Chuong 4 - Tich Phan Boi Ba

1.
Định nghĩa, cách tính tích phân bội ba
2. Hệ tọa độ trụ
3. Hệ tọa độ cầu
4. Ứng dụng hình học

Định nghĩa
f  f ( x, y, z ) xác định trên vật thể đóng, bị chặn E .
Chia E một cách tùy ý ra thành n khối hình hộp nhỏ: E1, E2 ,..., En .
Thể tích tương ứng mỗi khối: V ( E1 ),V ( E2 ),...,V ( En ). V  Ei 
Trên mỗi khối Ei lấy tuỳ ý một điểm M i ( xi , yi , zi ).

n
Lập tổng Riemann: I n   f ( M i )  V ( Ei )
i 1
I  lim I n , không phụ thuộc cách chia E, và cách lấy điểm Mi

n
I   f  x, y, z  dxdydz   f  x, y, z  dV
E E
được gọi là tích phân bội ba của f = f (x,y,z) trên khối E.

3/2/2023 TS. Nguyễn Văn Quang 2
Đại học Công nghệ - ĐHQGHN
Tính chất
1) Hàm liên tục trên một khối đóng, bị chặn, thì khả tích trên miền này.
2) VE   dxdydz
E
3)    f ( x, y, z )dxdydz   f ( x, y, z )dxdydz
E E
4)  ( f  g )dxdydz   fdxdydz   gdxdydz

E E E
5) Nếu E được chia làm hai khối E1 và E2 rời nhau:
 fdxdydz   fdxdydz   fdxdydz

E E1 E2
6) ( x, y, z )  E , f ( x, y, z )  g ( x, y, z )   fdxdydz   gdxdydz

E E
Cách tính (Định lý I   f ( x, y, z )dxdydz
Fubini): tích phân lặp E z  z 2 ( x, y )
Phân tích khối E: Chọn mặt chiếu là 𝑂𝑥𝑦.
Mặt phía dưới: z  z1 ( x, y )
Mặt phía trên: z  z2 ( x, y )
Hình chiếu: PrOxy E  Dxy

I   f ( x, y, z )dxdydz
z  z1 ( x, y )
E
z2 ( x , y )
  dxdy  f ( x, y, z )dz
Dxy z1 ( x , y )
z2 ( x , y )
   f ( x, y, z )dz dxdy
Dxy z1 ( x , y ) Hình chiếu: 𝐷𝑥𝑦
Cách tính – Định lý Fubini (tích phân lặp)
Chú ý
• Tương tự ta có 2 công thức tích phân lặp khác, khi chiếu khối E
lên 2 mặt phẳng Oxz, Oyz.
• Thông thường, miền hình chiếu 𝐷𝑥𝑦 sẽ có biên là phương trình

của biên khối E nhưng không chứa 𝑧.
 Ta sẽ khử 𝑧 ở trong phương trình của biên khối E, hoặc tìm các
phương trình không chứa 𝑧 của biên khối E.

Tính tích phân bội ba I   zdxdydz trong đó E là vật thể:
E
z  2  x  y2 , z  0 ; x2  y 2  1
2
Hình chiếu của E xuống Oxy:

D  x , y  : x 2
 y 2
 1
Mặt phía trên: z2 ( x, y )  2  x  y

2 2
Mặt phía dưới: z1  0
 2 x 2  y 2 
I     zdz  dxdy
D  0 

Ví dụ
2 x 2  y 2
 z2 
I     dxdy
D 2 
0
(2  x 2  y 2 ) 2
  dxdy .
D 2
0    2
Chuyển sang hệ tọa độ cực, ta có Dr  
0  r  1
2  r 
2
2
2 1 7
I     r  drd 
0 0 2 6
Ví dụ
Tính tích phân bội ba I   zdxdydz , trong đó E là vật thể giới hạn bởi:
E
y  1  x, z  1  x 2 , nằm trong góc phần tám thứ nhất.
Hình chiếu của E xuống Oxy: tam giác OAB.
Mặt phía trên: z2  1  x

2
Mặt phía dưới: z1  0
 1 x 2  B
I   dxdy   zdz 
A
OAB  0 
Ví dụ
1 x 2 
I     zdz  dxdy
OAB  0 
 2 1 x 2 
   z  dxdy
OAB  2 0 
 
1  x 
2
2
  dxdy
OAB 2
1  x 
2
2
1 1 x 11
  dydx 
0 0 2 60
Ví dụ
Tính tích phân I   (2 x  3 y )dxdydz , trong đó E là vật thể giới hạn bởi:
E
y  x , z  1  y, x  0, z  0.
Mặt phía trên: z  1  y

Mặt phía dưới: z  0
Hình chiếu của E xuống Oxy là miền D được giới
hạn bởi các đường: 𝑦 = 𝑥, 𝑦 = 1, 𝑥 = 0, 𝑦 = 0

Ví dụ
1 y 
I      2 x  3 y  dz  dxdy
D 0 
D
 1 y 
   2 x  3 y   z 0 dxdy
D 
   2 x  3 y  (1  y )  dxdy
D
1 1
    2 x  3 y 1  y   dydx 0  x  1
0 x D
 x  y  1
11

60
Ví dụ
Tính tích phân I   ( z  1)dxdydz , trong đó E là vật thể giới hạn bởi:
E
x  y 2 , z  x, z  0, x  1.
Mặt phía trên: z  x Mặt phía dưới: z  0

Hình chiếu của E xuống Oxy là miền D
được giới hạn bởi các đường: 𝑥 = 𝑦 2 , 𝑥 = 1

Ví dụ
x 
I     ( z  1)dz  dxdy
D 0 
 2 
x
z
    z   dxdy

D  2  
 0 
 x2 
    x  dxdy
D 2 
1 1  x2 
     x  dxdy
1 y 2  2 
1  y  1
38 D 2
 y  x 1
35
Ví dụ
1 1 1
Đổi thứ tự lấy tích phân theo dydzdx : I     f  x, y, z  dydxdz

0 z 2 z2
Khối E   x, y, z  : 0  z  1 , z 2  x  1 , z 2  y  1 z
Nhìn khối E theo trục 𝑂𝑦. Mặt phía trên: 𝑦 = 1
Mặt phía dưới: 𝑦 = 𝑧 2
Hình chiếu E xuống Oxz : Dxz   x, z  : 0  z  1 , z 2  x  1
0  x  1
Đổi lại cận của miền Dxz   Dxz
0  z  2 x
1 2x 1 x
I    f  x, y, z  dydzdx
0 0 z2
Ví dụ
1 1 1 y
Đổi thứ tự lấy tích phân theo dxdydz : I  

0
  f  x, y, z  dzdydx
0
x
 x, y, z  : 0  x  1 , 
z
Khối E  x  y  1, 0  z  1 y
Nhìn khối E theo trục 𝑂𝑥. Mặt phía trên: 𝑥 = 𝑦 2 .

Mặt phía dưới: 𝑥 = 0. Dyz
y
Hình chiếu E xuống 𝑂𝑦𝑧 là miền 𝐷𝑦𝑧 được giới
hạn bởi các đường: 𝑧 = 1 − 𝑦, 𝑧 = 0, 𝑦 = 0.
Dyz   y, z  : 0  z  1,0  y  1  z
1 1 z y2
I 
0
  f  x, y, z  dxdydz
0 0
Ví dụ
1 x2 y
Đổi thứ tự lấy tích phân theo dxdzdy : I  

0
  f  x, y, z  dzdydx
0 0
Khối E   x, y, z  : 0  x  1 , 0  y  x , 0  z  y
2
z
Nhìn khối E theo trục 𝑂𝑥. Mặt phía trên: 𝑥 = 1.

Mặt phía dưới: 𝑥 = 𝑦. Dyz y
Khử 𝑥 từ 2 pt: 𝑦 = 𝑥 2 , 𝑥 = 1 suy ra 𝑦 = 1.
Hình chiếu E xuống 𝑂𝑦𝑧 là miền 𝐷𝑦𝑧 được giới
hạn bởi các đường: 𝑧 = 𝑦, 𝑧 = 0, 𝑦 = 1.
Dyz   y, z  : 0  y  1,0  z  y
1 y 1
I 
0
  f  x, y, z  dxdzdy
0 y
Ví dụ
1 4y x2
Đổi thứ tự lấy tích phân theo dxdzdy : I     f  x, y, z  dzdxdy
0 0 0
Khối E   x , y , z  : 0  y  1,0  x  4 y ,0  z  x 2

Mặt phía trên: x  4 y. Mặt phía dưới: x  z
Khử x từ 2 pt: z  x , x  4 y  z  16 y
2 2
Hình chiếu E xuống Oyz là miền Dyz được giới

hạn bởi các đường: y=0, y=1, z=0, z=16y2 z
0  y  1
 Dyz  
 0  z  16 y 2
1 16 y 2 4y
I 
0
  f  x, y, z  dxdzdy
0
Dyz y
z
Ví dụ
Viết công thức lấy tích phân theo dxdydz : I   f  x, y, z  dV

E
Khối E được giới hạn bởi: x + 2y + z = 2, x = 2y, x = 0, z = 0.
Khối E  E1  E2 z
Khối E1 : Mặt phía trên: x  2 y

Mặt phía dưới: x  0
Từ x + 2y + z = 2, x = 2y suy ra 4y + z = 2
Khử x từ 2 pt: x = 2y, x = 0 suy ra y = 0
Dyz
Hình chiếu E1 xuống Oyz là miền Dyz được y
giới hạn bởi các đường: y=0, z=0, 4y+z=2
 1 z
 Dyz   y, z  : 0  z  2,0  y   
 2 4
Ví dụ
Khối E2 : Mặt phía trên: x  2  2 y  z

Mặt phía dưới: x  0
Khử x từ 2 pt: x + 2y + z = 2, x = 0 suy ra 2y + z = 2
Hình chiếu E2 xuống Oyz là miền Dyz được z
giới hạn bởi các đường: z=0, 2y+z=2, 4y+z=2
 1 z z
 Dyz   y, z  : 0  z  2,   y  1  
 2 4 2
 I   f  x, y, z  dV   f  x, y , z  dV Dyz y
E1 E2
2 0.5 z 4 2y 2 1 z 2 22 y  z

0
  f  x, y, z  dxdydz   
0 0 0 0.5 z 4

0
f  x, y , z  dxdydz
Đổi biến tổng quát
Định lý:
Giả sử có phép đổi biến: 𝑥 = 𝑥 𝑢, 𝑣, 𝑤 , 𝑦 = 𝑦 𝑢, 𝑣, 𝑤 , 𝑧 = 𝑧(𝑢, 𝑣, 𝑤); sao
cho phép đổi biến này là 1-1 (có thể trừ trên biên), và 𝐽 ≠ 0 (có thể 𝐽 = 0 tại
một số điểm hữu hạn), khi đó:
 f  x, y, z  dV   f  x, y, z  dxdydz 

Exyz Exyz
 f  x  u, v, w  , y  u, v, w  , z u, v, w    J  dudvdw

Euvw
xu xv xw

  x, y , z 
Trong đó: J   yu yv yw
  u , v, w 
zu zv zw
Định nghĩa
Điểm M(x,y,z) trong hệ trục tọa độ Oxyz.
M được xác định duy nhất bởi bộ (r ,  , z ).
z (r , , z ) được gọi là hệ tọa độ trụ của điểm M.
M  x, y , z   Công thức đổi biến từ hệ tọa độ Decasters
sang hệ tọa độ trụ:
 x  r  cos  xr x xz
z 
 y  r  sin   J  yr y yz 
y z  z zr z zz


r cos   r sin  0
x M1  x, y,0   sin  r cos  0  J r
0 0 1
Định nghĩa
 2 
M  2, ,1  M  x, y, z 
 3 
 x  2  cos  2 3  1

 y  2  sin  2 3  3
z  1


Đổi biến sang hệ tọa độ trụ: I   f  x, y, z  dxdydz   f  x, y , z  dV
 x  r  cos 
E E
 z  z2 ( r ,  ) Mặt phía dưới: z  z1 (r ,  )

 y  r  sin 
z  z

Mặt phía trên: z  z2 (r ,  )
Hình chiếu xuống Oxy là miền D

Giả sử trong hệ toạ độ cực miền
z  z1 (r , ) D được giới hạn bởi:
1     2
D:
r1  r  r2
2 r2 z2  r , 
I    f  r  cos  , r  sin  , z   r  dzdrd

z1  r ,
1 r1 

Tính tích phân I   x 2  y 2 dxdydz , trong đó E là vật thể giới hạn bởi:
E
z  4, z  1  x 2  y 2 , x 2  y 2  1.
Chuyển sang hệ tọa độ trụ.

Mặt phía trên: z  4
Mặt phía dưới: z  1  x 2  y 2  1  r 2
Hình chiếu xuống Oxy: D   x , y  : x 2
 y 2
 1
0    2 2 1 4
Dr :  I     r  r  dzdrd
0  r  1 0 0 1 r 2
2 1 2 1
 
 
4
   r  z 2 drd    3  r 2  r 2  drd
2

0 0  1 r 
 0 0
12

5
2 4 x2 2
Tính tích phân I     x  y  dzdydx
2 2
2  4 x2 x2  y 2
Khối E   x, y, z  : 
x 2  y 2  z  2,  4  x 2  y  4  x 2 ,  2  x  2
Mặt phía trên: z  2
Mặt phía dưới: z  x 2  y 2  r
Hình chiếu xuống Oxy: D   x , y  : x 2
 y 2
 4
0    2 2 2 2
Dr :   I     r 2  r  dzdrd
0  r  2 0 0 r
2 2 2 2
 2
   r  z drd     2  r   r 3  drd
3
0 0 
 r
 0 0
 16 5
Tính tích phân I   zdxdydz , trong đó E là vật thể giới hạn bởi:
E
z  x 2  y 2 , z  2  x 2  y 2 , x 2  y 2  1.
Chuyển sang hệ tọa độ trụ:
Mặt phía trên: z  2  r 2
Mặt phía dưới: z  r 2
Hình chiếu của E xuống O𝑥𝑦:
D  x , y  : x 2
 y 2
 1
0    2
 Dr : 
0  r  1

2  r 2
2 1 2 r 2
2 1 2
z
I   d  dr  z  r  dz   d  r dr  3
0 20 r 0 0 2 r2
 
Tính tích phân I   x 2  z 2 dxdydz , trong đó khối E được giới hạn bởi:
E
2 y  x 2  z 2 , y  2.

Chiếu E xuống mp Oxz
Mặt phía trên: y  2
2
Mặt phía dưới: y  r 2
Hình chiếu Dxz   x , z  : x 2

 z 2
 4
2 2 2 16
I     r  r  dydrd  2
0 0 r2 2 3
Định nghĩa
Điểm 𝑀(𝑥, 𝑦, 𝑧) trong hệ trục tọa độ O𝑥𝑦𝑧.

M được xác định duy nhất bởi bộ  ,  ,   .
z M  x, y , z  
 , ,   được gọi là hệ tọa độ cầu của điểm M.
Công thức đổi biến sang hệ tọa độ cầu:
  x    sin   cos 

z   cos   y    sin   sin 
  z    cos 
y 
 r   sin  Chú ý: x 2  y 2  z 2   2
x x x
x  M1  x, y,0  J  y y y  J   2  sin 
z z z 0     
Định nghĩa
  const


 
0   
 2

  
    
0     2 
 2
Định nghĩa
  
M  , , 2   M  x, y , z 
3 4 
 x  2  sin  3  cos  4   3 2

 y  2  sin  3  sin  4   3 2
 z  2  cos  3  1


Định nghĩa
 1     2

Giả sử trong hệ tọa độ cầu, vật thể E được giới hạn bởi:  1    2
    
 1 2
I   f  x, y, z  dxdydz   f  x, y , z  dV
E E
2 2 2
    f   sin  cos  ,  sin  sin  ,  cos     2 sin   d  d d
1 1 1
Chú ý: Miền biến thiên của khối E bất kỳ trong hệ tọa độ cầu:
0    

0    2 hay      
0    

Ví dụ
Tính tích phân I   x 2  y 2  z 2 dxdydz , trong đó E là vật thể xác định bởi:
E
z  x 2  y 2 , x 2  y 2  z 2  z.
 x    sin   cos 

Đổi sang hệ tọa độ cầu:  y    sin   sin 
 z    cos 

Ta có: x 2  y 2  z 2  z    cos 

z  x  y  
2 2
4
Ví dụ
 ,  const   const    0, 2 
   0,cos      0,  4    0,  4
   0,cos      0,cos  
Ví dụ
0     4

Xác định cận: 0    2
0    cos 

2  4 cos 
I   
0 0 0
   2 sin   d  d d
2  4 4 cos 

   sin  
0 0
4
 d d
0
2  4 2  4
1 1
   sin   cos   d d   d   sin   cos 4   d
4
4 0 0
4 0 0
 4  4
  cos  5
  2
   cos   d  cos   
4
  1  
2 0
2 5 0
10  8 
Ví dụ
2 4  x2 2  4  x2  y 2
Tính tích phân I     x 2

y z
2

2 3
dzdydx
2 0 2  4  x2  y 2
 x    sin   cos 

 z    cos 

Từ pt mặt cầu: x  y   z  2   4    4cos 
2 2 2
Hình chiếu của khối xuống mp Oxy:

Dxy  
 
x , y : 2  x  2,0  y  4  x 2

Xác định cận:
 , ,   : 0     ,0     2,0    4cos 
Ví dụ
  2 4 cos    2 6 4 cos 

I       sin   d  d d  
3 2
 sin   d d 
0 0 0 0 0
6 0
  2   2
2048 2048
3 0   
 sin   cos   d d 
6
d  sin   cos 6   d
0
3 0 0
 2  2
2048 2048 cos  7
2048
   cos   d  cos   
6
 
3 0
3 7 0
21

Ví dụ
Tính I   zdxdydz , trong đó E là vật thể được xác định bởi:
z   x2  y 2 , x2  y 2  z 2  1
E
 x    sin   cos  J   2  sin 


Đổi biến sang hệ tọa độ cầu:  y    sin   sin 
 z    cos 

Ta có: x 2  y 2  z 2  1    1
z   x 2  y 2    3 4
3
3 4    
 4
0    1

2 

1
I         sin   d  d d 
2
cos
0 3 4 0
8
Ví dụ
Tính tích phân I   ( y  z )dxdydz , trong đó E là vật thể giới hạn bởi:
E
z  0, x 2  y 2  z 2  2 y ( z  0)
 x    sin   cos  z

Cách 1: Đổi sang hệ tọa độ cầu:  y    sin   sin 
 z    cos  y
 x
 2    

Xác định cận: 0    
0    2sin   sin 

  2 sin   sin 
5
I      sin  sin    cos    sin   d  d d 
2
0 2 0
12
Việc tính toán tích phân này rất phức tạp.
Cách 2: Z
Đổi sang hệ tọa độ cầu suy rộng: Gốc tọa độ dời về đây
 x    sin   cos 

 y  1    sin   sin 
 z    cos  Y

 2    

0    1

X
2  1
5
I   0 1   sin  sin    cos    sin   d  d d  12
2
0 2
Tính toán tích phân này dễ hơn.

Ví dụ
Tính tích phân I   e

2
x  y z 
2 2 3/2
dxdydz , trong đó E là vật thể giới hạn bởi:
E
y  0, x 2  y 2  z 2  1 ( y  0)
z
 x    sin   cos 

 z    cos 

0    

Xác định cận:     2
0    1 y

x
2  1
2  e  1 
  0 e   sin   d  d d  3
3
I 2

Ví dụ
E
z  1, x 2  y 2  z 2  2 z ( z  1)
 x    sin   cos  z

 z    cos  B

0     2
 A
C
0    ?

Phải chia E thành 2 khối và việc tính toán y
tích phân rất phức tạp. x
Ví dụ
E
z  1, x 2  y 2  z 2  2 z ( z  1)
Đổi sang hệ tọa độ cầu suy rộng: Gốc tọa độ dời về đây
 x    sin   cos 

 y    sin   sin 
 z  1    cos 

 2    

0    1

2 
5
1
I   0 1   cos    sin   d  d d  12
2
0 2
1
Tính tích phân I   dxdydz , trong đó E là vật thể giới hạn bởi:
E x2  y 2
z  0, x 2  y 2  z 2  4, x 2  y 2  1 ( z  0)
Khi sử dụng hệ tọa độ cầu, phải chia E thành
các khối và việc tính toán tích phân sẽ phức tạp.
 x  r cos 

Đổi sang hệ tọa độ trụ:  y  r sin 
z  z

0    2

Xác định cận: 0  r  1

 0  z  4  r 2
2 1 4  r2
r 
 2  3 3 
I   
0 0 0
r
 dzdrd 
3
Ví dụ
0 0 0
Đổi biến sang hệ tọa độ cầu rồi tính: I  

2
  xdzdydx
 4 x2  4 x2  y 2
Xác định vật thể E: Vẽ khối E: z y

2  x  0
 y x
  4  x 2
 y0

  4  x 2
 y 2
z0
x
Dxy

Ví dụ
 x    sin   cos  z
 y
Đổi biến sang hệ tọa độ cầu:  y    sin   sin 
 z    cos 
 x
 2    

Xác định cận:     3 2
0    2

3 2  2
I     sin  cos    2
sin   d  d d
  2 0
3 2  2 1 3 2 
  cos  d   sin  d      d     cos  d   sin 2  d  
2 2
  2 0 4   2
Ví dụ
2 2 x  x2 4
Đổi biến sang hệ tọa độ trụ rồi tính: I    z x  y dzdydx
2 2
0 0 0
z
Xác định vật thể E: Vẽ khối E:
y
0  x  2

 0  y  2 x  x 2
Dxy
0  z  4 x
 y
x
Ví dụ
z
 x  r  cos 

Đổi biến sang hệ tọa độ trụ:  y  r  sin 
z  z

0     2

Xác định cận: 0  r  2cos 
0  z  4

 2 2cos  4 y
I    z  r  r  dzdrd
0 0 0
 2 2cos  2 4
z 128
    r  drd 
2
0 0 2 9 x
0
Tính thể tích vật thể
Từ định nghĩa tích phân bội ba ta có công thức tính thể tích vật thể E:
VE   dV   dxdydz

E E
Có thể sử dụng tích phân kép để tính thể tích vật thể.
Tuy nhiên trong một số trường hợp sử dụng tích phân bội ba tính nhanh hơn,
vì tích phân bội ba có phép đổi biến sang hệ tọa độ trụ hoặc hệ tọa độ cầu.

Ví dụ
Tính thể tích vật thể E được giới hạn bởi:

x 2  y 2  z 2  1; x 2  y 2  z 2  4, z  x 2  y 2
V   dxdydz
E
Sử dụng hệ tọa độ cầu, 0     4

xác định cận của khối E: 0    2
1    2

2  4 2 (14  7 2)
V    sin   d  d d 
2

0 0 1 3
Nếu sử dụng tích phân kép thì tính toán sẽ phức tạp.
Ví dụ
Tính thể tích vật thể E được giới hạn bởi: x 2  y 2  2 x; x  z  3, x  z  3

V   dxdydz
E
 x  r  cos 

Sử dụng hệ tọa độ trụ:  y  r  sin 
z  z

 2     2

Xác định cận: 0  r  2cos 
r cos   3  z  3  r cos 

 2 2cos  3 r cos 
V    r  dzdrd  4
 2 0 r cos  3
Ví dụ
Tính thể tích vật thể E được giới hạn bởi: x 2  y 2  z 2  4 ; x 2  y 2  z 2  4 z
Đổi biến sang hệ tọa độ trụ. Mặt trên: 𝑧 = 4 − 𝑟 2

Mặt dưới: 𝑧 = 2 − 4 − 𝑟 2 . Hình chiếu vật thể
xuống Oxy: D   x, y  : x 2  y 2  3 , J  r
0    2
Dr : 
0  r  3
2 4  r2
10
3
 V   dxdydz     2 r  dzdrd  3
E 0 0 2 4r
Nếu sử dụng hệ tọa độ cầu để tính tích phân thì

việc tính toán sẽ phức tạp hơn (chia khối).
Ví dụ
Tính thể tích vật thể E được giới hạn bởi: y  x 2 , y  z  1, z  0.
Khối E: Mặt phía trên: z  1  y

Mặt phía dưới: z  0
Khử z từ 2 pt: y + z = 1, z = 0 suy ra y = 1
Hình chiếu E xuống Oxy là miền Dxy được giới
hạn bởi các đường: y = 1, y = x2
 Dxy   x, y  : 1  x  1, x 2  y  1
1 y  1 1 1 y Dxy
8
V   dxdydz     dz  dxdy     dzdydx 
E Dxy  0  1 x2 0
15
Ví dụ
Tính thể tích vật thể E được giới hạn bởi: z  3, z  4, x 2  y 2  z 2  8 x  6 y.
Khối E: Mặt phía trên: 𝑧 = 4
Mặt phía dưới: 𝑧 = 3
 x2  y 2  z 2  8x  6 y
  x  4    y  3  16
2 2
Từ 
z  3
Hình chiếu E xuống Oxy là miền Dxy   x, y  :  x  4 2 2


  y  3  16
4 
V   dxdydz     dz  dxdy  S Dxy  16
E Dxy  3 

Chuong 4 - Tich Phan Boi Ba

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Chuong 4 - Tich Phan Boi Ba

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

1.

Định nghĩa, cách tính tích phân bội ba

4. Ứng dụng hình học

Thể tích tương ứng mỗi khối: V ( E1 ),V ( E2 ),...,V ( En ). V  Ei 

Trên mỗi khối Ei lấy tuỳ ý một điểm M i ( xi , yi , zi ).

I  lim I n , không phụ thuộc cách chia E, và cách lấy điểm Mi

được gọi là tích phân bội ba của f = f (x,y,z) trên khối E.

4)  ( f  g )dxdydz   fdxdydz   gdxdydz

5) Nếu E được chia làm hai khối E1 và E2 rời nhau:

 fdxdydz   fdxdydz   fdxdydz

6) ( x, y, z )  E , f ( x, y, z )  g ( x, y, z )   fdxdydz   gdxdydz

Mặt phía trên: z  z2 ( x, y )

Hình chiếu: PrOxy E  Dxy

• Thông thường, miền hình chiếu 𝐷𝑥𝑦 sẽ có biên là phương trình

3/2/2023 TS. Nguyễn Văn Quang 5

Hình chiếu của E xuống Oxy:

Mặt phía trên: z2 ( x, y )  2  x  y

Mặt phía dưới: z1  0

3/2/2023 TS. Nguyễn Văn Quang 6

Hình chiếu của E xuống Oxy: tam giác OAB.

Mặt phía trên: z2  1  x

Mặt phía dưới: z1  0

Mặt phía trên: z  1  y

3/2/2023 TS. Nguyễn Văn Quang 10

Mặt phía trên: z  x Mặt phía dưới: z  0

3/2/2023 TS. Nguyễn Văn Quang 12

Đổi thứ tự lấy tích phân theo dydzdx : I     f  x, y, z  dydxdz

Đổi thứ tự lấy tích phân theo dxdydz : I  

Nhìn khối E theo trục 𝑂𝑥. Mặt phía trên: 𝑥 = 𝑦 2 .

Đổi thứ tự lấy tích phân theo dxdzdy : I  

Nhìn khối E theo trục 𝑂𝑥. Mặt phía trên: 𝑥 = 1.

Hình chiếu E xuống Oyz là miền Dyz được giới

Viết công thức lấy tích phân theo dxdydz : I   f  x, y, z  dV

Khối E1 : Mặt phía trên: x  2 y

Khối E2 : Mặt phía trên: x  2  2 y  z

 f  x, y, z  dV   f  x, y, z  dxdydz 

 f  x  u, v, w  , y  u, v, w  , z u, v, w    J  dudvdw

xu xv xw

3/2/2023 TS. Nguyễn Văn Quang 22

 z  z2 ( r ,  ) Mặt phía dưới: z  z1 (r ,  )

Hình chiếu xuống Oxy là miền D

I    f  r  cos  , r  sin  , z   r  dzdrd

3/2/2023 TS. Nguyễn Văn Quang 23

Chuyển sang hệ tọa độ trụ.

Mặt phía dưới: z  r 2

Hình chiếu của E xuống O𝑥𝑦:

3/2/2023 TS. Nguyễn Văn Quang 26

Chuyển sang hệ tọa độ trụ.

Hình chiếu Dxz   x , z  : x 2

Điểm 𝑀(𝑥, 𝑦, 𝑧) trong hệ trục tọa độ O𝑥𝑦𝑧.

3/2/2023 TS. Nguyễn Văn Quang 30

Tính tích phân I     x 2

Hình chiếu của khối xuống mp Oxy:

3/2/2023 TS. Nguyễn Văn Quang 36

 x    sin   cos  J   2  sin 

Tính toán tích phân này dễ hơn.

Tính tích phân I   e

3/2/2023 TS. Nguyễn Văn Quang 40

Đổi biến sang hệ tọa độ cầu rồi tính: I  

Xác định vật thể E: Vẽ khối E: z y

3/2/2023 TS. Nguyễn Văn Quang 44

VE   dV   dxdydz

3/2/2023 TS. Nguyễn Văn Quang 48