TÍNH PHAÂN BOÁ TRÖÔØNG CUÛA ANTEN MONOPOLE

DUØNG PHÖÔNG PHAÙP FDTD

ThS. Nguyeãn Chöông Ñænh, ThS. Buøi Höõu Phuù

TOÙM TAÉT
Phöông phaùp sai phaân höõu haïn trong mieàn thôøi gian (FDTD = Finite-Difference Time-Domain
Method) coù öu theá vöôït troäi trong vieäc giaûi baøi toaùn lan truyeàn tröôøng ñieän töø. Phöông phaùp naøy laø
coâng cuï giaûi phöông trình Maxwell daïng sai phaân trong mieàn thôøi gian. Phöông phaùp FDTD döïa
treân nguyeân lyù laø rôøi raïc khoâng gian vaät lyù 3 chieàu baèng löôùi khoâng gian vaø cuõng nhö rôøi raïc thôøi
gian baèng löôùi thôøi gian ñeàu hoaëc khoâng ñeàu. Trong baøi vieát, taäp trung vaøo vieäc nghieân cöùu vieäc
öùng duïng phöông phaùp FDTD ñeå tính phaân boá tröôøng quanh anten monopole (monopole antenna)
vaø so saùnh keát quaû vôùi caùc keát quaû thöïc nghieäm.

1 GIÔÙI THIEÄU
Phöông phaùp FDTD ñöôïc coâng boá ñaàu tieân bôûi Yee naêm 1966, laø moät phöông phaùp ñôn giaûn vaø höõu
hieäu ñeå rôøi raïc phöông trình vi phaân cuûa heä phöông trình Maxwell. Hieän nay, FDTD ñöôïc xem nhö
laø moät trong nhöõng phöông phaùp phoå bieán nhaát ñeå giaûi baøi toaùn tröôøng ñieän töø. Tuy môùi baét ñaàu coù
nhöõng öùng duïng vaøo caùc caáu truùc böùc xaï ñaàu nhöõng naêm 90, ngaøy nay FDTD ñaõ raát maïnh trong
vieäc moâ phoûng anten. Caùc kyõ thuaät hoã trôï cho FDTD ñaõ phaùt trieån ñaày ñuû ñeå coù theå caáu truùc cho
moät moâ hình anten phöùc taïp. FDTD ñaëc bieät coù theå moâ phoûng nhöõng hieän töôïng ñieän töø taùc ñoäng
ngaãu nhieân hay caùc tham soá moâi tröôøng taùc ñoäng leân anten. Baøi vieát giôùi thieäu phöông phaùp FDTD
nhö laø moät phöông phaùp höõu hieäu ñeå tính toaùn anten vaø aùp duïng cho anten monopole.
2. MOÂ HÌNH BAØI TOAÙN ANTEN MONOPOLE
2.1 Ñaët vaán ñeà
Baøi toaùn anten monopole
Moät anten monopole hình truï ñöôïc kích thích bôûi moät caùp ñoàng truïc. Kích thöôùc cuûa anten laø
höõu haïn. Anten ñöôïc ñaët nhoâ leân khoûi maët ñaát roäng voâ haïn. Anten ñöôïc kích thích bôûi soùng
mode TEM. Caùc vaät daãn vaø maët phaúng ñaát laø daãn ñieän lyù töôûng. Duøng phöông phaùp FDTD
moâ phoûng cho anten kích thöôùc höõu haïn ñeå nghieân cöùu caùc thoâng soá ñaëc tính nhö trôû khaùng
vaøo, ñoä lôïi, ñoà thò böùc xaï, vaø moâ phoûng moái noái giöõa caùp ñoàng truïc vaø anten ñeå tìm hieåu ñaëc
tính tröôøng vuøng gaàn.

a
b
Hình 1 Caáu taïo hình hoïc cuûa anten monopole hình truï

2.2 Coâng thöùc lyù thuyeát cho baøi toaùn

Vaät phaùt xaï ñöôïc khaûo saùt trong baøi toaùn hai chieàu. Vaät phaùt xaï laø ñoái xöùng truïc vaø ñöôïc kích thích
bôûi moät nguoàn ñoái xöùng truïc. Cho neân, soùng ñieän töø laø ñoäc laäp vôùi truïc toïa ñoä truï φ, vaø heä phöông
trình Maxwell coù theå bieåu dieãn thaønh hai heä ñoäc laäp: moät lieân quan ñeán caùc thaønh phaàn
Eφ , H r , H z , ñoù laø tröôøng ñieän ngang, TE. Vaø moät lieân quan ñeán caùc thaønh phaàn E r , E z , H φ , ñoù laø
tröôøng töø ngang, TM. Khi nguoàn kích thích cho anten laø tröôøng ñieän töø mode TEM, thì chæ coù caùc
thaønh phaàn ñoái xöùng truïc cuûa mode TM laø ñöôïc kích thích. Heä phöông trình Maxwell töông öùng sau
ñoù ñöôïc bieåu dieãn:

∂E r ∂E z ∂H φ
− = −µ 0 (1a)
∂z ∂r ∂t
∂H φ ∂E
− = ε0 r (1b)
∂z ∂t
1 ∂ ( rH φ ) ∂E z
= ε0 (1c)
r ∂r ∂t
Nhöõng ñieåm löôùi khoâng gian cho toïa ñoä truï (r, φ, z) vaø taïi caùc ñieåm maø thaønh phaàn tröôøng caàn ñöôïc
xaùc ñònh chæ ra ôû hình 2. Ta quy ñònh caùc chæ soá bieåu dieãn sau:
E z (r , z , t ) = E z (i∆r , j∆z , n∆t ) = E zn (i, j )
z
ri ∆r

∆z Ez
j+1
Er
j Er = 0
Ez = 0 Hφ
j-1

r
Hình 2 Löôùi khoâng gian vaø caùc thaønh phaàn tröôøng bao quanh anten monopole. Baøi
toaùn ñoái xöùng truïc neân chæ caàn giaûi cho khoâng gian 2D, vôùi maët phaúng qua taâm
Heä phöông trình Maxwell sau khi rôøi raïc hoùa trôû thaønh:
H φn + 2 ( i , j ) = H φn − 2 ( i , j ) +
1 1 ∆t
µ 0 ∆r
[E n
(i + 1
2 , j ) − E zn ( i − 1
2 , j) ]
(2a)
z

−
∆t
µ 0∆z
[
E rn ( i , j + 1
2 ) − E (i, j −
n
r
1
2 ) ]
E rn +1 (i, j − 1 2 ) = E rn (i, j − 1 2 ) −
∆t
ε 0 ∆z
1
[
H φn + 2 (i, j ) − H φn + 2 (i, j − 1)
1
(2b) ]
E zn +1 (i + 1 2 , j ) = E zn (i + 1 2 , j ) +
∆t 1
ε 0 ∆r ri + 2 1
1
[
(ri + 1) H φn + 2 (i + 1, j ) − ri H φn + 2 (i, j )
1
]
(2c)
2.3. Tính toaùn cho moâ hình

Kích thöôùc löôùi khoâng gian vaø böôùc thôøi gian

Thoâng soá moâ taû monopole laø chieàu cao h =113.04mm vaø thoâng soá daây daãn cuûa caùp ñoàng truïc laø caùc
baùn kính a=4.9455mm vaø b=12.011mm. Trong moâ hình naøy ta löïa choïn ∆z = ∆r = 1.413mm . Ta
löïa choïn ñeå caùc phöông trình sai phaân hoäi tuï, moät söï löïa choïn ñuùng cho böôùc thôøi gian döïa treân
ñieàu kieän Courant
2 2
c∆t ≤ ∆r = ∆z Choïn c∆t = 0.58∆r (3)
2 2
Khoâng gian tính toaùn, ñöôïc löïa choïn döïa theo ñieàu kieän Merewether cho ñöôøng bieân haáp thuï, raèng
khoaûng caùch töø vaät ñeán moïi ñieåm bieân phaûi lôùn hôn moät phaàn hai kích thöôùc toái ña cuûa vaät taùn xaï.
Cho neân, kích thöôùc khoâng gian tính toaùn laø: Z = 160∆z , R = 163∆r , vôùi Z laø chieàu cao toái ña vaø R
laø baùn kính cuûa khoâng gian.

Ñöôøng bieân haáp thuï

Ta söû duïng ñieàu kieän bieân haáp thuï Merewether cho baøi toaùn naøy. Chi tieát cuûa ñieàu kieän bieân
Merewether coù theå xem trong phuï luïc [4]. Giaù trò bieân ñöôïc tính toaùn nhö sau, ví duï cho thaønh phaàn
E z tieáp tuyeán vôùi maët bieân:

A'+ B 'θ (i, j ) + C 'θ (i, j ) 2

E z (i0 , j ) = (4)
R (i0 , j )
R(i0 , j ) − R (i0 + 1, j )
vôùi θ (i, j ) = 1 −
2
vaø A’, B’, C’ laø nghieäm cuûa heä

R(i0 + 1, j )E n −1 / 2−li (i0 + 1, j ) = A'−li B'+li2 C ' vôùi li = −1 ÷ 1 (5)

Moät ñieàu kieän quan troïng khaùc, ñöôïc ñaët beân trong caùp ñoàng truïc ñöôïc haáp thuï soùng truyeàn theo
(
höôùng –z. Vì soùng truyeàn trong caùp ñoàng truïc coù bieân ñoä coù daïng phuï thuoäc haøm soá f t − r
c
), neân
giaù trò naøy ñôn giaûn ñöôïc tính theo bieåu thöùc:
E r (i, j0 ) = A'+(1 − 0.5∆z ) B'+ (1 − 0.5∆z ) 2 C ' (6)

Nguoàn kích thích

Ta caøi ñaët nguoàn kích thích vaøo giaù trò cuûa E r , daïng soá hoùa cuûa nguoàn laø
V i (t )
Er = (7)
⎛a⎞
ln⎜ ⎟(i + i0 )∆r
⎝b⎠
vôùi i0 laø ñoä leäch cuûa vò trí tröôøng caàn xaùc ñònh giaù trò, trong löïa choïn naøy i0 = 3 .

Coù hai loaïi nguoàn kích thích ñöôïc nghieân cöùu trong phaàn naøy: nguoàn soùng Gauss vaø nguoàn soùng sin.
Nguoàn Gauss ñöôïc duøng khaûo saùt ñaëc tính tröôøng gaàn trong khi nguoàn sin ñöôïc duøng tính trôû khaùng
vaøo cuûa anten.

(
V i (t ) = V0 exp − (t − 3.5τ p ) / 2τ p
2 2
) (8)
trong baøi toaùn, τ p = 40.977 x 10 s -12

⎛ n∆t ⎞
Daïng soá hoùa cuûa soùng sin ñöôïc soá hoùa nhö sau: V i (t ) = sin ⎜ 2π ⎟
⎝ N∆t ⎠
trong ñoù N∆t laø chu kyø cuûa soùng caàn khaûo saùt.

Tính toaùn trôû khaùng vaøo

FFT (V (n) ) ⎛ ∆t ⎞
Z (ω ) = exp⎜ − jω ⎟ (9)
FFT (I (n) ) ⎝ 2⎠
Bieán ñoåi tröôøng gaàn sang tröôøng xa
Choïn maët bieán ñoåi truøng vôùi maët chöùa H φ , töø ñoù suy ra, tröôøng vuøng xa do maët naøy gaây ra laø:
4πr ⎛ E ⎞
jϖµ 0 ∆r ⋅ 2π∆r η
(
Eθr (r , ω ) = ∑ ⎜⎜ H φ cosθ + r ⎟⎟ exp jωt top
delay
) (10)
i ⎝ 0 ⎠

vôùi
delay
t top =
1
c
[ ]
roffset − i∆r sin θ − ( j − 0.5)∆z cosθ =
∆t
0.58
[310 − i sin θ − ( j − 0.5) cosθ ] (11)

töùc laø ta choïn roffset = 310 , khi ñoù thì t top

delay
> 0.
2.4. Keát quaû moâ phoûng

FDTD thöïc söï môû ra moät caùch nhìn nhaän vôùi veà vaán ñeà, ñoù laø xem xeùt trong mieàn thôøi gian. Chuùng
ta seõ laøm quen vôùi moät soá ñaùnh giaù vaø caùc moái lieân heä cho caùc keát quaû trong mieàn thôøi gian vaø
ñöôïc aùnh xaï vaøo mieàn taàn soá.

2.4.1. Caùc hình aûnh moâ phoûng ñoäng

Tröôøng ñieän ñöôïc kích thích bôûi caùp ñoàng truïc cho anten monopole truï. Taïi goùc môû cuûa caùp soùng
moät phaàn seõ böùc xaï ra ngoaøi vaø moät phaàn seõ phaûn xaï ngöôïc trôû laïi vaøo beân trong caùp (treân hình 3a
vaø hình 3b, caùc ñieåm maøu ñoû laø nôi taäp trung cöôøng ñoä ñieän tröôøng cao nhaát) Moät söï phoái hôïp trôû
khaùng toát giöõa caùp vaø anten laø khi soùng böùc xaï 100% naêng löôïng cuûa mình ñeå ñi ra khoûi goùc môû
naøy. Coù nghóa laø khi soùng ñeán goùc môû, neáu hai moâi tröôøng coù trôû khaùng ñaëc tính khaùc nhau, soùng
lan truyeàn seõ nhaän thaáy söï maát phoái hôïp naøy vaø phaûn xaï trôû laïi. Khi soùng böùc xaï ra ngoaøi, caùc ñieän
tích tieáp tuïc lan truyeàn doïc theo thaân anten. Taïi ñænh cuûa anten monopole caùc ñieän tích seõ bò phaûn
xaï vaø lan truyeàn theo höôùng vaøo trong caùp. Caùc voøng troøn soùng lan truyeàn ra xa khi thôøi gian taêng
leân. Khi gaëp maët phaúng ñaát soùng bò phaûn xaï ngöôïc trôû laïi. Caùc ñieän tích di chuyeån vaøo trong caùp
ngöôïc trôû laïi. Phaàn phaûn xaï tieáp tuïc ñi leân phía treân ñænh cuûa anten. Do kích thích khaûo saùt ôû ñaây laø
moät xung Gauss ñôn, neân hieän töôïng treân seõ ñöôïc laëp ñi laëp laïi cho ñeán khi khoâng coøn ñieän tích
treân daây.
Hình 3. Phaân boá tröôøng quanh anten monopole. Hình veõ bieåu dieãn cöôøng ñoä ñieän tröôøng taïi caùc
thôøi ñieåm. Anten ñöôïc kích thích baèng xung Gauss

2.4.2. So saùnh keát quaû

Current Distribution on monopole antenna
0.35

Hình 4. Phaân boá doøng doïc theo anten 0.3

monopole λ/4. Ñöôøng neùt ñöùt laø moät soùng

sin chuaån. Lyù thuyeát MoM chæ ra raèng phaân
0.25

boá doøng treân anten monopole λ/4 coù daïng I (m A )

0.2

baùn sin. Vaø ôû ñaây ta thaáy coù söï phuø hôïp cao. 0.15

Ñaây laø cô sôû ñaàu tieân kieåm tra tính ñuùng

ñaén cuûa chöông trình loõi, ñeå baét ñaàu hoaøn
0.1

thieän toaøn boä moâ phoûng anten 0.05

0
0 0.05 0.1 0.15 0.2 0.25
h/λ

Trôû khaùng nhaäp cuûa anten ôû taàn soá trung taâm: Z = 17.6 – j7.82
Ñoä lôïi

Phöông phaùp FDTD Coâng thöùc 4-110b (Saùch Antenna Theory –

Balanis [2])
2.125 dB 2.205 dB
Sai soá : 2.5%
Keát quaû tính ñoä lôïi cho anten monopole hoaøn toaøn phuø hôïp vôùi caùc nghieân cöùu khaùc. Sai soá chæ
2.5%

3. KEÁT LUAÄN

Baøi toaùn anten monopole cho ta caùc keát quaû phaân boá tröôøng taïi caùc thôøi ñieåm trong mieàn
thôøi gian. Caùc keát quaû naøy heát söùc tröïc quan giuùp chuùng ta caûm nhaän ñöôïc baûn chaát cuûa
hieän töôïng truyeàn soùng. Hôn nöõa, ñoù khoâng phaûi laø minh hoïa thuaàn tuùy ñònh tính cho baøi
toaùn, maø chính laø döïa treân nhöõng giaù trò ñoù, ta xaùc ñònh toaøn boä caùc ñaëc tính cuûa anten.
Qua baøi toaùn anten monopole truï kích thöôùc höõu haïn ñöôïc giaûi quyeát baèng phöông phaùp
FDTD, ta ñaõ coù moät caùch tieáp caän ñôn giaûn vaø hieäu quaû ñeå giaûi quyeát baøi toaùn. Khoâng
nhöõng theá, baøi toaùn anten monopole kích thöôùc höõu haïn cuõng thöïc söï khoù khaên khi phaûi tìm
lôøi giaûi chính xaùc baèng caùc lyù thuyeát khaùc. Hôn nöõa, khaû naêng cuûa môû roäng cuûa phöông
phaùp FDTD cho caùc moâ hình coù caáu truùc hình hoïc phöùc taïp laø hoaøn toaøn khaû thi.
Baøi toaùn anten monopole môû ra khaû naêng phaùt trieån nhieàu höôùng phaùt trieån trong töông lai.
Ñaàu tieân laø moâ hình anten monopole vôùi maët phaúng ñaát höõu haïn, ñaây laø anten raát gaàn vôùi
thöïc teá söû duïng. Tieáp theo, moâ hình cho moät anten monopole ñaët treân moät hoäp daãn, ñeå moâ
phoûng caùc anten trong caùc thieát bò di ñoäng nhö mobil phone. Xa hôn nöõa coù theå khaûo saùt
taùc ñoäng cuûa soùng ñieän töø leân naõo ngöôøi.

TAØI LIEÄU THAM KHAÛO

[1] Allen Taflove, Susan C. Hagness, “Computational Electrodynamics: The Finite
Difference Time Domain Method”, Second Edition, Artech House, Boston, ISBN 1-
58053-076-1, 2000.
[2] Constantine A.Balanis “Antenna Theory analysis and design”, John Wiley &
Son. Inc, ISBN 0-471-59268-4, 1997.
[3] William J.Buchanan, “Analysis of Electromagnetic Wave Propagation using the
3D Finite Difference Time Domain Method with Parallel Processing” PhD
Thesis, Napier University, March 1996.