Xuyên suốt tác phẩm, Kim Lân đã dụng công miêu tả từng sự chuyển biến trong tâm

trạng và diễn biến của nhân vật Tràng: từ lo lắng đến vui tươi, ngạc nhiên, ngỡ ngàng, từ bị
động sang chủ động. Việc có vợ một cách đầy bất ngờ đã khiến Tràng có những biến đổi rõ
rệt, và những thay đổi này được thể hiện một cách rõ nét nhất vào buổi sáng đầu tiên sau khi
thức dậy. Mở đầu đoạn trích là câu văn miêu tả thời điểm thức dậy của Tràng “Sáng hôm sau
mặt trời lên bằng con sào, Tràng mới trở dậy.” Hẳn rằng sau cái đêm tân hôn ấy, Tràng đã có
một giấc ngủ thật ngon lành để đến nỗi nắng đã lên cao anh mới tỉnh giấc nồng. Về tâm trạng
của Tràng khi vừa tỉnh giấc, cảm giác đầu tiên của Tràng là thấy “Trong người êm ái lửng lơ
như người vừa ở trong giấc mơ đi ra”. Đó là một cảm giác rất thật, rất người chưa từng thấy
ở người đàn ông nghèo khổ ấy. Bao nhiêu cảm giác được đánh thức, bao nhiêu tình cảm mới
lạ trổi dậy khiến cho Tràng lâng lâng vui sướng. Tiếp đó là tâm trạng “vẫn còn ngỡ ngàng
như không phải của Tràng”. Tràng bây giờ đã có vợ, một thứ ánh sáng quá rực rỡ và mới mẻ
đến với cuộc đời Tràng khiến Tràng chưa tin đó là sự thật. Hết êm ái, lửng lơ, ngỡ ngàng
Tràng chuyển sang trạng thái ngạc nhiên khi bước ra sân nhà “Hắn chớp chớp liên hồi mấy
cái”. Tràng nhận thấy xung quanh mình có thứ gì vừa thay đổi, mới mẻ, khác lạ: Nhà cửa, sân
bãi được quét tước sạch sẽ, gọn gàng, quần áo được thu dọn, hai cái ang đã được đổ đầy
nước... Tràng cảm động khi thấy mẹ và vợ dọn dẹp lại nhà cửa nhất là khi nghe tiếng chổi tre
quét từng nhát sàn sạt trên sân. Và rồi một nỗi lòng yêu thương, một nguồn vui sướng, phấn
chấn đột ngột tràn ngập trong lòng “Bỗng nhiên hắn thấy hắn thương yêu gần bó với cái nhà
của hắn lạ lùng. Hắn đã có một gia đình. Hắn sẽ cùng vợ sinh con đẻ ở đấy. Cái nhà như cái
tổ ấm che mưa che nắng”. Không phải chỉ “có vợ”, mà lần này, Tràng có hẳn một “gia đình”.
Ngôi nhà Tràng đã sống bao ngày, hôm nay khi nhìn nó qua lăng kính tình yêu Tràng mới
thấy nó thiêng liêng như vậy “tổ ấm che mưa che nắng”. Đúng thật tình yêu, hạnh phúc gia
đình có thể khiến con người ta thay đổi, đấy cũng chính là nguồn sức mạnh to lớn mà ta đã
bắt gặp trong các nhân vật ông Sáu, Tnú, Chiến và Việt. “Tình yêu làm đất lạ hóa quê
hương”. (Tiếng hát con tàu – Chế Lan Viên). Tình yêu ấy còn giúp Tràng hiểu nghĩa hai từ
“gia đình” một cách trọn vẹn. Không phải là nơi chỉ còn hai mẹ con Tràng với cuộc sống mưu
sinh sáng đến tối mà bây nó là nơi quây quần, nơi nương tựa và là nơi để trở về: “Cái nhà như
cái tổ ấm che mưa che nắng” Trong ngôi nhà ấy sau này sẽ càng ấm áp hơn, ngập tràn tiếng
cười khi “Hắn sẽ cùng vợ sinh con đẻ cái ở đấy”. Nếu như ở những đoạn trước, Tràng xuất
hiện trong những nét ngờ nghệch, vô tư, thích chơi với đám trẻ con thì đến đây Tràng được
khắc họa là một người đàn ông sống có trách nhiệm, biết quan tâm tới gia đình. Tràng đã
nhận thức rõ bổn phận và trách nhiệm của mình: Tràng sẽ làm trụ cột, làm chỗ dựa và “có
bổn phận lo lắng cho vợ con sau này”. Tràng thấy mình “nên người”, thấy mình trưởng thành
rồi, thấy mình cần phải gánh vác trọng trách với gia đình. Quả thực sự xuất hiện của thị đã
mang đến nhiều thay đổi trong gia đình nhỏ và cả trong nhận thức của Tràng. Từ sự chuyển
biến về nhận thức, nó tác động vào hành động của Tràng. “hắn xăm xăm chạy ra sân, hắn
muốn làm một việc gì đế dự phần tu sửa lại căn nhà”. Vậy là Tràng đã trưởng thành, một
người đàn ông với vai trò trụ cột gia đình. Có ý thức, trách nhiệm, luôn muốn làm tròn bổn
phận của mình. Cái dáng vẻ “xăm xăm” ấy nói lên biết bao trách nhiệm, bao yêu thương
Tràng dành cho gia đình. Hành động ấy trước đây đâu phải là hành động thường nhật của hắn
nên giờ đây đó là sự chuyển biến lớn. Nó cho thấy sự thay đổi ở cả tâm trạng và ý thức của
Tràng: từ buồn bã sang tươi vui, phấn khởi, từ ngây dại sang ý thức, từ bị động sang chủ
động. Chính niềm hạnh phúc được sống trong tình yêu thương, tình mẹ con vợ chồng hòa
thuận đă nhen nhóm trong lòng Tràng biết bao ước vọng, khát vọng về hạnh phúc, bao niềm
tin vào cuộc sống sẽ thay đối tốt đep hơn.