RECHT EN ETHIEK

Hoorcollege 1 (26-02-2024)

Privaatrecht: Burger tegenover burger

Strafrecht: Burger tegenover overheid (met kwestie tot straffen)
Bestuursrecht:

Rechtsbronnen:
Internationaal Recht en Nationaal recht
IR: Alle verdragen waar we met andere landen afspraken mee hebben
Wetten: Grondwet, wet in formele zin, wet in materiele zin
Jurisprudentie: Uitspraak rechter die meegenomen wordt door andere rechters
Gewoonterecht (Codificatie): Onderlinge afspraken/ongeschreven regels

Verdragen gaan altijd boven nationale wet

Grondwet gaat goven formele wet
Materiele wet gaat boven formele wet

Grondwet:
Wet in formele zin:
Gemaakt door nationale overheid. Tweede en Eerste kamer, en koning. Bevatten regels waar iedereen
zich aan moet houden

Wet in materiele zin:

Gemaakt door gemeentes over regels in die regio. Ook regels waar iedereen zich aan moet houden,
alleen geldt het niet buiten de regio.

Grondrechten:
De meest fundamentele rechten die een mens heeft

Gebeurtenissen WOII leiden tot Universele Verklaring voor de Recht van de Mens
1948
VN
Vertaald in meer dan 500 talen
Bron voor verdragen
Bron voor grondwetten

Verklaringen en Verdragen hebben andere juridische statussen

Klassieke grondwetten (mensenrechten)

- Bescherming vd burger
- Artikel 1 tm 18
- Europees verdrag voor de rechten van de mens EVRM

Sociale Grondrechten
- Overheid moet aan de slag voor de burger
- Artikel 19 tm 23
Procedureregels
- Stappenplan voor de overheid over het schrijven van de wet
- Bijv. Artikel 82 over wetten in formele zin
Er is geen specifieke rangorde voor de grondwet, het wordt per situatie bekeken welke belangrijker is.
Hoorcollege 2 Intellectueel eigendomsrecht (08-03-2024)

Verzamelnaam voor verschillende rechten

Valt onder het eigendomsrecht > privaatrecht
Beschermen meer dan alleen “een idee”
Veelal ‘verbodsrechten’

- Bescherming van tekst, beeld en geluid (auteursrecht)

- Bescherming van onderscheidingstekens (merkrecht, handelsnaamrecht BVIE)
- Bescherming van vormgeving (auteursrecht, modelrecht)
- Bescherming van technieken
- Octrooirecht’

Auteursrecht:
Art. 1 Auterusrecht
Het uitsluitend recht van den maker van een werk van letterkunde, wetenschap of kunst, of van diens
rechtverkrijgenden, om dit openbaar te maken en te verveelvoudigen

De maker is degene die het werk zelf heeft gemaakt

- Meerdere makers mogelijk
- Uitzondering: gemaakt in dienstverband (en behorend bij takenpakket)

Rechter van de maker

- Persoonlijkheidsrechten
- Exploitatierechten
o Recht om je te verzetten tegen openbaring en verveelvoudigen

Uitzonderingen
- Hyperlinken
- Privegebruik
- Citeren
o Mits correcte bronvermelding
o Mits functioneel
o Niet alleen “voor de mooi”
▪ APA
- Onderwijsgebruik
o Vertoningsbeperking (onderwijsdoel, geen winstoogmerk)
o Onderwijsbeperking (artikel 16 AW)
- Overheidspublicaties

- Belangrijke ruitzondering: Parodie

Werk – Werktoets
4 criteria om auterusrecht te verkrijgen (Europese jurispredentie)
1. Voortbrengsel van letterkunde, wetenschap of kunst
2. Resultaat, idee is niet genoeg
3. Menselijke intellectuele inspanning
4. Originele of creatieve keuzes
Wat is geen werk
- Idee of theorie
o Daarom het belang van bijvoorbeeld een format
- Feiten en data
- Stijl en trends
- Overheidsinformatie

Wat is zeker een werk

- Lettterkunde
- Wetenschap
- Kunst
o Niet-limitatieve opsomming uit art 10 AW

De werktoets (of EOKPS)

- Het werk moet:
o Eigen oorspronkelijk karakter hebben
o Een persoonlijke stempel van de maker dragen

Hoe bescherm je je auteursrecht?

- iDepot
o Deponeren van je werk/concept
- Beeldmateriaal watermerken
- Opsporen van een inbreuk
o Google Reverse Image Search
- Copyscape (Voor teksten)
- Brief: Staken van de inbreuk
- Advocaat inschakelen
▪ Zorg dat je lid bent van een branchevereniging of vakbond
- Stichting BREIN inschakelen

Einde auteursrecht (In NL): 70 jaar na de dood van de maker, op 1 januari van het jaar daaropvolgend

Inbreuk door AI
- Tekst
o Grote rechtszaak NYT
- Beeld
o Illustratoren rechtszaak
- Wie is de “maker”?

Portretrecht
Verschil tussen portretrecht en auteursrecht
- Fotograaf heeft het auteursrecht, met uitzondering van beperkingen
- Portretrecht is zo’n beperking

Portret in opdracht:
- Art 19 en 20 AW
- Fotograaf moet afspraken maken met geportretteerde

Portret niet in opdracht

- Art 21 AW
- Alleen verzetten bij ‘redelijk belang’ van geportretteerde (belangenafweging)
Quit Claim
- Quitclaim of portretrechtformulier
- Overeenkomst tussen geportretteerde en degene die portret wil gebruiken (fotograaf of
opdrachtgever)
- Omschrijf duidelijk waarvoor je het portret wilt gebruiken (in welke context)
- Gebruik je ahet alleen voor nieuws of wil je het ook commercieel gebruiken? (Wees concreet)
- Waar wil je publiceren (bushokje of alleen op intranet)
- Tijdslimiet afspreken (Voor x jaar)

Merkrecht handelsnaamrecht & octrooirecht

Octrooi of patent is een exclusief eigendomsrecht op een uitvinding van een technisch product of
proces.
Octrooi vervalt na 20 jaar

Eisen Octrooi:
- Rijksoctrooiwet 1995
o Nieuwheid
o Inventiviteit (niet voor de hand liggende oplossing)
o Industriële toepassing (moet echt gemaakt worden)
o En voor bescherming: Octrooi aanvragen bij octrooicentrum (Nederlands) of
internationaal
Op iets kunnen meerdere rechter rusten
- Auteursrecht én portretrecht
- Auteursrecht én merkenrecht
- Auteursrecht, merkenrecht én portretrecht (zou in theorie ook mogelijk zijn)

Een teken dat ervoor is om een waar of dienst van een onderneming te onderscheiden (art 2.1 lid 1
BVIE)
- Kortom: een onderscheidingsteken
- Belangrijk criterium dus: Onderscheidend vermogen
- Mag niet beschrijvend zijn
o Apple mag wel voor pc maar niet voor een appelsoort

Drie functies van een merk:

- Functies
o Herkomstfunctie
o Reclamefunctie
o Reputatiefunctie
Wat kan het merk zijn:
- Naam, tekening, afdruk, stempel, letter, cijfer, vorm van waren, verpakkingen, audio,
bewegend beeld, hologram en verder ‘alle andere voor grafische voorstelling vatbare tekens’

- Beeldmerk en woordmerk

Drie eisen aan een merk plus inschrijven voor bescherming

- Eisen aan een merk:
o Het is een teken
o De grafische weergegeven is het onderscheidend vermogen
o Het merk moet ingeschreven zijn
Hoorcollege 3: Media-ethiek & menselijk gedrag 1 (15-03-2024)
Ethiek/Moraalwetenschap: de filosofie van het juiste handelen. Het gaat hierbij vaak om het
handelen ten opzichte van medemensen, dieren en de natuur in het algemeen.

Logos: logica, feiten, data & cijfers

Pathos, empathie, emotie, gevoel
Ethos: De person die je het vertelt, omdat je die persoon geloofd, vertrouwd, morelen

Waarden & Normen

Waarden zijn de zaken die waardevol gevonden worden door iemand/ een groep mensen in een
samenleving
Normen zijn richtlijnen hoe je sociaal gewenst met elkaar omgaat.

Niveaus van verantwoordelijkheid:

Persoonlijke normen
Organisatienormen
Beroepsnormen
Maatschappelijke normen

Hoe bepaal je wat ethisch verantwoord is?

1. Doel en middelen
Als het gaat om ethische kwesties moet je je afvragen welk doel je wilt bereiken en welk middel
daarvoor moet gebruiken. Bijv: genetische modificatie
Werther effect: Als er een artikel over suïcide publiceert neemt het de volgende maand met 12% toe.

2. Keuzevrijheid
Een mediamaker heeft de keuze om wat te kunnen publiceren. Bijv: Abortus of Vaccinaties
‘Behoren impliceert kunnen’ en ‘niet kunnen sluit behoren uit’

3. Verantwoordelijkheid
Wie is er dan verantwoordelijk voor dat dat kan. Er zijn verschillende lagen. Van jezelf naar de
overheid en alles ertussenin
Als mediamaker heeft dit effect op de samenleving
- Gatekeeping (we gaan het hier wel of niet over hebben)
- Agenda setting (Op welke manier behandelen we het en waar)
- Framing (In welk kader zet je het, positief of negatief)
- Priming (Hoe vaker je iets ziet, hoe positiever je erover denkt)

Wat je uiteindelijk in de media brengt bepaalt het wereldbeeld over die onderwerpen

Cultivation theory:
Je wereldbeeld wordt bepaald door wat je ziet. Veel ellende in de media kan voor de mean-world-
syndrome zorgen.

Bystander effect:
Mensen zijn groepsdieren, wij doen wat anderen doen.
Diffusion of responsibility: iemand anders heeft het vast wel gedaan

Milgram Expirient
Begon met Landau (1924) en onthoofde rat. Landau vroeg of mensen mee wilde doen met een
experiment of ze een hoofd van een rat konden trekken, mensen deden dat ook.
Testpersoon geeft schokken aan iemand die een test deed. 68% ging door met dodelijke hoeveelheid
voltage.

Machtigingsrelatie: Iemand met macht zegt tegen je dat je iets moet doen.
Deindividuatie: Je ziet niet aan wie je beïnvloedt
Impliciet contract: Je hebt toch al beloofd om mee te doen.
Hoorcollege 4: Media-ethiek & menselijk gedrag 2 (22-03-2024)
4. Morele verantwoordelijkheid
1. Als je handelingen in vrijheid zijn gekozen
2. Als je in staat bent om op een rationele manier verantwoording af te leggen over je
handelingen.
Asch experiment
Vijf redenen die kans op meegaan met groep verstreken
1. Stimulus ambiguïteit
o Hoe onduidelijker, hoe sneller je meegaat met de groep
2. Omvang van de unanimiteit
o Hoe veel mensen hebben voor jou iets anders gezegd. Hoe meer mensen een
bepaald antwoord geven, hoe sneller je met de groep meegaat
3. Bekwaamheid en deskundigen
4. Groepscohesie
o Wat is de samenstelling van de groep
5. Openbaarheid
o Moet je hardop zeggen wat je denkt. Anonieme reacties zijn vaak eerlijker.

Broken window theory

Als er, in een straat, een huis met een kapot raam is, dan gaat de rest van de straat sneller achteruit

Rechtvaardigheid: juist en eerlijk handelen naar de situatie

Mensen willen consistent zijn en cognitieve dissonantie voorkomen.

Morele ontkoppeling
Manieren om jezelf te distantiëren van slecht gedrag
Bijv ik ben geen racist want ik heb zwarte vrienden
Drie niveaus
1. De daad zelf
a. Het slechte gedrag dient een hoger doel
b. Je vergelijkt het met iets ergers
c. Eufemistisch labelen, de slechte daad brengen door verzachtend taalgebruik
2. De gevolgen van de daad
a. Dat doen we door de gevolgen kleiner te maken, te ontkennen of te vervormen
b. Verantwoordelijk weghalen (anderen deden dat ook)
3. Het slachtoffer
a. Het slachtoffer de schuld geven van het gedrag (victim blaming)
b. Ontmenselijken van de ander (dehumanisatie)

5. Aanvaardbaarheid
Wat voor gedrag accepteren we wel en wat niet.
Bijv: testen op dieren of stereotypering in de media

Universitaliteit
Gebeurt het dan overal?
Hoorcollege 5: Journalistiek & Recht (28-03-2024)

Trias politica + 4e macht

Wetgevende – Uitvoerende – rechtelijke macht
De journalistiek wordt wel gezien als vierde macht, oftewel de controlerende macht
Taak van de journalistiek om de TP in Nederland te controleren

Hoe controleren:
Persvrijheid
Onderzoeksjournalistiek
Nieuws brengen
Achtergronden
Onthulling
Ter verantwoording roepen

Bij behoorlijk journalistiek hoort goede research, wettelijke plicht

WOO – Wet Open Overheid

Uitgangspunten: Openbaarheid
- Passief: verzoek om informatie (vanuit burger of journalist)
- Actief: Uit eigen beweging informatie geven door de overheid
WOO-verzoek gaat om passieve openbaarheid

Bij deze overheidsorganisaties kan je WOO verzoeken

- Rijksoverheid
- Provincies
- Gemeenten
- Waterschappen
- SVB COA DUO
- NIET: Het huis voor klokkenluiders

WOO-verzoek
- Informatie die wordt opgevraagd die tot op dat moment niet openbaar was (je kon het dus
niet gewoon googlen)
- Informatie in documenten vastgelegd, over het handelen van de overheid
- Geen direct belang (iedereen kan een woo-verzoek doen) maar niet evident misbruik
- Na een WOO-verzoek wordt de informatie openbaar, tenzij…

Rutte heeft bijvoorbeeld zijn SMSjes verwijderd

Opvragen van ‘documenten’

- Informatie in documenten vastgelegd over het handelen van de overheid
- Documentsbegrip breed gezien, dus niet alleen de officiele beleidsstukken in een blauw
mapje
- Maar ook:
o Whatsappjes en smsjes van bestuurders en ambtenaren
o Emails
o Documenten opgeslagen in de cloud
Procedure vastgelegd in de WOO
- Omschrijf zo precies mogelijk wat je
precies wilt hebben qua informatie, over
welke onderwerpen (geef een
toelichting en een aanleiding op het
onderwerp)
- Over welke periode gaat het? (helpt het
concreter te maken)
- Het moet natuurlijk wel gaan om
informatie die in het bezit is van de
overheid (dus niet van een ander)

Anders 5 jaar wachten

- WOO informatie wordt opgenbaar gemaakt waneer deze informatie ouder is dan vijf jaar

Bronbescherming
- De overheid moet dus transparant zijn in zijn informatie
- Maar hoe zit het met de journalist
o Sinds 1 okt 2018 verschoningsrecht voor journalisten officieel in de wet vastgelegd

Mag je dan zo maar alles publiceren? Nee!

- Journalisten zijn gebonden aan journalistieke beroepsnormen
- Etische regels voor journalisten
o Code van Bordeaux (internationaal) – basisregel voor journalistiek werk en ethische
rechten en plichten van journalisten
o Code voor journalistiek (nationaal)