CÁC KHÁI NIỆM VÀ MÔ HÌNH

DỊCH TỄ HỌC

ThS. Lê Hồng Hoài Linh

Bộ môn Dịch tễ học – Khoa Y tế Công cộng
Liên hệ: linhlhh@pnt.edu.vn
 MỤC TIÊU BÀI HỌC
▪ Phát biểu và giải thích đúng định nghĩa của Dịch tễ học (theo John Last) và
các công dụng của Dịch tễ học.
▪ Trình bày và giải thích đúng các đặc điểm bệnh lí của từng giai đoạn trong
tiến trình tự nhiên của bệnh tật.
▪ Trình bày và giải thích đúng các đặc điểm của các cấp độ dự phòng trong mối
liên quan với các giai đoạn của tiến trình tự nhiên của bệnh tật.
▪ Trình bày và giải thích đúng các thành phần thuộc tiến trình phát sinh bệnh tật
theo quan điểm sinh thái học về bệnh sinh.
▪ Mô tả đơn giản các loại mô hình bệnh tật.

GiớI thiệu môn học – Các khái niệm và mô hình Dịch tễ học 05/10/2023 2
 LỊCH SỬ DTH
▪ Cách đây 2000 năm, Hippocrates đã mô tả sự phân bố của bệnh theo
mùa, tuổi, khí hậu, hành vi.

Môi Bệnh
trường tật

GiớI thiệu môn học – Các khái niệm và mô hình Dịch tễ học 05/10/2023 3
 LỊCH SỬ DTH
▪ Đến thế kỷ 19, ở London xảy ra vụ dịch tả lớn với hơn 15.000 người
chết.

Số người chết do
Tên công ti Dân số năm 1851
dịch tả
Southwark 167.654 844
Lambeth 19.133 18

Sự ra đời của Dịch tễ học hiện đại

GiớI thiệu môn học – Các khái niệm và mô hình Dịch tễ học 05/10/2023 4
 JOHN SNOW
CHA ĐẺ CỦA DỊCH TỄ HỌC HIỆN ĐẠI
▪ Đặt giả thuyết.
▪ Quy luật phân bố bệnh tật theo địa lý, theo đặc điểm.
▪ Giải quyết bệnh tật.
▪ Giải quyết bệnh tật gốc: Phòng ngừa!

GiớI thiệu môn học – Các khái niệm và mô hình Dịch tễ học 05/10/2023 5
 ĐỊNH NGHĨA CỦA DỊCH TỄ HỌC

- Bệnh tật (THA, ĐTĐ,…)

- Các vấn đề thuộc MT tự nhiên (ô - Theo đơn vị hành chính
nhiễm, khí hậu khắc nghiệt,…) - Theo địa dư
- Các vấn đề thuộc MT xã hội (Ma - Theo nhóm nghề nghiệp
túy, Mại dâm,…)
GiớI thiệu môn học – Các khái niệm và mô hình Dịch tễ học 05/10/2023 6
 ĐỊNH NGHĨA CỦA DỊCH TỄ HỌC

GiớI thiệu môn học – Các khái niệm và mô hình Dịch tễ học 05/10/2023 7
 ĐỊNH NGHĨA CỦA DỊCH TỄ HỌC

GiớI thiệu môn học – Các khái niệm và mô hình Dịch tễ học 05/10/2023 8
 ĐỊNH NGHĨA CỦA DỊCH TỄ HỌC
Bệnh tăng huyết áp

Béo phì, Thói

Hút
thừa Tuổi già Stress quen ăn
thuốc lá
cân mặn

GiớI thiệu môn học – Các khái niệm và mô hình Dịch tễ học 05/10/2023 9
 ĐỊNH NGHĨA CỦA DỊCH TỄ HỌC

GiớI thiệu môn học – Các khái niệm và mô hình Dịch tễ học 05/10/2023 10
 ĐỊNH NGHĨA CỦA DỊCH TỄ HỌC

GiớI thiệu môn học – Các khái niệm và mô hình Dịch tễ học 05/10/2023 11
 ĐỊNH NGHĨA CỦA DỊCH TỄ HỌC
Lâm sàng (Clinical) Dịch tễ (Epidemiology)
Chẩn đoán, điều trị, chăm sóc Sàng lọc, tầm soát, phòng bệnh,
nâng cao sức khỏe
Tập trung vào cá thể Tập trung vào dân số

GiớI thiệu môn học – Các khái niệm và mô hình Dịch tễ học 05/10/2023 12
 PHÂN LOẠI DỊCH TỄ HỌC

KS về sự KS các vấn
phân bố đề sức khoẻ

DỊCH TỄ DỊCH TỄ
DỊCH TỄ
HỌC HỌC
HỌC MÔ
PHÂN CAN
TẢ
TÍCH THIỆP
Các yếu tố
GiớI thiệu môn học – Các khái niệm và mô hình Dịch tễ học
quyết định 05/10/2023 13
 PHÂN LOẠI DỊCH TỄ HỌC
▪ Dịch tễ học mô tả: Who? Where? When? Truy vết dịch tễ cũng là mô tả

▪ Dịch tễ học phân tích: tìm nguyên nhân của vấn đề sức khỏe, Why?
How?
▪ Dịch tễ học can thiệp: giúp tìm ra các biện pháp để giải quyết các vấn
đề sức khỏe. Phải được cộng đồng chấp nhận.

GiớI thiệu môn học – Các khái niệm và mô hình Dịch tễ học 05/10/2023 14
 PHÂN LOẠI DỊCH TỄ HỌC
Bệnh tăng huyết áp
ở người trên 60 tuổi
tại Quận 10,
TP.HCM năm 2023

Béo phì, Thói

Hút
thừa Tuổi già Stress quen ăn
thuốc lá
cân mặn
Thể dục, chế Thể dục, Thói quen Hạn chế các Hạn chế hút
độ ăn dưỡng sinh sinh hoạt món ăn mặn thuốc lá
GiớI thiệu môn học – Các khái niệm và mô hình Dịch tễ học 05/10/2023 15
 CÔNG DỤNG CỦA DỊCH TỄ HỌC
▪ Mô tả tình hình sức khỏe của các nhóm dân số.
▪ Khảo sát tiến trình tự nhiên của bệnh tật.
▪ Khảo sát nguyên nhân => các phương pháp phòng ngừa.
▪ Giúp lượng giá tính hiệu quả (effectiveness) và hiệu suất (efficiency)
của các dịch vụ y tế.

GiớI thiệu môn học – Các khái niệm và mô hình Dịch tễ học 05/10/2023 16
 TIẾN TRÌNH TỰ NHIÊN CỦA BỆNH TẬT VÀ CÁC
CẤP ĐỘ DỰ PHÒNG
GĐ. Tiền lâm
GĐ. Cảm nhiễm GĐ. Lâm sàng GĐ. Tàn tật
sàng

Khỏi
Tiếp xúc với yếu Biến đổi bệnh Triệu chứng cơ
Tử vong
tố nguy cơ sinh năng, thực thể
Tàn tật

Bệnh (viêm gan vi Viêm gan B giai

rút); Hành vi (tiêm đoạn dung nạp Men gan tăng cao, Chuyển đổi huyết
chích ma túy); Đặc miễn dịch; Viêm vàng da; Đau tức thanh HBsAg; Suy
điểm dân số, xã gan C mạn không hạ sườn phải gan cấp; Cắt gan
hội (nam, lớn tuổi) triệu chứng
GiớI thiệu môn học – Các khái niệm và mô hình Dịch tễ học 05/10/2023 17
 TIẾN TRÌNH TỰ NHIÊN CỦA BỆNH TẬT VÀ CÁC
CẤP ĐỘ DỰ PHÒNG
GĐ. Tiền lâm
GĐ. Cảm nhiễm GĐ. Lâm sàng GĐ. Tàn tật
sàng

Khỏi
Tiếp xúc với yếu Biến đổi bệnh Triệu chứng cơ
Tử vong
tố nguy cơ sinh năng, thực thể
Tàn tật

DỰ PHÒNG DỰ PHÒNG DỰ PHÒNG

CẤP I CẤP II CẤP III
GiớI thiệu môn học – Các khái niệm và mô hình Dịch tễĐiều
trị sớm để gđ ls nhẹ nhàng.
học 05/10/2023 18
Tiêm vaccine các kiểu Can thiệp để giảm tc.
 TIẾN TRÌNH TỰ NHIÊN CỦA BỆNH TẬT VÀ CÁC
CẤP ĐỘ DỰ PHÒNG
GĐ. Tiền lâm
GĐ. Cảm nhiễm GĐ. Lâm sàng GĐ. Tàn tật
sàng

Khỏi
Tiếp xúc với yếu Biến đổi bệnh Triệu chứng cơ
Tử vong
tố nguy cơ sinh năng, thực thể
Tàn tật

Test nhanh khi

Tiêm chủng Hỗ trợ hô hấp
nghi ngờ; Cách ly
Thực hiện 5K Hồi sức
Monulpiravir

GiớI thiệu môn học – Các khái niệm và mô hình Dịch tễ học 05/10/2023 19
 CÁC MÔ HÌNH DỊCH TỄ HỌC
▪ Sinh thái học (Ecology): là môn học khảo sát mối tương quan giữa các
sinh vật với nhau cũng như giữa chúng với môi trường xung quanh.
▪ Sinh vật kí chủ (host organism): con người.
▪ Tác nhân gây bệnh (Agent): là yếu tố nhất thiết phải có mặt thì bệnh
mới xảy ra.

GiớI thiệu môn học – Các khái niệm và mô hình Dịch tễ học 05/10/2023 20
 CÁC MÔ HÌNH DỊCH TỄ HỌC
Khó can thiệp
Sự phát Can thiệp vào yếu tố này.
sinh
Yếu tố ký chủ bệnh tật Yếu tố môi trường
(Nội tại) (Ngoại lai)

Quyết định tính cảm Quy định sự tiếp

nhiễm của kí chủ xúc với bệnh tật

- Di truyền. - MT. Sinh học.

- Kinh nghiệm tiếp xúc. - MT. Xã hội.

- Nhân cách. - MT. Lý học.

GiớI thiệu môn học – Các khái niệm và mô hình Dịch tễ học 05/10/2023 21
 CÁC MÔ HÌNH DỊCH TỄ HỌC
Yếu tố môi trường
(Ngoại lai)
Gặp nhiều
MT. Sinh học: MT. Xã hội:
- Tác nhân gây bệnh truyền Ít gặp
- Tổ chức kinh tế-xã hội-
nhiễm chính trị
MT. Lý học:
- Nguồn bệnh (người bệnh, - Tập quán xã hội
Sức nóng, ánh sáng,
súc vật, đất, nước,…) - Mức độ chung của việc
không khí, nước,
- Vectors truyền bệnh tiếp nhận cái mới của xã
phóng xạ, trọng lực,
- Thực vật, động vật hội
áp suất khí quyển, và
(nguồn thực phẩm, dược - Mức độ hội nhập vào xã
các loại hóa chất.
chất, kháng nguyên,…) hội của cá nhân
GiớI thiệu môn học – Các khái niệm và mô hình Dịch tễ học 05/10/2023 22
 CÁC MÔ HÌNH DỊCH TỄ HỌC
Mất 1 trong 3 -> Không hình thành bệnh.
Không áp dụng cho thực tế nhiều -> Ít sử dụng
▪ Tam giác dịch tễ học

GiớI thiệu môn học – Các khái niệm và mô hình Dịch tễ học 05/10/2023 23
 Tỷ lệ Đái tháo đường (type 2) cao ở
người cao tuổi tại phường X năm Y cao
CÁC MÔ HÌNH DỊCH TỄ HỌC
Tỷ lệ người dân bị Tỷ lệ người dân mắc
▪ Mạng lưới
thừa cân nguyên
béo phì cao nhân rối loạn lipid máu cao

Tỷ lệ người dân Tỷ lệ người dân có Tỷ lệ người dân có Tỷ lệ người dân Tỷ lệ

vận động, tập chế độ ăn nhiều thịt chế độ ăn nhiều uống rượu bia vượt người dân
thể dục thể thao đỏ, dầu mỡ và hàm mỡ động vật, quá tiêu chuẩn cho hút thuốc
còn thấp lượng đường cao cholesterol cao phép cao lá cao

Người dân chưa có kiến thức Người dân chưa nhận thấy tác hại

Số buổi TTGDSK Số người tham gia Thói quen của gia đình, bạn bè, văn
cho người dân còn ít TTGDSK còn ít hóa ở cộng đồng (hỏi cộng đồng)
GiớI thiệu môn học – Các khái niệm và mô hình Dịch tễ học 05/10/2023 24
 TRẮC NGHIỆM ÔN TẬP
▪ Theo định nghĩa về Dịch tễ học của John Last, cụm từ “trong những
dân số xác định” muốn nói đến vấn đề nào sau đây?
A. Vấn đề thuộc yếu tố nội tại

OB. Vấn đề phân chia dân số theo nhóm nghề nghiệp

C. Vấn đề thuộc cấp độ phòng bệnh
D. Vấn đề thuộc bệnh tật và môi trường

GiớI thiệu môn học – Các khái niệm và mô hình Dịch tễ học 05/10/2023 25
 TRẮC NGHIỆM ÔN TẬP
▪ Theo định nghĩa về Dịch tễ học của John Last, cụm từ “các tình trạng,
các biến cố có liên quan đến sức khỏe” muốn nói đến vấn đề nào sau
đây:
A. Phân chia dân số theo đơn vị hành chính
B. Tiến trình tự nhiên của bệnh tật
C. Bệnh tật và môi trường v
D. Các cấp độ phòng bệnh

GiớI thiệu môn học – Các khái niệm và mô hình Dịch tễ học 05/10/2023 26
 TRẮC NGHIỆM ÔN TẬP
▪ Một người trông vẫn khỏe mạnh nhưng thực tế đang mắc bệnh lao
phổi (giai đoạn đầu). Theo tiến trình tự nhiên của bệnh tật, người này
đang ở giai đoạn nào sau đây:
A. Giai đoạn cảm nhiễm
B. Giai đoạn tiền lâm sàng v
C. Giai đoạn tàn tật
D. Giai đoạn lâm sàng

GiớI thiệu môn học – Các khái niệm và mô hình Dịch tễ học 05/10/2023 27
 TRẮC NGHIỆM ÔN TẬP
▪ “Phát hiện sớm, điều trị ngay” là hoạt động của cấp độ dự phòng nào
sau đây:
A. Dự phòng cấp 1
B. Dự phòng cấp 3
C. Dự phòng cấp 2 cho giai đoạn lâm sàng
D. Dự phòng cấp 2 cho giai đoạn tiền lâm sàng
v
GiớI thiệu môn học – Các khái niệm và mô hình Dịch tễ học 05/10/2023 28
 TRẮC NGHIỆM ÔN TẬP
▪ Theo quan điểm sinh thái học bệnh sinh, yếu tố ngoại lai không bao
gồm môi trường nào sau đây:
A. Di truyền V
B. Sinh học
C. Lý học
D. Xã hội

GiớI thiệu môn học – Các khái niệm và mô hình Dịch tễ học 05/10/2023 29
CHÚC CÁC EM
HỌC TỐT!