СРЕДНОШКОЛСКА АКАДЕМИЈА ЗА БИЗНИС И

АДМИНИСТРАЦИЈА

ТЕМА: СМРТНА КАЗНА И НЕЈЗИНА

ИМПЛЕМЕНТАЦИЈА ВО ПРАВНИОТ СИСТЕМ НА
Р.С.М
____________________________________________________
____

МЕНТОР:
ИЗРАБОТИЛ: СИМОНА ГРУЈОВСКА
ДАВИД МОЈСОСКИ
БИТОЛА 2024

Историски развиток на смртната казна

Подемот и падот на смртната казна е сложен и повеќеслоен феномен кој еволуирал со

векови и значително варира од земја до земја. Еве општ преглед:

1.Историскиконтекст:

Подем: Смртната казна е карактеристика на човечките општества со милениуми, често се

користи за злосторства кои се движат од кражба до предавство. Неговата примена беше
широко распространета и прифатена како форма на правда во многу култури.
Есен: Во 18 и 19 век се појавија движења кои се залагаа за укинување на смртната казна,
под влијание на просветителските идеали за човекови права, концептот на сурово и
невообичаено казнување и верувањето во можноста за реформи и рехабилитација.
2. Аболицирани движења:

Подем: Аболиционистичките движења добија импулс во 20 век, особено по Втората

светска војна, со формирањето на организации како што е Амнести интернешенел, која
водеше кампања против смртната казна ширум светот.
Пад: Аболиционистичките движења се соочија со противење од поборниците на смртната
казна, често вкоренети во загриженоста за правдата, одвраќањето и одмаздата.
3. Правни и етички размислувања:

Подем: Правните и етичките дебати околу смртната казна се интензивираа во втората

половина на 20 век, со значителни судски случаи кои ја оспоруваат нејзината уставност и
ефективност.
Есен: Многу земји ја укинаа смртната казна како одговор на овие правни и етички грижи,
сметајќи ја како кршење на човековите права и неефикасно спречување на криминалот.
4. Меѓународни трендови:
Подем: Додека смртната казна останува легална во некои земји, нејзината употреба
опадна на глобално ниво. За негово укинување се залагаат неколку меѓународни
договори и организации, како што се Европската унија и Обединетите нации.
Есен: меѓународната заедница се повеќе ја гледа смртната казна како архаична и
некомпатибилна со современите стандарди за правда и човекови права.
5. Тековен статус:

Подем: И покрај светските трендови кон укинување, некои земји продолжуваат да ја

користат смртната казна, честопати наведувајќи културни, верски или политички причини.

Есен: Сепак, целокупната траекторија сугерира пад на употребата на смртната казна, при
што повеќе земји се одлучуваат за алтернативни форми на казнување и рехабилитација.
Накратко, порастот и падот на смртната казна ги одразуваат еволуирачките ставови кон
правдата, човековите права и улогата на казнувањето во општеството. Иако останува
спорно прашање на многу места, глобалниот тренд укажува на постепено опаѓање на
неговата употреба во корист на похумани и ефективни форми на кривична правда.

Во Северна Македонија, смртната казна беше укината во 1991 година, по прогласувањето

независност на земјата од Југославија. Ова укинување беше значаен чекор во
усогласувањето со меѓународните стандарди за човекови права и барањата за
пристапување во Европската унија. Оттогаш, Северна Македонија се обврза да го почитува
правото на живот и не изврши никакви егзекуции. Одлуката за укинување на смртната
казна ја одразува посветеноста на земјата за правда, човекови права и владеење на
правото.
 Поим за смртна казна

Смртната казна, е правна пресуда издадена од суд, обично во случаи на екстремни

злосторства како што се убиство, тероризам или предавство. Кога некое лице е осудено за
такво кривично дело и е осудено на смрт, тоа значи дека судот утврдил дека сериозноста
на прекршокот налага конечната казна со одземање на животот на поединецот.

Процесот што води до смртна казна варира во зависност од правниот систем на земјата
или јурисдикцијата во која се одвива судењето. Општо земено, тоа вклучува темелна
судска постапка, вклучувајќи судење од порота или судија, презентирање докази,
испитување сведоци и разгледување на олеснителни и отежнувачки фактори. Во многу
случаи, одлуката за изрекување на смртна казна мора да се донесе со едногласно или
мнозинство гласови на поротата или судиите.

Откако ќе биде изречена смртна казна, осуденото лице обично поминува низ жалбена
постапка, за време на која повисоките судови го разгледуваат случајот за правни грешки,
процедурални неправилности или нови докази кои можеби се појавиле. Жалбите може
да продолжат со години, а во некои случаи дури и со децении.

Доколку се исцрпат сите жалби и се потврди смртната казна, поединецот може да биде
погубен според пропишаниот метод во таа јурисдикција. Вообичаените методи на
извршување вклучуваат смртоносно вбризгување, електричен удар, гасна комора,
стрелачки вод или бесење, иако специфичниот метод се разликува во зависност од
јурисдикцијата и може да биде предмет на правна и етичка проверка.
Важно е да се напомене дека смртната казна останува длабоко поделено прашање на
глобално ниво, при што поддржувачите се расправаат за нејзиниот одвраќачки ефект и
како форма на правда, додека противниците изразуваат загриженост за потенцијалот за
погрешни пресуди, вродената суровост на убиствата одобрени од државата и
недостатокот на докази кои ја покажуваат неговата ефикасност како пречка. Како резултат
на тоа, употребата на смртната казна варира во голема мера меѓу земјите, при што некои
целосно ја укинуваат, а други ја задржуваат за одредени злосторства или под одредени
околности.

Пример за држава во која смртната казна постои како вид последица- САД

Правен статус: Смртната казна е легална според федералниот закон и во 27 држави.

Сепак, неколку држави го укинаа во последниве години, а во тек е дебата за неговата
ефикасност, моралност и уставност.
Методи на извршување: Методите на извршување варираат во зависност од државата, но
најчесто вклучуваат смртоносно вбризгување, струен удар, гасна комора, стрелачки вод и
бесење. Смртоносната инјекција е најчесто користениот метод.
Примена и мораториуми: Примената на смртната казна многу се разликува меѓу
државите. Некои држави го користат почесто, додека други ретко или никогаш не го
користат. Имаше случаи на мораториуми на егзекуции во одредени држави поради
загриженост за методите на извршување, праведноста или правните предизвици.
Правни предизвици и реформи: Имаше бројни правни предизвици за смртната казна,
фокусирајќи се на прашања како што се расните разлики, менталната болест,
интелектуалната попреченост и употребата на одредени лекови во смртоносни инјекции.
Некои држави, исто така, спроведоа реформи за да ги решат овие грижи или размислуваа
за целосно укинување на смртната казна.
Јавно мислење: Јавното мислење за смртната казна се менува со текот на времето. Иако
поддршката за смртната казна останува значајна во некои сегменти од населението, исто
така постои се поголемо противење, особено во однос на нејзината примена и
потенцијалот за погрешни пресуди.
Важно е да се забележи дека правните случувања, јавното мислење и државните
политики во врска со смртната казна може да се променат со текот на времето.
 Земји кои ја имаат прифатено смртната казна

Земји со смртна казна: Многу земји, особено во Азија, Блискиот Исток и делови од Африка
и Америка, сè уште имаат смртна казна како дел од нивниот правен систем. Примерите
вклучуваат Кина, Иран, Саудиска Арабија, Ирак, Египет, САД, Јапонија, Пакистан и други.

Земји кои ја укинаа смртната казна: Се поголем број земји ја укинаа смртната казна или во
закон или во пракса. Ова ги вклучува поголемиот дел од Европа, Австралија, Канада и
земји како Јужна Африка, Непал и Монголија.

Земји со мораториуми: Некои земји имаат мораториум на смртната казна, што значи дека
иако таа останува легална, во моментов не се извршуваат егзекуции. Оваа ситуација може
да биде привремена или неодредена. Примерите вклучуваат Индија, Индонезија, Тајланд
и Тајван.

Меѓународни трендови: На глобално ниво, има постепен тренд кон укинување или
ограничување на смртната казна. Организациите како што се Амнести интернешенел и
Обединетите нации се залагаат за укинување на смртната казна ширум светот,
наведувајќи ги грижите за човековите права и ризикот од егзекуција на невини поединци.

Методи на егзекуција: Методите што се користат за егзекуции варираат во зависност од

земја и може да вклучуваат методи како што се смртоносна инјекција, бесење, пукање,
обезглавување и струен удар. Некои земји имаат специфични протоколи и упатства за
извршување на егзекуциите.
Јавно мислење: Јавното мислење за смртната казна исто така варира во голема мера. Во
некои земји, постои силна јавна поддршка за задржување на смртната казна, наведувајќи
причини како што се одвраќање и правда за жртвите. Спротивно на тоа, другите
општества им даваат приоритет на човековите права и се залагаат за нивно укинување.

Важно е да се напомене дека статусот на смртната казна може да се промени со текот на

времето поради промени во јавното мислење, правни реформи или меѓународен
притисок. Дебатата околу смртната казна опфаќа етички, морални, правни и практични
размислувања, што ја прави сложено и тековно прашање во глобалниот дискурс.

Смртна казна во Македонија

Предвидувањето на идниот став на земјите за смртната казна е шпекулативно и зависи од

различни фактори како што се културните норми, политичките идеологии, правните
рамки и меѓународниот притисок. Сепак, постојат некои трендови кои би можеле да ја
обликуваат иднината на смртната казна во одредени региони:
Глобално аболиционистичко движење: Глобалниот тренд кон укинување на смртната
казна може да продолжи, при што повеќе земји се одлучуваат да ја укинат смртната казна
поради зголеменото признавање на човековите права и меѓународниот притисок.
Промени во политичкото лидерство: Промените во политичкото раководство би можеле
да влијаат на ставот на земјата за смртната казна. Владите кои им даваат приоритет на
човековите права и владеењето на правото можеби се повеќе склони кон укинување на
смртната казна.
Правни реформи: Правните реформи и судските одлуки може да доведат до укинување
на смртната казна во земјите каде што постои загриженост за нејзината правичност,
ефективност или уставност.
Јавно мислење: Промената на ставовите на јавноста кон смртната казна може да влијае на
креаторите на политиките. Зголемената свест за погрешните пресуди, разликите во
казните и моралните импликации од државно санкционираните убиства може да доведат
до пад на јавната поддршка за смртна казна.
Меѓународен притисок: Притисокот од меѓународните организации, како што се
Обединетите нации и Европската унија, може да ги поттикне земјите да ја укинат смртната
казна како услов за членство или трговски договори.
Регионална динамика: Регионалните договори и иницијативи, како што се оние во
Европската унија и Африканската унија, би можеле да ги поттикнат земјите-членки да ја
укинат смртната казна како дел од пошироките рамки за човекови права.
Технолошки напредок: Напредокот во форензичката наука и практиките на кривичната
правда може да го намали потпирањето на смртната казна како средство за постигнување
правда, што ќе ги наведе земјите да истражуваат алтернативни опции за казни.

Генерално, иако иднината на смртната казна во одредени земји е неизвесна, постои

глобално движење кон нејзино укинување поттикнато од еволуирачките правни, етички и
општествени норми.

Во Македонија, смртната казна беше укината 1991 година, како дел од напредокот на
нашето општество во поглед на човековите права и генерално цивилизацискиот исчекор
кој се очекуваше од Македонија по осамостојувањето. Највисока казна од ’91 е
доживотен затвор. Укинвањето на смртната казна било прикажано како голем чекор за
самостојна Македонија со цел прилагодување кон правата на човекот издадени од
Обединетите Нации. Последната смртна казна е извршена во 1987 година по пресуда на
тогашниот скопски Окружен суд токму за грозоморен случај на педофилија. Во случајот
таткото Маља Зекири ја силувал, задавил и запалил својата 15 фодишна ќерка Беглија.

Никоја од поранешните земји-членки на Социјалистичка Федеративна Република

Југославија не ја задржиле смртната казна. Исто како и Македонија тоа се должело на
подобрување на човековите права. Доживотната казна е најпопуларната замена и е
воведена во нашиот правен систем. Според последните статистики, 40 лица издржуваат
доживотна казна во КПУ Идризово-Колонија.