Регулација на напони и реактивни моќности во ЕЕС

Регулација на напони и реактивни моќности

Напонот, покрај фреквенцијата, претставува еден од темелните

параметри за состојбата на ЕЕС, а стабилноста на напонот и негово
одржување во дадени граници е едно од мерилата за квалитет на
електрична енергија.

Основна задача на регулацијата на напони и реактивни моќности

(U – Q регулација) во стационарен режим е одржување на
напоните во пропишани граници во сите јазли на ЕЕС преку
одржување на рамнотежа помеѓу произведена и потрошена
реактивна моќност (енергија).

Проблематиката на регулација на напон и напонски профил е од

локален карактер на ЕЕС и не може да се реализира од едно место
и со еден регулационен ресурс.
 Регулација на напони и реактивни моќности во ЕЕС

Елементите во ЕЕС се димензионирани за одреден напон на нивните

приклучоци (номинален напон). Отстапувањата, по правило, негативно
влијаат, врз нивната работа така што при:
 Зголемен напон:
• Трансформатори: зголемени загуби на активна и реактивна
моќност;
• Надземни водови: засилена корона и зголемени загуби на активна
моќност;
• Кабли: зголемени диелектрични загуби и загревање;
• Светилките со вжарено влакно: скратување на животниот век;
• Асинхрони мотори: зголемени загуби во железо.
 Намален напон:
• Електричната мрежа: зголемени загуби на активна моќност и
енергија
• Асинхрони мотори: зголемено лизгање и загуби во бакар,
намалување на брзина на вртење;
• Потрошувачи: влошување на технички перформанси;
• Светилки со вжарено влакно: намалување на светлосниот флукс;
 Регулација на напони и реактивни моќности во ЕЕС

Норма EN 50160 (МКС ЕН 50160:2012)

Дефинира технички карактеристики на напонот во јавни
дистрибутивни мрежи со напонско ниво ≤ 35 kV при нормален
режим на работа.

Параметри кои го дефинираат квалитетот на напонот:

• отстапување на напонот од номиналната вредност;
• фреквенција на напонот;
• симетричност на напонот;
• синусоидалност на напонот;
 Регулација на напони и реактивни моќности во ЕЕС

Норма EN 50160
Гранични вредности Мерени вредности
Карактеристики Низок Среден Средна вредност Период на
Граници
напон напон за интервал посматрање
49,5  50,5 Hz 99,5%
Фреквенција 10 s 1 седмица
47  52 Hz 100%
230 V10 % Un  10% 95%
Бавни промени на напон 10 min 1 седмица
Un +10%/-15% 100%
5% 4%
Брзи промени на напон 10 ms 1 ден 100%
max 10% 6%
Фликери Pst 10 min
1 седмица
Долготрајни фликери Plt < 1 2h 95%
Напонски пропади 1% до 90% Un
10 ms 1 година 100%
 1 min 10 до 1000 годишно
Кратки прекини на напојување под 1% Un
10 ms 1 година 100%
 3 min 10 до 100 годишно
Долги прекини на напојување под 1% Un
10 ms 1 година 100%
 3 min 10 до 50 годишно
Повремени пренапони со
< 1,5 kV 1,7 до 2 Un 10 ms - 100%
мрежна фрефвенција
Несиметрија на напон Ui < 2% 10 min 1 седмица 95%
Виши хармоници THD  8% 10 min 1 седмица 95%
до 500 Hz: < 9%
Сигнален напон 3s 1 ден 99%
1 – 10 kHz: < 5%
Регулација на напони и реактивни моќности во ЕЕС

Дозволени интервали на напони во преносниот систем на РМ

(МЕПСО – Мрежни правила)
 Регулација на напони и реактивни моќности во ЕЕС

Начини и средства за регулација на напон

• Регулација на напон кај синхроните генератори во

електричните централи.
• Синхрон компензатор.
• Промена на преносниот однос на енергетските
трансформатори.
• Паралелно и сериски поврзани кондензаторски батерии.
• Промена на реактанси на преносните водови.
• Статички компензатор.
• Придушница.
• FACTS (Flexible Alternating Current Transmission System) уреди.
 Регулација на напони и реактивни моќности во ЕЕС

Поделба на уредите за регулација на напон

 Според конструкција:
 вртливи машини (синхрони генератори, компензатори, мотори)
 статички компензатори
 Според начинот на приклучување:
 паралелни
 сериски
 Според карактерот на регулацијата:
 со дискретна регулација
 со континуирана регулација
 Според управливост и динамички својства :
 активна регулација со континуирана или дискретна автоматска
регулација на производство на реактивна моќност (синхрони
генератори и мотори, трансформатори со можност на регулација под
товар);
 пасивна регулација (паралелно приклучени КБ, сериски
кондензатори, паралелно приклучени компензациски пригушници);
 Регулација на напони и реактивни моќности во ЕЕС

Карактеристики на изворите на реактивна моќност

Опсег на Начин на Трошоци/ Доверливост

Извор Карактерис.
регулац. регулац. Mvar + -
U2, бавен модуларна
Конденз. дискретен, одѕив на изведба, вклу-
cap ниски
батерија фиксен динамич. ниски чување
промени трошоци
U2, бавен
дискретен, одѕив на едноставен
Пригушница ind средни -
фиксен динамич. уред
промени

Статички
контину- брз одѕив сложен
компенз. cap/ind високи брз одѕив
иран 1-2 периоди уред
уред

брз одѕив
Синхрон контину- високи
cap/ind (неколку високи -
компензатор иран трошоци
секунди)
 Регулација на напони и реактивни моќности во ЕЕС

Врска меѓу напони и текови на реактивни моќности во ЕЕС

I1 R X I2
1 2
P2+jQ2
U1 U2

( P2  R  Q2  X )
X  R  U  U1
U2

U XP2 RQ2
XP2
U2
U2

0  U2
RQ2
Q2 U2
I U2

RP2 XQ 2
P2 U2 U2
U2

Uu
 Регулација на напони и реактивни моќности во ЕЕС

Хиерархиска структура на регулација

на напони и реактивни моќности
Регулација на напон и реактивни моќности во три нивои:
 Примарна регулација (на ниво на постројка);
• со помош на автоматски регулатор на возбуда (синхрони
машини), автоматски регулатор на напон кај регулациони
трансформатори, регулирани статички компензатори, FACTS.
 Секундарна регулација (регионален центар на управување);
• се организира на ниво на поединечни зона или регион со
одреден број на гранки, јазли и регулациони ресурси.
• во секоја зона се формира центар за управување кој врз
основа на соодветен алгоритам може да реализира
автоматска секундарна регулација на напони во реално
време
 Терциерна регулација (off-line пресметки на оптимални
текови на моќности, референтни вредности за подесување на
зонски секундарни регулатори);
 Регулација на напони и реактивни моќности во ЕЕС

Регулација на напон на синхрон генератор

Функционален блок дијаграм на возбуден систем на синхрон генератор

 Регулација на напони и реактивни моќности во ЕЕС

Регулација на напони со прераспределба

на реактивни моќности во ЕЕС

G T1 V T2
Pp+jQp


Re Xe

E0 Sp=Pp+jQp
Регулација на напони и реактивни моќности во ЕЕС

( Pp  Re  Qp  X e ) Qp  X e
E0  U p  Up 
Un Un
Qp  X e
U p  E0 
Un
U
Е’0
E0
B
U’p A’
A b
Up
a

Q’p Qp Q

U – Q карактеристика на потрошувач
Регулација на напони и реактивни моќности во ЕЕС

G1 T1 V1 V2 T2 G2

 

P1,Q1
P2,Q2
Pp+jQp

X1e X2e

P1,Q1 P2,Q2
E01
Sp= Pp+jQp E02
 Регулација на напони и реактивни моќности во ЕЕС

U
Е02
E01

Up
1

Q2 Q1 Q

U – Q карактеристика на потрошувач напојуван од два извори

Регулација на напони и реактивни моќности во ЕЕС

E02'  E02  E2

E2 E2
I ur     jI ur
( Z 1e  Z 2 e ) j ( X 1e  X 2 e )

I  I 2  I ur  I 2  jI ur
'
2

I  I 1  I ur  I 1  jI ur
'
1

S 2  3  U 2  ( I 2 )  3  U 2  ( I 2  jI ur ) 
' '


 3 U 2  I 2  j 3 U 2  I ur  S 2  j Qur

Q2'  Q2  Qur , Q1'  Q1  Qur

Q1'  Q2'  Q1  Q2  Qp
 Регулација на напони и реактивни моќности во ЕЕС

U
Е ’
02

Е02
E01

U’p
Up
1
2’
2

Q2 Qp
Q’2 Q’1 Q1

Распределба на реактивни моќности и напони со промена

на возбудната струја кај синхроните генератори
Регулација на напони и реактивни моќности во ЕЕС

Регулација на напон со инјектирање

на реактивни моќности

G T1 V T2
Pp+jQp


= SK (KB)

• Синхрон компензатор (SK)

• Кондензаторска батерија (KB)
 Регулација на напони и реактивни моќности во ЕЕС

Синхрон компензатор
• Синхрона машина која работи во празен од, во индуктивен
или капацитивен режим на работа;

• За производство/потрошувачка на реактивна енергија;

• Се гради со големи моќности (10 MVAr до 200 MVAr), обично

со шест или осум испакнати полови.
 Регулација на напони и реактивни моќности во ЕЕС

Синхрон компензатор во режим на надвозбуда:

Pp  Rekv  (Qp  QSK )  X ekv

U 
Un

QSK  X ekv
U Up 
p
'

Un

Синхрон компензатор во режим на подвозбуда:

Pp  Rekv  (Qp  QSK )  X ekv

U 
Un

QSK  X ekv
U Up 
p
"

Un
Регулација на напони и реактивни моќности во ЕЕС

Кондензаторска батерија
Карактеристики:

 Предности:

• Поволна цена;
• Голема доверливост;
• Занемарливи губитоци на активна моќност;
• Едноставна монтажа и замена;
• Можност за дополнително зголемување на моќност;

 Недостатоци:

• Дискретна (степенеста) регулација на моќност;

• Можност за појава на сериска и паралелена
резонанција;
• Негативен регулациски ефект (со смалување на
напонот произведува помалку реактивна моќност);
 Регулација на напони и реактивни моќности во ЕЕС

Регулација на напон со промена на

коефициентот на трансформација кај
трансформаторите

• Регулација во безнапонска состојба:

– кај трансформатори СН/СН и СН/НН во опсег  5% со
чекор на регулација 2,5%.
– рачна промена на преносниот однос (лето/зима);
• Регулација под товар:
– кај регулациски трансформатори ВН/СН во опсег  15%
со чекор на регулација 1  1,5%.
– автоматска регулација
 Регулација на напони и реактивни моќности во ЕЕС

Регулациски трансформатори

пренасочувач
(diverter switch)

бирач на отцепи
(tap selector)

Енергетски трансформатор со регулациска склопка

Регулација на напони и реактивни моќности во ЕЕС

пренасочувач
(diverter switch)

бирач на отцепи
(tap selector)

Регулациска склопка (дизајн и принцип на работа)

 Регулација на напони и реактивни моќности во ЕЕС

Регулациска преклопка ABB_VRLTC

Регулациска преклопка ABB_VUBB
 Регулација на напони и реактивни моќности во ЕЕС

1 2 3

4 5 6

7 8 9

Вклопни операции на регулациска преклопка ABB_VUBB

Регулација на напони и реактивни моќности во ЕЕС
 Регулација на напони и реактивни моќности во ЕЕС

Регулациски дистрибутивни трансформатори

Регулација на напони и реактивни моќности во ЕЕС

Поврзување на напонски регулатор RET54_COLTC (ABB)

 Регулација на напони и реактивни моќности во ЕЕС

FACTS (Flexible Alternating Current

Transmission System) уреди
 FACTS уреди се наизменични системи базирани на енергетска
електроника (тиристори), микроелектроника и конвенционална
регулациска опрема со чија помош се зголемува стабилноста и
флексибилноста на преносниот систем преку управување со
тековите на активна и реактивна моќност.

 Начини на поврзување:
• Сериски (тиристорски управуван сериски кондензатор
(TCSC); статички сериски синхрон компензатор, (SSSC));
• Паралелно (статички синхрон компензатор (STATCOM);
статички var компензатор (SVC); статички синхрон генератор,
(SSG));
• Комбинирано (обединет регулатор на текови на моќности
(UPFC));
Регулација на напони и реактивни моќности во ЕЕС

Статички компензатор (SVC, Siemens)

 Регулација на напони и реактивни моќности во ЕЕС

Тиристорски контролиран сериски компензатор (TCSC, Siemens)

 Регулација на напони и реактивни моќности во ЕЕС

Споредба на инвестициони трошоци на конвенционални и FACTS уреди

Регулација на напони и реактивни моќности во ЕЕС
Регулација на напони и реактивни моќности во ЕЕС
 Регулација на напони и реактивни моќности во ЕЕС

Напонска стабилност

 Способност на електроенергетскиот систем да одржи

прифатливи вредности на напон во сите јазли на ЕЕС, како во
нормални погонски услови, така и после настанување на
пореметување.
 Ако за секоја погонска состојба на системот и секој јазел во
системот важи дека со секој пораст на напон во било кој јазел
одговара пораст на ињектирана реактивна моќност во тој јазел
тогаш системот е напонски стабилен.
 Ако постои само еден јазел за кој важи дека дека напонот
опаѓа со пораст на ињектирана реактивна моќност, системот е
напонски нестабилен.
 Напонски колапс е процес при кој напонски нестабилен систем
доживува неконтролиран пад на напон.
Регулација на напони и реактивни моќности во ЕЕС

V (p. u.)

0.9 kap
0.5
0.97 kap
Jedinični pf
0.95 ind
0.8 ind

0.5 1 1.5 P (p. u.)

(a)

P – U карактеристика на потрошувач
Регулација на напони и реактивни моќности во ЕЕС
 Регулација на напони и реактивни моќности во ЕЕС

теоретска граница
на стабилност
практична граница
на стабилност P (MW)

0,1Sn En

Emin

n
Pmin Sn

Qcap Unf2/Xd Qind

Погонска карта на синхрон генератор