KODU TARA

VIP ÇEMBERSEL HAREKET

Örnek - 14 ÖSYM Tadında - 16

Öğretmeni, Efe'ye "Dönme hareketinde sürtünmenin etkisi"
Düşey kesiti verilen sürtünmeli disk üzerindeki 2 kg kütleli
başlıklı bir proje ödevi vermiştir. Efe bunun için mukavva-
cisim esnemeyen ipe bağlanarak disk ~ = 2 rad/s açısal sü-
dan kestiği disk parçaları ile şekildeki düzeneği hazırlayıp
rat ile merkezinden geçen dik eksen etrafında şekildeki gibi
disklerin üzerine m1 ve m2 kütleli cisimleri yerleştirmiştir. Efe
döndürüldüğünde, ip üzerinde oluşan gerilme kuvveti 10 N
disklerin merkezinden geçen çubuğu ~ açısal sürati ile dön-
olmaktadır.
dürdüğünde m1 kütleli cismin disk ile birlikte döndüğünü, m2
~ = 2 rad/s kütelli cismin dışa doğru savrulduğunu görmektedir.

~
m = 2 kg m1
ip
r1
O
2m

F
Sİ İK
m2

Buna göre, cisme etki eden sürtünme kuvveti kaç N'dur? r2

D
A) 6 B) 8 C) 16 D) 20 E) 26

Z Buna göre, Efe yaptığı bu deney sonucunda sürtünme

P
kuvvetinin etkisi için,
ET Fİ
I. m2 kütleli cismin dışa savrulmasındaki neden, sürtün-
me kuvvetinin merkezcil kuvvetten küçük olmasıdır.
II. Sürtünme kuvveti cismin ağırlığına eşit ise cisim

Z
VIP FİZİK

savrulmaz.
III. Disklerin dönme sırasında sahip oldukları açısal
C İP

sürat, sürtünme kuvvetinin büyüklüğünü değiştirir.

ifadelerinden hangilerini kullanmıştır?
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
D) II ve III E) I, II ve III
Ü V

Örnek - 15
Esnemeyen 1 m uzunluklu ipin ucuna ve tam ortasına küt- Örnek - 17
leleri 500 gram olan özdeş ağırlıklar bağlayan sporcu ba-
Eşit bölmelere ayrılmış ağırlığı önemsenmeyen çubuk üze-
cak kaslarını güçlendirmek için bu ipi ayağına bağlamıştır.
rine konulan m1 ve m2 kütleli cisimler esnemeyen ip ile bir-
Sporcu çalışmasını yapmak için şekildeki gibi ayağı etrafın-
birine bağlanarak, sisteme O merkezi etrafında yatay olarak
da sabit ~ = 4 rad/s açısal sürati ile cisimleri döndürmeye
R

düzgün çembersel hareket yaptırılmaktadır.

başlamaktadır.

ip
m1 m2
~ = 4 rad/s yatay
Yatay düzlem O
ip ip ~
cisim cisim
Sistemde cisimler çubuk ile birlikte kaymadan dönmekte
Buna göre, sporcunun bacağına uygulanan toplam kuv- olup sürtünmeler önemsenmediğine göre, cisimle-
m1
vet kaç N'dur? (Sürtünmeler önemsenmemektedir.) rin kütleleri oranı kaçtır?
m2
A) 6 B) 8 C) 12 D) 16 E) 24 1 1
A) B) C) 1 D) 2 E) 4
4 2

218 14.A 15.C 16.C 17.E AYT

KODU TARA
ÇEMBERSEL HAREKET VIP

Düşey Düzlemde Çembersel Hareket

ÖSYM Tadında - 18
Esnemeyen ip ucuna bağlanan cisme, yerden belirli bir yük-
Demir bir çubuk üzerine eşit kütleli özdeş boncuklar şekildeki seklikte düşey olarak J çizgisel sürati ile düzgün çembersel
gibi geçirilmiştir. Demir çubuk üzerinde sürtünme katsayısı hareket yaptırılırsa,
k = 0,5 olup sistem ~ = 5 rad/s sabit açısal sürat ile döndü-
M
rülmeye başlanmaktadır.
N L
~ = 5 rad/s
J
Boncuk Boncuk
Yatay r
P O K
X Y ip

10 cm 40 cm
R Y

F
Sİ İK
S
Buna göre, sistem döndürülmeye başladığında boncuk-
ların hareketi için ne söylenebilir? (g = 10 N/kg) Yer

D
X boncuğu Y boncuğu ™ Cismi tutan ip üzerinde oluşan gerilme kuvvetleri,
A) Dönme merkezine Dönme merkezinden dışa
™ Cisim hareketi sırasında K ve P noktalarından geçer-

B)
Z
doğru kayar.
Hareket etmez.
doğru kayar.
Dönme merkezinden dışa
ken hız vekötrü ile yerçekim ivme vektörü birbirine pa-

P
ralel, M ve S noktalarından geçerken ise bu vektörler
doğru sabit hızla kayar.
ET Fİ
biribirine diktir.
C) Hareket etmez. Hareket etmez.
™ İpe bağlı cisim dönme hareketi yaparken ip aniden
D) Dönme merkezine Hareket etmez.
koptuğunda, kopma anındaki hız vektörünün yönü
doğru kayar.

Z yapılacak atış hareketini yorumlatır.

VIP FİZİK

E) Hareket etmez. Dönme merkezinden dışa

doğru artan ivme ile kayar.
C İP

K’de kopma L’de kopma

Örnek - 19 Aşağıdan yukarıya Yukarı yönde
düşey atış eğik atış
Esnemeyen ip ile birbirine bağlanmış m ve M kütleli cisim- Hız Hız
Ü V

lerden m kütleli cisim sürtünmeli masa üzerinde r yarıçaplı

yörüngede J çizgisel sürati ile düzgün çembersel hareket
yaparken m kütleli cisim şekildeki gibi dengededir.
Zaman Zaman
J
r m
R

M’de kopma
Yatay atış
M Hız

Buna göre, masa üzerinde oluşan sürtünme kuvvetinin

en küçük değeri; Zaman

I. Cisimlerin kütlelerine,
II. Yer çekimi ivmesine,
III. Çembersel hareket yapan cismin frekansına

niceliklerinden hangilerine bağlıdır?

A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
D) II ve III E) I, II ve III

AYT 18.E 19.E 219

 KODU TARA
VIP ÇEMBERSEL HAREKET

ÖSYM Tadında - 20 ÖSYM Tadında - 22

Onur, esnemeyen ipin ucuna bağladığı m kütleli cisme şe- Lunaparka giden Efe şekildeki dönme dolabın kabinlerinden
kildeki gibi düşey düzlemde düzgün çembersel hareket yap- birine bindikten sonra dönme dolap sabit frekansla dönme-
tırmaktadır. ye başlamaktadır. Dönme sırasında Efe'nin kütle merkezinin
Düşey dönme merkezine uzaklığı sabittir.

M L

ip
Onur
K

F
Sİ İK
D
Yatay (yer)

Buna göre,
I. Z
İp M noktasında koptuğunda cisim yukarıdan aşağı Buna göre, Efe'nin içinde bulunduğu kabin K, L ve M

P
eğik atış hareketi yapar. noktalarından geçerken üzerinde oluşan merkezcil kuv-
vetler FK, FL ve FM arasındaki ilişki nedir?
ET Fİ
II. İp kopma anında hız vektörü, yer çekimi ivme vektö-
rüne paralel ise cisim aşağı yönde düşey atış hareketi A) FK = FL = FM B) FL > FK > FM C) FM > FK > FL
yapmaktadır. D) FM > FL > FK E) FK > FM > FL

Z
III. İp koptuğunda cisim yatay atış hareketi yapıyor ise,
VIP FİZİK

hız vektörü ile yer çekimi ivme vektörü birbirine diktir.

C İP

yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III Örnek - 23
D) I ve II E) I ve III
Lunaparklarda insanların eğlenmesine yönelik olarak sabit
bir merkez etrafında dönebilen şekildeki zincirli salıncaklar
Ü V

üretilmiştir. Salıncaktaki en büyük güvenlik zaiyatı zincirlerin

kopmasıdır.
R

Örnek - 21

Esnemeyen ip ucuna bağlanan m kütleli cismin düşey düz-

lemde düzgün çembersel hareket yaptığı varsayılıyor. İp
Buna göre, zincirlerin kopmaması için;
üzerindeki en küçük gerilme kuvveti cisim ağırlığının üç katı
I. Salıncağın saniyedeki dönüş sayısı azaltılmalı,
olmaktadır.
II. Salıncak iplerinin bağlı olduğu noktalar dönme mer-
Buna göre, ip üzerinde oluşan en büyük gerilme kuvveti kezine yakın tutulmalı,
cisim ağırlığının kaç katıdır?
III. Salıncağın dönme hızı artırılmalı
A) 4 B) 5 C) 6 D) 8 E) 10 güvenlik önlemlerinden hangileri yapılmalıdır?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve II E) I, II ve III

220 20.E 21.B 22.A 23.D AYT

KODU TARA
ÇEMBERSEL HAREKET VIP

Virajlar
Örnek - 25
1. Yatay Viraj
Kütlesi m olan K aracı 4r ve 2r yarıçaplı yatay virajları alarak
Doğrusal bir yolda hareket eden araba, virajlı yatay bir yola
yoluna devam etmektedir. Virajlardaki sürtünme katsayıları
girdiği zaman çembersel hareket yapar.
sabit ve X noktasında k, Y noktasında 2k'dir.
Aracın yatay yolda virajı dönerken, bu yol üzerindeki hareke- m
tini sürdürebilmesi için gerekli olan kuvvet sürtünme kuvveti K
ile sağlanır. Bu sürtünme kuvveti tekerlekler ile yer arasında
olup yarıçap doğrultusundadır. Şekilde görüldüğü gibi aracın 4r

virajı güvenli bir biçimde dönebilmesi için,

X
N

F
yatay

Sİ İK
O
m Fs
mg 2r
Fs
y

D
j r
O

Z
™ Sürtünme kuvveti, merkezcil kuvvetten büyük ya da
Aracın bu noktalardan güvenli geçebileceği maksimum

P
eşit ise araç virajı güvenli bir şekilde döner.
JX
ET Fİ
™ Sürtünme kuvveti, merkezcil kuvvetten küçük ise araç hızları JX ve JY olduğuna göre, oranı kaçtır?
JY
çembersel hareketi bırakarak virajın dışına doğru sav-
1 1 1 1
rulur. A) B) C) D) E) 1
16 8 4 2

Z
™ Yatay viraja giren aracın en büyük hız değeri, FS = Fmer
VIP FİZİK

eşitliğinden bulunur.
C İP

ÖSYM Tadında - 26

Sürtünmeli yatay bir viraja şekildeki gibi I numaralı yörüngeyi iz-

leyen giren araç, viraj merkezinden dışa doğru savrulmaktadır.
Ü V

Örnek - 24
II
Sürtünme katsayısı k = 0,2 olan O merkezli çembersel yatay I
virajın yarıçapı r = 450 metredir.
R

J O

r Buna göre, aracın aynı hız büyüklüğü ile virajı güvenli

O bir şekilde dönmesi için;
I. Viraja II numaralı yörüngeden girmesi,
II. Tekerlekler ile yol arasındaki sürtünme katsayısı
artırılmalı,
III. Aracın kütlesi artırılmalı
işlemlerinden hangileri tek başına yapılabilir?
Buna göre, virajı güvenli bir biçimde dönebilen aracın
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
maksimum hızı kaç m/s dir? (g = 10 m/s2)
D) II ve III E) I, II ve III
A) 10 B) 20 C) 30 D) 40 E) 50

AYT 24.C 25.E 26.C 221

 KODU TARA
VIP ÇEMBERSEL HAREKET

2. Eğimli Viraj Koni ve Konik Sarkaçlar

Virajların daha güvenli bir şekilde dönülebilmesi için, virajlara ™ Esnemeyen ip ucuna bağlanmış m kütleli cisim şekil-
eğim verilir. Eğim açısı, virajın bulunduğu ortamın fiziki şart- deki gibi düzgün çembersel hareket yapıyor ise,
larına göre belirlenir. Örneğin, salon araç yarışlarında araç-
ların hızlı gitmesi için viraj eğim açıları büyük tutulur.
a
ip T
j¶

r
O
a
™ İçi boş koni ~ açısal sürati ile düzgün çembersel hare-

F
Sİ İK
N ket yaparken m kütleli cisim koni ile birlikte kaymadan
J dönmekte ise,
a

D
r ~
O
Yatay

Z
P
O m
37° G = mg r
ET Fİ
Araçların sürtünmesi önemsenmeyen eğimli virajı güvenle a
dönebilmesi için, yer

Z
VIP FİZİK
C İP

Örnek - 27 Örnek - 28
Ü V

Sürtünmelerin önemsenmediği eğimli viraja J sürati ile giren J

araç, virajı savrulmadan ancak dönebilmektedir.

37°
R

a Eğim açısı a = 37°olan sürtünmesi önemsiz virajı gü-

O
venli bir biçimde dönmekte olan aracın hız büyüklüğü
Araç aynı viraja daha büyük bir hız değeri ile girdiğinde kaç m/s'dir?
virajı güvenli biçimde dönmesi için; (sin37° = 0,6; cos37° = 0,8; g = 10 m/s2; |XY| = 150 m)
I. Virajın eğim açısı, A) 10 B) 20 C) 30 D) 40 E) 50
II. Aracın kütle merkezinin O noktasına uzaklığı,
III. Aracın kütlesi
niceliklerinden hangileri artırılmalıdır?
A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III
D) II ve III E) I, II ve III

222 27.B 28.C AYT