Ÿng dˆng cıa gi£i tích th¸c mÎt bi∏n và

nhi∑u bi∏n trong kˇ thu™t và kinh t∏

 1

I. ŸNG D÷NG C’A ÑO HÀM VÀ VI PHÂN C’A HÀM MÀT BIòN

1. TËc Î thay Íi gi˙a 2 §i l˜Òng bi∏n thiên theo thÌi gian.
MÎt máy i∑u h˜Óng iªn t˚ có t¶n sË f thay Íi tø lª ngh‡ch vÓi c´n b™c 2 cıa tˆ
iªn C trong m§ch. N∏u f = 920kHz khi C = 3, 5pF , h‰i tËc Î t¶n sË f thay Íi
nhanh nh˜ th∏ nào n∏u dC
dt
= 0, 3pF/s?
H˜Óng d®n:
p
Theo gi£ thi∏t ta có f = pk ) k = f C = 920.000 ⇤ 3, 5 ⇤ 10 12
= 1, 721.
C
1, 721
V™y f = p .
C
df 1, 721 3 dC 1, 721 3
Ta có = C 2 = (3, 5⇤10 12 ) 2 (0, 3⇤10 12 ) = 39423, 8Hz/s.
dt 2 dt 2
V™y t¶n sË cıa máy i∑u h˜Óng gi£m vÓi tËc Î 39, 4238kHz/s.
2. Bài toán tËi ˜u.

Ng˜Ìi ta muËn xây 1 b∫ n˜Óc hình trˆ có th∫ tích 150m3 . áy b∫ ˜Òc làm b¨ng bê
tông, thành b∫ làm b¨ng tôn, n≠p b∫ làm b¨ng nhôm. Tính chi phí thßp nhßt ∫ làm
b∫ ch˘a n˜Óc (làm tròn ∏n hàng nghìn). Bi∏t giá thành v™t liªu nh˜ sau:
V™t liªu Giá ti∑n 1m2 ( Áng)
Bê tông 100.000
Tôn 90.000
Nhôm 120.000
H˜Óng d®n:
GÂi r, h (m) t˜Ïng ˘ng là bán kính và ˜Ìng cao cıa hình trˆ. Theo ∑ bài ta có:
150
V = ⇡r2 h = 150 ) h = ⇡r 2.

Khi ó, chi phí làm bÁn ch˘a n˜Óc ˜Òc xác ‡nh theo hàm sË:
150 27000
f (r) = 100⇡r2 + 120⇡r2 + 90.2⇡r. = 220⇡r2 + (nghìn Áng).
⇡r2 ⇡r2
27000
Ta có f 0 (r) = 440⇡r r2
.
 2
q
675 675
f 0 (r) = 0 , r3 = 11⇡
)r= 3
11⇡
.

T¯ b£ng bi∏n thiên suy ra chi phí thßp nhßt là:

r
3 675
f( ) = 15038, 38.
11⇡

II. MÀT S» ŸNG D÷NG C’A TÍCH PHÂN XÁC ¿NH

1. Bài toán tìm lÒi nhu™n v˜Òt trÎi ròng.
Gi£ s˚ r¨ng mßt t n´m, mÎt kho£n ¶u t˜ s≥ t§o ra lÒi nhu™n vÓi tËc Î P10 (t) = 50+t2
tr´m ô la mÈi n´m, trong khi kho£n ¶u t˜ th˘ hai s≥ t§o ra lÒi nhu™n vÓi tËc Î
P20 (t) = 200 + 5t tr´m ô la mÈi n´m.
a) Mßt bao nhiêu n´m ∫ tËc Î sinh lÌi cıa kho£n ¶u t˜ th˘ hai v˜Òt quá tËc Î
sinh lÌi kho£n ¶u t˜ ¶u tiên?
b) Tính lÒi nhu™n v˜Òt trÎi ròng trong kho£ng thÌi gian ˜Òc xác ‡nh trong ph¶n
(a). – ây, ta hi∫u lÒi nhu™n v˜Òt trÎi ròng nh˜ là diªn tích.
H˜Óng d®n:
a) TËc Î sinh lÌi cıa kho£n ¶u t˜ th˘ hai v˜Òt quá tËc Î sinh lÌi cıa kho£n ¶u
t˜ ¶u tiên khi

P10 (t) = P20 (t) , 50 + t2 = 200 + 5t

, t2 5t 150 = 0
2
t= 15 (n´m)
,4
t= 10 (lo§i).

b) LÒi nhu™n v˜Òt trÎi cıa kho£n ¶u t˜ 2 v˜Òt lÒi nhu™n v˜Òt trÎi cıa kho£n ¶u
t˜ 1 là:
E(t) = P2 (t) P1 (t).

LÒi nhu™n v˜Òt trÎi ròng NE trong kho£ng thÌi gian 0  t  15 ˜Òc tính bi công
 3

th˘c:
Z 15
N E = E(15) E(0) = E 0 (t)dt
0
Z 15
= (P20 (t) P10 (t))dt
Z0 15
= (150 + 5t t2 )dt = 1687, 5 (tr´m ô la).
0

2. Giá tr‡ trung bình cıa hàm sË.

Cho f (x) là hàm liên tˆc trên [a, b]. Giá tr‡ trung bình V cıa f (x) trên [a, b] ˜Òc
tính bi công th˘c: Z b
1
V = f (x)dx.
b a a
Ví dˆ: tìm doanh thu trung bình hàng tháng.
MÎt nhà s£n xußt xác ‡nh r¨ng t tháng sau khi giÓi thiªu mÎt s£n ph©m mÓi, doanh
sË cıa công ty s≥ là S(t) = p4t750t
2 +25 nghìn ô la. Tính doanh thu trung bình hàng tháng
cıa công ty trong 6 tháng ¶u tiên sau khi giÓi thiªu s£n ph©m mÓi?
H˜Óng d®n:
Doanh thu trung bình hàng tháng cıa công ty trong thÌi gian 0  t  6 ˜Òc tính
bi công th˘c: Z 6
1 750t
V = p dt.
6 0 0 4t2 + 25
p
∞t x = 4t2 + 25 ) x2 = 4t2 + 25 ) 2xdx = 8tdt ) tdt = xdx
4
.

x 0 6
t 5 13
Z Z
1 13
750. xdx
4 125 13
V = = dx = 250 (nghìn ô la).
6 5 x 4 5

3. Th∞ng d˜ cıa ng˜Ìi tiêu dùng và th∞ng d˜ cıa nhà s£n xußt.
N∏u q0 Ïn v‡ hàng hóa ˜Òc bán vÓi giá p0 trên mÈi Ïn v‡ và p = D(q) là hàm
c¶u cıa ng˜Ìi tiêu dùng Ëi vÓi hàng hóa ó thì th∞ng d˜ cıa ng˜Ìi tiêu dùng ˜Òc
tính bi công th˘c: Z q0
CS = D(q)dq p0 q0 .
0

N∏u q0 Ïn v‡ hàng hóa ˜Òc bán vÓi giá p0 trên mÎt Ïn v‡ và p = S(q) là hàm
cung Ëi vÓi hàng hóa ó thì th∞ng d˜ cıa nhà s£n xußt ˜Òc tính bi công th˘c:
Z q0
P S = p 0 q0 S(q)dq.
0
 4

Ví dˆ:
MÎt nhà s£n xußt lËp xe ˜Óc tính r¨ng q (nghìn) lËp tròn s≥ ˜Òc mua (yêu c¶u)
bi ng˜Ìi bán buôn vÓi giá mÈi lËp là p = D(q) = 0, 1q 2 + 90 ( ô la) và vÓi cùng mÎt
sË l˜Òng lËp q, giá bán cho mÈi lËp là p = S(q) = 0, 2q 2 + q + 50 ( ô la).
a)Tìm giá cân b¨ng (khi cung b¨ng c¶u) và l˜Òng cung và c¶u  m˘c giá ó.
b) Xác ‡nh th∞ng d˜ cıa ng˜Ìi tiêu dùng và nhà s£n xußt  m˘c giá cân b¨ng.

H˜Óng d®n:
a) Cung b¨ng c¶u khi S(q) = D(q), t˘c là:

0, 1q 2 + 90 = 0, 2q 2 + q + 50 , 0, 3q 2 + q 40 = 0
2
q = 10 (nghìn lËp)
,4
q' 13, 33 (lo§i).

Khi ó giá cân b¨ng cıa mÈi lËp là: p = 0, 1.(10)2 + 90 = 80 ( ô la).
b) p0 = 80, q0 = 10.
Th∞ng d˜ cıa ng˜Ìi tiêu dùng là:
Z 10
CS = ( 0, 1q 2 + 90)dq 80.10
0
✓ ◆ 10
q3
= 0, 1 + 90q 800 ' 66, 67 (nghìn ô).
3 0

Th∞ng d˜ cıa nhà s£n xußt là:

Z 10
P S = 80.10 (0, 2q 2 + q + 50)dq
0
✓ ◆ 10
q3 q2
= 800 0, 2 + + 50q ' 183, 33 (nghìn ô).
3 2 0
 5

Bài t™p
1) Trong mÎt nghiên c˘u cıa mình, giáo s˜ Ellen McGuire l™p mô hình nhiªt Î T
(tính b¨ng o C) cho mÎt sË thành phË phía b≠c trong kho£ng thÌi gian t¯ 6 giÌ sáng
∏n 6 giÌ chi∑u bi hàm
1
T (t) = 3 (t 4)2 , vÓi 0  t  12.
3
trong ó t là sË giÌ sau 6 giÌ sáng.
a) Tìm nhiªt Î trung bình  thành phË trong thÌi gian làm viªc t¯ 8 giÌ sáng ∏n
5 giÌ chi∑u?
b. Vào thÌi i∫m nào trong thÌi gian làm viªc, giáo s˜ McGuire nên k˝ vÂng nhiªt
Î b¨ng vÓi nhiªt Î trung bình ˜Òc tìm thßy trong ph¶n a)?
2) Gi£ s˚ mÎt hàng hóa có hàm cung là S(q) = 13 q 2 +2q+5 và hàm c¶u D(q) = 65 q 2
vÓi q Ïn v‡ cıa hàng hóa ó s≥ ˜Òc bán  m˘c giá p = D(q) ô la/ mÈi Ïn v‡, trong
khi q Ïn v‡ hàng hóa ó s≥ ˜Òc cung cßp bi các nhà s£n xußt vÓi m˘c giá là p = S(q)
ô la/mÈi Ïn v‡.
a) Tìm giá cân b¨ng pe (khi cung b¨ng c¶u).
b) Tìm th∞ng d˜ cıa ng˜Ìi tiêu dùng và th∞ng d˜ cıa nhà s£n xußt  tr§ng thái
cân b¨ng.

III- ŸNG D÷NG C’A CHU…I TRONG MÀT S» MÔ HÌNH VäT Lfi

TOÁN.
1. ◊Óc l˜Òng quãng ˜Ìng khi bi∏t v™n tËc và gia tËc.
MÎt xe hÏi di chuy∫n vÓi v™n tËc v = 20m/s và gia tËc a = 2m/s2 t§i thÌi i∫m
hiªn t§i. S˚ dˆng chuÈi Taylor ∏n cßp 2 ∫ ˜Óc l˜Òng kho£ng cách xe hÏi di chuy∫n 
giây ti∏p theo. Có th∫ s˚ dˆng a th˘c này ∫ ˜Óc l˜Òng kho£ng cách xe hÏi i ˜Òc
trong giây ti∏p theo ˜Òc hay không?
H˜Óng d®n:

0
s (0) s” (0) 2 20 2
s(t) = s(0) + t+ t + o(t2 ) = 0 + t + t2 + o(t2 ).
1! 2! 1! 2!
) s(1) ' 21(m)
2. ◊Óc l˜Òng v™n tËc ngang dòng n˜Óc khi bi∏t Î sâu và chi∑u dài cıa sóng.
N∏u sóng bi∫n di chuy∫n vÓi chi∑u dài là L(m) vÓi v™n tËc ngang dòng v, vÓi Î sâu
cıa m¸c n˜Óc là d. Khi ó v ˜Òc tính bi công th˘c:
gL 2⇡d
v2 = tanh .
2⇡ L
 6

p
N∏u m¸c n˜Óc nông, dùng chuÈi Maclaurin cho tanh ∫ chø ra r¨ng v ' gd.
H˜Óng d®n:
Ta có khai tri∫n Maclaurin cıa hàm sinh và cosh nh˜ sau:
x x3 x2n+1
sinh(x) = + + ... + + ...
1! 3! (2n + 1)!
x2 x2n
cosh(x) = 1 + + ... + + ...
2! (2n)!
1 3 16 5
) tanh(x) = x x + x ...
3! 5!
✓ ◆3 ✓ ◆5 !
gL 2⇡d 1 2⇡d 16 2⇡d
) v2 = + ... .
2⇡ L 3! L 5! L
p
Vì m¸c n˜Óc nông nên v 2 ' gL .
2⇡ L
2⇡d
= gd ) v ' gd.
3. Bài toán iªn tr˜Ìng.
iªn tr˜Ìng tuân theo quy lu™t bình ph˜Ïng ngh‡ch £o
kq
E= 2 (1)
d

– ây E là iªn tr˜Ìng, q là iªn tích, d là kho£ng cách gi˙a hai iªn tích i∫m và
k là h¨ng sË tø lª (h¨ng sË Coulomb).
Xét tr˜Ìng hÒp hai iªn tích trái dßu ∞t c§nh nhau (kho£ng cách d = 2r) thi∏t l™p
mÎt mômen iªn l˜Ông c¸c sao cho ta có th∫ coi iªn tr˜Ìng  xa mômen l˜Ông c¸c.
ChuÈi Taylor ˜Òc s˚ dˆng ∫ nghiên c˘u tr§ng thái này.
kq kq kq kq
E= 2 2
= 2 2. (2)
(x r) (x + r) x2 1 r x2 1 + r
x x

Vì iªn tr˜Ìng  xa l˜Ông c¸c (x r), s˚ dˆng chuÈi Taylor ta có ánh giá
1 2r 3r2 4r3
=1+ + 2 + 3 + ··· (3)
r 2 x x x
1 x
1 2r 3r2 4r3
=1 + 2 + ··· (4)
r 2 x x x3
1+ x
 7

Do ó ta thu ˜Òc xßp xø

4kqr
. E⇡ (5)
x3
4. Bài toán tính g¶n úng trong khoa hÂc tính toán.
Ví dˆ 1:
Z 1
x2
Tính e dx chính xác ∏n 0, 001.
0
H˜Óng d®n:
x2
Ta có khai tri∫n hàm f (x) = e thành chuÈi lÙy th¯a (chuÈi Taylor)
+1
X ( 1)n x2n x4 x6
f (x) = =1 x2 + + ···
n=0
n! 2! 3!

Thay vào tích phân ta ˜Òc

Z 1 Z 1✓ ◆
x2 x4 x6 1 1 1
e dx = 1 x2 + + ··· dx = 1 + + ···
0 0 2! 3! 3 5.2! 7.3!
1
Do chuÈi bên ph£i là an dßu, nên n∏u ta muËn sai sË chính xác ∏n 0, 001 =
1000
thì ta c¶n lßy tßt c£ các sË h§ng phía tr˜Óc sË h§ng có m®u lÓn hÏn 1000.
Ta thßy 9.4! = 216 và 11.5! = 1320, vì v™y ta s≥ lßy tßt các các sË h§ng tr˜Óc sË
1
. Ta nh™n ˜Òc xßp xø
11.5!
Z 1
2 1 1 1 1
e x dx ⇡ 1 + + ⇡ 0, 747
0 3 5.2! 7.3! 9.4!

Ví dˆ 2:
Z
a) Bi∫u diπn sin x2 dx d˜Ói d§ng chuÈi lÙy th¯a.
Z 1
b) Tính sin x2 dx chính xác ∏n 0, 001.
0
H˜Óng d®n:
a) Ta có khai tri∫n hàm f (x) = sin x2 thành chuÈi lÙy th¯a (chuÈi Taylor)
+1
X ( 1)n (x2 )2n+1 x6 x10 x14 x18
f (x) = = x2 + + ···
n=0
(2n + 1)! 3! 5! 7! 9!

Do ó
Z Z ✓ ◆
2 2 x6 x10 x14 x18
sin x dx = x + + · · · dx
3! 5! 7! 9!
x3 x7 x11 x15 x19
=C+ + + ···
3 7.3! 11.5! 15.7! 19.9!
 8

b) T¯ a) ta có
Z 1
1 1 1 1 1
sin x2 dx = + + ···
0 3 7.3! 11.5! 15.7! 19.9!

ChuÈi bên ph£i là an dßu và ta thßy

1
⇡ 0, 00076 < 0, 001
11.5!

Do ó Z 1
1 1
sin x2 dx ⇡ ⇡ 0, 310
0 3 7.3!

Ví dˆ 3:
⇡
Bi∫u diπn d˜Ói d§ng chuÈi sË và ánh giá g¶n úng ∏n sË h§ng th˘ n´m cıa
4
chuÈi.
H˜Óng d®n:
T¯ công th˘c §o hàm hàm sË f (x) = arctan x ta suy ra

X +1
d 1
arctan x = = ( 1)n x2n .
dx 1 + x2 n=0

Lßy tích phân hai v∏ ta có

+1
X ( 1)n x2n+1
arctan x = ,
n=0
2n + 1

vÓi mi∑n hÎi tˆ cıa chuÈi lÙy th¯a  trên là |x|  1. ChÂn x = 1 ta ˜Òc

X ( 1)n +1
⇡
= arctan 1 = .
4 n=0
2n + 1

Trong bi∫u diπn trên, n∏u lßy ∏n sË h§ng th˘ n´m cıa chuÈi ta s≥ ˜Òc xßp xø
⇡ 1 1 1 1
⇡1 + + ⇡ 0, 83492
4 3 5 7 9

IV- ŸNG D÷NG PHÉP TÍNH VI PHÂN HÀM NHIóU BIòN

1. ◊Óc l˜Òng s¸ gia t´ng ¶u ra.
1 1
MÎt nhà máy có s£n l˜Òng mÈi ngày là Q = 60K 2 L 3 (s£n ph©m),  ó K là Ïn v‡
t˜ b£n và L là Ïn v‡ lao Îng. Ïn v‡ t˜ b£n hiªn t§i K = 900 nghìn ô la và Ïn v‡
 9

lao Îng mÈi ngày L = 1000. ◊Óc l˜Òng s¸ gia t´ng s£n l˜Òng ¶u ra n∏u Ïn v‡ t˜
b£n t´ng thêm 1 nghìn ô la và Ïn v‡ lao Îng t´ng thêm 2.
H˜Óng d®n:
Áp dˆng công th˘c xßp xø vÓi K = 900, L = 1000, K = 1, L = 2, ta có:
@Q @Q
Q' K+ L
@K @L
1 1 1 2
= 30K 2 L 3 K + 20K 2 L 3 L
1 1 1 2
= 30.900 2 1000 3 .1 + 20.900 2 1000 3 .2

= 22.

2. Tính l˜Òng hàng hoá c¶n bÍ sung và thay th∏.

Hai m∞t hàng ˜Òc cho là hàng hóa thay th∏ n∏u nhu c¶u cıa m∞t hàng này t´ng
lên d®n ∏n gi£m nhu c¶u cıa m∞t hàng kia. Ëi vÓi hàng hóa thay th∏, nhu c¶u Ëi
vÓi mÈi hàng hóa t´ng lên theo giá cıa cái kia.
Gi£ s˚ D1 (p1 , p2 ) là l˜Òng hàng hóa th˘ nhßt, D2 (p1 , p2 ) là l˜Òng hàng hóa th˘ 2,
vÓi p1 , p2 t˜Ïng ˘ng là Ïn giá cıa hàng hóa th˘ 1 và th˘ 2. Khi ó:

@D1 @D2
> 0, > 0.
@p2 @p1

Hai hàng hóa ˜Òc cho là hàng hóa bÍ sung cho nhau n∏u nhu c¶u cıa mÎt trong
hai gi£m xuËng d®n ∏n gi£m nhu c¶u cıa bên kia. Ëi vÓi hàng hóa bÍ sung, nhu c¶u
Ëi vÓi mÈi m∞t hàng gi£m xuËng theo giá cıa cái kia.

@D1 @D2
< 0, < 0.
@p2 @p1

Ví dˆ:
Gi£ s˚ hàm c¶u Ëi vÓi bÎt mì trên th‡ tr˜Ìng ˜Òc cho bi
10
D1 (p1 , p2 ) = 500 + 5p2 .
p1 + 2

Trong khi ó nhu c¶u t˜Ïng ˘ng v∑ bánh mì ˜Òc cho bi
7
D2 (p1 , p2 ) = 400 2p1 + .
p2 + 3

Trong ó p1 là giá ô la cıa mÎt kilogam bÎt mì và p2 là giá cıa mÎt Í bánh mì. Xác
‡nh xem bÎt mì và bánh mì là hàng hóa thay th∏ hay bÍ sung?
H˜Óng d®n:
 10

Ta có
@D1 @D2
= 5 < 0, = 2 < 0.
@p2 @p1
Do ó bÎt mì và bánh mì là hàng hóa bÍ sung.
3. Bài toán tËi ˜u trong kinh t∏.
Ví dˆ 1.
MÎt doanh nghiªp s£n xußt hai lo§i chi ti∏t máy vÓi giá bán l¶n l˜Òt là p1 =
1600, p2 = 1200 ( Áng). GÂi x, y l¶n l˜Òt là sË chi ti∏t máy cıa mÈi lo§i c¶n s£n xußt,
khi ó chi phí mà doanh nghiªp c¶n b‰ ra là C = 3x2 + 2xy + y 2 . Hãy xác ‡nh cÏ cßu
s£n xußt (x, y) ∫ lÒi nhu™n doanh nghiªp thu ˜Òc là tËi a.
H˜Óng d®n:
Bài toán d®n ∏n tìm c¸c tr‡ cıa hàm lÒi nhu™n:

' = p1 x + p2 y (3x2 + 2xy + y 2 ). = 1600x + 1200y 3x2 2xy y2.

Ta có '0x = 1600 6x 2y, '0y = 1200 2x 2y.

Gi£i hª ph˜Ïng trình:
8 8 8
>
<'0x = 0 >
<1600 >
<x = 100
6x 2y =0
, , ) M0 (100, 500).
>
: '0 = 0 >
:1200 >
:y
y 2x 2y =0 = 500

Ta có '”x2 = 6, '”xy = '”yx = 2, '”y2 = 2 nên t§i M0 có

'”x2 '”xy 6 2
= = = 8.
'”yx '”y2 2 2

Vì > 0 và A = '”x2 (M0 ) = 6 < 0 nên hàm lÒi nhu™n §t c¸c §i t§i M0 (100, 500).
V™y c¶n s£n xußt 100 chi ti∏t 1 và 500 chi ti∏t 2.
Ví dˆ 2.
MÎt nông tr§i gà ang d¸ ‡nh mua 500 con gà nuôi ∫ lßy tr˘ng. Có 2 lo§i gà mà
chı nông tr§i ang chÂn l¸a: lo§i 1 có n´ng sußt ¥ 200 tr˘ng mÈi n´m, giá mÈi qu£
tr˘ng §t 3 nghìn Áng, lo§i 2 có n´ng sußt ¥ 180 tr˘ng mÈi n´m, giá mÈi qu£ tr˘ng
§t 4 nghìn Áng. Hãy xác ‡nh sË gà mÈi lo§i mà chı nông tr§i c¶n mua ∫ lÒi nhu™n
1 n´m là lÓn nhßt. Gi£ s˚ tÍng chi phí nuôi gà cho bi x2 xy + y 2 (nghìn Áng) trong
ó: x, y t˜Ïng ˘ng là sË gà lo§i 1 và lo§i 2 c¶n mua.
H˜Óng d®n:
Ta có x + y = 500. LÒi nhu™n 1 n´m cıa nông tr§i là:

600x + 720y (x2 xy + y 2 ).

 11

Vßn ∑ ˜Òc ˜a v∑ bài toán tìm c¸c tr‡ có i∑u kiªn nh˜ sau:

F (x, y) = 600x + 720y x2 + xy y 2 vÓi i∑u kiªn g(x, y) = 500 x y = 0.

Ta xét hàm Lagrange L(x, y, ) = 600x + 720y x2 + xy y 2 + (500 x y).

0 0
Ta có Lx = 600 2x + y , Ly = 720 2y + x .
Gi£i hª ph˜Ïng trình:
8 8 8
>
>L 0 >
> >
>
>
> x =0 >
> 600 2x + y =0 >
> x = 230
>
< >
< >
<
0

> Ly = 0 , >720 2y + x = 0 , >y = 270 ) M0 (230, 270).

>
> >
> >
>
>
> >
> >
>
:g(x, y) = 0 :500 x y =0 : = 410

Ta có L”x2 = 2, L”xy = L”yx = 1, L”y2 = 2 nên

0 1 0 1
0 0
0 gx gy 0 1 1
B C B C
B 0 C B C
H = Bgx L”x2 L”xy C = B 1 2 1 C ) det H = 6.
@ A @ A
0 ” ”
gy Lyx Ly2 1 1 2

Vì det H > 0 nên M0 (230, 270) là i∫m c¸c §i. V™y chı nông tr§i nên mua 230 con
gà lo§i 1 và 270 con gà lo§i 2.
4. MÎt sË bài toán y sinh và kˇ thu™t.
Ví dˆ 1:
MÎt lo§i vi khu©n có hình d§ng giËng nh˜ mÎt que hình trˆ. N∏u th∫ tích cıa vi
khu©n là cË ‡nh, mËi quan hª nào gi˙a bán kính R và chi∑u dài H cıa vi khu©n s≥
d®n ∏n diªn tích b∑ m∞t tËi thi∫u?

H˜Óng d®n:
 12

Ta có

S(R, H) = 2⇡R2 + 2⇡RH

g(R, H) = ⇡R2 H = V

) SR0 = 4⇡R + 2⇡H ; SH

0
= 2⇡R

) gR0 = 2⇡RH ; gH
0
= ⇡R2 .

V™y
2R + H
4⇡R + 2⇡H = 2 ⇡RH ) =
RH
và
2
2⇡R = ⇡R2 ) = .
R
T¯ Øng th˘c
2R + H 2
= ) H = 2R.
RH R
Ví dˆ 2:
Công th˘c thßu kính m‰ng trong quang hÂc nói r¨ng tiêu c¸ L cıa thßu kính m‰ng
liên quan ∏n kho£ng cách v™t th∫ d0 và kho£ng cách £nh di cho bi ph˜Ïng trình
1 1 1
+ = .
d0 di L

N∏u L là cË ‡nh thì kho£ng cách s = d0 + di lÓn nhßt gi˙a v™t và £nh là bao nhiêu?
H˜Óng d®n:
Ta c¶n tìm giá tr‡ lÓn nhßt s(d0 , di ) = d0 + di , phˆ thuÎc vào i∑u kiªn g(d0 , di ) =
1 1 1
+ = . Ta có
d0 di L

s0d0 = 1 ; s0di = 1
1 1
gd0 0 = ; gd0 i = .
d20 d2i

Ta suy ra = d20 và = d2i . Do ó d0 = di . Thay vào g ta nh™n ˜Òc

d0 = di = 2L. V™y
smax = 4L.

Ví dˆ 3:
HÎp ¸ng Á trang s˘c ˜Òc cßu t§o b¨ng cách chia hÎp có ∏ vuông nh˜ trong
hình d˜Ói ây và hÎp ˜Òc thi∏t k∏ có th∫ tích là 800 cm3 . Gi£ s˚ hÎp trang s˘c ˜Òc
 13

thi∏t k∏ sao cho v™t liªu  trên cùng ≠t gßp ôi v™t liªu  d˜Ói cùng và hai bên và gßp
ba l¶n v™t liªu  vách ng´n bên trong. Tìm các chi∑u cıa hÎp sao cho tÍng chi phí xây
d¸ng hÎp là nh‰ nhßt?
H˜Óng d®n:
GÂi k là chi phí trên mÈi cm2 cıa áy và c§nh bên, chi phí cıa ph¶n trên cùng là
2k cho mÈi cm2 và chi phí cıa các vách ng´n bên trong là 2k/3 trên mÈi cm2 . Ta c¶n
tìm cách gi£m thi∫u chi phí cıa hÎp, t˘c là tìm giá tr‡ nh‰ nhßt cıa
2k
C(x, y) = k(x2 + 4xy) + 2kx2 + (2xy),
3
vÓi i∑u kiªn là g(x, y) = x2 y = 800. Ta có
16 16
Cx0 = 6kx + ky ; Cy0 = kx
3 3
gx0 = 2xy ; gy0 = x2 .

16 16 8
Suy ra 6kx + ky = 2 xy và kx = x2 . Gi£i hª này ta nh™n ˜Òc x = y. Thay
3 3 9
8 3
vào g ta suy ra x = 800. Do ó
9
x = 8, 9 và y = 10, 04.

Bài t™p
1) N∏u gÂi Q = Q(K, L) là hàm s£n xußt vÓi K là Ïn v‡ t˜ b£n, L là Ïn v‡ lao
Îng. GÂi wK , wL t˜Ïng ˘ng là giá thuê t˜ b£n và giá thuê lao Îng và p là giá th‡
tr˜Ìng cıa m∞t hàng ó. Khi ó hàm lÒi nhu™n là:

' = pQ(K, L) (wK K + wL L).

MÎt hãng s£n xußt mÎt lo§i hàng hóa có giá th‡ tr˜Ìng là 24 ô la. Hàm s£n xußt
2 1
cıa hãng là Q = K 3 L 2 . H‰i hãng này có §t lÒi nhu™n tËi a không, bi∏t giá thuê t˜
b£n và giá thuê lao Îng l¶n l˜Òt là 48 và 12 ô la.
 14

2) Trong Òt tuy∫n sinh §i hÂc, 1 tr˜Ìng §i hÂc t§i Hà NÎi tuy∫n 5000 sinh viên,
˜Òc ào t§o 2 cÏ s A và B.
CÏ s A vÓi sË l˜Òng x sinh viên, hàm chi phí là:

CA = 0, 01x2 + 70x + 9300 (nghìn Áng).

CÏ s B vÓi sË l˜Òng y sinh viên, hàm chi phí là:

CB = 0, 015y 2 + 72x + 5200 (nghìn Áng).

Lãnh §o nhà tr˜Ìng nên phân bË sinh viên nh˜ th∏ nào ∫ chi phí ào t§o thßp
nhßt.
3) Gi£ s˚ doanh nghiªp s£n xußt chi ti∏t máy có hàm s£n xußt Q = K 0,6 L0,5 vÓi giá
thuê t˜ b£n và giá thuê lao Îng t˜Ïng ˘ng là 5 và 4 nghìn ô la. Doanh nghiªp ho§t
Îng vÓi ngân sách cË ‡nh là 440 nghìn ô la. H‰i doanh nghiªp c¶n ph£i s˚ dˆng bao
nhiêu Ïn v‡ t˜ b£n và bao nhiêu Ïn v‡ lao Îng ∫ s£n l˜Òng thu ˜Òc là tËi a.
4) MÎt doanh nghiªp có hàm s£n xußt Q = K 0,5 L0,5 vÓi giá thuê t˜ b£n và giá thuê
lao Îng t˜Ïng ˘ng là 45 và 5 nghìn ô la. Doanh nghiªp ti∏n hành s£n xußt vÓi s£n
l˜Òng cË ‡nh là 900 nghìn ô la. Hãy cho bi∏t doanh nghiªp c¶n ph£i s˚ dˆng bao
nhiêu Ïn v‡ t˜ b£n và bao nhiêu Ïn v‡ lao Îng ∫ m˘c chi phí là tËi thi∫u.

V- ŸNG D÷NG C’A TÍCH PHÂN BÀI - TÍCH PHÂN ◊ÕNG

1. Giá tr‡ trung bình cıa hàm sË.
Giá tr‡ trung bình cıa hàm f (x, y) trên mi∑n R ˜Òc tính bi công th˘c:
ZZ
1
AV = f (x, y)dxdy.
< diªn tích cıa R > R

Ví dˆ: Tính bình quân s£n l˜Òng hàng tháng.

MÎt nhà máy có s£n l˜Òng ˜Òc cung cßp bi hàm s£n xußt Cobb-Douglas
3 2
Q(K, L) = 50K 5 L 3

trong ó K là Ïn v‡ t˜ b£n và L là Ïn v‡ lao Îng. Gi£ s˚ r¨ng Ïn v‡ t˜ b£n hàng

tháng thay Íi t¯ 10 nghìn ô la ∏n 12 nghìn ô la, còn Ïn v‡ lao Îng hàng tháng
dao Îng trong kho£ng t¯ 2800 ∏n 3200 . Tìm s£n l˜Òng trung bình hàng tháng cıa
nhà máy.
Ta có R = {10  K  12, 2800  L  3200} ) diªn tích mi∑n R là:

(12 10)(3200 2800) = 800.

 15

V™y bình quân s£n l˜Òng hàng tháng là:

ZZ
1 3 2
AV = 50K 5 L 3 dKdL
800 R
Z 3200 Z 12
50 2 3
= L 3 dL K 5 dK
800 2800 10

' 5181, 23.

2. Tính khËi l˜Òng cıa b£n phØng không Áng chßt.

KhËi l˜Òng m cıa b£n phØng chi∏m 1 mi∑n D trong m∞t phØng (Oxy) và có khËi
l˜Òng riêng là ⇢(x, y) ˜Òc tính bi công th˘c:
ZZ
m= ⇢(x, y)dxdy.
D

Ví dˆ:
Tính khËi l˜Òng cıa b£n phØng choán mi∑n D xác ‡nh bi ph˜Ïng trình x2 + y 2
R2  0, x 0, y 0, bi∏t khËi l˜Òng riêng là ⇢(x, y) = xy.
H˜Óng d®n:
RR
Ta có m = xydxdy. ∞t
D
8 8
>
<x = r cos ' >
<0  '  ⇡
0 2
) D =
>
:y >
:0  r  R.
= r sin '

Z ⇡ Z R Z ⇡ Z R
2
3
2 R4
m= cos ' sin 'd' r dr = sin 'd(sin ') r3 dr = .
0 0 0 0 8

3. Mô men quán tính cıa b£n phØng.

Mô men quán tính cıa b£n phØng choán mi∑n D trong m∞t phØng (Oxy) và có khËi
l˜Òng riêng ⇢(x, y) Ëi vÓi trˆc Ox, trˆc Oy và vÓi gËc tÂa Î O l¶n l˜Òt là:
ZZ
Ix = y 2 ⇢(x, y)dxdy
Z ZD
Iy = x2 ⇢(x, y)dxdy
Z ZD
I0 = (x2 + y 2 )⇢(x, y)dxdy.
D

Ví dˆ:
 16

Tìm mô men quán tính Ëi vÓi gËc tÂa Îpcıa mi∑n tròn D xác ‡nh bi
x + y 2 2Rx  0 bi∏t khËi l˜Òng riêng ⇢(x, y) = x2 + y 2 .
2

H˜Óng d®n:
RR p
Ta có I0 = D (x2 + y 2 ) x2 + y 2 )dxdy. ∞t
8 8
>
<x = r cos ' >
< ⇡ ' ⇡
0 2 2
) D =
>
:y = r sin ' >
:0  r  R cos '.

Z ⇡ Z R cos ' Z ⇡ R cos '

2
4
2 r5
I0 = d' r dr = d'
⇡
2
0 ⇡
2
5 0
Z ⇡
R5 2 16R5
= cos5 'd' = .
5 ⇡
2
75

4. TrÂng tâm cıa o§n cung ˜Ìng cong.

N∏u khËi l˜Òng riêng cıa cung phØng AB t§i M (x, y) là (M ) thì các tÂa Î trÂng
tâm G cıa cung AB ˜Òc cho bi công th˘c:
Z Z
1 1
xG = x (M )ds, yG = y (M )ds
m m
_ _
AB AB
R
vÓi khËi l˜Òng cıa cung AB là: m = (M )ds.
_
AB

Ví dˆ: Tìm trÂng tâm cıa cung OA có hàm khËi l˜Òng riêng (x, y) = xy và OA là
o§n thØng nËi O(0, 0) vÓi A(1, 2).
H˜Óng d®n:
N∏u o§n thØng OA Áng chßt, tÂa Î trÂng tâm G cıa nó chính là trung i∫m cıa
OA. Ta s≥ xem tÂa Î trÂng tâm cıa o§n thØng OA s≥ thay Íi nh˜ th∏ nào n∏u nó
không Áng chßt.
PT cıa o§n thØng (OA) là: y = 2x ) x : 0 7! 1, và dy = 2dx.
Z Z 1 p
m= (x, y)ds = x.2x 1 + (y 0 )2 dx
OA 0
p
p Z 1 2 p x3 1 2 5
=2 5 x dx = 2 5 =
0 3 0 3
Z Z 1 p
p 1 p x 4
2 5
x (x, y)ds = 2 5 x3 dx = 2 5 =
OA 0 4 0 4
Z p Z 1 p x 4 1 p
y (x, y)ds = 4 5 x3 dx = 4 5 = 5
OA 0 4 0
3 3
) (xG , yG ) = ( , ).
4 2
 17

5. Công cıa mÎt l¸c bi∏n Íi.

Công A cıa l¸c bi∏n Íi F (x, y) ( ˜Òc phân tích thành 2 thành ph¶n P (x, y) và
Q(x, y)) tác Îng lên chßt i∫m M chuy∫n Îng trên cung phØng t¯ B ∏n C là:
Z
A= P (x, y)dx + Q(x, y)dy
_
BC

Ví dˆ:
! ! !
Tìm công cıa l¸c F = 2x i (x + y) j khi di chuy∫n chßt i∫m M dÂc theo ˜Ìng
gßp khúc BCD t¯ B(0, 2) d∏n C(1, 1) rÁi ∏n D(0, 1).
H˜Óng d®n:
R R R
Ta có A = 2xdx (x + y)dy = 2xdx (x + y) + 2xdx (x + y) = I1 + I2 .
_ _ _
BCD BC CD
_ R1
Trên BC: y = x + 2 ) dy = dx, I1 = (2x + 2)dx = 3.
0
_ R0
Trên CD: y = 1 ) dy = 0, I2 = 2xdx = 1.
1

V™y A = 3 1 = 2.
Bài t™p:
1) Tìm mô men quán tính cıa b£n phØng không Áng chßt có khËi l˜Òng riêng
(x, y) = x, bi∏t mi∑n D giÓi h§n bi {y = x2 + 2x, y = x} Ëi vÓi trˆc Ox, Oy và
gËc tÂa Î O.
2) Tìm trÂng tâm cıa cung phØng AB có hàm khËi l˜Òng riêng (x, y = x2 ) và o§n
AB là o§n thØng nËi A(0, 3) vÓi B(3, 0).
3) Tính công cıa l¸c F = (y 2 x)i x2 yj khi di chuy∫n chßt i∫m M dÂc theo
˜Ìng gßp khúc BCD t¯ B(1, 1) ∏n C(2, 2) rÁi ∏n C(3, 1).

VI- ŸNG D÷NG C’A PH◊ÃNG TRÌNH VI PHÂN

1. Tìm iªn tích và c˜Ìng Î dòng iªn trong m§ch.
Tìm iªn tích và c˜Ìng Î dòng iªn t§i thÌi i∫m t trong m§ch iªn m≠c nËi ti∏p
gÁm các ph¶n t˚: R = 40⌦, L = 1H, C = 16.10 4 F, E(t) = 100 cos 10t, vÓi iªn tích và
c˜Ìng Î dòng iªn ban ¶u b¨ng 0.
H˜Óng d®n:
Q
Theo ‡nh lu™t Kirchhoff 2 ta có: L dI
dt
+ RI + C
= E(t).
dQ
Mà I = dt
) LQ” + RQ0 + C1 Q = E(t) ) Q” + 40Q0 + 625Q = 100 cos 10t (1).
Xét PT thu¶n nhßt Q” + 40Q0 + 625Q = 0 (2), PT ∞c tr˜ng k 2 + 40k + 625 = 0 có
nghiªm k1,2 = 20 ± 15i.
 18

20t
Nên nghiªm cıa PT (2) là: Q1 = e (c1 cos 15t + c2 sin 15t).
Nghiªm riêng cıa (1) có d§ng: Q2 = a cos 10t + b sin 10t nên

Q02 = 10a sin 10t + 10b cos 10t, Q”2 = 100a cos 10t 100b sin 10t.

Thay vào (1) ta ˜Òc: (525a + 400b) cos 10t + (525b 400a) sin 10t = 100 cos 10t
Áng nhßt 2 v∏ ta có:
8 8
>
<525a + 400b >
<a = 84
= 100 697 84 64
, ) Q2 = cos 10t + sin 10t.
>
: 400a + 525b = 0 >
:b 64 697 697
= 697

20t 84 64
V™y nghiªm cıa (1) là: Q = e (c1 cos 15t + c2 sin 15t) + 697
cos 10t + 697
sin 10t.
84 464
Vì Q(0) = 0 ) c1 = 697
, I(0) = 0 ) c2 = 2091
.
20t 84 464 84 64
V™y Q(t) = e ( 697
cos 15t 2091
sin 15t) + 697 cos 10t + 697
sin 10t.
dQ
và I(t) = dt
.
2. Mô hình i∑u chønh giá th‡ tr˜Ìng.
L˜Òng cung và c¶u cıa mÎt lo§i hàng hóa ˜Òc cho bi:

S(p) = 34 + 3p + 2p0 , D(p) = 25 2p + 5p0 ,

trong ó p = p(t) là giá cıa hàng hóa ó theo thÌi gian t (tu¶n). Gi£ s˚ giá cıa hàng
hóa ó t§i thÌi i∫m t = 0 là 8 ( ô la/1 Ïn v‡ hàng hóa) và s≥ i∑u chønh liên tˆc
∫ S(p) = D(p). Giá cıa hàng hóa gÂi là Ín ‡nh n∏u p(t) nh™n giá tr‡ h˙u h§n khi
t ! +1 và không Ín ‡nh n∏u p(t) ! +1.
a) Tìm p(t)?
b) Giá cıa hàng hóa này có Ín ‡nh hay không?
H˜Óng d®n:
a) Ta có S(p) = D(p) , 34 + 3p + 2p0 = 25 2p + 5p0 , 3p0 5p = 9 (1).
(1) là PT vi phân cßp 1 không thu¶n nhßt. Ta có
Z Z
dp dp
3 = 9 + 5p , 3 = dt + C
dt 9 + 5p
 19

5 5
, ln(9 + 5p) = t + C
3 3
5 5
,9 + 5p = e 3 t .e 3 C
9 1 5t 5C
,p = + e3 e3
5 5
49 53 t
Vì p(0) = 8 nên C = 35 ln 49 ) p(t) = 9
5
+ 5
e .
b) Khi t ! +1 thì p(t) ! +1 nên giá cùa hàng hóa này không Ín ‡nh.
3. i∑u kiªn Ín ‡nh Îng.
Gi£ s˚ quy lu™t v™n Îng theo thÌi gian t cıa bi∏n sË y ˜Òc thi∏t l™p d˜Ói d§ng
ph˜Ïng trình: y” + py 0 + qy = r (1).
Tr§ng thái cân b¨ng y = y là nghiªm riêng cıa ph˜Ïng trình (1). Tr§ng thái cân
b¨ng y tÁn t§i khi và chø khi q 6= 0. Khi ó y = qr .
i∑u kiªn Ín ‡nh Îng cıa tr§ng thái cân b¨ng y là i∑u kiªn ∫ mÂi quˇ §o thÌi
gian hÎi tˆ ∏n y.
Tr§ng thái cân b¨ng y Ín ‡nh khi và chø khi tßt c£ các nghiªm cıa PT ∞c tr˜ng
k 2 + pk + q = 0 ∑u có ph¶n th¸c là sË âm
4. Bài toán v∑ s¸ bi∏n Íi nhiªt.
MÎt bình n˜Óc ang sôi  nhiªt Î ban ¶u là 100o C, ng˜Ìi ta muËn gi£m xuËng
70 C. Bi∏t nhiªt Î môi tr˜Ìng là 26o C nhiªt Î s≥ gi£m xuËng 96o C trong 1 phút.
o

a) Vi∏t ph˜Ïng trình vi phân mô ph‰ng và tìm nghiªm cıa ph˜Ïng trình này.
b) Tính thÌi gian ∫ bình n˜Óc  63o C.
H˜Óng d®n:
a) Ta thßy r¨ng, tËc Î bi∏n thiên cıa nhiªt Î n˜Óc trong bình t lª thu™n vÓi s¸
chênh lªch gi˙a nhiªt Î T cıa n˜Óc trong bình vÓi nhiªt Î Te cıa môi tr˜Ìng. TËc
Î này là 1 §i l˜Òng âm vì T gi£m theo thÌi gian. Theo i∑u kiªn ban ¶u ta có:
dT
= k(T Te ), k là hª sË t lª (k > 0)
dt
T (0) = 100; Te = 26, T (1) = 96.

V™y ta có PT vi phân:
Z Z
dT dT
= k(T 26) ) = k dt + C
dt T 26
kt+C kt
,T = e + 26 = C1 e + 26.

Ta có T (0) = 100 ) C1 = 74, T (1) = 96 ) k = ln 74

70
' 0, 06.
0,06t
V™y nghiªm tÍng quát cıa ph˜Ïng trình: T = 74e + 26.
 20

b) Khi bình n˜Óc  63o C thì:

0,06t ln 2
74e + 26 = 63 , t = ' 11, 55 (phút).
0, 06

5. S¸ bi∏n thiên dòng iªn và hiªu iªn th∏ trong cuÎn c£m.
Quan sát m§ch iªn gÁm cuÎn c£m vÓi Î t¸ c£m L và thi∏t b‡ tiêu thˆ iªn (ví
dˆ bóng èn) vÓi iªn tr R ˜Òc m≠c nËi ti∏p vào nguÁn cË ‡nh vÓi hiªu iªn th∏ Vb
(nh˜ hình v≥). S˚ dˆng ph˜Ïng trình vi phân tuy∏n tính cßp 1 hãy gi£i thích s¸ bi∏n
thiên dòng iªn qua cuÎn c£m.

H˜Óng d®n:
Theo ‡nh lu™t Kirchoff 2, ta có
dI dI R Vb
IR + L = Vb , + I= (1)
dt dt L L
(1) là PT Vi phân tuy∏n tính cßp 1 vÓi i∑u kiªn I(0) = 0. Gi£i ra ta ˜Òc

Vb R R
I(t) = (1 e L t ) và VL = Vb e L t .
R
V™y khi khóa K óng, dòng iªn qua cuÎn dây t´ng d¶n (do cuÎn dây sinh ra c£m
kháng chËng l§i dòng iªn t´ng Ît ngÎt) nên bóng èn sáng t¯ t¯. Qua 1 thÌi gian
ı lÓn thì bóng èn sáng rõ, Ín ‡nh và khi ó cuÎn c£m nh˜ mÎt dây d®n.
Bài t™p:
1) Nhà s£n xußt mÎt m∞t hàng xác ‡nh r¨ng: ∫ £m b£o lÒi nhu™n giá p ph£i t´ng
theo t lª b¨ng k l¶n l˜Òng gi£m cıa Î chênh lªch S D (trong ó S, D l¶n l˜Òt là
hàm cung và hàm c¶u cıa m∞t hàng ó), t˘c là:

dp
= k(S D).
dt

Gi£ s˚ hàm cung và hàm c¶u phˆ thuÎc theo giá xác ‡nh bi các hàm:

S(p) = 80 + 5p và D(p) = 150 3p

 21

và giá 1 Ïn v‡ s£n ph©m là 10 ô la khi t = 0.

a) Hãy xác ‡nh hàm giá p(t).
b) Tìm m˘c giá cân b¨ng, t˘c là m˘c giá mà l˜Òng cung b¨ng l˜Òng c¶u.
c) Ch˘ng t‰ r¨ng p(t) xác ‡nh  ˛ a) ti∏n ∏n m˘c giá cân b¨ng trong dài h§n.
2) MÎt m§ch iªn gÁm các ph¶n t˚ R = 10⌦, L = 1H, C = 0, 002F ˜Òc m≠c nËi
ti∏p vào nguÁn cË ‡nh vÓi hiªu iªn th∏ 12V . Gi£ s˚ t§i thÌi i∫m ban ¶u iªn tích
và c˜Ìng Î dòng iªn b¨ng 0, hãy tìm iªn tích và c˜Ìng Î dòng iªn  thÌi i∫m t.