‫ترتیب کونکی محمدمعصوم «اشنا»‬

‫انکشافی سیاستونه‬
‫سیاست ‪:‬دعربی ژبی ساس یسوس څخه اخستل شوی دی چی په اصل کی دچهارپایانو اداره کولو‬
‫ته وایی اوس وخت کی قضاوت کولو‪،‬جزا ورکولو‪،‬حکومت کولوته وایی‬

‫د ساس یسوس کلیمه له تجزیی څخه دی پایلی ته رسیژو چی دغه کلیمه په اصل کی اصالح کولو‬
‫‪،‬رهبری کولواو دچارو مدیریت ته ویل کیژی په قرانکریم کی سیاست هم معنی کلیمه حکمت ده‬

‫امام راغب اصفهانی رحمه هللا حکمت داس ی تعریفوی حکمت دعلم او عقل په قوت سره یو‬
‫صحیح نتیجه پیداکولو ته وایی په انګلیس ی ژبه کی دپشتو اودری او عربی هم معنا کلیمه‬
‫(پولیټیکس) دی یونانی ژبه کی ورته (پولیس )وایی پولیس هغه کال وه چی خلک به په هغه کال کی‬
‫سره راټولیدل او دشار په مربوطه ستونزوبه یی خبری اتری کولی عربی ژبی کی سیاست نفس اصالح‬
‫کول کورنی سیاست ‪،‬تعزیری سیاست ته وایی خو انګلیس ی (پولیټیکس )کلیمه یواځی حکومتی او‬
‫ریاستی چارو مخ ته وړلو ته وایی او عربی ژبه کی یی مترادیفه کلمه (السیاسته املدینه) ده‬

‫سیاست اصطالحی معنا‪:‬سیاست په ‪( ۲‬کوچنیو او لویو)معناو ویشل شوی ده‬

‫کوچنی معنا سره سیاست دحکومت او حکومتی بنسټونو سره سر او کار لری او لویه معنا سره‬
‫دانسانانو په منځ کی داقتصادی ‪،‬ټولنیز ‪،‬کلتوری او حکومتی بنسټونو سره سر او کار لری‬

‫سیاست په بیال بیلو وختونو کی الندی ‪ ۳‬موخی لرلی‬

‫‪:۱‬لرغونی یونان کی دسیاست موخه (نیکمرغی ته دانسان رسیدل و)‬
‫‪:۲‬په منځنیو پیړیو کی دسیاست موخه (درشتنی انسان جوړیدل وو)‬
‫‪:۳‬په اوسنی عصر کی دسیاست موخه (ازادی او قدرت ته دانسان رسیدل دی )‬
 ‫ترتیب کونکی محمدمعصوم «اشنا»‬

‫نولی له نظره سیاست ‪:‬دشته امکاناتو دغوره کارونی او لژو امکاناتو دډیری کارونی په معنا دی او‬
‫سیاست په انسانانو حکومت کول دی‬

‫اقتصادی سیاست ‪:‬له هر هغه قصدی سیاست څخه عبارت دی چی داقتصادی وضعیت دبدلولو‬
‫لپاره له یو یا څو اقتصادی وسایلو څخه په ګټه اخستنی سره دیو یاڅو اقتصادی اهدافو ته‬
‫درسیدو په موخه ددولت له لوری عملی کیژی‬

‫اقتصادی سیاست هدفونه په الندی ډول دی‬

‫‪:۱‬کامل استخدام ‪:۲‬قیمتونو ثبات ‪:۳‬جاری اقتصادی وده ‪:۴‬دتادیاتو دبیالنس توازون ‪:۵‬پیسو‬
‫ارزشت ساتل ‪:۶‬عوایدو عادالنه ویش‬
‫اقتصادی سیاست وسایل ‪:‬دیوسلسله کمی او کیفی متحویلونو څخه عبارت دی چی د سیاست‬
‫طرحه کونکی دمطلوبو اقتصادی هدفونو السته راوړلو په مقصد په هغه کی تغیرات راوړی‬
‫اقتصادی وسایل عبارت دی‪ :‬له بانکی ربحه ‪،‬مالیی فیصدی دمزد او معاش اندازه قیمتونو سطحه‬
‫‪،‬او ګمرکی تعرفی دی‬
‫اقتصادی سیاست طرحه کونکی عبارت دی‪ :‬له (مقننه ‪،‬اجرایه‪،‬قضایه‪،‬مرکزی بانک او کاریګرو‬
‫اتحادیه څخه‬
‫اقتصادی سیاست مشخصات په الندی ډول دی‬
‫‪:۱‬دعلت سره مناسب وی ‪:۲‬دنظام او سیستم سره مطابق وی‬
‫اقتصادی نظام له طرفه ددولت اقتصادی سیاست ‪ ۲‬ساحی لری‬

‫‪:۱‬نظمی سیاست‪:۲‬جریانی سیاست‬

 ‫ترتیب کونکی محمدمعصوم «اشنا»‬

‫نظمی سیاست ‪:‬اقتصادی سیاست ته شکل ورکوی او داقتصادی فعالیتونو ته حدود او قواعد‬
‫ټاکی‬
‫جریان سیاست‪ :‬بیا داقتصادی سیاست هغه تدابیر په برکی نیس ی چی د اقتصادی جریان په‬
‫مستقیم او غیر مستقیم ډول تر تاثیر الندی نیس ی‬
‫نظمی سیاست قواعد ټاکی او جریانی سیاست دیو بازی حرکت سرته رسوی نظمی سیاست اوژد‬
‫محاله او جریانی سیاست لنډ محاله دی‬
‫حکمت په ‪ ۲‬دوله دی ‪:۱‬نظری ‪:۲‬عملی‬
‫عملی حکمت په ‪ ۲‬ډوله دی ‪:۱‬تدبیر منزل ‪:۲‬سیاست املدنی‬
‫سیاست په اړه ملړنی کتاب افالطون د(‪)Republic‬په نوم په ‪ ۴۴۴‬قمری کی یی لیکلی دی دا دکتاب‬
‫په شکل ندی لیکل شوی بلکی دافالطون او اتن داوسیدونکی ترمنځ دیو ډایلوګ په شکل لیکل‬
‫شوی وو‬
‫دوهم کتاب د(‪)Politics‬په نوم ارسطو لیکلی وو‬
‫خو مسلمان عاملانو بیا دالسیاسة االسالمیة په نوم یو ځانګړی فن جوړ کړی‬

‫دولت به الندی ډول رامنځته شو‬

‫‪:۱‬ټولنیز تړون ‪:۲‬ځواک نظریه ‪:۳‬پالرواکی نظریه ‪:۴‬الهی اصل نظریه‬
‫د ټولنیز تړون نظریه‪:‬‬
‫په انګلیس ي کې ورته ‪ Social contract Social contractSocial contract‬وایي‪ ،‬د دې نظریې پلویان‬
‫وایې کله چې انسان په ځمکه پل کېښود نه حکومت وو او نه هم دولت‪ ،‬ټولو خلکو په انفرادي توګه‬
‫د کوم واکمن پرته خپل ژوند تېراوو‪...‬د وخت په تیریدو سره د شخص ي ګټو په سر د دوی تر مینځ‬
‫جګړې کیدې‪ ،‬په یو کار کې به د یو کس ګټه وه‪ ،‬خو د بل کس به پکې تاوان وو‪.‬د دې لپاره چې د‬
 ‫ترتیب کونکی محمدمعصوم «اشنا»‬

‫خلکو د جګړو مخنیوی وش ي او داس ې یو نظام رامینځ ته ش ي چې د ټولوخلکو ګټه پکې خوندي وي‪،‬‬
‫نو ټولو یو تړون وکړ چې ټول به تر یو نظام الندې ژوند کوي‪،‬په دوی کې یو کس مشر وټاکل شو‬
‫او د ژوند لپاره یې ځانګړي قوانین غوره کړل چې همدې ته ټولنیز تړون نظریه وایي‪.‬‬
‫پالر واکي مور واکي نظریه‪:‬‬
‫در ییمه نظریه داده چې د دولت بنسټ له کورنۍ څخه پېلیږي ‪ ،‬د هرې ک ورنۍ يومشر وي او هغه‬
‫د خپلې کورنۍمشري کوي ‪ ،‬بيا څو کورنۍ سره يوشياو يو قوم ترې جوړش ي او خپل یو مشر وټاکي‬
‫او بيا څو قومونه سره راټول ش ي او د دولت‬
‫بنسټ کېږدي او په خپل منځ کې يو تن مشر کړي‬

‫سیاس ی نظامونه په ‪ ۳‬دوله دی‬

‫‪:۱‬شاهی ‪:۲‬اشراف واکی ‪:۳‬ولسواکی‬
‫شاهی سیاس ی نظام په ‪ ۴‬دوله دی‬
‫‪:۱‬مطلق العنان ‪:۲‬باچاهی شورا ‪:۳‬مذهبی ټولواکی ‪:۴‬دستوری باچاهی‬
‫اشراف واکی په ‪ ۶‬دوله دی‬
‫‪:۱‬پرولتاری حکومت ‪:۲‬نازی حکومت ‪:۳‬فاشیزم ‪:۴‬فیوډالزیم ‪:۵‬مذهبی اشراف واکی ‪:۶‬نژادی اشراف‬
‫واکی‬
‫مطلق العنان ټولواکي‬
‫ددې واکمني بنسټیزې ځانگړنې دادي چې په داس ې نظام کې پاچا د قان ون یا دستورپه منلو مکلف‬
‫نه وي ‪ ،‬بلکې د ده پاچايي شورا‬
‫د شاهي نظام دوهم ډول پاچايي شورا ده چې په انگريزي ژبه کې ورته " ‪" Counseling monarchy‬‬
‫وايي ‪ ،‬د دې لنډه پیژندنه داس ې ده چې په دې نظام کې به پاچا قانون په خپله جوړوي او د چارو‬
 ‫ترتیب کونکی محمدمعصوم «اشنا»‬

‫پرېکړي به هم دی کوي؛ خوله دې سره سره به له ځان سره یوه شورا هم ساتي او دقوانینو او‬
‫احکامو په پلي کولو او اجرائیه چارو پرمخ بېولو کې به ورسره مشورې کوي‪ .‬ژبه قانون وي‬

‫دستوری پاچایی‬
‫دستوري پاچايي دېته وايي چې پاچا به هرو مرو دستور یا قانون ته ژمن وي‬

‫اشراف واكي‬
‫اشراف واكي يوه تخريب کړل شوې کلمه ده چې له اشراف څخه اخیستل شوی دی‪ ،‬اشراف نیکانو‬
‫خلکو ته وايي ‪ ،‬کوم خلک چې په ټولنه کې د قدر ور خلک وي هغو ته اشراف ويل کیږي‬
‫نژادي اشراف واكي‬
‫نژادي اشراف واكي ته ( ‪Racial aristocracy‬وايي ‪ ،‬ددې مانا داده چې د واکمني کولو لپاره به یوزای‬
‫دیوې کورنۍ يا قوم غړي ټاکل کیږي‬
‫مذهبي اشرافي يا تيوكراس ي‬
‫مذهبي اشراف واکي چې تيو كراس ي ‪ Theocracy Theocracy Theocracy‬هم ورته وايي ‪،‬‬
‫تيوکراس ي په اصل کې يوه يوناني کلمه ده ‪ ،‬په يوناني ژبه کې ‪ Theo Theo‬خدای ته او ‪Cracy‬‬
‫"حاکميت ) واكمني ( ته وايي‬
‫فیوډالي نظام)فیوډالیزم(‬
‫د دې نظام فلسفه داس ې وه چې په حقيقت کې د حاکم او محکوم تړاو له ځمکي سره دی‪ ،‬څوک‬
‫چې دځمکي څښتن دی هغه حاکم او څوک چې له دې ځمکې څخه کار اخلي هغه محکوم دی؛‬
‫فسطائیت‪ ،‬یا فاشیزم‬
 ‫ترتیب کونکی محمدمعصوم «اشنا»‬

‫دایو سياس ي نظام دی چې دا ټالیې ديکتاتور مسوليني ‪ Mussolini Mussolini Mussolini‬يې‬

‫بنسټ ایښ ی دی‪ ،‬او دا کلمه هغه ایجاد کړې ده ‪.‬فاشیزم )‪ ) Fascism) Fascism‬یوناني كلمه ده‬
‫چې له فاست څخه اخیستل شوې ده او داد عربي ژبې له فأس " څخه ماخوذ ده چې تبرگي ته وايي‬
‫د دی نظام شالید دادی چې په لومړۍ نړیواله جگړه کې ایټاليا ته ډېر زیان اونښتی و ‪ ،‬که څه هم‬
‫هغه جگړه اتحادیانو کټلې وه ‪ ،‬او جرمني ته يې ماتې ورکړې وه‬
‫نازي واکمني‬
‫له مسولينې وروسته په جرمني کې هټلر هم همداس ی فاشیزم غوره کړ ‪ ،‬د نوموړي فلسفه کټ مټ‬
‫هغه وه کومه چې د مسولینی وه ‪ ،‬هغه هم همد اویل چی حکومت ياني مشرتابه هر څه دی فردهیڅ‬
‫هم نه دی ؛ خو ده له فاشیزم سره سره یو بل ش ی هم زیات کړ چې هغه ته تاسو نژادي قوم پرستي‬
‫ویالی ش ئ‪ .‬د هتلر فلسفه داوه چې پر نړۍ د واکمنۍ حق يوازي داريايي قومونو دی یوازې هغوی‬
‫باید پر نړی و اکمن وي ‪ ،‬نو ځکه هتلر د سامي نسل ولسونو سخت مخالف و ‪ ،‬له همدې امله‬
‫هغه دا قانون پاس کړ چې سامي نسلونه بايد له نړی څخه ورک کړل ش ي‪ ،‬دهتلر د ژوند یوازینی‬
‫ارمان دا و چې تر څو مې دنړۍ له مخ څخه د سامي نسلونو واکمني له منځه نه وي وړې تر هغو به‬
‫زه جگړه کوم‪.‬‬
‫پرولتاري یا کارگر حکومت‬
‫دا په حقیقت کې دکمونیست رژیم دویم نوم دی او ددې نظام بنسټ د کا رل مارکس پر نظریاتو‬
‫والړ دی ‪ ،‬د نوموړي له نظریاتو څخه یوه مهمه نظریه هغه ده چې دوی ورته شخره ییزه ماده پالنه‬
‫‪Dialectical Materialism‬وايي ‪ ،‬د دې نظريې څښتنان دا وايي چې دنړۍ له پیل نه تر اوسه‬
‫پورې د دنیا انسانان په د وه ډلووېشل شوي ‪ ،‬يوه ډله پاچا ‪ ،‬امیران ‪ ،‬شتمن خلک او چارواکي‬
‫دي‪ ،‬او دوهمه ډله خواريکښ عوام دي که هغه مزدور او که کرونده گروي ‪ .‬لومړۍ ډلې ته دوی‬
‫بورژوا وايي او دوهمې ته پرولتاریه دکارگرانو طبقه وايي‬
‫ولسواکي)دیموکراس ي(‬
 ‫ترتیب کونکی محمدمعصوم «اشنا»‬

‫د ولسواکي توری دانگریزی له ( ‪ ) Democracy‬څخه ترجمه شوی او په انگریزی کی هم داتوری‬

‫دیوناني ژبي څخه اخیستل شوی دی ‪ ،‬په يوناني ژبه کې) ‪ ) Demi‬ولس ته وايي او ( ‪ ) Crecy‬واکمني‬
‫ته وايي جمهوریت مانا دا شوه چې داس ې حکومتي نظام چې ولس یا د ولس رایه په يو ډول نه يو ډول‬
‫د پالس ي جوړولو له پاره بنست و گرځول ش ي‬
‫اقتصادی سیاست ‪:‬له هر هغه قضدی سیاست څخه عبارت دی چی داقتصادی وضعیت دبدلولو‬
‫لپاره له یو یا څو اقتصادی وسایلو څخ په ګټه اخستنی سره یو یا څو اقتصادی اهداف ته درسیدو‬
‫په موخه ددولت له لوری عملی ش ی‬
‫اهداف دی پوشتنی ته ځواب وایی چی زموژ اقتصادی سیاست دڅه ش ی غوشتونکی دی ؟‬
‫‪:۱‬اهدافو کالسیک مثلث (ازادی ‪،‬عدالت ‪،‬هوساینه )‬
‫‪:۲‬اهدافو جادویی مثلث (استخدام ‪،‬پولی ثبات ‪،‬تادیاتو بیالنس )‬
‫‪:۳‬اهدافو جادویی مربع )استخدام ‪،‬پولی ثبات ‪،‬تادیاتو بیالنس‪،‬اقتصادی وده )‬
 ‫ترتیب کونکی محمدمعصوم «اشنا»‬

‫اقتصادی سیاست وسایل ‪:‬دیو سلسله کمی او کفی متحویلونو څخه عبارت دی چی دسیاست‬
‫طرحه کونکی یی دمطلوبو اقتصادی پایلو دالسته راوړلو په خاطر په هغه کی تغیرات راوړی لکه‬
‫‪:‬معاش ‪،‬مالیی فیصدی ‪،‬بانکی ربحه‬
 ‫ترتیب کونکی محمدمعصوم «اشنا»‬

‫اقتصادی سیاست طرحه کونکی عبارت دی له ‪:‬موسیس ی ‪،‬خلګ ‪،‬دولت او سازمانونه‬

‫چی دغه طرحه کونکی په خاص مفهوم سره عبارت دی له مقننه ‪،‬اجراییه ‪،‬مرکزی بانک او قضایه‬
‫قوی څخه‬
‫په عام مفهوم سره عبارت دی کارګران ‪،‬اتحادیی‪،‬ګوندونه او تصدی‬
‫اقتصادی سیاست مشخصات عبارت دی له ‪:۱‬علت سره به مناسب وی ‪:۲‬نظام سره به مطابقت‬
‫لری‬
‫د اقتصادي نظم او طرف له وجهې نه د دولت د اقتصادي سیاست دوې ساحې وجود لري‬
‫‪ - ۱‬نظمي سیاست ‪:‬نظمي سیاست اقتصادي نظام ته شکل ورکوي او د اقتصادي فعالیتونو‬
‫لپاره حدودي قواعد‬
‫تعین کوي‬
 ‫ترتیب کونکی محمدمعصوم «اشنا»‬

‫‪ -۲‬جریاني سیاست ‪:‬جریاني سیاست د اقتصادي سیاست هغه تدابیر په برکې نیسيچې د هغه‬
‫په وسيله د اقتصاد‬
‫په جریاني عملیه کې مداخلې صورت نیولی او اقتصادي جریان ئې په مستقيمه او يا غیر‬
‫مستقیمه توګه تر خپل تاثیر الندې راوستلی دی‪.‬‬
‫هدف ته د رسيدولو له وجهې کوالی شو د مجموعي تقاضا او مجموعی عرض ی سیاست یو له‬
‫بله سره جال کړو‪.‬‬
‫‪ -۱‬مجموعي تقاضا ‪:‬په مجموعي تقاضا کې د تغیراتو په وسیله اقتصادي اهدافو ته رسیدل‪.‬‬
‫‪ -۲‬مجموعي عرضه ‪:‬په مجموعي عرضه کې د تغیراتو په وسیله اقتصادي اهدافو ته رسیدل‪.‬‬
‫ملی اقتصاد دتیوریانو وظیفه عبارت ده له ‪:‬واقعتونو لټول ‪،‬دعلت او معلول ترمنځ رابطه معلومول‬
‫‪،‬ضروریاتو کشف کول‬

‫ملی اقتصاد تیوریانی ‪:‬یو تشریحی او توضیعی علم دی چی دهغه په موخه دعلت او معلول درابطی‬
‫وړاندی کول او داقتصاد تاثیراتو توضیع کوی‬

‫اقتصادی سیاست وظیفه عبارت ده له ‪:‬دملی اقتصاد دتیوریانو له موجوده قوانینو څخه استفاده‬
‫کول دی‬
‫اقتصادی سیاست ‪:‬دملی اقتصاد دتیوری دپرنسپونو په نظر کی نیولو سره اقتصادی حالت‬
‫تشخیصوی‬

‫ملی اقتصاد او ملی اقتصاد تیوری ترمنځ اړیکه عبارت ده له ‪:‬هغه څه چی دملی اقتصاد په تیوری‬
‫کی معلول دی په اقتصادی سیاست کی هدف دی او هغه څه چی په ملی اقتصاد په تیوری کی علت‬
‫دی په اقتصادی سیاست کی وسیله بلل کیژی‬

‫دملی اقتصاد تیوری او اقتصادی سیاست اړیکه‬

 ‫ترتیب کونکی محمدمعصوم «اشنا»‬

‫اقتصادی تیوری ‪:‬دتولیدی سکتور ضعف یی یو علت کیدایی ش ی‬

‫اقتصادی تیوری ‪:‬دتادیاتو دبیالنس دکسر ملنځه وړل او تعادل ته رسول یو هدف دی‬
‫اقتصادی سیاست ‪:‬تولیدی سکتور او اقتصادی ودی په وسیله دتادیاتو دبیالنس کسر کمیژی چی‬
‫دایو وسیله ده‬
‫اقتصادی تیوری ‪:‬داقتصادی متحویلونو ترمنځ داړیکو تشریح ته وایی‬
‫اقتصادی سیاست ‪:‬داقتصادی وضعیت دتغیر لپاره یو اقدام دی چی دپالیس ی جوړونکو له خوا په‬
‫الره اچول کیژی‬

‫اقتصادی سیاست موضوع ‪:‬اقتصادی سیاست له ټولو هغو هڅو تدابیرو او اقداماتو څخه‬
‫عبارت دی چی په یو ساحه کی داقتصادی حوادثو او پیشو دجریان دټاکلو په موخه نیول کیژی‬
‫سکتوری اقتصاد ‪:‬کله چی هڅی او تدابیر دیوسیمی داقتصاد له یو ټاکلی رشتی سره اړیکه ولری‬
‫دسکتوری سیاسته به نوم یادیژی‬
‫اقتصادی سیاست دتیوری دتحقیق او مطالعی وړ موضوعات الندی مسایلو ته وړ شاملیژی‬

‫‪:۱‬انسان داقتصادی فعالیتونو دمرکز په حیث‬

‫‪:۲‬اقتصادی جوړشت‬
‫‪:۳‬رابطی دنوعیت ټاکنی‬
‫‪:۴‬اقتصادی جریان تنظیم‬
‫اقتصادی سیاست ماهیت او مفهوم ‪:‬اقتصادی نظریاتو دبشر ټولنی له اړتیاو څخه سرچینه‬
‫اخستی ده او د ټولنیز ژوند داسانتیاو رفاه ‪،‬نظم او نورو لپاره ضروری بلل کیژی‬
 ‫ترتیب کونکی محمدمعصوم «اشنا»‬

‫اقتصادی سیاست میتودونه ‪:‬اقتصادی پیش ی د‪ ۱۱‬پیړی دتجربو په اساس دفرضیی په شکل‬
‫رامنځته شوی ځکه چی هره اقتصادی پیشه یو ټولنیزه یاهم فردی پدیده ده چی له انسانانو لخوا‬
‫سرچینه اخلی‬
‫اقتصادی سیاست میکانیزم او اړتیا ‪:‬اقتصادی فعالیتونه په محیطی او طبیعی مناسباتو کی‬
‫دټولنیزی پوهی او توانایی په واسطه سرته رسیژی‬
‫لکه ورسته پاته او پرمختللی هیوادونو کی اقتصادی پالیس ی دالندی نسبتونو په اساس کنترولیژی‬

‫‪:۱‬طبیعی نسبتونه ‪:۲‬نفوس ی نسبتونه ‪:۳‬تخنیکی نسبتونه ‪:۴‬سرمایوی نسبتونه ‪:۵‬اندازی او اړتیا‬
‫‪:۶‬ټولنیز نسبتونه‬
‫اقتصادی نظام سیاست ‪:‬دغه سیاست کی مهم پوشتنه داده چی کوم رهبری کونکی اقتصادی‬
‫سیستم باید دعامالنو انفرادی پروګرامونه یو له بله سره همغژی کړی ؟‬
‫نظام ‪:‬دمنظمو عناصرو مجموعه ده چی دهغه په منځ کی رابطی شتون ولری او یو هدف لرونکی‬
‫وی‬

‫اقتصادی نظام ‪:‬یو چوکاټ دی چی دهغه به داخل کی اقتصادی واحدونه (کورنی ‪،‬تصدی )او دولت‬
‫خپل اقتصادی فعالیتونه دمعینو قواعدو او مقرراتو مطابق مخته وړی‬
‫اقتصادی مشکالتو دلری کولو لپاره داقتصادی نظامونو څخه استفاده کیژی او دقتصاد اساس ی‬
‫پوشتنو ته ځواب وایی‬
‫اقتصادی اساس ی پوشتنی په الندی ډول دی‬
‫‪:۱‬تصمیم نیونکی پوشتنه ‪:۲‬فعالیتونو دتنظیم پوشتنه ‪:۳‬اقتصادی فعالیتونوددوام پوشتنه‬
‫‪:۴‬مالکیت دنظام پوشتنه‬
 ‫ترتیب کونکی محمدمعصوم «اشنا»‬

‫اقتصادی سیاست علم ‪:‬دغه پوهه داقتصادی سیاست دمخطلیفو نظرونه څخه بحث کوی دغه‬
‫علم هڅه کوی چی لومړی دکتنی وړ واقعات چی دکار په وخت کی الس ته راځی په منظم ډول بیان‬
‫او درجه بندی کړی‬
‫اقتصادی سیاست انګیزیپه الندی ډول طبقه بندی کیژی‬

‫‪:۱‬ایډیالوژی ‪:۲‬ګټی او عمومی مصلحیتونه ‪:۳‬اړین فشارونه‬

‫اقتصادی سیاستونو دشه درک کولو لپاره باید ‪ ۴‬مرحلی موجودی وی‬
‫‪:۱‬پالن جوړونه ‪:۲‬تصمیم نیونه ‪:۳‬اجرا او تطبیق ‪:۴‬نظارت کول‬

‫د اقتصادي نظام سیاست‬

‫•هر هغه اقتصاد چې په هغه کې کار ويشل شوي وي‪ ،‬يوه داس ې اقتصادي نظام ته اړتيالري‬
‫چې په هغه کې په معقول او منطقي ډول اقتصادي عمليي ترسره ش ي او په ښه ډول دامتعې‬
‫دكمښت ستونزه تريوه حده پوري حل کړي‪.‬‬
‫اقتصادي نظام د یوې ټولنې مجموعي اقتصادي قواعدو ته شاملیږي‪.‬‬
‫د دې سربیر چې اقتصادي قواعدو ته شاملیږي‪ ،‬حقوقي او اساسيعناصرهم په بر کې نیس ي‪.‬‬
‫‪:‬د فعالیتونو د تنظیم یا انسجام پوښتنه‬
‫د فعالیتونو تنظیم یا انسجام د بازاریا ‪. invisible hand‬په وسیلهسره کیږي‬

‫‪:‬د اقتصادی فعالیتونو د دوام پوښتنه‬

‫د فعالیتونو دوام یا اقتصادي رشد د رقابت په وسیله باندې تنظیم کیږي‪.‬‬
‫د مالکیت د نظام پوښتنه‪:‬‬
‫د تولید د عواملو مالکیت په خلکو پورې مربوط دی‪.‬‬
 ‫ترتیب کونکی محمدمعصوم «اشنا»‬

‫په افغانستان کې د ظاهر شاه په دور کې مختلط نظام مروج وو‪ ،‬د ‪ ۱۷۹۱‬م کال په کودتاسره‬
‫محدود او ‪ ۱۷۹۱‬م کال په کودتاسره بیخي له مینځه والړ‬
‫بازاراقتصادونه په الندی ‪ ۴‬ډوله دی‬
‫‪:۱‬ددولت له مداخلی پرته ‪:۲‬دولت له مداخلی سره ‪:۱‬خصوص ی او دولتی ګډی مداخلی سره‬
‫‪:۴‬سوسیالستی نظامونه‬
‫په مختلط اقتصادی نظام کی دولت په الندی ساحو کی فعال وی‬
‫‪:۱‬دیو حقوقی نظام منځته راوړل ‪:۲‬اجتماعی نظام منځته راوړل ‪:۱‬معینو برخو تنظیمول‬
‫‪:۴‬عمومی اقتصادی توازن تامینول‬

‫ددولت مالی اقتصادی نظام‬

‫په معمولی مفهوم سره ددولت مالی اقتصاد یا عامه اقتصاد ددولت دمالی او پولی وسایلو تهیه‬
‫او اداره او کاراچول په برکی نیس ی‬
‫په پراخ مفهوم سره ددولت مالی اقتصاد یا عامه اقتصاد ‪:‬ددولت مالی اقتصاد دشتمنی‬
‫اقتصاد او دولتی تشبثاتی فعالیتونه به برکی نیس ی‬
‫ددولت مالی اقتصاد خپل هدف ته رسیدو لپاره الزم پولی او مالی وسایل دتهيی او تدارک وظیفه‬
‫په غاړه لری‬
‫ددولت مالی اقتصاد یواځنی هدف دټولنی دټولو وګړو لپاره دګټی اعظمی کول دی‬
‫ددولت مالی اقتصادی نظام په مرکنتلیستانو کی‬
‫دمرکنتلیستانو په نظام کی ددولت داقتصادی سیاست مهم هدف دتجارتی بیالنس مثبت والی‬
‫وی چی ددی کارلپاره دولت الندی کارونه ترسره کول‬
 ‫ترتیب کونکی محمدمعصوم «اشنا»‬

‫‪:۱‬دولتی تصدی جوړول ‪:۲‬خصوص ی تصدیو تشویق ‪:۱‬دخامو موادو صادرات بندول ‪:۴‬په‬
‫صنعتی محصوالتو لوړی تعرفی‬
‫برتانیا او هالنډ خارجی تجارت ‪،‬کشتی چلول او استعمارسیاست په واسطه تجارت ته توسعه‬
‫ورکوله‬
‫فرانسه کی دولت داخلی تجارت او صنایعو ته زیاته توجع وکړه‬
‫املان هیواد بیا دنفوسو دتکثیرسیاست غوره کړی‬
‫په لیبرال اقتصادی نظام کی ددولت مالی اقتصادی نظام‬
‫لیبرال اقتصادی نظام مهمه غوشتنه دا وه چی دولت باید په اقتصادی امور کی الس وهنه‬
‫ونکړی ددوی فلسفه داوه چی افراد کوالی ش ی خپله رفاه به بهترینه توګه تامین کړی‬

‫لیبرال نظام مهم طرفدارلزالی نظردرلودی چی (دولت باید په اقتصادی ساحه کی تولید ترسره‬
‫نکړی بلکی اقتصادی نظام دتامین په خاطرانتظامی وظایف اجرا کړی )‬
‫په پالن شوی مرکزی اقتصادی نظام کی ددولت مالی اقتصاد‬
‫‪:۱‬پدی نظام کی تولیدی وسایل دولتی وی ‪:۲‬اجتماعی محصول زیاته برخه په دولت پوری اړه‬
‫لری ‪:۱‬قیمتونه ددولت له لوری ټاکل کیژی‬

‫پدی نظام کی مستقیم مالیات ددولتی تصدیو څخه ددولت دمالیاتی عوایدو دستون فقرات‬
‫جوړوی دغه مالیات بیا په ‪ ۲‬ډوله دی‬
‫‪:۱‬هغه مالیات چی دتصدی په تولید او خدماتی تصدیو په خدماتو باندی وضعه کیژی‬
‫‪:۲‬هغه مالیات چی دتصدیو دتولیداتو ترڅنګ دتصدیو په مفاد هم وضعه کیژی چی دی ډول‬
‫مالیاتو ته دوه کاناله مالیات ویل کیژی‬
 ‫ترتیب کونکی محمدمعصوم «اشنا»‬

‫په مرکزی پالن شوی نظام کی مالیات په قیمتونو پوری اړه نلری بلکی قیمتونه دمالیاتو لوړالی‬
‫ټاکی یعنی قیمت او عواید دولت ټاکی په پالن شوی مرکزی نظام کی ددولت بودیجه‬
‫ددولت بودیجه په پالن شوی مرکزی پالن کی دمالی سیستم یو عمده برخه ده او ددولتی داریی‬
‫څخه تمویل کیژی او دبودیجی کسراو مازاد ډیرکم یا بیخی نه پکی واقع کیژی‬
‫دولت دبودیجی په مرسته اقتصادی پیش ی او عملیه دپالن مطابق کنترول او رهبری کوی‬

‫په مخطلط اقتصادی نظام کی ددولت مالی اقتصاد‬

‫مخطلط اقتصادی نظام دلیبرال اقتصادی نظام یو تعدیل شوی شکل دی چی په ‪ ۱۷‬پیړی کی‬
‫املان کی رامنځته شوه پدی نظام کی ددولت سربیره شخص ی ملیت قانونی جوازلری دمرکزی‬
‫پالن شوی نظام لرونکی هیواد پرته نور په ټولو هیوادونه کی شاملیژی‬

‫د مخطلطل اقتصادی نظام کی د دولت مداخله هرهیواد ته فرق کوی خو اندازه یی دولتی‬
‫بودیجه ټاکی‬
‫دمختلط نظام درامنځته کیدو عوامل په الندی ډول دی‬
‫‪:۱‬له صنعتی انقالب ورسته دزیاتو بحرانونو راتګ ‪:۲‬بیکاری زیاتوالی ‪:۱‬دکارظاملانه شرایط‬
‫‪:۴‬ماشومانو باندی کار‬
‫والتراويكن دیو موثر رقابتي نظام دمنځته راوړلو لپاره اصول وړاندي کړيدي چي عبارت دي‬
‫له‪:‬‬
‫‪:۱‬سازمان اصول ‪:۲‬انتظامی اصول‬
‫سازمان اصول‬

‫‪:۱‬دقیمتونو رقابتی سیستم ‪:۲‬پیسو ارزشت ثبات ‪:۱‬قرارداد ازادی ‪:۴‬کارازادی‬

‫انتظامی اصول‬
 ‫ترتیب کونکی محمدمعصوم «اشنا»‬

‫‪:۱‬انحصارمخنیوی ‪:۲‬منونکی مالیاتی سیاست وضعه کول ‪:۲‬کارشرایط دماشومانو او‬

‫شځینو لپاره اسانه کول‬

‫ددولت مالی اقتصاد په اسالمی اقتصادی نظام کی‬

‫اسالمی حکومت په اقتصاد کی دپراخ ملکیت او اختیارلرونکی دی ټولی اقتصادی منابع چی‬
‫دټولنی ګټه په هغه کی رانغشتی وی په اسالمی حکومت پوری اړه لری‬
‫اسالمی حکومت دنظارت څخه هدف په طبیعی حالت کی دټولنی وګړو ته اقتصادی ازادی‬
‫ورکړی ده او دخصوص ی سکتور او حکومت په اقتصادی فعالیتونو باندی نظارت کوی‬
‫اسالمی حکومت دنده عبارت ده له ‪:‬بی عدالتی ملنځه وړل ‪،‬اقتصادی ثبات رامنځته کول‬
‫‪،‬انحصارمخنیوی ‪،‬ټولګټو موسیسو جوړول‬

‫اسالمی حکومت عمده دندی په الندی ډول دی‬

‫‪:۱‬غربت ملنځه وړل ‪:۲‬پیسو ارزشت ساتل ‪:۱‬قانون پلی کول ‪:۴‬امنیت ساتل ‪:۵‬ټولنیزه رفاه‬
‫رامنځته کول ‪:۶‬اړیکی جوړل‬
‫مالی وسایل په اسالمی حکومت کی دیو وسیلی په توګه ټول شرعی اهدافو ه درسیدو په حیث‬
‫ددنیوی او اخروی ګټو تامینول او راتلونکی نسل اړتیا پوره کول لپاره په کاروړل کیژی‬

‫اسالمی دولت عایداتی منابع عمدتا په ‪ ۲‬کټګوریو ویشل شوی دی‬

‫‪:۱‬ثابت او اولی مالیات ‪:‬هغه مالیات دی چی دهغه نسبت ‪،‬مقداری‪،‬وضعه کولو وخت او‬
‫مجموعه یی دشریعت لخوا ټاکل شوی وی لکه ‪:‬زکات ‪،‬خمس ‪،‬میراث ‪،‬خراج او صدقه‬
‫‪:۲‬حکومتی یا متغیرمالیات ‪:‬هغه مالیات دی چی داسالمی حاکم لخوا په خاصو شرایطو کی‬
‫وضع کیژی دهغو لپاره په شریعت کی خاص نسبت ‪،‬مقدارندی ذکرشوی بلکی دټولنی‬
‫ضروریاتو تابع دی لکه ‪:‬عوایدو السته راوړنه ‪،‬معدنونه ‪،‬سیندونه‬
 ‫ترتیب کونکی محمدمعصوم «اشنا»‬

‫دنیو لیبرال په اساس دبازار اقتصاد دټینگښت تضمین او تأمین لپاره النديشرطونهضروري‬
‫دي‪:‬‬
‫‪.1‬دتوليد او توزیع په وسايلو باندي دشخصيملکیت موجودیت‪.‬‬
‫‪.2‬په بازار کي دقيمتونو ازاد تأكل او د پالن گذاري دغیر متمرکز سیستم موجودیت‪.‬‬
‫‪.3‬د بازار اقتصادي سيستم به د رقابت په اساسوالړ وي‬

‫دبازار د اقتصاد په کلي رهبري شوي سيستم کې د نظام سیاست‪:‬دبازاراقتصاد په کانژاکتوری‬

‫نوساناتو پوری تړلی دی چی کیدای ش ی دبیکاری او یا دبی حده رونق سبب وګرځی‬
‫په کلی ډول درهبری شوی بازاراقتصاد او دبازاراو کانژانکتوری کلی سیاست ګډ استعمال دی‬
‫دكلي رهبري په کانژانکتوری سیاست کي اصلي خبره داده چې د عمومي اقتصاد پرمختیا ته‬
‫داس ي شكل وركړي چي څلور ګوني اهدافو)پوره ازادي‪ ،‬پولي ثبات‪ ،‬مناسبه وده او د تادیاتو‬
‫د بیالنس توا زن (ته نژدي شو‪.‬‬
‫په کلي رهبري شوي اقتصاد کې هدف دادي چې اقتصاد یوه پایدار پرمختگ ته رهنمايي کړي‪،‬‬
‫دليبرال د بازار په نظام کې رقابت دفردي آزادي دتحرك دتضمین او دقدرت محدودونکي‬
‫عمومي عامل ګڼل كیږي‬

‫کلي پالن جوړونه د دی لپارهضروري تیوري بلل کیږي چې اقتصادي پرمختیا له مخکي څخه‬
‫اټکل ش ي او دکانژانکتوری اهدافو په واقعي ډول په ټاکلي مقداري شوي شكل باندي رقابت‬
‫وکړی او په هدفمند ډول له مخکي څخه ټاكل شوى شاخصونو لکه پانګونيد مزدونو‬
‫مصرفولو او نورو ته السرس ي وش ي‪.‬‬
 ‫ترتیب کونکی محمدمعصوم «اشنا»‬

‫مالی پالیس ی‬
‫هغه پالیس ی ده چی دولت دعوایدو او مصارفو ته راجع کیژی او دهغه په وسیله اقتصادی‬
‫حالت ترتاثیرالندی راولی‬
‫مالی پالیس ی دجان منار کینزله نظریاتو څخه سرچینه اخلی ځکه هغه استدالل کوی چی‬
‫دولت باید دتجارتی سایکل او اقتصادی تنظیم کوی دغه تیوریانی دلوی بحران ‪ ۱۷۲۷‬تر‬
‫‪ ۱۷۱۷‬پوری مطرح شوی‬

‫مالی پالیس ی اهداف‬

‫‪:۱‬کامل استخدام ‪:۲‬مجدد توزیع ‪:۱‬انفالسیون کنترول ‪:۴‬اقتصادی وده‬
‫مالی پالیس ی وسایل‬
‫مالی پالیس ی دعملی کولو لپاره دوه ډوله عنعنوی وسایل لری‬
‫‪:۱‬دولتی مصارف ‪:۲‬مالیات‬
‫‪:Payroll tax‬دا هغه مالیه ده چی دکارمند له معاش څخه دکارفرما لخوا ګرځول کیژی او‬
‫دولت ته تادیه کیژی‬

‫مترقی مالیات ‪:‬هغه مالیات دی چی دمالیاتو اندازه دعوایدو په زیاتیدو سره زیاتیژی او برعکس‬
‫دمالیاتو نهایی نرخ ‪:‬هغه مقداری اضافی مالیه ده چی دهری اضافی واحد افغانی په ترالسه کولو‬
‫سره تادیه کیژی‬

‫متناسب مالیات ‪:‬هغه مالیات دی چی په ټولو خلګو باندی یو ډول وضعه کیژی بغیرله دی چی‬
‫دهغو عوایدو ته نظر وش ی‬
‫نزولی مالیات ‪:‬مالیات پدی سیستم کی شکته عواید لرونکی زیات مالیات تادیه کوی نظرلوړو‬
‫عواید لرونکو ته‬
 ‫ترتیب کونکی محمدمعصوم «اشنا»‬

‫‪:Corporate income tax‬هغه مالیه ده چی دفدرالی او ایالتی اداری لخوا دګټی به سره اخستل‬
‫کیژی‬

‫مالی پالیس ی ډولونه‬

‫‪:۱‬مالی انبساطی پالیس ی ‪:۲‬مالی انقباظی پالیس ی‬
‫مالی انبساطی پالیس ی ‪:‬هغه پالیس ی ده چی دمجموعی تقاضا سطحه لوړوی ددولتی مصارفو‬
‫دزیاتوالی او دمالیاتو دکموالی په وسیله انبساطی پالیس ی عملی کیژی‬

‫انقباض ی پالیس ی ‪:‬هغه پالیس ی ده چی دولت مصارف کم او مالیات زیات کړی ترڅو اقتصادی‬
‫فعالیتونو کرار کړی‬

‫احتیاطی مالی پالیس ی ‪:‬هغه وخت مطرح کیژی چی دولت دنوی قانون په اساس دمصارفو او‬
‫مالیاتو سطحه په شکاره توګه تغیر کړی‬
‫احتیاطی مالی پالیس ی عملی ستونزی‬
‫‪:۱‬مالی پالیس ی او دسود نرخ ‪:۲‬مالی پالیس ی دتبادیلی نرخ او تجارتی بیالنس ‪:۱‬ناپایداره دولتی‬
‫پورونه ‪:۴‬انفالسیون ‪:۵‬زمانی تاخیر‬
‫مالی پالیس ی او دسود نرخ ‪:‬مالی پالیس ی یوازی تقاضا تراغیزی الندی نه راولی بلکی دسود نرخ‬
‫باندی هم اغیزی کوی کله چی دولت قرض ته تقاضا زیاته شوه سود نرخ هم ورباندی لوړیژی‬
‫مالی پالیس ی دتبادیلی نرخ او تجارتی بیالنس‪:‬مالی محرکه قوه دسود نرخ زیاتوالی سبب کیژی‬

‫ناپایداره دولتی پورونه‪:‬دبودیجی زیات کسردپورونو دزیاتوالی سبب کیژی او دا ناپایداری ته الره‬
‫هواره وی‬
‫مالی پالیس ی زمانی تاخیر‪:‬مالی پالیس ی په ډیرځنډ سره ترسره کیژی‬

‫پولی پالیس ی په ‪ ۲‬ډوله دی‬

 ‫ترتیب کونکی محمدمعصوم «اشنا»‬

‫‪:۱‬پولی انبساطی پالیس ی ‪:۲‬پولی انقباض ی پالیس ی‬

‫پولی انبساطی پالیس ی ‪:‬هغه پالیس ی ده چی په اقتصاد کی دپیسو عرضه ریاته ش ی دبیکاری‬
‫ملنځه وړلو او بحران مخنیوی لپاره تری استفاده کیژی‬
‫پولی پالیس ی دتطبیق لپاره مرکزی بانک الندی وسایلو څخه استفاده کوی‬

‫‪:۱‬بازارکی مداخله ‪:۲‬حداقل ذخایر ‪:۱‬تنزیل نرخ تغیر‬

‫پولی انقباض ی پالیس ی ‪:‬هغه پالیس ی ده چی په اقتصاد کی دپیسو عرضه کمه ش ی او‬
‫دانفالسیون دکنترول لپاره تری استفاده کیژی‬
‫پولی پالیس ی دتطبیق لپراه مرکزی بانک له الندی وسایلو څخه استفاده کوی‬

‫‪:۱‬په ازاد بازارکی عملیات ‪:۲‬حداقل ذخایرو تغیر ‪:۱‬دتنزیل نرخ تغیرات‬
‫پولی پالیس ی په وړاندی تغیرات په الندی ډول دی‬
‫‪:۱‬اوژد او متغیرځنډ ‪:۲‬اضافی ذخایر ‪:۱‬دپیسو ددوران سرعت ‪:۴‬بیکاری او انفالسیون‬

‫اقتصادی ودی سیاست ‪:‬ددولت داقتصادی سیاست ټول هغه تدابیرپه برکی نیس ی چی‬
‫داوژدی مودی لپاره دسرانه ناخالصو تولیداتو دزیاتوالی په هدف ترسره کیژی‬

‫دودی دسیاست وسایل ‪:‬‬

‫‪:۱‬علمی تحقیقاتو په اساس ‪:۲‬زیربناو په اساس ‪:۱‬سرمایه ګذاری په اساس ‪:۴‬معیاری موډل‬
‫په اساس ‪:۵‬دولت مالی سیاست په اساس‬
‫افغانستان اقتصادی وده ‪ ۱۱۷۱:‬کی دافغانستان اقتصادی وده ‪ ۱‬فیصده پیشبینی شوی ده‬
‫دغه وړاندوینه په زرعت بخش کی وه‬
‫‪ ۱۱۱۲‬تر‪ ۱۱۷۱‬پوری افغانستان اقتصادی وده ‪ ۷،۴‬فیصده اټکل شوی وو چی بهرنیو مرستو‬
‫زیاته کړی وه‬
 ‫ترتیب کونکی محمدمعصوم «اشنا»‬

‫‪ ۱۱۷۱‬څخه تر‪ ۱۱۷۹‬پوری د‪ ۷،۴‬څخه تر‪ ۲،۱‬فیصده پوری راورسیده عمده علتونه‬
‫داقتصادی ودی دکموالی بهرنیو مرستو کموالی وواو خاریجانو وتل وو‬
‫افغانستان دتجارت دلویو شریکانو اقتصادی وده په اوسط ډول سره ‪۴‬فیصده ده خو دچین‬
‫او هند اقتصادی وده ‪ ۶،۶‬او ‪۹،۴‬فیصده ترمنځ ده پداس ی حال کی چی عربستان او انګستان‬
‫‪ ۱،۶‬او ‪ ۱،۹‬ده‬
‫پولی پالیس ی ‪:‬دمرکزی بانک مهمه دنده ده چی دیو هیواد پولی پالیس ی تطبیق کوی او دپیسو‬
‫عرضه او تقاضا مخته وړی‬
‫پولی پالیس ی اهداف په الندی ډول دی‬
‫‪:۱‬انفالسیون کنترول ‪:۲‬بیکاری کمول ‪:۱‬اقتصادی وده ‪:۴‬سود نرخ هڅول‬

‫پولی پالیس ی وسایل په الندی ډول دی‬

‫‪:۱‬ازاد بازارعملیات ‪:۲‬حداقل ذخایر ‪:۱‬تنزیل نرخ تغیر‬
‫ازاد بازارعملیات یا ( ‪:)o m o‬مرکزی بانک یی دانفالسیون کنترول ‪،‬سود نرخ ‪،‬پیسو عرضه او‬
‫سیالت په یو اقتصاد کی ساتی‬
‫مرکزی بانک چی کله ( ‪ )omo‬کوی نو الندی ‪ ۲‬اساس ی اقدامات ترسره کوی‬
‫‪:۲‬بانک باندی باڼدونه پلورول‬ ‫‪:۱‬له بانک څخه بانډونه اخستل‬
‫بانکونو څخه بانډونه اخستل ‪:‬کله چی بانک دولتی بانډونه پلوری معموال اقتصاد په رکود‬
‫حالت کی وی او بیکاری په زیاته اندازه وی پدی سره پیس ی خصوص ی بانکونوته انتقالیژی‬

‫بانکونو باندی دولتی بانډونو پلورل ‪:‬مرکزی بانک دولتی بانډونه هغه وخت پلوری چی کله‬
‫هیواد کی انفالسیون حالت وی ددی الری مرکزی بانک پیس ی اخلی او انفالسیون کنترولوی‬
‫سود نرخ پکی کمیژی‬
 ‫ترتیب کونکی محمدمعصوم «اشنا»‬

‫په ضروری ذخایرو کی بدلون ‪:‬دپولی پالیس ی دوهمه الره دمرکزی بانک دضروری ذخایرو بدلون‬
‫دی‬
‫ضروری ذخایر‪:‬هربانک ته دډیپوزیټ کیدونکی پیسو سلنو ده به قانونی تو ګه یی باید بانک په‬
‫نقدی تو ګه له ځان سره وساتی او یا یی مرکزی بانک ته ډیپوزیټ کړی‬

‫کله چی دبانک څخه زیات ذخایر ساتل غوشتنه وکړی پدی سره بانک کی پیسو هغه سلنه‬
‫کمیژی چی بانک یی باید نقدی وساتی او بانک فعالیتونه ټکنی کیژی او سود نرخ لوړیژی‬
‫خو که ذخایر کم وټاکی پدی سره به بانک زیات قرض خلګو ته ورکړی او پیسو عرضه به ډیره‬
‫ش ی او او سود نرخ به کم ش ی‬
‫تنزیل نرخ کی بدلون ‪:‬دپولی پالیس ی دتطبیق لپاره عنعنوی کړنالره دتنزیل دنرخ شکته او پورته‬
‫کول دی‬
‫تنزیل نرخ دسود نرخ هم دی چی مرکزی بانک یی دتنزیل نرخ سره بانکونو ته ورکوی چی پدی‬
‫سره بانکونه خپل فعالیت ترسره کوی‬

‫که دسود تنزیل نرخ کم وی بانکونه ډیرپیس ی دمرکزی بانک څخه اخلی چی پدی کارسره دپیسو‬
‫عرضه زیاتیژی او سود نرخ کمیژی‬

‫خو که سود تنزیل نرخ لوړ وی پیس ی کمی دمرکزی بانک څخه اخستل کیژیچی پدی کارسره‬
‫پیسو عرضه کمیژی او سود نرخ لوړیژی‬
‫استخدام سیاست ‪:‬داقتصادی سیاستونو هغه فعالیتونو په برکی نیس ی چس داستخدام‬
‫دوضع دمتاثر کولو په منظور دکاردتولید دعامل په حیث اجرا کیژی‬

‫دکامل استخدام دسیاست هدف ‪:‬دیوی ټولنی دکاری نیرو چی ارزو دکارولری دکارځای ورته‬
‫پیدا کړی‬
 ‫ترتیب کونکی محمدمعصوم «اشنا»‬

‫انگې مفهوم‪:‬‬
‫•عاميانه مفهوم ‪:‬عام ډولرسه خلکنقدو پيسو ته پانگه وايي او هغه چاته پانگه وال وايي چي ډيرې پيسې ولري‪.‬‬
‫•اقتصادي مفهوم ‪:‬د دولت هغه برخه چي د نور دولت د الس ته راوړلو ابعث کيږي پانگه ده‪.‬‬
‫ټولورسمايوي اکليو ته چي د نورو اکليو د توليد سبب گرځي پانگه ويل کيږي‬
‫د پانگې اچونې امهيت او اړتيا‬
‫•پانگه اچونه په خپهل يو ډول مرصف ده خو دا مرصف د پانگه ايزو اکليو لپاره صورت نيس يچي دوابره د مليعايد د‬
‫زايتيدو سبب گرځي‪.‬‬
‫دپانگي د تشلک امهيت‬
‫•د خودکفايت رامنځته کيدنه او د پور خمين وی‪.‬‬
‫•د توليد د سطحې لوړيدل‪.‬‬
‫•د اس تخدام په سطحه کې زايتوايل‪.‬‬
‫•د ابزار د ساحې پراختيا‪.‬‬
‫د پانگي اچوين ډولونه‪:‬‬
‫‪.1‬د ش متنيو د ځانگړتياوو هل کبهل‬
‫•مادي پانگه اچونه‬
‫•غريمادي پانگه اچونه‬
‫•مايل پانگه اچونه‬

‫‪.2‬د توليدي ځانگړتياوو هل کبهل‬

‫•بنس ټزيه پانگه اچونه‬
‫•پراختيايي پانگه اچونه‬
 ‫ترتیب کونکی محمدمعصوم «اشنا»‬

‫•جتديدي پانگه اچونه‬

‫‪.3‬د حقويق موقف هل پلوه‬
‫•دوليت پانگه اچونه‬
‫•خشيص پانگه اچونه‬
‫معومی ډول پانګه اچونه په ‪ ۲‬ډوهل دی‬
‫‪:۱‬خاریج پانګه اچونه ‪:۲‬داخیل پانګه اچونه‬
‫دوه معده نقشه ادا کوي چې يو يېې د مليعايد انکشاف اودومی يېې د توليدايت ظرفيت پراخول وي‬
‫اکمل اس تخدام په حالت کې ابيدرسمايه گذاري پداسې حالت کې وي چې د اکرګرو هنايي مودليت ته زايتوایل و بښي‬
‫ترڅو د تورمرسعت و نه توانيږي‬
‫رقابت سیاست ‪:‬ټول هغه وسایل چی ددولت له خوا څخه درقابت دمحدویت دمبارزی په‬
‫خاطراو انحصاری دماتولو لپاره منظور کیژی رقابت سیاست بلل کیژی‬
‫عمل کی درقابت سیاست عملی کول الندی سره مخامخ کیژی‬
‫‪:۱‬رقابت نه موجودیت حالت کی عرضه کونکی قیمت لوړولو سره مشتریان له السه ورکوی‬
‫‪:۲‬انحصارماتولو لپاره تصدی وجود نلری‬
‫داخلی مشترک بازارونه دیقابت په وسیله په ‪ ۲‬شرطونو سره صورت نیس ی‬
‫‪:۱‬ملی بازارازاد پریشودل ‪:۲‬رقابت ساتنه‬
‫رقابت سیاست هدف په الندی ډول دی‬
‫‪:۱‬افرادو ساتنه ‪:۲‬افرادو اقتصادی برنامی هماهنګه کول‬

‫رقابتی سیاست تدابیرعبارت دی له‬

‫‪:۱‬دولتی مقررات ‪:۲‬رقابت لیری کولو وسایل ‪:۱‬اقتصادی موسیساتو یو ځای کیدل‬
 ‫ترتیب کونکی محمدمعصوم «اشنا»‬

‫اجتماعی سیاست ‪:‬دسیاس ی اعمالو هغه برخه مطالعه کوی چی دهغه هدف دخلګو دژوند‬
‫شه والی وی‬

‫اجتماعی سیاست ضرورتونه په النید دول دی‬

‫‪:۱‬هغه کسان چی نش ی کوالی یو ګوله ډوډی پیدا کړی ‪:۲‬داستعدادونو ضایع کیدنه‬
‫‪:۱‬کاریګرو صحت ته خطر ‪:۴‬کوچنیانو دتعلیم برخی ته توجه نه کول‬

‫اجتماعی سیاست هدف ‪:‬په محدود او پراخ ډول سره دکاریګرژوند شه کول دی‬
‫اجتماعی سیاست وظیفی ‪:‬‬
‫‪:۱‬موقعیت پیژندنه ‪:۲‬پراختیا پیشبینی کول ‪:۱‬مناسب وسایل برابرول ‪:۴‬وافعی سیستم‬
‫تحلیلول‬

‫اجتماعی سیاست وسایل ‪:‬عایدو ویش او دعایدو دوباره توذیع ده‬

‫د توزیع سیاست پېژندنه‬
‫•د توزیع سیاست عبارت د هغه سیاست څخه دی چې په ټولنه کې د عاید‪ ،‬شتمنۍ‪ ،‬مالکیت‪،‬‬
‫اومصرف برابره توزیع تر تاثیر الندې راولي‪.‬‬
‫عایدو توزیع سیاست اهداف په الندی ډول دی‬
‫‪:۱‬متوازن پرمختګ رامنځته کېدل‪:۲‬په ټولنه کې د ټولو خلکو د حقوقو تأمین کېدل‪:۱‬د فقر د‬
‫سطحې کمول‬

‫عایدو توزیع وسایل په الندی ډول دی‬

‫‪:۱‬کاربازارباندی تاثیر ‪:۲‬مالیات ‪:۱‬بیمی ‪:۴‬سود نرخ ‪:۵‬اجوری سیاست‬
‫د مالی سیاست له الری د عوایدو دوباره توزیع‬
 ‫ترتیب کونکی محمدمعصوم «اشنا»‬

‫‪:۱‬دولتی مصارف‪:۲‬تصاعدی مالیات‪ :۱‬د عوایدو مجدده توزیع سیاست‪.‬‬

‫د اجتماعی سیاستونو عمده هدف د عاید توزیع ده‪،‬‬
‫د اسالم له نظره د عوایدو د توزیع سیاست وسایل‬
‫نارواه وسایل‬
‫‪ :۱‬د سود څخه منع‪ :۲‬د احتکار منع کول‪:۱‬دغیر ضروری مصارفو څخه مخنیوی‪ :۴.‬د نارواه‬
‫تجارتونو څخه‪:۵‬مخنیوی)احتکار(‪:۶‬د غصب څخه مخنیوی‬

‫رواه وسایل‬
‫‪:۱‬میراث‪ :۲‬زکات‪:۱‬خیرات‪:۴‬عشر‬
‫عوایدو د بیا توزیع ګتي‬
‫‪ :۱‬متوازن پرمختګ رامنځته کېدل‪ :۲.‬په ټولنه کې د ټولو خلکو د حقوقو تأمین کېدل‪ :۱.‬د‬
‫فقر د سطحې کمول‪.‬‬

‫د عوايدو د بيا توزيع اتثريات‬

‫د عوايدو بيا وېش دوه ډوهل اتثريات لری‪.‬‬
‫‪.1‬د عوايدو د بيا وېس مثبت اتثريات‬
‫د عوايدو د توزيع د پای ته رس يدلو رسه ابيد د خريد واقعی قدرت مک عايد لرونکو ته انتقال یش اومصارف یی د میل‬
‫اقتصاد چواکټ یک تررسه کيدل‪..‬‬
‫‪.2‬د عوايدو د بيا وېش منفی اتثريات‬
‫په اقتصاد یک یب حده تقاضا اقتصادی تعادل هل منځه وړی‪ ،‬په نتيجه یک د توليد مصارف او تقاضاقمیتونه لوړوی د خريد‬
‫قدرت مکيږی‪.‬‬
‫د عوايدو د ان عادالنه توزيع په اړه نظرايت‬
 ‫ترتیب کونکی محمدمعصوم «اشنا»‬

‫الف ‪-‬د عوايدو د توزيع په برخه کې د دولت د عدم مداخيل طرفداران)توماس هابر او‬
‫جان الک ‪ ۱۱ -‬پېړۍ ‪(:‬دوی عقيده لري چې د ابزار مياکنزيم خپهل عادالنه معل کوي او هر‬
‫څوک ابيد د خپل فعاليت څخه ګټه پورته کړي‪.‬‬
‫•د دغه نظريي طرفداران انتقاد کوي چې د فقريانو رسه مرس ته د دوی د اکر کولو انګزيه هل‬
‫منځه وړي او د دوی د کسالت ابعث ګرځي او په پايهل کې د مجموعي توليد د مک وايل‬
‫ب ‪-‬د دولت د مداخلې طرفداران ‪:‬د ابزار د مياکنزيم هل امهل چې کوم نواقص پر ځای پاتې کيږي‬
‫دولت ابيد د هغې د هل منځه وړلو لپاره مداخهل وکړي‪.‬‬
‫•د دغه نظريي طرفداران بيا د الف مورد برعکس نظر لري چې د دولت مرس تې د کسالت ابعث نه‬
‫ګرځي بلکې دا په افرادو کې د همارتونو په الس ته راوړلو کې مرس ته کوي‪.‬‬
‫ج ‪-‬د اکمال برابر ویش نظرايت‬
‫•نوموړي د اکر او رسمايېې څخه الس ته راغيل عوايد ان عادالنه ګڼېي‬
‫د ‪-‬د هنايي مطلوبيت هل نظره د عايد عادالنه توزيع‬
‫•د دغه نظريېې مطابق که چريې د ش متنو څخه عايد فقريانو ته انتقال يش نو ور رسه مجموعي‬
‫مطلوبيت زايتيږي‪.‬‬
‫د عوايدو د غري متوازن ویش د اندازه ګېرۍ په ‪ ۳‬دوهل دی‬
‫‪:۱‬لورينس منحین ‪:۲‬جيین رضيب ‪:۳‬‬
‫جيین رضيب ‪:‬دصفر او يو ترمنځ تغري خوری هر څونه چی يو ته نژدی کژیی عوايد غريی عادالنه ویش ډيريژی‬
‫په ټوهل کې د حکومت لګښ تونه ‪ ۵۵‬سلنه واليتونو ته اختصاص شوي دي او پاتې ‪ ۵۵‬سلنه يېې د‬
‫وزارتونو او مرکزي بودجوي واحدونو هل الرې مرصفيږي‬
‫د اکبل ښار نفوس په ‪ ۱۳۳۱‬کې ‪ ۶.۳‬ميليونه څخه ‪ ۳.۵‬ميليونو ته په ‪ ۱۳۱۱‬کې لوړ شوی دی‪.‬‬
‫هغه پمځه واليتونه چې د ډېرو امسي لګښ تونو په رسکې راځي عبارت دي هل ‪:‬اکبل‪ ،‬ننګرهار‪،‬‬
 ‫ترتیب کونکی محمدمعصوم «اشنا»‬

‫کندهار‪ ،‬بلخ او هرات څخه ‪ .‬چې د واليتونو په کچه ‪ ۳۱‬لګښ تونه او د ټولې بودجې ‪ ۲۲‬سلنه‬
‫لګښ تونه تشکيلوي او مهدارنګه نوموړي پنځه واليتونه د هېواد ‪ ۳۱‬سلنه نفوس تشکيلوي‪.‬‬
‫•د دې تر څنګ هغه پنځه واليتونه چې د امسي لګښ تونو مکه برخه تشکيلوي عبارت دي هل‪:‬‬
‫پنجشېر‪ ،‬نورس تان‪ ،‬ارزګان‪ ،‬زابل او دايکندي څخه چې په ايدو واليتونو کې پنځه سلنه والييت‬
‫لګښ تونه رسته رس ېديل او تقريبا د ټولې بودجې درې سلنه تشکيلوي ‪.‬دا پنځه واليتونه د ټول هېواد‬
‫د نفوسو څخه يواځې پنځه سلنه تشکيلوي‪.‬‬
‫ادامه‪...‬‬
‫•د افغانس تان د احصائیی مرکزي ادارې يوه نوې څېړنه چې د) څو اړخزيه فقر (تر انمه‬
‫الندې تر رسه شوې ښ يی چې د ‪ ٪۵۲‬څخه زايت افغاانن د فقر تر کرښې الندې ژوند ک وي‬
‫چې زايت ځواانن دي‪.‬‬
‫•د دغه را پور په اساس په افغانس تان کې د فقر کچه د ‪ ۱۳۳۱‬څخه تر ‪ ۱۳۱۶‬اکل پورې د ‪۱‬‬
‫څخه تر ‪ ۱۵‬سلنه زايت شوی چې د ټول نفوس ‪ ۱۳‬ميليونه تشکيلوي‪.‬‬
‫•د فقر اندازه د افغانس تان په ښارونو ‪ ، ٪۱۳‬په لکيو کې ‪ ، ٪۶۱‬او د کوچيانو په سطحه ‪۳۱‬‬
‫سلنه ده‪.‬‬
‫•د غه څو اړخزيه فقر د والايتو او ولسواليو په سطحه مه خمتلف ښودل شوی چې د اکبل‬
‫واليت ‪ ٪۱۵‬نفوس‪ ،‬د نورس تان ‪ ٪۳۱‬او د ابدغيس په واليت کې بيا دغه سلنه ‪ ۳۵‬ته رسيږي‬
‫د افغانس تان د عوايدو د ان انډولۍ په اړه‬
‫•رسه د دې چې د افغانس تان د انخالصو داخيل توليداتو وده د ‪ ۲۳-۲۲۲۱‬او ‪۲۲۱۲-۲۲۱۱‬‬
‫پورې ‪ 9.6 %‬وه‪ ،‬خو بيا مه د افغانس تان ‪ 36 %‬نفوسو د فقر د کرښې الندې ژوند کوه چې‬
‫د ‪ 3‬کسانو څخه يو کس نشو کوالی چې خپل ملړين رضورتونه پوره کوالی‪.‬‬
‫•د ‪ ۲۲۱۲-۲۲۱۶‬پورې د افغانس تان ‪ ٪۳۳‬نفوسو د فقر د کرښې الندې ژوند کوه چې د فقر‬
 ‫ترتیب کونکی محمدمعصوم «اشنا»‬

‫دغه اندازه تر اوسه پورې د زايتېدو په حال کې ده‪.‬‬

‫•د ټولنې د ‪ ٪۲۲‬غريبو خلکو عوايد د ‪ ٪۲‬په اندازه مک شوي او بر عکس د ټولنې د ‪٪۲۲‬‬
‫ش متنو خلکو عوايد د ‪ ٪۱‬په اندازه زاايت شوي‪.‬‬
‫•چې د هغې رسه د جيين رضيب د ‪ ٪۱.۲۱‬څخه په ‪ ۲۲۲۱‬اکل کې ‪ ٪۶.۳۱‬ته په ‪ ۲۲۱۲‬کې‬
‫زايت شو‪.‬‬
‫د فقر زايتوايل د کورنيو د نفوسو رسه مس تقمیه اړيکه لري)مس تور‪.)۱۳۱۳ ،‬‬
‫•‪ ۶۱‬سلنه هغه کورنۍ چې نفوس يېې د ‪ ۱۲‬نفرو څخه زايت د ی په څو اړخزيه څېړنه کې فقري مشريل شوي‬
‫•او ‪ ۳۳‬سلنه هغه کورنۍ دي چې د نفوسو مشېر يېې ‪ ۵‬نفره دي فقري مشېرل شوي‬
‫•افغانس تان د مرصف او عايد هل نظره د هېوادونو په قطار کې ‪ ۱۱۲‬هېواد او په اس يا کې دفقريو هېوادونو په قطار کې‬
‫د سوماليا څخه وروس ته فقري‬
‫ترين هېواد دی‪.‬‬
‫•افغانس تان ‪ ۱.۱‬ميليونه اکرګر ماشومان لري او زايتره ماشومان د دې وجې اکر کوي چې د کورنۍ غړي يېې دالسه‬
‫ورکړي او فقري دي‬
‫د افغانس تان نږدې نمی نفوس يعنې ‪ ۵۵‬سلنه غذايي مسؤنيت نه لري چې علت يېې بېاک ري‬
‫او فقر ښودل شوی‪.‬‬
‫د هبرين اقتصادي س ياست ساحه‬
‫په هبرنياقتصادي س ياست کې د حکومتونو هل خوا د هبرنۍ سوداګ ري او هبرنۍ پانګې‬
‫اچوونې د حدودو معلومولو‪ ،‬تنظمیولو‪ ،‬تشويق کولو او لوري)طرف (ښودلو په معین دی‪.‬‬
‫د هبرنياقتصادي س ياست ډولونه‬
‫د اتدايتو د بيالنسس ياست‪ :‬د هبرین پانګه اچووين س ياست‪ :‬د هبرنيو مرس تو س ياست‪:‬‬
‫هبرنياقتصادي س ياست مويخ‬
‫د هبرنياقتصادي س ياست ځيين مويخ په الندي ډولرسه دي‪:‬‬
 ‫ترتیب کونکی محمدمعصوم «اشنا»‬

‫الف )د هبرنيو اتدايتو يک توازن ملنځه وړل ‪:‬دولت د هبرين کرس ملنځه وړلو لپاره په هبرین سودګری يک مداخهل‬
‫کو ي‬
‫ب )د هبرین س يایل په مقابل يک د کورنيو صنعتونو ساتنه کو ل ‪:‬هيوادونه چي د هبرنيو توکو رسه س يایل نس ي‬
‫کوالی‪ ،‬دکورنيو توليداتو د مالتړ په موخه وارداتو د حمدودولو اقدامات کوي ترڅو د س يایل توان پيدا کړ ي‪.‬‬
‫ج)اقتصادي پرخمتيا‪:‬پرخمتيايي هيوادونه د صنعيت کيدلو کوښښ کوي او د سوداګری د پاليس ی څخه د يو‬
‫وس يليپه توګه اکر اخيل ‪.‬د وارداتو د تعويضاو نور س ياس تونه پکښي شامليږي‪.‬‬
‫د هبرین سوداګری د س ياست وسايل‬
‫‪:۱‬ګمرګی تعریف ‪:۲‬غريی تعرفوی وسايل (مقداری ‪،‬صادراتو تشويق ‪،‬پابندی سوداګری)‬
‫د مالتړ د پاليیس د پلواينو دليلونه‬
‫‪:۱‬میل خونديتوب ‪:۲‬صنعت نوی وایل ‪:۳‬سرتاتژیيکه پاليیس ‪:۵‬ډمپينګ ضد پاليیس‬