OŚWIECENIE

OŚWIECENIE- jest to pierwsza epoka „świadoma swojego istnienia”. Określana

jako „wiek rozumu” (w Anglii), a także „wiek filozofów (we Francji) lub po prostu
jako „wiek oświecony”. Wszystkie te określenia oddają przełomowość tej epoki.
Światło jest tu metaforą wiedzy, rozsądku, rozumu, negacją zabobonó w, przesądó w, a
także prawa natury. Oświecenie to okres, odznaczający się autonomią rozumowania,
wręcz kultem wyswobodzonego spod kanonó w myślenia rozumu, epoka dążąca do
ustalenia racjonalnych praw, kierujących rzeczywistością. Szczegó lnie ważną rolę
przywiązywano do potęgi rozumu, któ ra to jest światłem, rozjaśniającym drogę
poznania prawdy. „

Okres trwania tej epoki na świecie: koniec XVII w.- początek XIX w.

Okres trwania epoki w Polsce- lata 40 XVIII w.- ok.1820 r.

Cechy bajki:

● Kró tki utwó r, bardzo często wierszowany

● Charakter dydaktyczny (zawiera morał)

● Alegoryczność

● Ż artobliwość

● Zwierzęta i przedmioty uosobieniem cech ludzkich

● Rozkwit gatunku przypada na epookę oświecenia

● Dzielą się na epigramatyczne (kró tka, zwięzła, bardzo uproszczona fabuła,

nawiązuje do tradycji epigramató w) i narracyjne (dłuższe opisy, bardziej
rozwinięta fabuła, wierszowana, pierwszy twó rca bajek narracyjnych- Ezop)
● Styl gawędziarski, a czasem nawet potoczny

Mowa ezopowa- ukrycie sytuacji dosłownej, przedstawienie jej parabolicznie

Analiza bajek

Tytuł utworu Kró tki opis Motyw Morał

„Ptaszki w Dialog między Motyw wolności, Wolność to

klatce” dwoma przedstawiony wartość, któ rą
czyżykami- przez pisarza z poznajemy przez
 młodszym i obawą, iż młodzi doświadczenie
starszym. Ten nie będą chcieli o
pierwszy, z czystej wolność walczyć
wygody nie chce
opuszczać klatki
(nie zaznał
bowiem nigdy
wolności, nie wie
czym ona tak
naprawdę jest,
natomiast starszy
chciałby się
wydostać

„Słowik i Dialog pomiędzy Motyw pracy Bardziej istotna

szczygieł” słowikiem i (zapewne nie tylko powinna być
szczygłem. W tej artystycznej) jakość niżeli ilość
utworze, ten drugi
pochwala (chociaż
nie wprost) zalety
swojego
rozmó wcy.
Twierdzi, że ten
śpiewa ładnie,
jednak zbyt
kró tko. Słowik na
to odpowiada.”
Lepiej krótko, a
dobrze, niż długo,
a miernie.”

„Dewotka” W utworze Motyw fałszywej Pobożnym

przedstawiona pobożności i powinno się być
jest kobieta, hipokryzji religijnej dla siebie oraz dla
oddająca się umacniania
modlitwie. W więzó w z Bogiem,
czasie tej a nie dla poklasku
czynności, służąca innych
robi coś, co nie
spodobało się jej
pani, więc ta nie
przerywając
modłó w zaczyna
 ją bić. Ciosy
wymierza w
chwili proszenia
Boga o
miłosierdzie

„Jagnię i wilcy” Jagnię, któ re Motyw Warto zwró cić

najwidoczniej niesprawiedliwości uwagę na
odłączyło się od okoliczności przy
stada natrafia na dążeniu do celu,
dwó ch wilkó w. uważać, aby nie
Gdy drapieżniki krzywdzić przy
już się szykują do tym innych (morał
pożarcia zawarty na
zwierzątka, to początku utworu)
pyta oprawcó w
jakim prawem je
atakują. Ci
odpowiadają:

Smacznyś, słaby i
w lesie!

„Kałamarz i Kłó tnia kałamarza Motyw pró żności i Nie można

pió ro” z pió rem, któ rzy plagiatu przypisywać sobie
to debatują, cudzych osiągnięć
któ remu z nich i zasług
należą się zasługi
za napisanie
książki

Cechy satyry:

● Utwó r wierszowany, dłuższych rozmiaró w

● Celem jest napiętnowania cech, zachowań , obyczajó w, zwyczajó w, poglądó w,

postaw i stereotypó w, ukazanie ich w krzywym zwierciadle, w sposó b
wyolbrzymiony, ironiczny i komiczny
● Cel edukacyjny

● Cel zmiany moralności

Analiza satyr

a) „Do Króla”

ADRESAT: kró l S.A.Poniatowski

NADAWCA: szlachcic Sarmata

● Polak

● Wyrachowany

● Zawężone horyzonty myślowe

● Niechętny postępowi i nauce

● Niechętny przełamaniu stereotypó w

Zarzuty, wystosowane przez szlachcica Sarmatę do króla:

● Brak kró lewskich korzeni (pochodzenie szlacheckie)

● Pochodzenie (zarzuca mu fakt, że jest Polakiem)- dwaj poprzedni władcy

pochodzili z Saksonii
● Młody wiek, (któ ry wg, odbiorcy definiuje brak mądrości), brak doświadczenia

● Wykształcenie, hołdowanie nauce, postępowi i zmianom przez kró la

● Dobroć serca, łagodne usposobienie, wyrozumiałość (zdaniem nadawcy, dobry

władca powinien wywoływać strach i szacunek)

WYMIENIONE WADY SĄ TAK NAPRAWDĘ ZALETAMI WŁADCY

Absurdalność zarzutó w, kierowanych w stronę kró la odsłoniła pychę, głupotę,

ograniczenie, przywiązanie do tradycji staropolskiej, brak troski o postęp i dobro
kraju

b) „Żona modna”
● BOHATEROWIE:
& FILIS: piękna, pochodzi z miasta, hołdowała modzie francuskiej(chciała
wymienić służbę, kucharza, cukiernika, pasztetnika na takich o pochodzeniu
francuskim) wymagająca (wykształcona), kobieta oświecenia, pragnęła
wprowadzić dla wszystkich osobne pokoje (w tym służby), władcza, szorstka,
niekulturalna, rozrzutna.
 Jej zachowanie stanowi potępienie dla bezmyślnego naśladowania mody
francuskiej (wzoró w, obyczajó w tradycji i języka), dezaprobatę wobec braku
dbałości o polskie tradycje oraz krytykę poczucia wyższości

&PAN PIOTR: chciwy (dostał z żoną cztery wsie dziedziczne), uległy (zezwalał
na wszelkie upokorzenia ze strony Filis)
Satyra ta ukazała ró wnież w złym świetle jej nadawcę, obnażyła chciwość pana
Piotra, któ ry ożenił się dla posagu.
CEL p. Piotra: Wzbogacenie się
SKUTKI podjętych działań: stracił to, co posiadał już wcześniej, ale poza
rzeczami materialnymi stracił ró wnież godność i spokó j ducha

Przykładem satyry jest ró wnież „Pijaństwo”.

Cechy sielanki:

● Utwó r liryczny, może zawierać dłuższe kwestie epickie lub dramatyczne

● Bohaterami prości ludzie, mieszkań cy wsi

● Utwó r podzielony na strofy

● Wywodzi się z antyku (Teokryt, Wergiliusz)

● Tematem perypetie miłosne i problemy życia codziennego

● Brak didaskalió w

● Łono natury tłem dla przedstawionych wydarzeń

„Laura i Filon”

Bohaterowie: Laura i Filon są pasterzami. Dziewczyna lubi pleść wianki, a jej

ukochany zajmować się drewnianymi robó tkami.

Miejsce akcji: wieś, łono natury tłem wydarzeń przedstawionych

Motyw: nieidealna miłość, młoda miłość, brak ufności

Fragmenty ludowości: wianek, kij pasterski, Księżyc, ujadające psy, Jawor

Niewyeksponowana bieda i trudy życia na wsi, charakter arkadyjski

Budowa tekstu:

● Strofy czworo wersowe

● Rymy krzyżowe/przeplatane (abab), żeń skie, regularne

● Język prosty o charakterze melodyjnym

● Należy on do liryki bezpośredniej, sytuacyjnej

„Do Justyny. Tęskność na wiosnę”

Temat: tęsknota podmiotu za ukochaną
Ukazanie wiosny:
Słoń ce- radość, życie, blask-nadzieja, nowy dzień , zboże- dostatek, bogactwo,
zielone pole- nadzieja, kwiaty-piękno, słowik-natchnienie poetyckie

Piękno przedstawionego świata przysłania podmiotowi brak ukochanej. Wiosna

została ukazana przez niego jako czas smutku oraz przygnębienia

Style epoki oświecenia

1) Rokoko
● Zainteresowanie elegancją życia środowisk dworskich

● Sfera przeżyć osobistych i kameralnych

● Obecny erotyzm

● Literatura pozbawiona waloró w dydaktycznych (wynika to z przekonania, że np.

jedna lektura nie jest w stanie zmienić ludzkiego światopoglądu)
● Poezja radosna, beztroska, przepełniona zmysłowością i flirtem

● Brak uznania dla sentymentalnej wizji wzruszeń

● Np. sonet, farsy, opery

2) Klasycyzm
● Nacisk na funkcję moralizatorsko-dydaktyczną, chęć zmiany ludzkiej
świadomości i „oświecenia” ich umysłó w
● Uproszczona forma

● Prosty język i prostota stylu

● Hołdowanie harmonii i umiarowi

 ● Inspiracje z antyku

● Np. bajki, satyry, hymny

3) Sentymentalizm
● Sprzeciw wobec oświeceniowym ideałom klasycyzmu

● Faworyzowanie uczuć

● Zwrot do związku człowieka z naturą i harmonii człowieka z przyrodą

● Zwrot do toposu Arkadia

● Czułość

● Niebezpieczeń stwa, płynące z daró w cywilizacji

● Np. sielanka, powieść sentymentalna, erotyk, elegia

„Złote myśli”

„I śmiech niekiedy może być nauką, kiedy z przywar, nie osób natrząsa”- I.Krasicki

„Satyra prawdę mówi, względów się wyrzeka”- I.Krasicki

„Sapere Aude” („Miej odwagę być mądrym”)- Kant

„Cogito ergo zum” („Myślę, więc jestem”)-Kartezjusz

„Człowiek urodził się wolnym, a wszędzie jest w okowach”- Rousseau

Filozofia

● Sentymentalizm- zwró cenie się w kierunku uczuć

● Racjonalizm- akcent padający na rolę rozumu i rozumowań apriorycznych

(pierwotnych) w zdobywaniu wiedzy
● Empiryzm- doświadczenie i bodźce zmysłowe źró dłem poznania (opozycja do
racjonalizmu) metodą empiryzmu jest sensualizm- wrażenia zmysłowe źró dłem
wiedzy
● Sceptycyzm- ograniczenie się do obserwacji, powstrzymanie od oceny i
wypowiadania się. Wiara w rzeczywistość zmysłową, niedowierzanie w Boga
● Utylitaryzm- to, co jest pożyteczne jest dobre, a miarą słuszności postępowania
jest użyteczność jego skutkó w
● Materializm-jedynie istniejącym, samoistnym bytem jest materia

● Ateizm- brak wiary w jakiegokolwiek boga

● Deizm- Bó g przestał kierować światem i opuścił go tuż po jego stworzeniu

Mam nadzieję, że ten sprawdzian pó jdzie nam wszystkim lepiej niż kartkó wka z
matmy. Miłej nauki <333333