Giáo trình tín hiệu và hệ thống - Chương 7

CHƢƠNG 5:
BIẾN ĐỔI Z VÀ CÁC ỨNG DỤNG

TRONG PHÂN TÍCH HỆ THỐNG THỜI
GIAN RỜI RẠC.
1
Assoc. Prof. PhD. Dinh Thi Thai Mai - VNU-
UET, Hanoi
• Biến đổi Z của tín hiệu thời gian rời rạc.
• Biến đổi Z ngược.
• Hàm truyền của hệ thống LTI thời gian rời rạc.
• Phân tích hệ thống.
2
UET, Hanoi
5.1 Biến đổi Z của tín hiệu thời gian rời rạc.
• Biến đổi Z hai phía của một tín hiệu rời rạc 𝑥(𝑛) được định
nghĩa như sau:
∞
𝑋 𝑧 = Ζ 𝑥(𝑛) = 𝑥(𝑛)𝑧 −𝑛
𝑛=−∞
trong đó, z là một biến phức → Biến đổi Z chuyển một tín hiệu
thời gian rời rạc sang không gian phức (mặt phẳng z).
• Biến đổi Z của 𝑥(𝑛) tồn tại nếu chuỗi biến đổi trên hội tụ.
3
UET, Hanoi
• Biến đổi Z một phía của một tín hiệu rời rạc 𝑥(𝑛) được định
nghĩa như sau:
∞
𝑋 𝑧 = Ζ1 𝑥(𝑛) = 𝑥(𝑛)𝑧 −𝑛
𝑛=0
• Biến đổi Z hai phía và một phía của tín hiệu nhân quả là giống
nhau.
4
UET, Hanoi
5.1 Biến đổi Z của tín hiệu thời gian rời rạc
Vùng hội tụ của biến đổi Z
• Vùng hội tụ (ROC) của biến đổi Z là tập các giá trị của z sao
cho chuỗi biến đổi ∞
𝑛=−∞ 𝑥(𝑛)𝑧
−𝑛
hội tụ.
• Tiêu chuẩn hội tụ của biến đổi Z dựa trên định lý Cauchy:
∞
lim |𝑥(𝑛)|1/𝑛 < 1 ↔ 𝑛=0 𝑥 𝑛 <∞
𝑛→∞
Lưu ý: Định lý Cauchy chỉ áp dụng cho chuỗi có dạng:

∞
𝑛=0 𝑎𝑛 = 𝑎0 + 𝑎1 + 𝑎2 …
5
UET, Hanoi
5.1 Biến đổi Z của tín hiệu thời gian rời rạc
• Tiêu chuẩn hội tụ của biến đổi Z đạt được bằng cách áp dụng
định lý Cauchy:
𝑅𝑥− < 𝑧 < 𝑅𝑥+
trong đó:
𝑅𝑥− = lim |𝑥(𝑛)|1/𝑛
𝑛→∞
𝑅𝑥+ = 1/ lim |𝑥(−𝑛)|1/𝑛
𝑛→∞
• ROC của biến đổi Z là miền được bao bởi hai đường tròn có
bán kính 𝑅𝑥− và 𝑅𝑥+ tương ứng trong mặt phẳng Z.
6
UET, Hanoi
• ROC của biến đổi Z của một số tín hiệu đặc biệt:
 Các tín hiệu có chiều dài hữu hạn: ROC là toàn bộ mặt
phẳng Z trừ gốc tọa độ (𝑅𝑥− = 0, 𝑅𝑥+ = ∞).
 Các tín hiệu nhân quả có chiều dài vô hạn: ROC là toàn bộ
mặt phẳng phía ngoài đường tròn có bán kính 𝑅𝑥− (𝑅𝑥+ =
∞).
 Tín hiệu phản nhân quả có chiều dài vô hạn: ROC là toàn
bộ miền bên trong đường tròn có bán kính 𝑅𝑥+ ngoại trừ
gốc tọa độ (𝑅𝑥− = 0).
• ROC của biến đổi Z một phía là ROC của biến đổi Z hai phía
của tín hiệu nhân quả. 7

Các tính chất của biến đổi Z
• Tính tuyến tính:

Ζ 𝛼𝑥1 𝑛 + 𝛽𝑥2 𝑛 = 𝛼 Ζ 𝑥1 𝑛 + 𝛽Ζ 𝑥2 𝑛
• Tính dịch thời:
Ζ 𝑥(𝑛 − 𝑛0 ) = 𝑧 −𝑛0 𝑋(𝑧)
• Co dãn trong mặt phẳng Z:
𝑍 𝑎𝑛 𝑥(𝑛) = 𝑋 𝑎−1 𝑧
với ROC là: 𝑎 𝑅𝑥− < 𝑧 < 𝑎 𝑅𝑥+
8

Các tính chất của biến đổi Z
• Tính phản xạ:
Ζ 𝑥(−𝑛) = 𝑋(𝑧 −1 )
1 1
với ROC là: < 𝑧 <
𝑅𝑥+ 𝑅𝑥−
• Vi phân mặt phẳng z:

𝑑𝑋(𝑧)
Ζ 𝑛𝑥(𝑛) = −𝑧 𝑑𝑧
• Tích chập:
𝑍 𝑥1 𝑛 ∗ 𝑥2 𝑛 = 𝑋1 𝑧 𝑋2 𝑧
• Tính tương quan:
𝑍 𝑟𝑥1 𝑥2 (𝑛) = 𝑋1 (𝑧)𝑋2 (𝑧 −1 ) 9

Các tính chất của biến đổi Z một phía.
• Tính trễ thời gian:
𝑘
Ζ1 𝑥(𝑛 − 𝑘) = 𝑧 −𝑘 𝑋1 𝑧 + 𝑚=1 𝑥 −𝑚 𝑧 𝑚−𝑘 (𝑘 > 0)
• Tăng thời gian:

𝑘−1
Ζ1 𝑥(𝑛 + 𝑘) = 𝑧 𝑘 𝑋1 𝑧 − 𝑥 𝑚 𝑧 −𝑚+𝑘 (𝑘 > 0)

𝑚=0
• Định lý giá trị cuối:
lim 𝑥 𝑛 = lim (𝑧 − 1)𝑋1 (𝑧)
𝑛→∞ 𝑧→1
nếu ROC của (𝑧 − 1)𝑋1 (𝑧) chứa đường tròn đơn vị trong mặt
phẳng Z. 10

5.2 Biến đổi Z ngƣợc
• Định lý tích phân Cauchy:
1 𝑛−1 1(𝑛 = 0)
𝑧 𝑑𝑧 =
𝑗2𝜋 𝐶 0(𝑛 ≠ 0)
trong đó, C là một đường khép kín theo chiều dương bao xung
quanh tọa độ góc trong mặt phẳng Z.
• Biến đổi Z ngược được tính bằng cách áp dụng định lý tích
phân Cauchy:
1
𝑥 𝑛 = 𝑗2𝜋 𝐶
𝑋(𝑧)𝑧 𝑛−1 𝑑𝑧
11
UET, Hanoi
Tính toán Biến đổi Z ngƣợc
Cách 1: Sử dụng lý thuyết thặng dƣ Cauchy (1)
• Cho 𝑧𝑝𝑘 là các điểm cực của 𝑋 𝑧 𝑧 𝑛−1 nằm bên trong đường
cong khép kín C, khi đó:
𝑥 𝑛 = 𝑘 𝑅𝑒𝑠 𝑋(𝑧)𝑧 𝑛−1 |𝑧=𝑧𝑝
𝑘
• Nếu điểm cực 𝑧𝑝𝑘 là điểm cực đơn, thì thặng dư được tính như
sau:
𝑅𝑒𝑠 𝑋(𝑧)𝑧 𝑛−1 |𝑧=𝑧𝑝 = 𝑧 − 𝑧𝑝𝑘 𝑋(𝑧)𝑧 𝑛−1 |𝑧=𝑧𝑝
𝑘 𝑘
12
UET, Hanoi
Cách 1: Sử dụng lý thuyết thặng dƣ Cauchy (2)
• Nếu điểm cực 𝑧𝑝𝑘 là điểm cực đơn, thì thặng dư được tính như
sau:
𝑅𝑒𝑠 𝑋(𝑧)𝑧 𝑛−1 |𝑧=𝑧𝑝 = 𝑧 − 𝑧𝑝𝑘 𝑋(𝑧)𝑧 𝑛−1 |𝑧=𝑧𝑝
𝑘 𝑘
• Nếu 𝑧𝑝𝑘 là điểm cực bội, với số lần lặp là 𝑠𝑘 , khi đó thặng dư
là:
𝑅𝑒𝑠 𝑋(𝑧)𝑧 𝑛−1 |𝑧=𝑧𝑝 =
𝑘
1 𝑑 𝑠𝑘 −1 𝑠𝑘 𝑛−1
𝑠 −1
𝑧 − 𝑧 𝑝𝑘 𝑋(𝑧)𝑧 |𝑧=𝑧𝑝
𝑠𝑘 −1 ! 𝑑𝑧 𝑘 𝑘 13
UET, Hanoi
Cách 2: Phƣơng pháp khai triển chuỗi lũy thừa.
• Nếu 𝑋(𝑧) có thể khai triển thành chuỗi lũy thừa của 𝑧 −1 như
sau:
𝑋 𝑧 = +∞ 𝑛=−∞ 𝛼𝑛 𝑧
−𝑛
khi đó ta có 𝑥 𝑛 = 𝛼𝑛 .
• Phương pháp: sử dụng phép chia đa thức

• Lưu ý: ROC của 𝑋(𝑧) quyết định dạng của chuỗi lũy thừa.
14
UET, Hanoi
Cách 3: Phƣơng pháp khai triển đa thức hữu tỷ (1).
• Không mất tính tổng quát, giả thiết 𝑋(𝑧) được biểu diễn ở dạng
𝑁(𝑧)
một đa thức hữu tỷ 𝐷(𝑧) (𝑁(𝑧) và 𝐷(𝑧) là các đa thức và 𝑁(𝑧)
có bậc thấp hơn bậc của 𝐷(𝑧)).
• 𝑧𝑝𝑘 là các điểm cực của X(z): 𝑧𝑝𝑘 là các nghiệm của
phương trình 𝐷 𝑧 = 0.
15
UET, Hanoi
• Nếu 𝑧𝑝𝑘 khác nhau, khai triển đa thức của 𝑋(𝑧) như sau:
𝐴𝑘
𝑋 𝑧 = 𝑘 𝑧−𝑧
𝑝𝑘
trong đó, các hệ số 𝐴𝑘 được tính như sau:
𝐴𝑘 = 𝑧 − 𝑧𝑝𝑘 𝑋(𝑧)|𝑧=𝑧𝑝
𝑘
16
UET, Hanoi
• Trong trường hợp 𝑋(𝑧) có các điểm cực bội, gọi 𝑠𝑘 là số lần lặp
của điểm cực bội 𝑧𝑝𝑘 , khi đó khai triển đa thức của 𝑋(𝑧) như
sau:
𝑠𝑘 𝐴𝑘
𝑋 𝑧 = 𝑘 𝑠=1 𝑠
𝑧−𝑧𝑝𝑘
trong đó, các hệ số 𝐴𝑘𝑠 được tính như sau:
𝑠𝑘 −𝑠 𝑠𝑘
1 𝑑 𝑧 − 𝑧𝑝𝑘 𝑋(𝑧)
𝐴𝑘𝑠 = |𝑧=𝑧𝑝
𝑠𝑘 − 𝑠 ! 𝑑𝑧 𝑠𝑘 −𝑠 𝑘
17
UET, Hanoi
Một số biến đổi Z ngƣợc của đa thức hữu tỷ (1).
𝑧 𝛼 𝑛 𝑢(𝑛) 𝑧 > |𝛼|

𝑍 −1 =
𝑧−𝛼 −𝛼 𝑛 𝑢(−𝑛 − 1) 𝑧 < |𝛼|
−1
1 𝛼 𝑛−1 𝑢(𝑛 − 1) 𝑧 > |𝛼|
𝑍 =
𝑧−𝛼 −𝛼 𝑛−1 𝑢(−𝑛) 𝑧 < |𝛼|
18
UET, Hanoi
Một số biến đổi Z ngƣợc của đa thức hữu tỷ (2).
−1
𝑧
𝑍
(𝑧 − 𝛼)𝑚+1
𝑛 𝑛 − 1 … (𝑛 − 𝑚 + 1) 𝑛−𝑚
𝛼 𝑢(𝑛) 𝑧 > |𝛼|
= 𝑚!
𝑛 𝑛 − 1 … (𝑛 − 𝑚 + 1) 𝑛−𝑚
− 𝛼 𝑢(−𝑛 − 1) 𝑧 < |𝛼|
𝑚!
Lƣu ý: Sẽ dễ tính biến đổi Z ngược nếu ta khai triển 𝑋(𝑧)/𝑧 thay
cho X(z)
19
UET, Hanoi
Mối quan hệ với biến đổi Fourier.
• Biến đổi Fourier của một tín hiệu thời gian rời rạc 𝑥(𝑛) là biến
đổi Z trên vòng tròn đơn vị của mặt phẳng Z → biến đổi
Fourier của 𝑥(𝑛) tồn tại nếu ROC của biến đổi Z chứa vòng
tròn đơn vị.
• Ứng dụng: Tính biến đổi Fourier và biến đổi Fourier ngược của
tín hiệu thời gian rời rạc thông qua biến đổi Z và biến đổi Z
ngược tương ứng.
20
UET, Hanoi
5.3 Hàm truyền của hệ thống LTI thời gian rời rạc
Định nghĩa hàm truyền.
• Xét một hệ thống LTI thời gian rời rạc có đáp ứng xung ℎ(𝑛),
tức là:
𝑦 𝑛 = ℎ 𝑛 ∗ 𝑥(𝑛)
• Thực hiện biến đổi Z cả hai phía của phương trình trên và áp
dụng tính chất tích chập của biến đổi Z để đạt được:
𝑌(𝑧)
𝑌 𝑧 =𝐻 𝑧 𝑋 𝑧 →𝐻 𝑧 =
𝑋(𝑧)
• 𝐻 𝑧 được gọi là hàm truyền của hệ thống.
21
UET, Hanoi
• Một hệ thống LTI thời gian rời rạc thường được biểu diễn bởi
một phương trình sai phân tuyến tính hệ số hằng có dạng như
sau:
𝑁 𝑀
𝑎𝑘 𝑦 𝑛 − 𝑘 = 𝑏𝑟 𝑥 𝑛 − 𝑟
𝑘=0 𝑟=0
• Thực hiện biến đổi Z cả hai phía của phương trình trên, ta có:
𝑁 𝑀
𝑎𝑘 𝑧 −𝑘 𝑌 𝑧 = 𝑏𝑟 𝑧 −𝑟 𝑋 𝑧
𝑘=0 𝑟=0
22
UET, Hanoi
• Hàm truyền của hệ thống khi đó được xác định như sau:
𝑌(𝑧) 𝑀 𝑏 𝑧 −𝑟
𝑟=0 𝑟
𝐻 𝑧 = 𝑋(𝑧)
= 𝑁 𝑎 𝑧 −𝑘
𝑘=0 𝑘
• Hàm truyền xác định một hệ thống, và dựa trên việc giải
phương trình sai phân sử dụng biến đổi Z và biến đổi Z ngược:
𝑦 𝑛 = 𝑍 −1 𝐻 𝑧 𝑋(𝑧)
23
UET, Hanoi
Hàm truyền của hệ thống kết hợp.
• Hệ thống kết nối nối tiếp

𝐻 𝑧 = 𝐻1 (𝑧)𝐻2 (𝑧)
• Hệ thống kết nối song song:
𝐻 𝑧 = 𝐻1 𝑧 + 𝐻2 𝑧
• Hệ thống có phản hồi âm:
𝐻1 𝑧
𝐻 𝑧 =
1 + 𝐻1 (𝑧)𝐻2 (𝑧)
• Hệ thống có phản hồi dương:
𝐻1 𝑧
𝐻 𝑧 =
1 − 𝐻1 (𝑧)𝐻2 (𝑧) 24
UET, Hanoi
Giải phƣơng trình sai phân tuyến tính .
• Cho một hệ thống LTI thời gian rời rạc được biểu diễn bởi
phương trình vi phân tuyến tính hệ số hằng như sau:
𝑁 𝑀
𝑖=0 𝑎𝑖 𝑦(𝑛 − 𝑖) = 𝑗=0 𝑏𝑗 𝑥(𝑛 − 𝑗)
• Thực hiện biến đổi Z một phía cho cả hai vế của phương trình
trên, ta có:
𝑁 𝑀
𝑎𝑖 𝑧 −𝑖 𝑌1 (𝑧) + 𝐼(𝑧) = 𝑏𝑗 𝑧 −𝑗 𝑋1 (𝑧)

𝑖=0 𝑗=0
Trong đó, 𝐼(𝑧) bao gồm các điều kiện đầu tại 𝑛 = −1, −2, … , −𝑁.
25
UET, Hanoi
• Nhắc lại: đáp ứng 𝑦(𝑛) của một hệ thống LTI thời gian rời rạc
là nghiệm tổng quát của một phương trình sai phân tuyến tính
hệ số hằng, gồm có đáp ứng khởi đầu và đáp ứng trạng thái 0:
𝑦 𝑛 = 𝑦0 𝑛 + 𝑦𝑠 𝑛
hoặc:
𝑌1 𝑧 = 𝑌1 0 z + 𝑌1 𝑠 z
26
UET, Hanoi
• Đáp ứng trạng thái 0 với một tín hiệu nhân quả (tức là,
𝑋1 𝑧 = 𝑋(𝑧) ):
𝑀 −𝑗
−1
𝑏
𝑗=0 𝑗 𝑧 −1
𝑦𝑠 𝑛 = 𝑍 𝑁 −𝑖
𝑋 𝑧 = 𝑍 𝐻 𝑧 𝑋(𝑧)
𝑖=0 𝑎𝑖 𝑧
• Đáp ứng khởi đầu:
−1
𝐼(𝑧)
𝑦0 𝑛 = −𝑍 𝑁 −𝑖
𝑖=0 𝑎 𝑖 𝑧
27
UET, Hanoi
5.4 Phân tích hệ thống
Phân tích tính ổn định.
• Một hệ thống LTI thời gian rời rạc ổn định nếu và chỉ nếu hàm
truyền của nó hội tụ khi 𝑧 = 1 → ROC của 𝐻(𝑧) phải chứa
đường tròn đơn vị, tức là, 𝑅ℎ− < 1 < 𝑅ℎ+ .
• Với hệ thống nhân quả: 𝑅ℎ+ = ∞ → điều kiện để hệ thống ổn

định là 𝑅ℎ− < 1 → tất cả các điểm cực của 𝐻(𝑧) phải nằm bên
trong đường tròn đơn vị.
28
UET, Hanoi
5.4 Phân tích hệ thống
Phân tích tính ổn định.
• Một phương pháp khác để phân tích tính ổn định của một hệ
thống nhân quả thời gian rời rạc được biểu diễn bởi hàm
truyền: Tiêu chuẩn Jury
 Không cần phải giải phương trình đặc trưng để tìm các
điểm cực.
 Bảng Jury được tạo ra từ các hệ số của đa thức đặc trưng.
Bảng này được sử dụng để xác định tính ổn định của hệ
thống.
29
UET, Hanoi

Giáo trình tín hiệu và hệ thống - Chương 7

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Giáo trình tín hiệu và hệ thống - Chương 7

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

CHƢƠNG 5:

BIẾN ĐỔI Z VÀ CÁC ỨNG DỤNG

Lưu ý: Định lý Cauchy chỉ áp dụng cho chuỗi có dạng:

Assoc. Prof. PhD. Dinh Thi Thai Mai - VNU-

• Tính tuyến tính:

Assoc. Prof. PhD. Dinh Thi Thai Mai - VNU-

• Vi phân mặt phẳng z:

Assoc. Prof. PhD. Dinh Thi Thai Mai - VNU-

• Tăng thời gian:

Ζ1 𝑥(𝑛 + 𝑘) = 𝑧 𝑘 𝑋1 𝑧 − 𝑥 𝑚 𝑧 −𝑚+𝑘 (𝑘 > 0)

Assoc. Prof. PhD. Dinh Thi Thai Mai - VNU-

• Phương pháp: sử dụng phép chia đa thức

Một số biến đổi Z ngƣợc của đa thức hữu tỷ (1).

𝑧 𝛼 𝑛 𝑢(𝑛) 𝑧 > |𝛼|

• Hệ thống kết nối nối tiếp

𝑎𝑖 𝑧 −𝑖 𝑌1 (𝑧) + 𝐼(𝑧) = 𝑏𝑗 𝑧 −𝑗 𝑋1 (𝑧)

• Đáp ứng khởi đầu:

• Với hệ thống nhân quả: 𝑅ℎ+ = ∞ → điều kiện để hệ thống ổn

You might also like