NHỮNG NGÔI SAO XA XÔI

Lê Minh Khuê
I. Kiến thức chung
Lê Minh Khuê là mộ t gương mặ t vă n chương xuấ t sắ c thuộ c thế hệ
nhữ ng nhà vă n trưở ng thà nh trong chiến tranh chố ng Mĩ. Cũ ng như nhiều nhà
vă n cù ng thờ i, Lê Minh Khuê từ ng có nhữ ng trả i nghiệm sâ u sắ c trên con
đườ ng Trườ ng Sơn huyền thoạ i để rồ i viết rấ t hay về nhữ ng ngườ i lính,
nhữ ng cô gá i thanh niên xung phong trên tuyến lử a. Từ nhữ ng trang viết củ a
mình, Lê Minh Khuê đã tá i hiện thà nh cô ng vẻ đẹp củ a mộ t thờ i đạ i lã ng mạ n
và hà o hù ng củ a dâ n tộ c mà Tố Hữ u đã từ ng viết:
Xẻ dọc Trường Sơn đi cứu nước
Mà lòng phơi phới dậy tương lai
Lê Minh Khuê là nhà vă n đặ c biệt thà nh cô ng ở thể loạ i truyện ngắ n.
Truyện ngắ n củ a Lê Minh Khuê là mộ t thế giớ i trong trẻo, hồ n nhiên vớ i ngò i
bú t miêu tả tâ m lí sâ u sắ c, tinh tế. Truyện ngắ n Nhữ ng ngô i sao xa xô i đượ c
viết nă m 1971, giữ a lú c cuộ c khá ng chiến chố ng Mĩ đang diễn ra vô cù ng á c
liệt. Đâ y đượ c xem là tá c phẩ m xuấ t sắ c trong đờ i vă n Lê Minh Khuê cũ ng là
truyện ngắ n tiêu biểu cho vă n chương thờ i chố ng Mĩ, ở đó nhà vă n đã ca ngợ i
vẻ đẹp củ a nhữ ng cô gá i thanh niên xung phong, nhữ ng bô ng hoa trên tuyến
lử a.
II. Phân tích tác phẩm
1. Ý nghĩa nhan đề - Những ngôi sao xa xôi
Đâ y là mộ t nhan đề lã ng mạ n và đem đến nhiều ý nghĩa sâ u sắ c. Giữ a
nơi chiến trườ ng lử a đạ n, giữ a nơi gian khổ trậ p trù ng, nơi mà sự số ng và cá i
chết liền kề nhau trong gang tấ c lạ i tỏ a ra mộ t thứ á nh sá ng dịu dà ng, má t mẻ,
trong trẻo như sương nú i. Đó là á nh sá ng ẩ n hiện xa xô i, có sứ c mê hoặ c lò ng
ngườ i. “Nhữ ng ngô i sao xa xô i” đem đến mộ t vẻ đẹp trữ tình, lã ng mạ n như
xua tan đi nhữ ng nặ ng nề, u á m củ a chiến tranh mở ra niềm tin về mộ t tương
lai tươi sá ng. Nhữ ng ngô i sao ấ y cò n là hình ả nh ẩ n dụ chỉ Nho, Phương Định,
Thao – nhữ ng cô thanh niên xung phong trên con đườ ng Trườ ng Sơn huyền
thoạ i, nhữ ng anh hù ng bấ t khuấ t, kiên cườ ng nhưng vẫ n giữ vẹn nguyên mộ t
tâ m hồ n lã ng mạ n, trữ tình và tinh tế.
2. Hình tượng nhân vật Phương Định
Trong truyện ngắ n Những ngôi sao xa xôi, nhâ n vậ t Phương Định là
nhâ n vậ t chính, nhâ n vậ t trung tâ m mà nhà vă n dụ ng cô ng thể hiện để qua đó
1
gử i gắ m tư tưở ng chủ đề củ a truyện cũ ng như vẻ đẹp củ a nhữ ng cô gá i thanh
niên xung phong trên tuyến lử a. Phương Định đồ ng thờ i là ngườ i kể chuyện.
Nhà vă n đã chọ n nhâ n vậ t nà y là m điểm nhìn trầ n thuậ t để câ u chuyện hiện
lên tự nhiên, sinh độ ng, khô ng hề gượ ng ép.
Ấ n tượ ng đầ u tiên củ a ngườ i đọ c về Phương Định là hoà n cả nh số ng,
hoà n cả nh là m việc vô cù ng khắ c nghiệt giữ a Trườ ng Sơn lử a đạ n, nơi gian
khổ trậ p trù ng, nơi mưa bom bã o đạ n, nơi mà sự số ng và cá i chết liền kề nhau
trong gang tấ c, cô ng việc mà họ phả i là m hà ng ngà y là cô ng việc cậ n kề cá i
chết, că ng thẳ ng, khô ng chỉ chạ y trên cao điểm giữ a ban ngà y, phơi mình giữ a
vù ng má y bay bắ n phá mà cò n phả i lao ra trậ n điểm để phá bom. Nhà vă n đã
viết về hoà n cả nh số ng củ a họ bằ ng nhữ ng câ u vă n đầ y á m ả nh: “Có ở đâ y như
thế nà y khô ng, đấ t bố c khô ng khí đà ng hoà ng, má y bay ầ m ì xa dầ n, thầ n kinh
că ng như chả o, tim đậ p bấ t chấ p cả nhịp điệu”.
Cuộ c số ng chiến trườ ng đầ y khó khă n, gian khổ đố i diện vớ i thầ n chết
hà ng ngà y khô ng khiến Phương Định cú i đầ u sợ hã i hay lù i bướ c, ngượ c lạ i
cuộ c số ng chiến trườ ng dữ dộ i đã tô i luyện cô thà nh mộ t chiến sĩ thanh niên
xung phong kiên cườ ng, dũ ng cả m và đầ y trá ch nhiệm. Đố i mặ t vớ i hiểm nguy,
cô và nhữ ng đồ ng độ i củ a mình hiện lên như nhữ ng anh hù ng, mỗ i ngà y cô
phá bom đến nă m lầ n, ngà y nà o ít ba lầ n, mỗ i lầ n đều că ng thẳ ng và đố i diện
vớ i cá i chết. Thế nhưng cá i cả m giá c ở bên quả bom că ng thẳ ng đợ i chờ tiếng
nổ lâ u dầ n thà nh quen, tạ o nên mộ t sự phi thườ ng đá ng khâ m phụ c. Cô kể về
cá i cô ng việc đầ y hiểm nguy, gian khổ củ a mình bằ ng mộ t giọ ng điệu bình
thả n, pha lẫ n sự hó m hỉnh.
Vẻ đẹp củ a sự kiên cườ ng, củ a tinh thầ n dũ ng cả m, bấ t chấ p hiểm nguy,
gian khổ và cả cá i chết củ a Phương Định đượ c thể hiện cụ thể đậ m nét trong
mộ t lầ n phá bom, giữ a mộ t khô ng khí că ng thẳ ng và vắ ng lặ ng đến đá ng sợ ,
giữ a mộ t khô ng gian đạ n bom cà y xớ i, mộ t cả m giá c đã đến vớ i cô là m cô
khô ng sợ nữ a. Đó là cả m giá c có á nh mắ t cá c anh chiến sĩ đang dõ i theo mình.
Từ cả m giá c nà y, sự dũ ng cả m trong Phương Định như đượ c kích thích bở i
lò ng tự trọ ng, cô quyết định khô ng đi khom vì cá c anh ấ y khô ng thích cá i kiểu
đi khom khi vẫ n có thể đườ ng hoà ng mà bướ c tớ i.
Tiếp đó là cá i giâ y phú t că ng thẳ ng khi đố i diện vớ i quả bom sắ t lạ nh
lù ng. Lú c ấ y Phương Định có nghĩ về cá i chết nhưng là mộ t cá i chết mờ nhạ t,
khô ng cụ thể để rồ i sau cá i giâ y phú t thoá ng qua ấ y, cô tậ p trung suy nghĩ và o
quả bom. Liệu mìn có nổ , bom có nổ khô ng và nếu nó chưa nổ thì phả i là m thế
2
nà o cho nó nổ . Ngay trong giâ y phú t đố i diện vớ i cá i chết, Phương Định vẫ n
đặ t trá ch nhiệm cao hơn tính mệnh củ a mình, khô ng mà ng đến sự số ng chết
củ a bả n thâ n vì nhiệm vụ .
Từ nhâ n vậ t Phương Định cò n tỏ a sá ng vẻ đẹp củ a lí tưở ng số ng cao
đẹp, xem hạ nh phú c củ a đờ i mình là đượ c cố ng hiến cho Tổ quố c. Như bao cô
gá i thanh niên xung phong khá c, Phương Định đã từ biệt gia đình, quê hương,
bỏ lạ i thờ i thiếu nữ vô tư ở Hà Thà nh để ra đi theo tiếng gọ i củ a Tổ quố c, sẵ n
sà ng chiến đấ u trên con đườ ng huyền thoạ i, nguyện dâ ng hiến tuổ i xuâ n củ a
mình cho đấ t nướ c. Đó là lí tưở ng củ a nhữ ng con ngườ i mà nó i như mộ t nhà
thơ:
Ôi tổ quốc nếu cần ta chết
Cho mỗi ngôi nhà ngọn núi con sông
Nét nổ i bậ t và cũ ng là điểm hấ p dẫ n nhấ t ở nhâ n vậ t Phương Định chính
là vẻ đẹp lã ng mạ n củ a mộ t tâ m hồ n trong sá ng, hồ n nhiên, yêu đờ i ngay trong
hoà n cả nh khố c liệt củ a cuộ c chiến tranh, dù đạ n bom cà y xớ i, đố i diện vớ i cá i
chết hà ng ngà y. Vậ y mà tấ t cả khô ng là m chai sạ n đượ c vẻ đẹp củ a mộ t cô gá i
duyên dá ng trữ tình. Đó là vẻ đẹp củ a mộ t bô ng hoa trên tuyến lử a, vẻ đẹp mà
nó i như mộ t nhà thơ:
Rất trữ tình là nhịp bước hành quân
Vần thơ xung phong là vần thơ chân chất
Thời đánh Mĩ là thời thi vị nhất
Tỏa nắng cho thơ là ánh mắt triệu anh hùng
Cũ ng như bao cô gá i mớ i lớ n, Phương Định rấ t nhạ y cả m và quan tâ m
đến hình thứ c củ a mình. Phương Định là mộ t cô gá i Hà Nộ i xinh xắ n vớ i hai
bím tó c dà y, tương đố i mềm, mộ t cá i cổ cao kiêu hã nh như đà i hoa loa kèn,
đặ c biệt cô có đô i mắ t đẹp, có cá i nhìn sao mà xa xă m, biết mình đẹp, cô thích
ngắ m mình trong gương, thích là m duyên là m dá ng và có chú t kiêu ngầ m khi
biết cá c anh phá o thủ và lá i xe thă m hỏ i. Cô vui và tự hà o vì điều đó nhưng
khô ng biểu lộ tình cả m củ a mình mà thườ ng tỏ ra kín đá o. Đó là nét đẹp đầ y
duyên dá ng và nữ tính củ a mộ t cô gá i mớ i lớ n.
Phương Định và o chiến trườ ng Trườ ng Sơn khi vừ a bướ c qua tuổ i họ c
trò hồ n nhiên, vô tư. Cô mang và o chiến trườ ng đầ y á c liệt nhữ ng nét đá ng
yêu củ a mộ t cô gá i mớ i lớ n, mang theo cả mộ t tâ m hồ n mơ mộ ng. Cô mê há t,
số ng trong hoà n cả nh á c liệt củ a chiến tranh, nơi đạ n bom cà y xớ i, cô vẫ n
khô ng bỏ đi sở thích củ a mình, hơn nữ a cò n thích bịa ra lờ i mà há t. Cô yêu
3
nhữ ng khú c há t dâ n ca quan họ Bắ c Ninh, cô thích bà i Ca-chiu-sa củ a Hồ ng
quâ n Liên Xô , cô thích bó gố i mơ mà ng mà cấ t lên câ u há t: “Về đâ y khi má i tó c
cò n xanh xanh”. Phương Định há t khi đạ n bom gà o rú xung quanh, khi má y
bay quầ n đả o trên đầ u. Đó là tiếng há t á t tiếng bom, tiếng há t nố i dà i nhữ ng
khao khá t tuổ i trẻ.
Phương Định số ng vớ i nhữ ng kỉ niệm êm đềm củ a thờ i thiếu nữ vô tư
bên gia đình ở Hà Nộ i. Gặ p mộ t trậ n mưa đá , ở cô lậ p tứ c toá t lên mộ t niềm
vui tươi trẻ, niềm vui ấ y nở tung ra, say sưa, trà n đầ y. Cô nhặ t nhữ ng hạ t mưa
đá để rồ i bâ ng khuâ ng, ngơ ngá c khi thấ y nó tan biến bấ t ngờ cũ ng nhanh như
khi nó ậ p đến. Khoả ng khắ c ấ y khiến bao nhiêu kỉ niệm đẹp về quê hương, gia
đình, về mẹ, về thờ i thiếu nữ trong sá ng, vô tư bấ t chợ t ù a về, chính nhữ ng kỉ
niệm đó đã là m dịu má t tâ m hồ n cô trong hoà n cả nh tà n phá khố c liệt củ a
chiến tranh.
Ở nhâ n vậ t Phương Định ta cò n cả m nhậ n đượ c tình đồ ng chí, đồ ng độ i
nồ ng ấ m. Cô luô n yêu thương trìu mến và quan tâ m đến Nho, chị Thao. Cô lo
lắ ng cho chị Thao lên cao điểm chưa về đến mứ c như gắ t và o má y khi Đạ i độ i
trưở ng hỏ i thă m tình hình. Cô vỗ về chă m só c cho Nho tậ n tình như mộ t cô y
tá đố i vớ i bệnh nhâ n. Cô cò n dà nh tình cả m trâ n trọ ng, yêu mến củ a mình cho
nhữ ng ngườ i chiến sĩ đang trự c tiếp cầ m sú ng chiến đấ u, trong suy nghĩ củ a
cô , nhữ ng ngườ i đẹp nhấ t, thô ng minh, can đả m và cao thượ ng nhấ t là nhữ ng
ngườ i mặ c quâ n phụ c có ngô i sao trên mũ . Tình đồ ng độ i, đồ ng chí củ a cô thậ t
cao cả , đá ng quý. Nó đã tiếp thêm sứ c mạ nh để cô tiếp tụ c cố ng hiến trên
chiến trườ ng Trườ ng Sơn lử a đạ n.
3. Các nhân vật khác
a. Nhân vật chị Thao
Trong ba cô gá i thanh niên xung phong trong tổ trinh sá t mặ t đườ ng
trên con đườ ng Trườ ng Sơn má u lử a ấ y, chị Thao là độ i trưở ng, lạ i là ngườ i
lớ n tuổ i nhấ t cho nên so vớ i Phương Định và Nho, chị Thao từ ng trả i, chín
chắ n và vữ ng chã i hơn để là m chỗ dự a tin cậ y cho nhữ ng đồ ng độ i củ a mình.
Đó là mộ t cô gá i rấ t dung dị, bình thườ ng, thậ m chí yếu đuố i, mỗ i khi trô ng
thấ y má u, thấ y vắ t thì nhắ m nghiền mắ t lạ i, mặ t tá i mét nhưng điều đặ c biệt là
cô gá i ấ y lạ i khô ng hề run sợ trướ c cá i chết, trướ c sự gian khổ , hi sinh. Nhữ ng
khi biết rằ ng, cá i sắ p tớ i sẽ khô ng yên ả , chị lạ i bình tĩnh bằ ng cá ch mó c bá nh
bích quy trong tú i và thong thả nhai. Đó là vẻ đẹp củ a mộ t nữ chiến sĩ thanh
niên xung phong kiên cườ ng, quả cả m trên tuyến lử a.
4
 Đặ c biệt, cũ ng như Nho, Phương Định và bao nhiêu cô gá i mớ i lớ n khá c,
ở giữ a nơi chiến trườ ng lử a đạ n, chị Thao vẫ n vẹn nguyên mộ t tâ m hồ n trong
sá ng, hồ n nhiên, lã ng mạ n, mộ t cá ch số ng rấ t duyên dá ng và đầ y nữ tính. Á o
ló t củ a chị cá i nà o cũ ng thêu bằ ng chỉ mà u, chị thích tỉa đô i lô ng mà y củ a
mình, tỉa nhỏ như cá i tă m. Tuy khô ng dễ dà ng hồ n nhiên, mơ mộ ng như
Phương Định nhưng ở giữ a nơi đạ n bom gà o rú chị Thao vẫ n rấ t thích há t và
thích ghi chép bà i há t. Có thể nó i nhâ n vậ t nà y cũ ng là mộ t bô ng hoa trên
tuyến lử a, mộ t ngô i sao xa xô i ở cuố i rừ ng, tỏ a ra mộ t thứ á nh sá ng trong trẻo
và má t mẻ.
b. Nhân vật Nho
Cù ng vớ i nhâ n vậ t Phương Định và nhâ n vậ t chị Thao, Nho cũ ng là mộ t
nhâ n vậ t độ c đá o mà nhà vă n dụ ng cô ng miêu tả để qua đó là m nổ i bậ t vẻ đẹp
củ a nhữ ng cô gá i thanh niên xung phong thờ i chố ng Mĩ. Đó là mộ t cô gá i mớ i
lớ n, nhỏ nhắ n, xinh xắ n vớ i vẻ đẹp trong trẻo, thuầ n khiết. Mỗ i khi Nho tắ m,
cô như mộ t que kem má t lạ nh vớ i cá i cổ trò n và nhữ ng cú c á o nhỏ nhắ n. Thế
nhưng cô bé tưở ng chừ ng như nhỏ bé, yếu ớ t ấ y khi thự c hiện nhiệm vụ thì vô
cù ng gan dạ , dũ ng cả m, khô ng biết sợ là gì và chưa bao giờ thoá i thá c nhiệm
vụ , thậ m chí ngay cả khi bị thương, khi đố i diện vớ i cá i chết cậ n kề, Nho cũ ng
khô ng hề tỏ ra nao nú ng.
Điều đặ c biệt ở Nho cũ ng là vẻ đẹp củ a mộ t tâ m hồ n lã ng mạ n, trong
trẻo và đầ y nữ tính. Chính vì vậ y mà ở giữ a nơi đạ n bom cà y xớ i, ở giữ a nơi
con ngườ i có thể đố i diện vớ i thầ n chết bấ t cứ lú c nà o, Nho vẫ n số ng hồ n
nhiên, tươi trẻ, cứ quầ n á o ướ t cô ngồ i và đò i nhai kẹo, đặ c biệt cô có sở thích
thêu hoa rự c rỡ trên khă n gố i. Chính nét tính cá ch hồ n nhiên, vô tư và trong
sá ng ấ y đã tạ o nên niềm vui số ng bấ t tậ n củ a cô gá i trẻ trên chiến trườ ng
Trườ ng Sơn.