HÓA HỌC XANH

TS. Nguyễn Đăng Khoaa, TS. Lê Vũ Hàa, TS. Hồ Hoàng Phướcb

a Faculty of Chemical Engineering, Ho Chi Minh City University of Technology,
Vietnam
b Chemical Engineering, Competence Centre for Catalysis, Chalmers University of
Technology, Sweden
Contact: khoand1989@hcmut.edu.vn, lvha@hcmut.edu.vn, phuoc@chalmers.se
Off-line appointments (applied to the whole course): 9:00 – 10:00 Wednesday, 11:00 – 12:00 Thursday at 211B2
 Thời gian Nội dung
Tuần 1 Giới thiệu về hóa học xanh
Tuần 2
Tuần 3 12 nguyên tắc hóa học xanh
Tuần 4
Tuần 5
Tuần 6 Cải thiện xanh trong sản xuất hóa chất: xúc tác
Tuần 7
Tuần 8
Tuần 9 Cải thiện xanh trong sản xuất hóa chất: dung môi
Tuần 10
Tuần 11 Cải thiện xanh trong sản xuất hóa chất: microreactor, vi sóng, siêu âm
Tuần 12
Cải thiện xanh trong sản xuất hóa chất: nguyên liệu và nguồn năng lượng bền vững
Tuần 13
Tuần 14 Cải thiện xanh trong các quy trình công nghiệp: một số ví dụ
Tuần 15 Tổng kết

Texbook
1) P.C. Anastas and J.C. Warner ‘Green Chemistry Theory and Practice’, Oxford University Press, New York, 1998
2) M. Lancaster, GREEN CHEMISTRY: An Introductory Text, University of York, RSC, 2002

2024-01-06 Chalmers University of Technology 2

 Nội dung
• Ôn tập một số nội dung quan trọng của Hóa học xanh
• Bài tập
• Thông tin thi cuối kỳ

Source: Center for Green Chemistry and Green Engineering at Yale

2024-01-06 Chalmers University of Technology 3
 Tầm quan trọng của ngành công nghiệp hóa chất

Fossil-based
Renewable

Natural resource

Bulk chemicals/ Fine Customers of

Speciality
Commodity chemcials
Basic chemicals chemicals chemicals chemical industry
• Olefins • Plastics & Engineering Resins
• Active pharmaceutical • Automotive/Transportation
ingredient • Paints & Coatings
• Chlor-Alkali • Packing
(Chlorine, caustic soda) • Biocides • Cleaning products • Building & construction
• Acid sulfuric, ammonia
• Solvents, etc.

✓ Nguyên liệu ban đầu
✓ Nhu cầu cao
✓ Sản xuất số lượng lớn
✓ Quá trình liên tục
✓ Giá thấp
✓ Độ tinh khiết cao ✓ Hỗn hợp của hai
hoặc nhiều hóa
✓ Sản lượng thấp (<1000 tấn/năm)
chất tinh khiết
✓ Quá trình theo mẻ
✓ Giá thành cao (>10$/kg)

Kể tên một số hóa chất thô (bulk chemical) phổ biến?

https://www.spglobal.com/commodityinsights/en/ci/research-analysis/q23-formula-for-success-in-the-chemical-industry-analyzing-energy-at-the-extremes.html
2024-01-06 Chalmers University of Technology 4
 Sơ đồ của một nhà máy hóa chất

Energy Energy

Materials Product Product

Reactor
Purification
(feedstocks) T, P Byproduct
Waste
Catalyst Solvent

• Công nghiệp/công nghiệp hóa chất → vai trò quan trọng → sản phẩm sử dụng hàng
ngày của chúng ta
• Nguyên liệu (thuốc thử, dung môi) → độc tính? Khả năng tái tạo?
• Tiêu thụ năng lượng → hiệu quả? Nguồn nguyên liệu (Hóa thạch? Có thể tái tạo?)
• Quy trình (các bước? năng suất?)
• Tinh chế (dung môi, năng lượng?)
• Vận hành an toàn (tai nạn)
• Chất thải (các loại chất thải? Tác động?)
• Sản phẩm → an toàn? Tác động môi trường?
2024-01-06 Chalmers University of Technology 5
Ô nhiễm: không khí, nước → Các nguồn có thể là gì?

Việt Nam:

• Nguồn năng lượng chính?

• Các vấn đề là gì?

• Mưa acid? Ảnh hưởng?

• Khí gây hiệu ứng nhà kính? Ảnh hưởng?

• Các loại nhiên liệu ở Việt Nam?

• Tiêu chuẩn giới hạn của lưu huỳnh?

• Quy định tiêu chuẩn nhiên liệu trên toàn thế giới?

2024-01-06 Chalmers University of Technology 6

 Green chemistry: History? When? Who?

the Pollution Prevention Act of 1990

Paul Anastas and John C. Warner co-

authored the groundbreaking book, Green
Chemistry: Theory and Practice in 1998.

The design of chemical products & processes that reduce or eliminate

the use or generation of hazardous substances

“Green Chemistry is a revolutionary approach to the way that products are made; it is a science that aims
to reduce or eliminate the use and/or generation of hazardous substances in the design phase of materials
development.”

“Hóa học Xanh là một cách tiếp cận mang tính cách mạng trong cách sản xuất sản phẩm; đó là một ngành
khoa học nhằm mục đích giảm thiểu hoặc loại bỏ việc sử dụng và/hoặc tạo ra các chất độc hại trong giai
đoạn thiết kế phát triển vật liệu.”

– John Warner, Co-Founder of Green Chemistry

2024-01-06 Chalmers University of Technology 7

 The 12 Principles of Green Chemistry: Summary

Imperial College London

2024-01-06 Chalmers University of Technology 8

 Tính toán hiệu quả của phản ứng

Reaction: A + B → P (main product) + U (unwantted materials)

In which A is a limiting reagent (get consumed first in a chemical reaction)

Transformed quantity of substrate A

Conversion (%) = x 100
Total amount of substrate A

Actual quantity of the target product achieved

% Selectivity = x 100
Transformed quantity of substrate A

Actual quantity of the target product achieved

% Yield = x 100
Theoretical quantity of products achievable

Yield (%) = Conversion (%) x Selectivity (%)/100

~ 100%: quantitative, > 90%: excellent, > 80%: very good, > 70%: good, > 50%: fair, and < 40%:
poor

2024-01-06 Chalmers University of Technology 9

 E-factor = total waste (g) / product (g) The lower your E-Factor, the better performing your product is
E-factor of some industry sectors

Relative molecular mass of the desired product

% Atom Economy = x 100
Relative molecular mass of all reactants

Benign: pleasant and kind;

not harmful or severe

2024-01-06 Chalmers University of Technology 10

 In which A is a limiting reagent (get consumed first in a chemical reaction)
Transformed quantity of substrate A
Conversion (%) = x 100
Total amount of substrate A

Actual quantity of the target product achieved

% Selectivity = x 100
Transformed quantity of substrate A

Actual quantity of the target product achieved

% Yield = x 100
Theoretical quantity of products achievable

E-factor = total waste (g) / product (g)

Relative molecular mass of the desired product

% Atom Economy = x 100
Relative molecular mass of all reactants

2024-01-06 Chalmers University of Technology 11

 Xúc tác

Chemical plant Hơn 85% sản xuất hóa chất

→ sử dụng chất xúc tác

Feedstock Products
Separation/
Catalysts Purification
Energy Waste

▪ Chất xúc tác là hợp chất làm tăng tốc độ phản ứng hóa học nhưng bản thân chúng không thay

đổi. Xúc tác giúp tăng tốc độ phản ứng hóa học

▪ Về mặt khoa học, xúc tác cho phép giảm năng lượng kích hoạt (activation energy) để phản ứng

xảy ra

▪ Năng lượng kích hoạt giảm dẫn đến các phản ứng và quá trình ít tiêu tốn năng lượng và diễn

ra nhanh hơn

2024-01-06 Chalmers University of Technology 12

 Xúc tác

▪ Các loại xúc tác?

▪ Vật liệu phổ biến được sử dụng làm xúc tác?
▪ Ứng dụng xúc tác dị thể: tổng hợp hóa học, sản xuất năng lượng, bảo vệ
môi trường
▪ Các công ty cung cấp chất xúc tác?
▪ Một số quá trình xúc tác điển hình trong công nghiệp?
▪ Bộ chuyển đổi xúc tác ba chiều (three-way catalytic converter): Chức
năng? Chất xúc tác là gì?

ACS Catal. 2021, 11, 20, 12446–12468

2024-01-06 Chalmers University of Technology 13
 DUNG MÔI

Định nghĩa Phân loại các dung môi bên dưới theo 3 nhóm dung môi?
Phân loại Nonpolar:
Tính chất Polar aprotic:
VOCs Polar protic:
Tác động của việc sử dụng dung môi
Tương tác của dung môi với vi sóng?

2024-01-06 Chalmers University of Technology 14

 DUNG MÔI

✓ Rửa

Công nghiệp ✓ Tẩy dầu mỡ

✓ Làm sạch

Dung môi → Chi phí

Vận hành
✓ Chiết
✓ Kết tinh lại
Sản xuất hóa chất
✓ Hòa tan chất rắn để xử lý dễ dàng
✓ Chất trao đổi nhiệt

Phản ứng

✓ Nếu cần dung môi: sử dụng tối thiểu, dung môi ít độc hại hơn và dung môi tái tạo
✓ Hoá học không dung môi hữu cơ

1) Không dung môi 3) Chất lỏng siêu tới hạn

2) Dung môi là nước 4) Chất lỏng ion
2024-01-06 Chalmers University of Technology 15
 Nguyên liệu tái tạo

• Nguyên liệu là gì?

• Nguyên liệu tái tạo và cạn kiệt
• Tiêu thụ nguyên liệu hiện tại Made from CO2
P2X or PtX
• Các loại nguyên liệu tái tạo
Cellulose
• CO2 Hemicellulose
• Biomass Lignin
Starch
• Chất thải nông nghiệp
• Ứng dụng trong công nghiệp

• Bioethanol
• Bioethylene
• Fuels
• Plastics (e.g. PE, PET)
2024-01-06 Chalmers University of Technology 16
 Ưu điểm của microreactor

• Mở rộng quy mô (Scale-out): quy trình được tối ưu hóa và thiết bị phản
ứng chỉ được thiết kế một lần trong phòng thí nghiệm
• Có thể dễ dàng tăng khối lượng sản xuất bằng cách lắp ráp nhiều thiết bị
phản ứng
• Microreactor + các công nghệ khác (ví dụ: vi sóng) để cải thiện hiệu quả sử
dụng năng lượng
2024-01-06 Chalmers University of Technology 17
 ▪ Được xem tài liệu (không điện thoại di động, laptop)
▪ Mang theo máy tính cầm tay
▪ Thời lượng: 90 phút

Phần I: Chọn đáp án đúng a, b, c, d → chọn (khoanh tròn) phương án đúng (chỉ một)
30 câu x 0.2 điểm = 6 điểm

Phần II: Tự luận (4 điểm)

Lưu ý: Các bạn phải viết đáp án trực tiếp lên giấy thi và đưa giấy thi cho giám khảo
trước khi ra khỏi phòng thi

Cần xem lại tất cả các bài tập về nhà !!!

2024-01-06 Chalmers University of Technology 18
 Đánh giá một quy trình dựa trên quan điểm của hóa học xanh

2024-01-06 Chalmers University of Technology 19

 BÀI TẬP SO SÁNH QUY TRÌNH TỔNG HỢP
Dihydropyrimidone là một dược phẩm được sử dụng như thuốc chẹn kênh canxi, thuốc giãn mạch, chống vi-rút,
vi khuẩn và chống viêm. Nhiều quy trình tổng hợp đã được đề xuất để tổng hợp từ cuối những năm 1800. So
sánh hai quy trình tổng hợp và phân tích quy trình nào xanh hơn. Trong lập luận của bạn, hãy chắc chắn xem xét
và so sánh tất cả các khía cạnh của phản ứng.

2024-01-06 Chalmers University of Technology 20

Xăng là hỗn hợp các hydrocacbon chứa
khoảng 87% C tính theo khối lượng. Biểu đồ
thể hiện mức tiêu thụ xăng (nghìn
thùng)/ngày tại Việt Nam.

Một thùng xăng có chứa 159 L và xăng có khối lượng riêng d= 0,755 kg/L. Giả sử
rằng xăng ở Việt Nam chứa 500 ppmw lưu huỳnh (hoặc 500 mg S/kg xăng) tương
ứng với mức 2 (ASTM D2622) hoặc Euro II. Giả sử, carbon và lưu huỳnh lần lượt
được chuyển hóa thành CO2 và SO2 trong quá trình tiêu thụ xăng (làm nhiên liệu
trong vận tải).
a) Tính lượng S (kg) chứa trong tổng lượng xăng tiêu thụ ngày năm 2021.
b) Tính lượng SO2 (kg) thải vào khí quyển hàng ngày trong năm 2021.
(S = 32 và SO2 = 64 g/mol).
c) Tính lượng CO2 (kg) thải vào khí quyển mỗi ngày vào năm 2021?
(C = 12 và CO2 = 44 g/mol).
d) Ảnh hưởng của SO2 đến môi trường và sức khỏe con người như thế nào?
2024-01-06 Chalmers University of Technology 21
2024-01-06 Chalmers University of Technology 22