisati ventilacione prozore vučnog generatora, postavljajuci umetke pod mrežu
, i okrenuti ih polietilenskom trakom i zavezati trakomciklone vadušne ograde;
- Zahermentisati čistače vazduha motora ljepljenjem umetaka pod poklopac vazdušne
ograde;
- Zahermentisati sistem izlaza izduvnih gasova putem ugrađivanja zaglušivača u trotraku
cijev prijemne cijevi;
- Instalirati sigurnosni umetak iz parafiniranog papira u dva sloja izmedju četaka i
pristenova vučnog generatora i između četaka i kolektora vucnog elektromotora;
- Izlijepiti iznutra svijetloneprobojnim papirom stakla kabine;
- Skinuti akumulatorne baterije i pripremiti ih za čuvanje saglasno instrukcijama zavoda
proizvođača;
- Postaviti kiper na podmetače , da bi se točkovi podigli na visinu od 80-100 mm od tla;
- Konzervirati motor saglasno uputstvu za eksploataciju motora .

163
 18.2 Tehničko servisiranje kipera , koji se nalazi na čuvanju

Jedan put u mjesecu:

- Provjeriti položaj kipera na podmetačima;

- Očistiti kiper od nečistoće,vlage ili snjega;
- Provjeriti stanje vanjskih površina agregata i uzlova;
- Provjeriti stanje hermetičkih sredstava;
- Provjeriti stanje akumulatorskih baterija.

Dva puta u godini:

- Napuniti akumulatorne baterije;

- Podmazati sve tačke saglasno šemi maziva;
- Provjeriti hermetičnost agregata i sistema.

Poslije jedne godine čuvanja:

- uraditi rekonzervaciju kipera;

- Pustiti motor , da se zagrije do eksploatacione temperature i slušati njegov rad na
raznim režimima;
- Provjeriti rad sistema i agregata po kontrolnim-mjernim tablama;
- Provjeriti rad vučnog elektropogona;
- Izvršiti novu konzervaciju.

18.3 Raskonzerviranje kipera

Za raskonzerviranje skinuti kiper sa podmetača, skinuti sa vanjskih površina zaštitno mazivo

i hermetička sredstva. Provjeriti punjenje sistema i agregata.
Postaviti akumulatorne baterije, upaliti motor i provjeriti tehničko stanje kipera kontrolnom
vožnjom.

18.4 Transportovanje

Kiperi se mogu transportovati željeznicom, vodenim , auto ili vazdušnim transportom.

Kiper se otpremljuje iz zavoda-proizvođača u rastavljenom stanju.
Pri transportovanju željeznicom mora se slijediti uputstvo DČ-1835 za prevoz negabaritnih i
teških tereta na vagonu željeznice 1520 mm.
Raspored i učvršćivanje kipera u rastavljenom stanju na otvorenom prevozu zeljeznicom
mora se ispuniti u predjelima negabaritnosti: donji-treci , bočni – četvrti , gornji- drugi stepen.

Pri transportu kipera na vidnom mjestu u kabini mora biti pričvršćena etiketa sa uputstvom:

- O stanju tečnosti za hlađenje u sistemu hlađjenja motora;

- O isključenju i stanju akumulatornih baterija (sa elektrolitom, bez elektrolita);
- O mazivu u uzlovima i agregatima.

164
 Prilog A
(uputstvo)

Informacija po kodovima neispavnosti

Informacija po kodovima neispavnosti u sisteme elektronskog regulisanja rada motora

prikazana je u tablici A .

Tablica A - Informacija po kodovima neispavnosti u sistemu elektronskog regusanja rada motora.

Kod
Razlog Efekat
neispavnosti
111 Greska u komunikaciji mikroprocesora unutar Nepredviđeni: Motor se ne moze
TREPERI modula elektronske kontrole ESM upaliti...ILI...motor može da se
S254 /12 ugasi...ILI....motor moze raditi na stalno
niskom leru, visokom leru, ili na srednjim
obrtajima. Ne može se uspostaviti veza sa
servisnim elektoinstrumentom.
113 GORI Na kontaktu 20 drajvera STC javlja se visoki Ventil STC se zaglavio u istaknutom položaju.
S20/3 napon u momentu kada mora bit nizak. Sniženje nominalnog znacaja jacine.
114 GORI Na kontaktu 20 drajvera STC pronadjen je niski Ventil STC se zaglavio u položaju vraćanja.
S20/4 napon u momentu kada mora biti visok. Problemi pri startovanju , prekid paljenja, i
bijeli dim.
115 Na oba para kontakata 4 i 17 ili 18 i 24 gajtana Snizene nolinalnog kapaciteta. Motor se može
TREPERI motora ne pronalazi se signal obrtaja motora. ugasiti ili motor može raditi na visokom leru.
P190/2
121 GORI Ne pokazuje se signal obrtaja motora na Na radne karakteristike se ne odražava
P190/10 jednom paru kontakta gajtana motora: 4 i 17 ili
18 i 24
131 Pronađen visoki napon na kontaktu signala Sniženje nominalnog kapaciteta i obrtaja
TREPERI pozicije prigušnog ventila 19 ili na kontaktu motora...ili...motor može raditi na visokom leru
P91/3 signala pozicije prigušnog ventila 18 gajtana
motora se javlja visoka frekvencija
132 Na kontaktu signala pozicije prigušnog ventila Sniženje nominalnog kapaciteta i obrtaja
TREPERI 19 javlja se niski napon ili na kontaktu signala motora...ili...motor može raditi na niskom leru
P91/4 pozicije drosela 18 gajtana motora se javlja
niska frekvencija
135GORI Visoki napon se pokazuje na kontaktu signala Na rad se ne odražava
P100/3 pritiska ulja 15 gajtana motora
141GORI Niski napon na kontaktu signala pritiska ulja 16 Na rad se ne odražava
P100/4 gajtana motora

144GORI Visoki napon na kontaktu signala temparature Na rad se ne odražava

P110/3 smješe za hlađenje 5 gajtana motora
145GORI Niski napon na kontaktu signala temparature Na rad se ne odražava
P110/4 smješe za hlađenje 5 gajtana motora
234TREPERI Signal obrtaja motora na kontaktima 4 i 17 i / ili Motor se gasi. Paljenje se mora isključiti na 5
P190/0 18 i 24 ukazuju na preveliki obrtaj motora sekundi do ponovnog startovanja
254 GORI Na kontaktu 1 drajvera pomoćnog uređaja za Modul elektronske kontrole ESM isključuje
S17/4 isključivanje dovoda goriva (gajtan motora) pomoćni drajver za isključivanje dovoda
pokazuje se niski napon u momentu kada mora goriva.Motor se gasi...ili ...se ne može upaliti
biti visok
255 GORI Na kontaktu 1 drajvera pomoćnog uređaja za Nema nikakvog efekta ili motor može da se
S17/3 isključivanje dovoda goriva (gajtan motora) se ugasi
pokazuje visoki napon u momentu kada mora
biti nizak
341 Greška u kontrolnom zbiru unutrašnje memorije Nepredviđeni: Motor ne može
TREPERI modula elektronske kontrole ESM startovati...ili...motor može da se
S253/ 12 ugasi...ili...motor može raditi na konstantnim
obrtajima niskog lera,visokog lera, srednjim
obrtajima...ili... nema nikakvog efekta na rad

165
Produžetak tablice A
Kod Razlog Efekat
neispravnosti
342 GORI S Greška u kontrolnom zbiru elekronskog Nepredviđeni: Motor se ne može
253/ 12 brisanja programske memorije s mogućnošću upaliti...ili...motor radi samo na visokom leru
samo brojanja EEPROM unutar modula
elektronske kontrole ESM
353 GORI Greška u zapisu / brojanju memorije Na radu se ne pokazuje. Na displeju
S251/ 12 EEPROM unutar ESM elektronskog servisnog instrumenta može
izaći šifra o neispravnosti ili informacija o
parametru
412 GORI S Greška u predaji podataka na kontaktima Na radu se ne pokazuje. Sa elektronskim
250/3 gume podataka 6 i 8 gajtana motora servisnim instrumentom nema komunikacije
414 GORI S Greška u predaji podataka na kontaktima Na radu se ne pokazuje.Sa elektronskim
250/9 gume podataka 6 i 8 gajtana motora servisnim instrumentom nema komunikacije
431GORI P Napon je istovremen na oba kontakta 9 i 16 Na radu se ne pokazuje ili motor može raditi
91/2 signala potvrđivanja UKL i ISKL lera (gajtan samo na leru
motora)...ili...nema napona ni u jednom
kontaktu
432 TREPERI Na kontaktu 6 potvrđivanja signala UKL lera Sniženje nominalnog kapaciteta i obrtaja
P91/ 13 (gajtan motora) se pokazuje napon u tom motora...ili...motor može raditi samo na
momentu, kada napon na kontaktu 19 signala konstantnim obrtajima
pozicije prigušnog ventila (gajtan motora)
pokazuje na to, da se pedala ne nalazi u
položaju lera ...ili...na kontaktu 16 potvrđivanja
signala ISKL lera (gajtan motora) se pokazuje
napon u momentu, kada napon na konaktu
19 signala pozicije prigušnog ventila (gajtan
motora) pokazuje da se pedala nepomjera
441 GORI Niski napon među (+) kontaktima 22 i 23 i (-) Motor se moze ugasiti i ne može se startovati
P168/4 kontaktima 25 i 26 vise od 10 sekundi pri ponovo...ili...raditi neravnomjerno...ili... izgubiti
obrtajima motora više obrtaja od lera jačinu ...ili... nema nikakvog efekta na rad
442 GORI Ekstremno visok dovod napona sa Motor ce raditi samo na visokom leru
P168/3 akumulatora među (+) kontaktima 22 i 23 i (-)
kontaktima 25 i 26 vise od 5 minuta
443 TREPERI Niski napon na kontaktu 13 dovoda struje u Sniženje nominalnog jačine i obrtaja motora
S254/4 poziciji prigušnog ventila (gajtan motora) ...ili... motor može raditi samo na obrtajima
niskog lera
444 GORI Nizak napon na kontaktu 11 dovoda struje na Snizenje nominalnog kapaciteta i obrtaja
S254/4 senzor pritiska na okvire (gajtan motora) motora
445 GORI Nizak napon na kontaktu 2 (gajtan motora) Gubljenje srednjih obrtaja i otklanjane
S254/3 signala potvrđivanja srednjih obrtaja povremenog opadanja
povremenog opadanja pri visokom naponu ili
na kontakt 5 (gajtan motora) signala srednjih
obrtaja , ili na kontaktu 28 (gajtan motora)
signala povremenog opadanja
451 GORI Visok napon na kontaktu 14 (gajtan motora) Sniženje nominalne jačine i obrtaja motora
P94/3 signala senzora pritiska na okvir
452 GORI Nizak napon na kontaktu 14 (gajtan motora) Sniženje nominalne jačine i obrtaja motora
P94/4 signala senzora pritiska na okvir
455 TREPERI Visok napon na (+) kontaktu dovoda struje na Sniženje nominalne jačine i obrtaja motora
S18/3 ventil uredjaja kontrole dovoda goriva EFC u
mometnu , kada napon mora biti nizak
511 TREPERI Nizak napon na kontaktu 14 (gajtan motora) Motor se može ugasiti ...ili... nema nikakvog
S18/4 signala senzora pritiska na okvir, kada napon dejstva na rad i dezaktivira se funkcija zaštite
mora biti veci i nizak napon na kontakt 10 od povećanog broja obrtaja
(gajtan motora) (-) povrata ventila uređaja
kontrole dovoda goriva EFC
514 TREPERI Visoki napon na kontaktu 14 (gajtan motora) Motor radi samo na obrtajima visokog lera.
S18/7 signala senzora pritiska na okvir pri niskom Motor se može ugasiti na bravi paljenja
naponu na kontakt 10 (gajtan motora) (-)
povrata ventila uređaja kontrole dovoda goriva
EFC
521 GORI Visok pritisak na kontaktu 28 (gajtan motora) Na rad ne utiče
P177/3 pomoćnog temperaturnog signala

166
522 GORI Nizak pritisak na kontaktu 28 (gajtan motora) Na rad ne utiče
P177/4 pomocnog temperaturnog signala
523 GORI Visok napon na kontaktu 2 (gajtan motora) Gubljenje povremenog opadanja ...ili... motor
P89/2 signala potvrđivanja srednjih obrtaja / radi samo na srednjim obrtajima
povremenog opadanja pri niskom naponu na
kontaktu 5 (gajtan motora) signala srednjih
obrtaja
524 GORI Visok napon na kontaktu 2 (gajtan motora) Gubljenje povremeng pada...ili...motor radi
P113/2 signala potvrđivanja srednjih obrtaja / samo na režime povremenog pada
povremenog opadanja pri niskom naponu na
kontaktu 28 (gajtan motora) signala
povremenog opadanja
525 GORI Modul elektronske kontrole ESM ne Nepredviđeno: Motor ne moze da startuje
S18/2 kalibrirovan pomocu ESDN ...ili...modul ...ili...motor moze radit samo na konstatnim
elektronske kontrole je izašao iz sistema obrtajima niskog lera,visokog lera,ili na
srednjim obrtajima.Na displeju elektronskog
servisnog instrumenta se pojavljuje šifra
neispravnosti 525...ili... nema komunikacije sa
elektronskim servisnim instrumentom
552 GORI Nizak napon na kontaktu 14 (gajtan motora) Gubljenje jačine ...ili... motor se može
S18/2 senzora pritiska na okvir pri visokom naponu ugasiti...ili...talas velikog napona
na kontaktu 10 (gajtan motora) povrataka (-)
uređaja kontrole dovoda goriva EFC
554 GORI Visoki ili konstantni napon na kontaktu 14 Sniženje nominalnog kapaciteta i obrtaja
P94/2 (gajtan motora) senzora pritiska na okvir pri motora
slabom pulsirajucem signalu obrtaja motora i
niskom i pulsirajucem toku na povratak
uredjaja kontrole dovoda goriva EFC

Spisak skracenica:

ECM – modul elektronske kontrole

EFC - elektonski uređaj kontrole dovoda goriva
ESS - senzor obrtaja motora
ROM – memorija samo sa mogucnosti brojanja
EEPROM –programska memorija ROM, koja se može elektronski izbrisati
EH – gajtan motora
RAM – memorija sa proizvoljnim izborom

167
 Prilog B
(uputstvo)

Momenti zatezanja najodgovornih navojnih veza

Momenti zaotezanja najodgovornih navojnih veza ,prikazani su u tablici B.

Tablica B - Momenti zaotezanja najvažnijih navojnih veza.

No p.p. Nazivi navojnih veza Momenti zatezanja,
N.m
1. Matrica za učvršćivanje ventilatornog točka na osovini vučnog generatora 882-980
2. Šarafi za učvršćivanje vučnog elektromotora ka reduktoru osovine točka 800-1000
3. Šarafi za učvršćivanje elektroosovine-točka ka karteru zadnje osovine 500-550
4. Šarafi za učvršćivanje prstena za oslanjanje reduktora osovine točka 400-440
5. Matrice kruglastih oslonaca za učvršćivanje cilindara prednjeg vješanja 1600-2000
6. Matrice kruglastih oslonaca za učvršćivanje cilindara zadnjeg vješanja 1800-2000
7. Matrica za pritiskanje cilindra vješanja 9000-10000
8. Šarafi za učvršćivanje donjeg nosača cilindra prednjeg vješanja ka obrtnom 910-1020
bregu i gornjeg nosača ka nosaču okvira
9. Šarafi za učvršćivanje uški centralnog zgloba prednjeg vješanja ka centralnoj 910-1020
ručici
10. Šarafi za učvršćivanje prsta centralnog zgloba prednjeg vješanja 1100-1250
11. Matrica za učvršćivanje uški centralnog zgloba zadnjeg vješanja ka 1200-1500
centralnoj ručici
12. Matrica za učvršćivanje prstena centralnog zgloba zadnjeg vješanja (poslije 1800-2000
zatezanja matricu zavrnuti na ugao 60 stepeni (jedan obrt))
13. Šarafi za učvršćivanje prstiju poprečne stange prednjeg vješanja 2400-3000
14. Šarafi za učvršćivanje pritiskakuće lamele ka prstenu poprečne štange 360-440
zadnjeg vješanja
15. Šarafi za učvršćivanje pritiskajućeg prstena ka obrtnom bregu 100-140
16. Čepovi za regulisanje (za regulisanje koničnih ležista glavčina prednjeg 100-140
točka)
17. Šarafi za učvršćivanje korpusa kočnice prednjeg točka ka povratnom kulaku 1500-1800
18. Matrica za učvršćivanje ručice upravljačkog trapeza ka obrtnom bregu 800-1000
19. Matrica klemnih veza vuče upravljačkog trapeza 110-140
20. Matrice na konusnim palcima cilindara zaokreta 500-700
21. Šarafi za učvršćivanje unutrašnjih lica kočionih mehanizama zadnjih 550-700
točkova
22. Matrice za učvršćivanje spoljašnjih lica kočionih mehanizama zadnjih 370-450
točkova
23. Matrica za učvršćivanje prednjih točkova 1150-1300
24. Šarafi za učvršćivanje zadnjih točkova 800-900

168
 PRILOG C
(INSTRUKCIJA)

Redoslijed provođenja analize ulja iz reduktora osovine-točka

Periodičnost uzimanja probe:

- za vrijeme regularnih provjera pri svakom TO-1;

- pred zamjenu ulja;
- češće , ako se posumnja u nenormalno trošenje.

Procedura uzimanja probe:

- Izbor ulja vršiti kroz 10-15 minuta poslije zaustavljanje kipera, sa tim što je kiper mora
raditi ne manje od sat vremena prije zaustavljanja;
- Odvrnuti čep otvora za punjenje na spoljašnjeg poklopca;
- Kroz otvor instrumentom za uzimanje uzorka uzeti sa svakog reduktora po 150-200ml
ulja sa dubine od 50 mm od najniže tačke uljne šupljine, uzorak sa svakog reduktora
mora biti u posebnoj posudi (flašici) i obilježen;
- Analiza ulja i analiza rezultata moraju se izvršiti što prije, t.j. ispuniti:
a) spektralnu analizu na sadržaje željeza, hroma i kremena ;
b) izmjeriti kinematičku ljepljivost;
v) sadržaj nerastvorivih primjesa.
- Izmjereni sadržaj željeza,hroma nikla,bakra i kremena uporedit sa rezulatatima u prošloj
provjeri.

Ako opažanje pokaže značajno uveličenje nekog od elemenata, izvršiti provjeru zubčastih
točkova, žljebova i ležišta. Ako se značajno izmjenio sadržaj jednog kremena, slijedi zamjeniti
ulje. Zamjenu ulja treba izvršiti i u slučaju postepenog skupljanja u ulju metalnih -čestica u
koncetraciji koja je veća od 5 g/l ( 0.5 %) .
Postojanje bakra u ulju je uslovljeno korišćenjem ležista prvoga reda sa mesinganim
seperaturama. Pri tome koncetracija bakra u ulju do 0.1 g/l (0.001 %) odgovara nominalnom
habanju. Koncetracija bakra veća od utvrđenje vrijednosti svjedoči o intezivnom habanju
separatora, pri tome se čestice mesinga pregledaju vizuelno u staklenoj epruveti u vidu zlatnog
bljeska.U takvim slučajevima neophodno je izvršiti zamjenu ulja i pogledati ležista i ako je
neophodno zamjeniti ih.
Zamjenu ulja treba vršiti i u slučaju promjene ljepljivosti ulja na 30%, u poređenju sa
ljepljivosću novog ulja i pri sadržaju nerastvorljivih primjesa vise od 1 % .
Sve ukazane zamjene ulja ne oslobađaju od izvršenja zamjene ulja saglasno reglametnim
radovima tehničkog servisiranja reduktora osovine-točka.

169