УНИВЕРЗИТЕТ ГОЦЕ ДЕЛЧЕВ – ШТИП

ФАКУЛТЕТ ЗА ТУРИЗАМ И БИЗНИС ЛОГИСТИКА – СКОПЈЕ

ДИПЛОМСКИ ТРУД

ПРЕДМЕТ: ДОГОВОР ЗА МЕЃУНАРОДЕН ПРОМЕТ

ТЕМА: РЕШАВАЊЕ НА СПОРОВИ КАЈ ДОГОВОРИТЕ ВО МЕЃУНАРОДНИОТ

ПРОМЕТ

Ментор: Студент:
Доц. Д-р. Анета Стојановска-Стефанова Мартин Стојановски 175806

Скопје, 2022

1
АПСТРАКТ............................................................................................................................................ 3
КЛУЧНИ ЗБОРОВИ ............................................................................................................................. 3
ВОВЕД .................................................................................................................................................. 6
ПРЕГОВАРАЊЕ .................................................................................................................................. 7
ФОРМИ НА ПРЕГОВАРАЊЕ ............................................................................................................ 7
СУШТИНСКИ АСПЕКТИ НА ПРЕГОВАРАЊЕ ............................................................................... 9
ПРЕГОВАРАЊЕ И ПРЕСУДУВАЊЕ .............................................................................................. 11
ОГРАНИЧУВАЊА НА ПРЕГОВОРИТЕ ......................................................................................... 15
ПОСРЕДУВАЊЕ ............................................................................................................................... 18
МЕДИЈАТОРИ ................................................................................................................................... 18
СОГЛАСНОСТ ЗА ПОСРЕДУВАЊЕ .............................................................................................. 19
ФУНКЦИИ НА МЕДИЈАЦИЈА .......................................................................................................... 20
ГРАНИЦИТЕ НА МЕДИЈАЦИЈА ..................................................................................................... 21
ИСТРАГА ............................................................................................................................................ 23
ПОМИРУВАЊЕ ................................................................................................................................. 24
ПОЈАВА НА ПОМИРУВАЊЕ ........................................................................................................... 25
РАБОТА НА КОМИСИИТЕ ЗА ПОМИРУВАЊЕ ........................................................................... 25
ПРАКТИКА НА ПОМИРУВАЊЕ ...................................................................................................... 27
МЕСТОТО НА ПОМИРУВАЊЕ ....................................................................................................... 29
ПОНАТАМОШЕН РАЗВОЈ ............................................................................................................... 31
ЗНАЧЕЊЕ НА ПОМИРУВАЊЕТО.................................................................................................. 33
АРБИТРАЖА ...................................................................................................................................... 34
ФОРМИ НА АРБИТРАЖА ................................................................................................................ 34
ИЗБОР НА АРБИТРИ ....................................................................................................................... 37
УСЛОВИ ЗА РАБОТЕЊЕ ................................................................................................................. 40
ОСНОВА НА ОДЛУКАТА ................................................................................................................. 44
ЕФЕКТ НА НАГРАДАТА ................................................................................................................... 46
ПРИВАТНА МЕЃУНАРОДНА АРБИТРАЖА .................................................................................. 48
КОРИСНОСТ НА АРБИТРАЖА ...................................................................................................... 49
ЗАКЛУЧОК .......................................................................................................................................... 51
КОРИСТЕНА ЛИТЕРАТУРА ............................................................................................................ 53

2
 КРАТОК ИЗВАДОК

Споровите се неизбежен дел од меѓународните односи, исто како што и споровите

меѓу поединците се неизбежни во домашните односи. Како поединци, државите
честопати го сакаат истото во ситуација кога нема доволно од тоа да се исполни.
Исто како што луѓето можат да не се согласат за начинот на користење на река,
парче земја или сума пари, државите исто така сакаат да прават различни работи,
но нивните тврдења се некомпатибилни. Една страна може да ја промени својата
позиција, може да се најдат дополнителни ресурси и понатаму може да испадне
дека сите страни може да бидат задоволни. Но, никој не замислува дека овие
можности можат да ги елиминираат сите домашни спорови и тие секако не можат
да се потпрат на меѓународно ниво. Спорови, дали помеѓу држави, соседи или
браќа и сестри, мора да бидат прифатени како редовен дел од односите меѓу
луѓето и проблемот е што да се направи во врска со нив.

КЛУЧНИ ЗБОРОВИ

 Преговарање
 Посредување
 Истрага
 Помирување
 Арбитража

KEY WORDS

 Negotiation
 Mediation
 Investigation
 Reconciliation
 Arbitration

3
 АПСТРАКТ

Терминот разрешување спорови се користи наизменично со решавање на

конфликти, иако конфликтите се генерално подлабоко вкоренети и подолги од
споровите. Техниките за решавање спорови помагаат во решавањето на
антагонизмите меѓу страните што може да ги вклучат граѓаните, корпорациите и
владите. Правниот систем обезбедува решенија за многу различни видови
спорови. Некои спорови нема да постигнат договор преку заеднички процес. Некои
спорови имаат потреба од принудна моќ на државата за да се спроведе решение.
Можеби уште поважно, многу луѓе сакаат професионален застапник кога ќе се
вклучат во спор, особено ако спорот вклучува согледани законски права, правно
погрешно постапување или закана за правна постапка против нив. Најчеста
форма на судско решавање на спорови е парничната постапка. Судскиот спор се
покренува кога едната страна поднесува тужба против друга. Во Соединетите
Американски Држави, судските спорови ги олеснува владата во рамките на
федералните, државните и општинските судови. Постапките се многу формални и
се регулирани со правила, како што се правилата за докажување и постапки, кои
ги утврдува законодавецот. За исходот одлучува непристрасен судија и/или
порота, врз основа на фактичките прашања на случајот и законот за примена.
Пресудата на судот е обврзувачка, а не советодавна; но и двете страни имаат
право на жалба на пресудата до повисок суд. Решавањето на судските спорови е
типично спротивставено по природа, на пример, вклучува антагонистички страни
или спротивставени интереси кои бараат исход најповолен за нивната позиција.
Поради антагонистичката природа на судските спорови, соработниците често се
одлучуваат приватно да ги решаваат споровите. Пензионираните судии или
приватните адвокати често стануваат арбитри или посредници; сепак, обучени и
квалификувани специјалисти за неправно решавање спорови формираат растечко
тело во областа на алтернативното решавање спорови. Во Соединетите
Американски Држави, многу држави сега имаат посредување или други програми
припоени кон судовите, за да се олесни решавањето на тужбите.

4
 ABSTRACT

Dispute resolution or dispute settlement is the process of resolving disputes

between parties. The term dispute resolution is sometimes used interchangeably
with conflict resolution, although conflicts are generally more deep-rooted and lengthy
than disputes.[1] Dispute resolution techniques assist the resolution of antagonisms
between parties that can include citizens, corporations, and governments. The legal
system provides resolutions for many different types of disputes. Some disputants will
not reach agreement through a collaborative process. Some disputes need the coercive
power of the state to enforce a resolution. Perhaps more importantly, many people want
a professional advocate when they become involved in a dispute, particularly if the
dispute involves perceived legal rights, legal wrongdoing, or threat of legal action
against them. The most common form of judicial dispute resolution is litigation. Litigation
is initiated when one party files suit against another. In the United States, litigation is
facilitated by the government within federal, state, and municipal courts. The
proceedings are very formal and are governed by rules, such as rules of evidence and
procedure, which are established by the legislature. Outcomes are decided by an
impartial judge and/or jury, based on the factual questions of the case and the
application law. The verdict of the court is binding, not advisory; however, both parties
have the right to appeal the judgment to a higher court. Judicial dispute resolution is
typically adversarial in nature, for example, involving antagonistic parties or opposing
interests seeking an outcome most favorable to their position. Due to the antagonistic
nature of litigation, collaborators frequently opt for solving disputes privately.[4] Retired
judges or private lawyers often become arbitrators or mediators; however, trained and
qualified non-legal dispute resolution specialists form a growing body within the field
of alternative dispute resolution (ADR). In the United States, many states now have
mediation or other ADR programs annexed to the courts, to facilitate settlement of
lawsuits.

5
 ВОВЕД

Спорот може да се дефинира како несогласување во врска со закон или политика

во која барањето или тврдењето на една страна е одбиено од друга страна. Во
најширока смисла, може да се каже дека националниот спор постои секогаш кога
таквото несогласување вклучува влади, институции, правни лица или приватни
индивидуи во различни делови на светот. Споровите се неизбежен дел од
меѓународните односи, исто како што и споровите меѓу поединците се неизбежни
во домашните односи.

Како поединци, државите честопати го сакаат истото во ситуација кога нема

доволно од тоа да се исполни. Исто како што луѓето можат да не се согласат за
начинот на користење на река, парче земја или сума пари, државите исто така
сакаат да прават различни работи, но нивните тврдења се некомпатибилни. Една
страна може да ја промени својата позиција, може да се најдат дополнителни
ресурси и понатаму може да испадне дека сите страни може да бидат задоволни.
Но, никој не замислува дека овие можности можат да ги елиминираат сите
домашни спорови и тие секако не можат да се потпрат на меѓународно ниво.
Спорови, дали помеѓу држави, соседи или браќа и сестри, мора да бидат
прифатени како редовен дел од односите меѓу луѓето и проблемот е што да се
направи во врска со нив.

Така, во една или друга форма, преговорите имаат витален дел во меѓународните
спорови. Но, преговорите се повеќе од можно средство за решавање разлики, тоа
е и техника за спречување на нивното настанување. Превенцијата е секогаш
подобра од лекувањето, оваа форма на преговарање, позната како „консултација“,
е погодно место за почеток.

6
 ПРЕГОВАРАЊЕ

Кога владата предвидува дека одлуката или предложениот тек на акцијата може
да наштети на друга држава, разговорите со засегнатата страна можат да
обезбедат начин за ослободување од спорот со создавање можност за
преговарање. Сосема мали измени на плановите кои немаат значење за државата
што ја донесува одлуката, можеби е што се бара за да бидат избегнати проблеми,
но тие може да се препознаат само ако и се даде шанса на другата страна да ги
посочи. Зашто е многу полесно да се направат потребните измени на фаза на
донесување одлуки, наместо подоцна, кога може да се случи истата акција да
изгледа како капитулација пред притисокот од странство, или критичарите ќе го
искористат како а жртвување на домашните интереси.

Оваа политика на соработка, развиена преку серија билатерални разбирања, е

инкорпорирана во договор кој предвидува коуредување во однос на законите за
конкуренција на двете држави. Консултацијата треба да се разликува од два
поврзани начини на преземање на странските подложности во предвид:
известување и добивање на претходна согласност.1

ФОРМИ НА ПРЕГОВАРАЊЕ

Преговорите меѓу државите обично се водат преку дипломатични канали, односно

од соодветните странски канцеларии или од дипломатски претставници, кои во
случај на сложени преговори може да водат вклучително и претставници на
неколку заинтересирани одделенија на засегнатите влади. Како алтернатива,
доколку предметната тема е соодветна, преговорите може да се спроведат со она
што се нарекува „натпреварување“ на властите од секоја страна, односно од
претставници на конкретното министерство или оддел одговорен за предметната

 1
D. P. Forsythe, ‘Humanitarian mediation by the International Committee of the
Red Cross’, in Touval and Zartman, International Mediation, p. 233.

7
работа, пример, помеѓу одделенијата за трговија во случај на комерцијален
договор, или меѓу министерствата за одбрана во преговорите за набавка на
оружје. Во случај на повторлив проблем или ситуација која бара континуиран
надзор, државите можат да одлучат да ги институционализираат преговорите
преку создавање она што се нарекува мешана или заедничка комисија. Така,
соседните држави најчесто вработуваат мешани комисии за справување со
разграничување, или други прашања од заеднички интерес.

Јавниот аспект на преговорите што е примерен во дипломатските самити исто

така е истакнат во активностите на меѓународните организации. Во Генералното
собрание на Обединетите нации и слични тела, државите можат, доколку тие
избираат, да спроведуваат дипломатска размена во целост. Ова е несомнено
корисен начин за испуштање пареа и многу повеќе конструктивно, за да се
привлече вниманието на надворешните држави што може да го имаат нешто што
ќе придонесе за решавање на спорот. Го има неповолното сепак, дека толку
видливата изведба може да го поттикне ударот на ставови кои се одеднаш и
нереални и тешко е да се напуштат. Е затоа е веројатно дека, за државите со
сериозен интерес да преговараат, многуте можности за неформален контакт кои
меѓународни организациите обезбедуваат се покорисни отколку драматичните
конфронтации на јавна дебата. Дали може дискусија за спор во меѓународна
организација да се смета за еквивалентнa на традиционалните дипломатски
преговори е прашање што може да има и правни импликации. Во случаите на
Југозападна Африка, eден од прелиминарните приговори на Јужна Африка беше
спорот помеѓу самата себе и жалителите, Етиопија и Либерија, испаднаа од
условите во надлежност на Меѓународниот суд, затоа што не беше докажано дека
спорот е таков што може да се реши со преговори. Судот го отфрли приговорот на
основа дека обемните дискусии во Обединетите нации за ова прашање на
Југозападна Африка, во која беа Јужна Африка и апликантите вклучени,
претставуваа преговори во однос на спорот и фактот дека тие дискусии завршија
во ќорсокак, посочувајќи дека спорот не може да се реши со преговори.

8
 СУШТИНСКИ АСПЕКТИ НА ПРЕГОВАРАЊЕ

За да биде можно решение со преговори, страните мора да веруваат дека

придобивките од договорот ги надминуваат загубите. Ако нивните интереси се
драстично спротивни, аранжман што ќе бара едната страна да ги даде сите или
најголемиот дел од нејзината позиција веројатно нема да биде прифатлив. Ова се
појавува во ситуацијата во спорот за езерото Лану , каде што разните обидите за
спогодбено решение наидоа на несовладлива пречка во непомирливоста на
барањето на Шпанија за вето врз Франција за целосна слобода на дејствување на
граничните води.

Постојат бројни начини на кои може да се избегне таков ќорсокак. Ако преговорите
за суштинските аспекти на спорот се во ќорсокак, може да биде можно страните
да се договорат за процедурално решение. Ова е не е исклучок од принципот дека
добивката мора да ги надминува загубите, но илустрација за тоа, како што
покажува случајот на езерото Лану

Друг пристап е да се разгледа дали прашањето во срцето на спорот може да се

подели на таков начин што ќе овозможи секоја страна да добие нешто. Решение
од овој вид беше измислено во 1978 година за проблемот со поморското
разграничување помеѓу Австралија и Папуа Нова Гвинеја во теснецот Торес.
Откако ги идентификуваа различните насоки на спорот, страните успеаја при
преговарање за договор кој одделно се однесувал на интересите на жителите на
островите во теснецот, статусот на островите, рибарска јурисдикција, заштита и
навигациски права. Доблеста на овој високо функционален пристап кон проблемот
е подвлечена од фактот дека претходните обиди да се преговара за единствена
поморска граница за целата област заврши безуспешно.2

 2
H. Burmester, ‘The Torres Strait Treaty: Ocean boundary delimitation by
agreement’, (1982) 76 AJIL p. 321

9
Лесно е да се разбере зошто таквите аранжмани се популарни кај медијатори и да
ја препознаат нивната вредност во не толку премостување, колку што создаваат
некомпатибилни позиции. Се чини неверојатно дека во 1959 прашањето за
Антарктикот не можеше да се реши на прифатлив начин без генијалната формула
од член 4. Слично на тоа, потребно да потсетиме дека во 1984 година
претходниот обид да се разговара за Фокландските Острови се распадна кога
Аргентина инсистираше да го покрене прашањето за суверенитетот. Сепак,
таквите аранжмани не се лек. За десет години од договорот од 1961 година,
Исланд го продолжи својот договор за риболовните граници повторно, и едвај е
неопходно да се истакне тоа во моментот ниту статусот на Антарктикот ниту
иднината на Фокландските Острови не можат да се сметаат за целосно решени.
Аранжманите „без предрасуди“ треба да се сметаат за помалку како средство за
решавање спорови со преговори отколку како начин за нивно управување.
Овозможувајќи да се фокусира вниманието оние прашања за кои може да се
преговара, тие дозволуваат да се постигне напредок до во моментот кога може да
се решат други понерешливи прашања.

Често се случува природата на спорот и интересите на страните да се такви што

во договорот едната страна е обврзана да добие на другата да изгуби. Можен
начин за обезбедување надомест во таква ситуација е да се даде на помалку
фаворизирана страна контрола на детали како што се времето и местото на
преговорите. Последново особено може да претпостави значителна симболика на
важност и на тој начин претставува елемент што може да се искористи за добар
ефект. Порадикално решение е поврзување на два спора заедно, така што a
спогодбата за преговарање може да ги балансира добивките и загубите во целина
и да биде прифатлива од двете страни. Ваквите „пакет зделки“ се особено
вообичаени во мултилатерални преговори како што е Третата конференција на
Обединетите нации за правото на морето.

Фактот дека денес јавната димензија на дипломатијата има многу поголема

важноста отколку во минатото е уште еден фактор што влијае на супстанцијата на

10
меѓународните преговори. Ако преговарањето е прашање на размена на
предлози и контра-предлози во обид да се постигне договор од кои двете страни
можат да извлечат одредена мерка на задоволство, пред публика составена од
пошироката јавност и меѓународната заедница во целина, можат сериозно да
влијаат на исходот. Следува дека, во чувствителните преговори, може да бидат
неопходни мерки на претпазливост да се осигура дека барањата на медиумите не
прават ништо за да го загрозат договорот. Во 1982 година, кога британскиот воен
командант преговараше за предавање на аргентинските сили во Порт Стенли на
крајот од конфликтот на Фолкландските Острови, тој инсистираше на тоа
официјалниот фотограф да чека во соседната соба додека не се обезбеди
договор. Тој објасни потоа дека го направил овој чекор за да избегне мешање во
последните фази од преговорите. Додека овие беа во тек, Британската Влада
воведе затемнување на вестите за Порт Стенли од истата причина.3

ПРЕГОВАРАЊЕ И ПРЕСУДУВАЊЕ

Иако преговорите обично се вклучени во одредена фаза во секој меѓународен

спор и во таа смисла е поврзан со сите други методи на решавање спорови што ќе
ги разгледаме, неговата врска со еден од нив, пресудување, е особено значајна.
Преговорите се процес што им овозможува на страните да го задржат
максималниот износ на контрола врз нивниот спор; пресуда, за разлика, го зема
спорот целосно. Затоа не е изненадувачки што дефинирањето на поентата на
транзиција од едното на другото и воспоставување врска помеѓу тие, кога судот
прво ќе се вклучи, тогаш додека функционира, имаат беа работи на кои мораа да
дадат државите и меѓународните судови добар дел од вниманието.

Една ситуација во која врската е важна е кога државите избираат исцрпување на

обидите за решавање на спорот со преговори да се направи одредба на

 3
J.W. Salacuse, ‘Lessons for practice’, in Zartman and Rubin, Power and
Negotiation, p. 255 at p. 257.

11
надлежност на судија. Прашањата што може да се појават овде се, прво, што
треба да се смета за преговарање за судски цели? И, тогаш, како ќе се утврди
дека можностите за преговарање се исцрпени? Веќе видовме дека Југозападна
Африка го поставија првото прашање во врска со дипломатските размени дали
преговорите во спорот помеѓу Хондурас и Никарагва уште беа во тек,
Меѓународниот суд одлучи дека мултилаетралната дипломатија на процесот
Контадора повеќе претставуваше посредување отколку преговори, и соодветно
отфрли аргумент од Хондурас до дека јурисдикцијата на Судот уште не била
утврдена.

Дури и ако страните не се обврзани да ја истражат можноста за преговори за

спогодбено решение како услов за меѓународна јурисдикција, ќе бидат неопходни
размени за да се фокусира несогласувањето до точка каде што може да се
третира како меѓународен спор. Во однос на судијата ова е особено важно затоа
што, како што ќе видиме подоцна, пресудата е прилично специјализиран начин за
решавање конфликти и не може да се смета за соодветна за секој вид
несогласување. Еден одраз на нивната специфична функција е дека судовите, за
разлика од меѓународните политички институции, не може да бидат побарано од
нив да се справат со ситуации во кои постои сеприсутна напнатост, но нема
конкретни прашања што треба да се решат. Следува дека една од функциите на
преговорите е да се доведат во фокус таквите ситуации, така што сите прашања
може да се идентификуваат. Така, сосема разделено од неговото
јурисдикционално значење, честопати ќе бидат потребни преговори за да се
направат точките на несогласување доволно конкретни за повикување на суд или
трибуналот да биде возможен.

Иако оваа функција за скрининг или конкретизација е уште една значајно би било
аспектот на односот помеѓу преговарањето и судењето погрешно да се види
врската помеѓу двата процеса како витална, или да се верува во тоа преговорите
да се неопходни. За да се докаже дека постои спор, потребно е да покаже дека
тврдењето на едната страна е позитивно спротиставено од другата страна.

12
Обично да се реши прашањето со преговори не успева. Сепак, не постои правило
на правото за да се каже дека спорот постои само ако се рефлектира во
формална размена на репрезентации. Ако предметот на несогласување е
совршено јасен, тогаш Меѓународниот суд посочува дека ќе биде подготвен да
смета дека постои спор, дури и ако немало официјален контакт. Ова беше
ситуацијата во дипломатскиот персонал во случајот Техеран , каде што
дејствијата на Иран предизвика прекин на односите, но Судот не се двоумеше
дека има спор со Соединетите држави, што произлегува од толкување или
примена на релевантните меѓународни конвенции.

Пренесувањето на случајот до судот или трибуналот е само еден начин на обид

да се решат меѓународните разлики дури и кога е договорено судско решение
однапред од страните, нема гаранција дека ќе им се допадне подеднакво кога ќе
настане спор. Затоа, треба да се разгледа дополнително прашање дали, по
принцип, надлежноста на меѓународниот суд е засегната ако преговорите исто
така се во тек. За да избегнете погрешно разбирање треба да се нагласи дека
прашањето овде не е дали е отворено за страните да се согласат да им дадат
формален приоритет на преговорите. Зашто, како што видовме, ова лесно може
да се организира со вклучување соодветна одредба во инструмент за
воспоставување надлежност. Наместо тоа, прашањето е дали односот помеѓу
преговарањето и судењето е таков што е несоодветен приватно или недозволиво
да се следат двата методи на порамнување истовремено; дали накратко судијата
мора да биде подготвен да се одложи на преговарач.

Така, додека преговорите се основно средство за обид за решавање спорови,

секој приоритетен или привилегиран статус во кој треба да се ужива зависи од
страните, а не врз основа на принципи кои се однесуваат на оправданоста. Ова е
разумен пристап бидејќи избегнува поставување непотребни ограничувања за
постапките на државите и признава дека, бидејќи меѓународните спорови се
сложени, шансите за мирна спогодба се зголемуваат со дозволување различни
постапки да се користат истовремено. Иако е релевантно за врската помеѓу

13
преговарањето и судењето, оваа точка не е помалку релевантна во други
контексти. Зашто, како што ќе видиме во подоцнежните поглавја, пристапот е
усвоен во континенталниот гребен на Егејското Море случајот е следен во случаи
кога на односот помеѓу судењето и другите политички постапки беше во прашање.
Завршниот аспект од преговорите, кој треба да се спомене, се однесува што може
да се нарече суштинска врска помеѓу преговарањето и дополнителната дикација.
Кога страните во меѓународниот спор се обидуваат да се справат со со
дипломатија, тие можат да кажуваат и да прават работи во текот на преговорите
што би можело да го прејудицира нивниот случај доколку спорот потоа се упати
кон пресудување. Иако опасностите овде не треба да се преувеличуваат и а
постапките на државата понекогаш може да имаат ефект да го подобрат својот
случај, доколку постои предрасудна врска може да направи државата да не сака
да го упати спорот на пресуда. Одговорот на овој тип на проблем е изолирање на
судските постапки од претходните преговори во врска со суштината на спорот.
Даден е пример како може да се направи ова со Специјалниот договор според кој
се согласија САД и Канада да се однесуваат на Заливот на Мејн случај 37 до
судски совет на Меѓународниот суд.

Овој тип на одредби е прилично редок, што можеби сугерира дека ги исклучува
доказите за дипломатска размена и најверојатно ќе бидат важни кога преговорите
се продолжени, или кога критериумите за разумност или прифатливоста се
очекува да одигра значајна улога во судската фаза. Во првата ситуација, сепак,
вредноста да се биде во состојба да се движи од непрофитабилни преговори за
конечно решение се особено обележани; згора на тоа, на тенденција да се
користат правични критериуми за одредени видови на одлуки, во некои области
на меѓународното право, границата помеѓу судскиот катион, врз основа на
правилата, и помирување, нагласувајќи сместување, стануваат донекаде
заматени. Ако, според тоа, преговорите не треба да бидат пречка за пресуда,
забрани за повикување дипломатски материјал на сцената кога спорот се води за
спор може да биде по неопходен.

14
 ОГРАНИЧУВАЊА НА ПРЕГОВОРИТЕ

Преговорите се очигледно невозможни ако страните во спорот одбијат да имаат

какви било односи едни со други. Сериозните спорови понекогаш ги водат
државите загрижени за прекин на дипломатските односи, чекор што е особено
вообичаен кога е употребена сила. Истакнатите примери вклучуваат прекин на
односите меѓу САД и Иран, по запленувањето на амбасадата во Техеран во 1979
година и прекин на дипломатските односи меѓу Британија и Аргентина по
инвазијата на Фокландските Острови во 1982 година. Од се разбира,
прекинувањето на официјалните односи не треба да повлече елиминација на
секој контакт помеѓу засегнатите држави. Меѓутоа, исклучува употреба на
различните стандардни аранжмани за дипломатски контакти, опишани порано, и
на тој начин поставува значителна пречка на патот на преговорите.

Слични последици произлегуваат од употребата на непризнавање за да се одрече

на другата страна во спорот, или како општ знак на неодобрување. Еве,
проблемот е што официјалните канали никогаш не се воспоставуваат.
Последиците за тоа се покажува со арапско израелската ситуација, каде што
одбивањето на арапските држави да го признаат Израел и одбивањето на Израел
да ја признае ПЛО спречи директни преговори. Повторно е можно отсуството на
официјална комуникација да се ублажи со алтернативни средства, како што се
обемните дискусии меѓу американските и кинеските претставници во години пред
американското демонстрирање на владата во Пекинг. Но, онаму каде што
непризнавањето во суштина е одраз на суштинското спорни прашања, како и во
случајот со арапските држави и Израел, може да има мала причина за да се
воспостават такви врски.

Преговорите ќе бидат неефикасни ако позициите на страните се далеку

оддалечени и не постојат заеднички интереси за надминување на јазот.
Разновидноста на начини на кои спогодбата може да се конструира за да ги
задоволи двете страни. Но, мора искрено да се признае дека во многу ситуации

15
аранжманот, колку и да е генијален, не е способен да ја исполни оваа функција.
Во територијален спор, страната во сопственост може да не гледа причина да
преговара воопшто. Во секој спор, ако едната страна инсистира на своите
законски права, додека другата, препознавајќи ја слабоста на нејзиниот правен
случај, бара спогодба за друг има малку простор за договор за прашања од
суштинско значење, па дури и процедурален договор, да го упати спорот до
арбитража.

Несогласување на агендата за дискусија, што може да значи дека односите

никогаш не излегуваат од фазата на „разговори за преговори“, обично е широк јаз
меѓу страните за некоја ваква суштинска работа. На пример, неподготвеноста на
Обединетото Кралство да го постави прашањето за суверенитетот на агендата на
нејзините дискусии со Шпанија на тема Гибралтар е јасен показател за
неподготвеноста. Иако е точно дека односите меѓу државите не се статични и тоа
отстапките што се незамисливи денес може да се сметаат за рамномерност утре,
во многу спорови, вклучително и некои од најсериозните, преговорите може да
имаат малку што да понудат.

Дури и кога е очигледно дека преговорите имаат само мала шанса за успех,
најчесто се претпоставува дека страните во спорот се должни да се обидат. Дали
оваа претпоставка е точна зависи од тоа дали ќе има преговори да се смета за
несоодветно средство за порамнување. Ако веќе е договорено различно
уредување меѓу страните, држава која бара преговори и одбива да ја искористи
договорената постапка ги крши своите обврски и нема причина да се жали доколку
нејзините барања се одбиваат. Ова беше позицијата во „Војна на треска“ во 1972
година, кога Исланд ги отфрли одредбите за судско порамнување во договорот
цитирани претходно и Обединетото Кралство го упати спорот до Меѓународниот
суд.

Поопшт приговор е дека идејата дека државите секогаш треба да бидат

подготвени да преговараат го игнорираат фактот дека условите на секој договор

16
генерално нема да ги одразува основаноста на случајот на секоја страна, туку
нивниот моќ. Мора да се признае, „помалку моќна страна во меѓународните
преговори е во милост и немилост на помоќна страна '. Сепак, останува фактот
дека една држава со целосно неоправдано барање може добро да обезбеди
поволно преговарање за решавање со доведување на супериорна моќ. Страната
која поседува ваква предност природно ќе има тенденција да бара преговори и да
го прикаже секој отпор како неразумен. Но, бидејќи е јасно дека за преговарање во
таква ситуација е да се гарантира дека решението ќе биде неправедно, послабата
страна има одлични основи за одбивање на поканата.

Се чини дека настаните во дваесетгодишниот период пред војната во 1982 година

ја поддржаа оваа анализа. Првично, Обединетото Кралство негираше дека постои
спор со Аргентина, тогаш, кога ова веќе не беше изводливо, се одложи
формализирање на преговорите што е можно подолго. Мудроста на ова стана
очигледна кога на крајот започнаа преговорите, бидејќи, друга алтернатива беше
дискутирана и отфрлена, изгледите за обезбедување спогодбата што двете
страни би можеле да ја прифатат наскоро се повлече и исчезна. Ова не значи
дека Аргентина беше оправдана и легално и морално во обидот да се заземат
островите со сила, ниту пак дека неуспехот на преговорите на страните треба да
се сметаат дека ја прават војната неизбежна. Меѓутоа, тој сугерира дека
понекогаш може да биде и крај на преговорите сигнал за спор да влезе во нова и
поопасна фаза и, како заклучок, дека свеста за овие импликации може да направи
владите не сакајќи да се вклучат во нив.

17
 ПОСРЕДУВАЊЕ

Кога страните во меѓународниот спор не се во можност да го решат со

преговарање, следува посредување. Според тоа, интервенцијата на трета страна
е можно средство за избегнување на ќорсокак и производство на прифатливо
решение. Таквата интервенција може да потрае голем број различни форми.
Третата страна може едноставно да го поттикне разрешување на државите да
продолжат со преговорите, или да не сторат ништо повеќе од обезбедување со
дополнителен канал за комуникација. Во овие ситуации, на се вели дека
посредникот придонесува за „добри служби“. Од друга страна, задачата може да
го испита спорот и да се претстават странките со збир на формални предлози за
негово решавање. Како што ќе видиме во поглавје 4, оваа форма на интервенција
се нарекува „помирување“.Помирувањето е форма на активност на трета страна
позната како „посредување“.

МЕДИЈАТОРИ

Медијацијата може да ја вршат меѓународни организации, држави или поединци

кои дејствуваат независно. Во одредени ситуации, невладините организации
можат да дејствуваат како посредници. Меѓународниот комитет на Црвениот крст,
на пример, избегнува вклучување во политички спорови, но редовно интервенира
таму каде што има вооружен конфликт и доколку третманот на притворените
покренува хуманитарни прашања. Од тогаш нуди можност да се вклучи во спор и
да влијае врз исходот, улогата на медијатор, исто така, има атракции за
засегнатите држави спорот да се реши мирно или со интерес за одредено
решение. Така, не е невообичаено да се најде текот на меѓународниот спор
испрекинат со понуди за посредување од една или повеќе надворешни страни.4

 4
D. P. Forsythe, ‘Humanitarian mediation by the International Committee of the
Red Cross’, in Touval and Zartman, International Mediation, p. 233.

18
 СОГЛАСНОСТ ЗА ПОСРЕДУВАЊЕ

Медијацијата не може да се присили на страните во меѓународниот спор, но се

одвива само ако се согласат. Значи, освен ако не презеле иницијатива и назначен
за посредник веќе, нивната неподготвеност да ја разгледаат оваа форма на
помошта може да се покаже како голема пречка. Ова е затоа што, иако
предлозите на медијаторот не се обврзувачки, самиот чин на медијација
подразбира понуди кои можат да бидат неприфатливи за било која или за двете
влади. Со прифаќање на медијацијата, владата признава дека нејзиниот спор е
легитимно прашање од меѓународен интерес. Најјасниот пример за поранешната
ситуација е кога позицијата на државата е ефикасно неприкосновена, како кога
Советскиот Сојуз одби да го прифати посредништвото на Генералниот секретар
на Обединетите нации по интервенцијата во Унгарија во 1956 година. Пример за
ситуацијата „без компромис“ е одбивањето на Нигерија да прифати посредување
околу сецесионистичката војна во Биафра, за која исто така тврдеше дека е
прашање на домашна јурисдикција. Елементите што можат да ја натераат
владата да прифати медијација може да бидат илустрирани од веќе разгледаните
спорови. Во кризата на Фолкланд, и Британија и Аргентина беа загрижени да ги
обезбедат и одржат симпатиите на регионалните сојузници и да избегнат
отуѓување од државите, чија политичка или економска поддршка може да биде
корисна во случај на вооружен конфликт. Во кризата во Југославија, од друга
страна, Србија беше под силен притисок од економските санкции воведени од ОН.
Овие фактори овозможија медијација уште во рана фаза, иако сложеноста на
ситуацијата и нејзината постојано променлива карактеристика значеше дека само
последниот напор, предводен од САД и кулминираше во Дејтонскиот мировен
договор од 1995 година, беше успешен.5

 5
K.Webb, V. Koutrakou and M.Walters, ‘The Yugoslavian conflict, European
mediation, and the contingency model: A critical perspective’, in Bercovitch,
Resolving International Conflicts, p. 171;

19
 ФУНКЦИИ НА МЕДИЈАЦИЈА

Доколку посредувањето стане возможно кога страните се сомневаат дека

спогодбата според нивните сопствени услови не може да се постигне по
прифатлива цена, тогаш задачата на медијаторот е да измисли или промовира
решение од кое и двете може да добјат одредена мерка задоволство. Ова, се
разбира, може да биде невозможно, во во кој случај медијацијата ќе пропадне. Но,
снаодливиот посредник има разновидни средства со кои располага за да го
избегне овој резултат. Многу може да се постигне со едноставно обезбедување
добра комуникација помеѓу страните. Ако спорот е доволно сериозен за да се
јавите за услугите на медијатор, можно е настаните веќе да имале ефект на
ограничување на контактот на страните, или отежнаа да се справуваат едни со
други отворено. Во дипломатската заложничка криза, за на пример, беа прекинати
формалните односи меѓу САД и Иран по заземањето на американската амбасада
во Техеран во ноември 1979 година и последователна неуспешна спасувачка
мисија. Покрај тоа, бидејќи револуционерните власти ги претставија Соединетите
држави како непријатели на Иран, и корумпирач на неговите духовни вредности,
беше невозможно Иран да се справи директно со Соединетите држави, дури и
кога Иран одлучи дека е во негов интерес за ставање крај на кризата. Откако
страните ќе стапат во контакт, медијаторот може да биде корисен за олабавување
тензијата што може да се појави во текот на спорот, и создавање атмосфера
погодна за преговори. Таков посредник исто така може да биде ефективен канал
за информации. Така, во заложничката криза, Алжир можеше да сугерира како би
можеле одредени предлози од Вашингтон да се модифицираат за да ги подобрат
шансите за прифаќање и на суптилен начин ја пренесе пораката од Техеран дека,
иако иранските средства во Обединетите Државите беа од големо симболично
значење, финансиските импликации на аранжманите за справување со нив беа
споредно размислување. Наивно е да се верува дека сите меѓународни спорови
може да се решат со отстранување на недоразбирања, но, бидејќи ставот на една
страна е определен од нејзиното вреднување на сопствената позиција во однос
на способностите на неговиот противник и намери, извештаите на медијаторот

20
може да бидат важни за поттикнување на реална проценка на ситуацијата и
поттикнување на помирлива рамка на ум. Во кризата на Фолкланд, на пример, има
добра причина да се верува дека една од првите задачи на г -дин Хајг беше да ја
убеди аргентинската влада дека заканата на Велика Британија дека ќе употреби
сила за враќање на островите не е блеф, и дека цената на непопустливоста
според условите за евентуално порамнување би била соодветно висока.6

Што е со суштинскиот придонес на медијаторот? Целта, како и веќе забележано,

мора да биде за да ги задоволи двете страни. Во некои ситуации ќе биде можно
да го направите ова со давање на секоја држава или поголемиот дел од она што
го сака. Ова е затоа што целите на страните во меѓународен спор ретко се
идентични и честопати сосема различни. Се разбира, фактот дека постои спор
укажува на тоа целите на страните не се целосно компатибилни, туку неуспешни
преговори може да предизвикаат овие разлики да станат ексклузивен фокус на
внимание.

ГРАНИЦИТЕ НА МЕДИЈАЦИЈА

Како средство за решавање спорови, медијацијата подлежи на важни

ограничувања. Штом посредувањето ке започне, неговите перспективи за успех
лежат на подготвеноста на страните да ги направат потребните отстапки. Иако
ова може да се охрабри со вешт медијатор на опишаните начини, шансите за
успешна медијација често зависат од неговиот тајминг. Понекогаш, медијацијата
може да постигне само делумно решение. Дури и тој степен на напредок ќе биде
невозможен ако страните се држат упорно кон фундаментално некомпатибилни
позиции - ако, на пример, тие не се подготвени да признаат дека политичкото
решение е она што е потребно, наместо одобрување на постојните права. Во
каналот Бигл, предлозите на кардиналот Саморе ќе беа нерелевантни доколку

 6
D. Lieb, ‘Iran and Iraq at Algiers, 1975’, in Touval and Zartman, International
Mediation, p. 67.

21
Чиле инсистираше на спроведување на првобитната награда со сета нејзина
надлежност, исто како што би било посредување во кризата на Фолкланд
бесмислена ако Британија одбиеше да разговара за идниот статус на островите.

На ист начин, медијацијата најверојатно ќе биде неефикасна во ситуации кога

секое решение би барало едната страна да се откаже од својата главна цел и
побара малку за возврат. Ова беше позицијата за време на кризата што доведе до
Заливската војна во 1991 година. По инвазијата на Ирак врз Кувајт во август 1990
година и воведување санкции од Советот за безбедност на ОН, Генералниот
секретар, Франција, Советскиот Сојуз и голем број други направија неколку обиди
да се постигне мирно решение. Сите беа неуспешни, во суштина затоа што
клучното барање беше Ирак да се повлече од Кувајт и да не биде награден за
својата агресија. Ова јасно ограничи што Ирак може да се понуди како поттик и да
значи дека е главниот поттик за повлекување беше дека ќе ја отстрани заканата
од воен конфликт. Е затоа можеби не изненадува што, од самиот почеток, ова
беше криза во која малкумина сметаа дека медијацијата ќе произведе решение.

Медијацијата, исто така, не може да се основа ако спорот стане проблем во

внатрешната политика на едната или двете страни. Владата може да усвои
позиција од која не може да се повлече без да привлече точност, или предметот
на спорот може да биде толку емотивен дека самиот чин на преговарање ќе биде
спорен. Ситуацијата е потешко рамномерна ако некоја од страните има влада која
е нестабилна или поделена. Во првиот случај, владата најверојатно ќе биде
особено чувствителна на критики, а во второто може да биде невозможно да се
следи конзистентна политика. Фактот дека меѓународниот спор е главно прашање
во внатрешната политика не треба да ја исклучи ефективната медијација, како
решение демонстрира кризата со заложниците. Сепак, јасно е дека, таму каде што
ги има домашни последици, строгата доверливост е од суштинско значење за
време на преговорите. Покрај тоа, бидејќи медијацијата во овој поглед подлежи на
истите ограничувања како други средства за решавање спорови, во некои случаи
од овој тип јазот помеѓу соодветните позиции на страните едноставно ќе биде

22
премногу широк за да се премости. Така, медијацијата може да биде ефективна
само колку што страните сакаат да биде, и ова во голема мера е регулирано од
нивната непосредна состојба. Иако ова е главно ограничување на корисноста на
медијацијата, важно е да се задржи чувството на перспеква. Би било сосема
погрешно да се мисли дека медијаторот е само некој што му дава власт на
договор што е веќе практично направени. Напротив, со олеснување на дијалогот
на страните, обезбедување на истите со информации и сугестии,
идентификување и истражување на нивните цели и опфаќајќи опсег на можни
решенија, медијацијата може да игра витална улога во придвижувајќи ги кон
договор.7

ИСТРАГА

Кога има несогласување помеѓу државите за некое прашање , закон или политика
доволно сериозни за да предизвикаат меѓународен спор, нивните ставови за
предметната работа може да бидат тешко или невозможно да се помират. Во
таков случај, едната или двете страни може да одбијат да разговараат за темата
дека нивната позиција „не се преговара“. Алтернативно, преговорите може да се
одолговлечат со години додека едната страна не го напушти своето барање или
не го загуби трпението и обидите да се наметне решение со сила. Следува дека
преговорите, дури и ако им се помогне со добри функции или медијација, не може
да се смета за соодветно средство за решавање на сите меѓународни спорови.

Кај државите, како и кај поединците, искуството покажува дека ризиците од

ќорсокакот во голема мера се намалува кога се воведува незаинтересирана трета
страна за да им се обезбеди на страните објективна проценка. Меѓународно,
развиени се голем број методи за постигнување на ова. Методот а кој се однесува
ова поглавје се нарекува „истрага“.

 7
J. Gold, ‘Prior consultation in international law’, (1983–4) 24 Va JIL p. 729 at p.
737. Kirgis, Prior Consultation, p. 375.

23
„Истражувањето“ како термин на уметност се користи во две различни, но
поврзани смисли. Во поширока смисла, се однесува на процесот што се изведува
секогаш кога судот или друго тело се обидува да реши спорно прашање на факт.
Повеќето меѓународни спорови покренуваат такви прашања, дури и ако се правни
или политички прашања се исто така присутни, јасно е дека истрагата во оваа
оперативна смисла честопати ќе биде главна компонента на арбитража,
помирување, дејствија од меѓународни организации и други методи за
порамнување од трети страни.

ПОМИРУВАЊЕ

Помирувањето е дефинирано како метод за решавање на меѓународни спорови

од која било природа. Комисија формирана од страните продолжува со
непристрасен преглед на спорот и обидите да се дефинираат условите за
спогодба подложна на постоење прифатено од нивна страна или за давање
можност на Страните, со цел нејзино решавање.

Ако посредувањето е во суштина продолжување на преговорите, помирувањето ги

става третите страни меѓу вентилација на формална правна основа и ја
институционализира на начин споредлив, но не се идентични, за истрага или
арбитража. За вежбање за утврдување на факти тоа е суштината на
истражувањето може или не може да биде важен елемент во кон- цилијација,
додека потрагата по термини „подложни на прифаќање“ од страна на страните, но
не се обврзувачки за нив, обезбедува остар контраст со арбитражата и
потсетување на врската помеѓу помирувањето и посредувањето.

24
 ПОЈАВА НА ПОМИРУВАЊЕ

Првиот договор што предвидуваше помирување беше склучен помеѓу Шведска и

Чиле во 1920 година. Бројни договори во тоа време се занимаваа со помирување
на сличен начин, иако во други му беше доделено поистакнато место. На пример
во 1921 година, помирувањето и арбитражата беа поставени како алтернативни
средства за порамнување со договор меѓу Германија и Швајцарија. Во 1922
година, Собранието на Лигата на народите, по одредена дебата, усвои резолуција
во која препорача член држави да склучат договори кои предвидуваат
поднесување спорови до комисиите за помирување, и со ова охрабри повеќе од
дваесет договори, што предвидуваа некаква форма на помирување беа
потпишани во првите пет години од деценијата.

РАБОТА НА КОМИСИИТЕ ЗА ПОМИРУВАЊЕ

Во 1931 година, германско-литванска комисија се состана да разгледа спор по

повод на протерување на пет Германци од Мемел. Три години подоцна,
Комисијата на Белгија и Луксембург го разгледа спорот за трговија со стока во
сообраќај, а во 1938 година спорот помеѓу Данска и Литванија за изградбата на
железничка пруга беше упатена на помирување. Познато е дека сите три спорови
на крајот беа решени врз основа на препораки на комисиите , но информации во
врска со активностите на овие и другите комисии во меѓувоениот период се
оскудни, поради конфигурацијата на доминантната природа на постапката и
фактот дека нивните извештаи никогаш не биле објавени. Работата на
подоцнежните комисии е подобро документирана, и проучувајќи некои од
поистакнатите случаи, можно е да се сфати за кои работи опишани во
претходниот дел станува збор.

25
Комисијата Чако беше формирана по избувнувањето на борбите во Форт
Вангардија на границата помеѓу Боливија и Парагвај. Основана како а резултат на
добрите функции на Конференцијата на американските држави, состанок до
ревидирање на Договорот за Гондра, Комисијата се состоеше од двајца делегати
од секоја страна во спорот и по една од САД и четири други Американски држави.
Според условите на протоколот за создавање на Комисијата, нејзините функции
беа да спроведат истрага и да поднесат предлози за решение. Доколку нејзините
предлози не беа прифатени, требаше да се изготви извештај и, ако не беше во
можност да изврши помирување, тоа беше да се утврдат и вистината на
истражената работа и одговорностите кои, во согласност со меѓународното право,
може да се појави како резултат на неговата истрага “.

Комисијата се состана шест месеци и проучуваше голема количина на докази од

секоја од страните, како и сведочење на затвореници од двете страни. Во
септември 1929 година, таа едногласно усвои резолуција, во која можеше да
објави дека страните се согласиле на меѓусебно откажување од нивните барања,
за враќање на територијалниот Статус Кво состојба и продолжување на
дипломатските односи. Успехот на Комисијата значеше дека нема потреба да
составува а извештај. Сепак, јасно е дека голем дел од времето на Комисијата
беше започна со истрагата за тоа како избувнаа борбите и други спорни фактички
прашања. Во овој поглед, Комисијата Чако носи очигледна сличност со случаите
разгледани во претходното поглавје, со важната разлика што овде истражувањето
не беше единствено, ниту дури примарна, функција на комисијата, туку
едноставно начин за подготовка на основа за помирување на страните. Многу
различен вид спор за границата дојде пред француско-сијамската Комисијата за
помирување во 1947 година. Тајланд тврдеше дека нејзината граница со
Француската Индо-Кина треба да се смени за комбинација на етнички, гео-
графички и економски причини; Франција не се согласи. Двете држави формираа
комисија за помирување, составена од еден претставник од секоја партија и
тројца неутрални комесари, да се разгледа прашањето. И составот и
овластувањата на Комисијата беа основани во согласност со Општиот акт од 1928

26
година. Откако ги слушнаа доказите на странките и нивните одговори на одредени
прашања, Комисијата се обиде да ги придвижи страните кон договор. Кога ова се
покажа како неуспешно, Комисијата изготви извештај во кој се сумирааат
аргументите на страните и сопствените заклучоци и донесе број специфични
препораки. Иако сугерираше мали прилагодувања на границата, заедно со
одредени измени на граничниот режим, извештајот на Комисијата всушност беше
отфрлање на сијамското барање. Сијамското барање за трансфер на целиот Лаос
беше одбиено како надвор од надлежноста на Комисијата, додека етничките,
географските и економските докази ја наведоа Комисијата да заклучи дека нема
да има предност во поместувањето на границат.

ПРАКТИКА НА ПОМИРУВАЊЕ

Сите комисии за помирување ги имаат истите функции: да истражуваат спор и да

предложат услови за можно решение. Како и да е, во рамките на овој широк
мандат, комисиите за помирување извршија различни задачи. Што комисијата
прави и како ќе продолжи со својата работа, зависи од инструментот што го
поставува. Но, многу зависи и од тоа како страните избираат да го презентираат
конкретниот случај и како членовите на комисијата ја гледаат нивната улога.

Каков процес е помирување? Еден став е дека треба да се земе предвид како
еден вид институционализирано преговарање. Задачата на комисијата е
поттикнување и структурирање на дијалогот на страните, истовремено
обезбедувајќи им каква било помош што може да биде неопходна за да се донесе
успешен заклучок. Овој пристап, кој произлегува од претпоставката дека
решавањето на спорот зависи од обезбедувањето на договорот на страните,
наоѓа афинитет помеѓу помирување и посредување и најдобро може да се види
во работата на Чако Комисијата, Француско-сијамската комисија и Комисијата во
Спорот за Јан Мејен . Друго гледиште е дека помирувањето е поблиску до истрага
или арбитража, дека функцијата на комисијата е да обезбеди информации и совет
за основаноста на позициите на страните и да предложи решение што одговара

27
на она што го заслужуваат, а не на она што го тврдат. Овој пристап, што може да
се види во работата на белгиско-данската комисија и Помирувањето на
Источноафриканската заедница , ја одразува историската врска помеѓу
помирување и постапката за зголемена истрага содржана во Брајан договори.

Јасно е дека се гледаат ставовите на комисијата за природата на помирувањето

да оствари важно влијание врз нејзината работа. Комисија која го гледа
помирувањето како форма на квази-арбитража, природно ќе има тенденција да
работи поформално од онаа што се гледа себеси првенствено како форум за
преговори. Така, во Белгиско-дански случај, и писмената и усната постапка
потсетуваа на арбитража. Во случајот Јан Мајен , од друга страна, Комисијата
одлучи дека, бидејќи нејзината цел беше да поднесе едногласна препорака и
нејзините двајца национални членови учествуваа во сите претходни дипломатски
преговори. Интерпосредничка позиција беше заземена во француско-сијамскиот
случај каде што беше напишано и во француско-швајцарскиот и итало-
швајцарскиот случаи кога усната постапка била доста неформална, а агентите на
странките седеа покрај членовите на комисијата и целосно учествуваа во
работата.

Комисијата за помирување има должност да ја испита природата на спорот и

обично е опремена со широки овластувања за истражување. За разлика од
истражувањето, сепак, чија цел е да се осветли спорот, комисијата за помирување
има за цел да придонесе за договор на страните. Нејзините истражни
овластувања се едноставно средство за постигнување цел. Како резултат, ако
стане очигледно дека изложувањето на некоја материја може го отежне
помирувањето, најверојатно нема да биде гонета таа линија на истрага. Во 1958
година, беше формирана француско-мароканска комисија за помирување да се
испита пренасочувањето на француските власти на авион со Бен Бела и уште
четворица водачи на алжирскиот бунт од Мароко до Тунис. Мароко побара од
Комисијата да дозволи сослушување на сите патниците во пренасочениот авион,
но одбија да го сторат тоа на земја дека „да се земат овие докази, според

28
мислењето на Комисијата, најверојатно ќе ги загорчат француско-мароканските
односи и со тоа ќе ја поразат целта на мисијата со која беше доверена Комисијата
на двете влади “. Комисијата може да добие информации на различни начини.
Комисијата во случајот Јан Мајен ги доби своите докази за технички прашања по
пат на состанок на Универзитетот Колумбија на кој геолози и гео-физичари кои
спровеле истражување во областа ги опишале своите наоди. Чако Комисијата
одби да спроведе истражување за да се утврди локацијата на Форт Вангардија, но
договори затворениците на секоја страна да бидат испрашувани од ново.
Француско-сијамската комисија ниту го посети спорното подрачје, ниту зема исказ
од сведоци, туку се потпираше на своите информации од прашалник, изготвен во
консултација со страните.8

МЕСТОТО НА ПОМИРУВАЊЕ

Во периодот од 1945 година, помирувањето го задржа своето место во пракса на

билатералниот договор, иако во многу намален обем. Беа склучени неколку
спогодби во годините по војната, а од неодамна и Швајцарија, водечки експонент
на помирување, склучи договори со Обединетото Кралство и голем број други
држави. Аранжманите од овој тип беа основа на јурисдикцијата на помирувачите
во спорот Јан Мајен и случајот на Источноафриканската заедница , и, во 1986
година, беше дел од договорот помеѓу Египет и Израел за решавање спор за
границата во областа Таба. Овој втор договор беше невообичаен затоа што, иако
тоа беше првенствено арбитражен договор, вклучуваше детални аранжмани за
помирување додека беше арбитражата во тек. Меѓутоа, помирувањето, кога се
обиде, беше неуспешно и така што на крајот овој спор мораше да се реши со
арбитража.

 8
G. Sick, ‘The partial negotiator: Algeria and the US hostages in Iran’, in Touval
and Zartman, International Mediation, p. 21

29
Ако помирувањето прилично отпадна во корист во практиката на билатералните
договори, мултилатералните договори покажуваат сосема поинаква шема.
Европската конвенција за мирно решавање спорови слично во голема мерка
предвидува помирување во одредба според моделот на француско-швајцарскиот
договор од 1925 година. Помирувањето е исто така достапно според одредбите за
порамнување на голем број на договори за одредени теми. Така, според член 38
од Европската конвенција за човекови права, една од функциите на Европскиот
суд за човекови права треба „да се стави на располагање на засегнатите страни
со цел да обезбедат пријателско решавање на прашањето врз основа на
почитување на човековите права како што е дефинирано во Конвенцијата и
протоколите за тоа ', и еквивалентни одредби се наоѓаат во други инструменти.
Според Конвенцијата во оригинална форма, промоција на пријателски населби
беше една од одговорностите на Европската комисија на Човекови права, група
експерти за човекови права кои се занимаваа со сите случаи однесена во
Стразбур. Од преструктуирањето на системот и укинувањето на Комисијата во
1999 година, оваа функција му е предадена на Судот што во практиката значи
дека сега ја спроведува Секретарот. Иако на огромно мнозинство случаи, и
следствено пријателски спогодби, вклучуваат побарувања донесени од поединци,
во поретки меѓудржавни случаи истите можности се достапни. Така, во 2000
година, случајот Данска против Турција беше решен на овој начин. Барањето, кое
вклучува наводно малтретирање на Данец државјанин, беше решено по договор
во кој Турција призна разни инциденти на злоупотреба, се обврзаа да платат
значителна сума по пат на компензација и се обврза на одредени проекти за
човекови права. Ова во основа беше билатерална спогодба според која
Регистарот, постапувајќи според Член 38, придонесе совет за изготвување.9

 9
H. Caminos and M. R. Molitor, ‘Progressive development of international law
and the package deal’, (1985) p. 871

30
 ПОНАТАМОШЕН РАЗВОЈ

Евидентен е интересот за помирување како можно средство за решавање спорови

во голем број понатамошни случувања. Првиот од нив е напорот на Обединетите
нации да изготват кодекс на правила на оваа тема. Во 1990 година, Шестиот
комитет поднесе извештај до Генералното собрание кој содржи правила за
помирување на спорови меѓу државите. Генералното собрание побара од
генералниот секретар да ги прогласи нацрт-правилата за коментар, и одлучи дека
треба да се испитаат како дел од програма на Декадата за меѓународно право на
ОН и во Комитетот за Повелбата на Обединетите нации и за зајакнување на
улогата на организацијата. Специјалниот комитет ја заврши својата работа во
1995 година и го достави својот извештај, кој содржи ревидирана верзија на
Моделот Правила, која беше одобрена од Генералното собрание. Во нивната
ревидирана форма, Модел-правилата содржат дваесет и девет статии на сите
аспекти на помирување од започнување на постапка до поднесување на
извештајот. Како Модел правила тие немаат обврзувачка сила, но се наменети
како збир на норми во кои се наведува меѓу кои има спор, настанатите можат да
се согласат да посвојат, или со едноставно упатување на нив на билатерален
план договор, или, доколку сакаат да ги изменат, со правење на саканите
промени.

Моделските правила може да бидат особено корисни кога државите се веќе

страни на конвенција која го одредува помирувањето како задолжителна постапка,
но која не ги пропишува потребните аранжмани. Секако, ако конвенцијата содржи
свои аранжмани, Моделските правила се помалку корисни, иако вреди да се
напомене дека, дури и овде, страните можат, ако тие по желба, наместо тоа, да ги
користат Модел правилата следејќи ги соодветните формалности. Исто така, нема
тешкотии ако страните во спорот се веќе под обврска за поднесување спор до
Меѓународниот суд или до арбитража, бидејќи нормално е за државите да се
согласат дека прво ќе се обидат за помирување, и да се одложи прибегнувањето
кон обврзувачки постапки до алтернативни методи.

31
Развојот може да се најде во различни иницијативи користејќи помирување
преземено од Организацијата за безбедност и Соработка во Европа (ОБСЕ),
поранешна Конференција за безбедност и Соработка во Европа (CSCE). Ова е
квази-регионална политичка организација со потекло од Хелсиншкиот договор од
1975. Иако тој Договор самиот го обврза учеството на државите да ги решат
своите спорови со мирни средства, тоа не беше до Виенскиот Последователен
состанок, кој заврши во 1989 година, беа усвоени мерки за спроведување на овој
принцип. Дека ова е можно беше последица на завршувањето на конфронтацијата
помеѓу Истокот и Западот што се одржа напредок во целиот спектар на прашања.
Сега, сепак, значајни чекори се преземени за решавање на прашањето за
решавање спорови и, иако нивните ефектот не треба да се преувеличува,
централното место е доделено на помирување секако е од интерес.

Првиот чекор беше создавање механизам за решавање спорови на КЕБС која

вклучува комбинација на посредување и помирување. Заклучок документот на
Виенскиот состанок за следење го прифати концептот на „задолжително
вклучување на трета страна во одредени категории спорови“ а деталите беа
договорени на состанокот на експерти во Валета во 1991 година, тогаш одобрен
на Берлинскиот состанок на КЕБС истата година и во Хелсиншкиот документ од
1992.10

 10
L. Freedman, ‘Just two men in a boat’, The Independent, 3 November 1989, p.
19.

32
 ЗНАЧЕЊЕ НА ПОМИРУВАЊЕТО

Во деведесет години во кои беше достапно помирување, помалку од дваесет

случаи се сослушани. Иако ова е прилично повеќе од бројот за случаи што ги
водат истражните комисии за малку подолг период, тоа е едвај импресивен
рекорд. Кога некој има на ум повеќе од 200 билатерални договори и разните
мултилатерални инструменти со слични одредби, јасно е дека помирувањето не
стана рутинска постапка што ја очекуваа нејзините промотори. Зошто? Самите
договори предлагаат еден сет објаснувања. Некои билатерални договорите се
ограничени на одредени категории спорови; некои мултилатерални договори,
Генералниот акт, имаат ист ефект на ограничување на обврските на страните.
Како и во случајот на истрага, влијанието на другите средства за решавање
спорови исто така, мора да се земе предвид. Доколку може да и се помогне на
владата која е заинтересирана да го реши спорот направете го тоа преку
неформално помирување во рамките на меѓународна организација. Слично на
тоа, владата што само сака да проветри поплака има форум на Обединетите
нации на кој комисијата за помирување не може да се надева (и не треба да се
обидува) да се совпадне. Колку повеќе билатералното помирување се стекнува со
призвуци на арбитража, толку повеќе тенденцијата да се преземаат спорови. Но,
оттогаш да се свика и да работи комисија за помирување не е ниту лесно, ниту
ефтино, дури и државите со правни спорови честопати ќе имаат причина да го
претпочитаат судени и тестирани постапки за арбитража до неизвесностите за
помирување. Во случајот Интерхандел, САД го отфрлија предлогот за
помирување. Ова сугерира дека понекогаш можностите за помирување можеби не
се ценат целосно, проблем што се влошува со ограничената количина на практика
и сиромаштијата на објавен материјал. Фактот дека помирувањето е релативно
елаборирана процедура веројатно ја обесхрабрува неговата употреба за помали
спорови; комисијата за помирување, за разлика од медијаторот, обично нема
политички овластувања да ги поддржи своите предлози и така, сосема различно
од другите размислувања, помирување не е особено привлечна опција ниту за
големи спорови.

33
 АРБИТРАЖА

Средствата што се достапни за решавање на меѓународните спорови се поделени

во две групи. Оние што беа разгледани досега, имено, преговарање
иницијативата, медијацијата, истрагата и помирувањето, се нарекуваат
дипломатски средства, бидејќи страните ја задржуваат контролата врз спорот и
можат да прифатат или отфрлат предложено решение како што сметаат дека е
соодветно. Арбитража и судска спогодба, на од друга страна, се користат кога она
што се бара е обврзувачка одлука, обично врз основа на меѓународното право, и
оттука тие се познати како легални средства за порамнување.

Судското решавање вклучува упатување на спор до Меѓународниот Суд или некој

друг постојан суд, како што е Меѓународниот суд за правото на морето или
Европскиот суд за човекови права. Арбитража, во Спротивно на тоа, бара од
самите страни да воспостават справување со спор, или серија спорови, меѓу нив.
Историски гледано, арбитражата прво се разви и обезбеди инспирација за
создавање на трајни судски институции.

ФОРМИ НА АРБИТРАЖА

Дали државите подготвуваат општ потфат за упатување на идните спорови до

арбитража, или преговарање за компромис за поднесување на веќе настанатиот
спор, првиот чекор е да се одлучи за видот на трибунал да биде назначен. Една
можност е да се формира комисија составена од еднаков број национални
арбитри, назначени од страните, и a неутрален член на кого се упатуваат случаи
доколку членовите не можат да се согласат.. Во Договорот од Гент, САД и
Обединетите Кралството се согласија дека треба да се арбитрираат одредени
спорови меѓу нив од национални комесари во врска со незаинтересирана трета
страна во настанот на несогласување. Според претходниот и попознат Jеј
договор, од друга страна, само националните комесари беа вработени.

34
Друга форма на арбитража произлегува од долгогодишната практика на
упатување спор до странски шеф на држава или влада за одлука. Примери може
да се најдат во класичното време, а исто така и во средновековниот период кога
Папата честопати бил повикуван да дејствува. Бидејќи ефектот е да се вклучи
влијателна надворешна страна во спорот, арбитража во ова форма има исти
предности како медијацијата. Моќен арбитер, како моќен медијатор, може да биде
корисен кога притисоци или поттикнувања се потребни за да се охрабри страната
да прифати неповолна одлука или експертиза и потребни се ресурси за да се
спроведе спогодба со извршување на задачите како мапирање или анкетирање.
Еден недостаток на оваа форма на арбитража е дека порано беше вообичаено
суверените арбитри да одговараат на прашање на странките без наведување
причини. Затоа беше невозможно да знаат каква улога, доколку има, имале
правни размислувања во одлуката. Меѓутоа, кон крајот на деветнаесеттиот век,
како што дојде до арбитража да се признае како суштински судски процес,
образложени одлуки, врз основа на Советите понудени од правници, станаа
норма. Како резултат на тоа, до 1931 година, арбитражни одлуки како она на
кралот на Италија во случајот со островот Клипертон , беа редовно решавање на
спорови врз основа на меѓународното право.

Иако суверената арбитража сега е реткост, нејзината флексибилност и

прилагодување на способноста за современи околности се покажа во две
современи арбитражи. Според договорот од 1902 година, кралицата, како
наследник на нејзиниот прадедо кралот Едвард VII, доби овластување да
дејствува како арбитер во територијални спорови помеѓу Чиле и Аргентина. Во
случај Палена помеѓу овие две земји во 1966 година, овие овластувања беа
делегирани на суд на Трибуналот застапување од правник, Лорд МекНир и двајца
географски експерти. Во случајот Бигл, за разлика од тоа, Аргентина би
претпочитала упатување на предметот до Меѓународниот суд и назначениот
Трибунал беше составен целосно од правници.

35
Ако не се разгледа ниту мешана комисија, ниту суверен арбитер соодветно, друга
можност е спорот да се упати на специјално квалификуван арбитар за одлука.
Хашката конвенција од 1899 година воспостави список на арбитри, стилизирани,
несоодветно, „Постојаниот арбитражен суд“, и создаде биро со простории,
библиотека и персонал, кое се уште постои и игра голема улога во олеснувањето
на арбитражата. Доколку се најде соодветен поединец, арбитарот може да биде
побрз и поевтин отколку да свика поголемо тело, иако барањата за избраната
личност се соодветно зголемени. Поради оваа причина, не може да се смета за
соодветно за сите видови случаи, иако одлуките на главниот судија Тафт во
арбитражата на случајот Тиноко и Макс Хубер во Остров на Палмас покаже она
што може да се постигне. Варијанта на овој метод беше применета во
арбитражата за монетарно злато , каде единствениот арбитер, Џорџ Соузер-Хол,
беше член на Постојаниот Арбитражен суд и назначен како одговор на барање од
претседателот на Меѓународниот суд. Нормално, каде што арбитарот е назначен,
тој или таа ќе биде правник. Меѓутоа, исклучително, може да се избере арбитер со
други квалификации. Така, во 1986 година, Франција и Нов Зеланд побара од
генералниот секретар на Обединетите нации да дејствува како арбитер во
случајот „ Виножито воин “, и неговата пресуда, која беше неразумна, но ги
опфати отворените прашања и го реши спорот.

Формата на трибуналот најчесто се среќава во модерната практика на договори, е

колегијално тело кое се состои од нерамномерен број на луѓе, со моќ да одлучува
за случајот со мнозинство гласови. Овој вид на трибунал за првпат беше
искористен во познатиот предмет за побарувања Алабама, што се однесуваше на
одговорностите на Обединетото Кралство како неутрална држава за време на
Американската граѓанска војна. Таму, британската и американската влада
формираше тричлен суд, кој содржи само двајца државјани членови, и тоа е оваа
карактеристика, заедно со фактот дека Трибуналот следеше строго правна
постапка и издаде образложена награда, која го прави случајот одлучувачки чекор
во развојот на арбитражата. Случаи во кој е вработен петчлен суд, вклучуваат
спорот за Таба помеѓу Египет и Израел, претходната арбитража на Каналот

36
помеѓу Обединетото Кралство и Франција, двостепената Еритреја/Јемен
арбитража и арбитражата на железницата Рајна помеѓу Белгија и Холандија. Од
друга страна, во други случаи на разграничување помеѓу Гвинеја и Гвинеја-Бисао
и Гвинеја-Бисао и Сенегал, случајот на аеродромот Хитроу помеѓу САД и
Обединетото Кралство и арбитражата помеѓу Ирска и Обединетото Кралство, се
користеше тричлен суд.11

ИЗБОР НА АРБИТРИ

Членството на колегиумски суд, како назначување на арбитер, е прашање за

преговори помеѓу страните, со секоја страна генерално назначувајки на еден или
повеќе „национални“ арбитри, а останатите „неутрални“ членови се договараат.
Ако страните можат да го решат составот на Трибуналот во рана фаза, ќе биде
можно да се именуваат членовите во арбитражниот договор. Во арбитражата на
Каналот , за на пример, компромисот ги наведе петте правници за кои страните се
согласија дека треба да го сочинуваат Трибуналот. Меѓутоа, честопати,
идентитетот на членовите останува да се реши подоцна. Во вториот случај,
договорот едноставно ќе го дефинира членството на трибунал и постапката што
треба да се следи при неговото поставување. Одредба од овој тип може да се
види во договорот за основање арбитражен суд за случајот за поморско
разграничување помеѓу Гвинеја и Гвинеја-Бисао.

Од очигледни причини, резултатот од колегијалната арбитража честопати се врти

по одлука на неутралниот член или членови. Одлучувајќи кои се тие затоа е од
исклучително значење за засегнатите влади, што понекогаш може да биде тешко
да се договорат за соодветни кандидати. Арбитражните договори честопати
предвидуваат дека, во случај на несогласување, неутралните членови може да
бидат назначени од претседателот на Меѓународниот суд или некоја друга

 11
N. Bar-Yaacov, The Handling of International Disputes by Means of Inquiry,
Oxford, 1974, pp. 117–19.

37
незаинтересирана страна. Такво уредување на упатствата се покажаа корисно во
голем број прилики. Во арбитражата за езерото Ланукс, на пример, француската и
шпанската влада го упатија изборот на претседател на Трибуналот кај кралот на
Шведска.

Овластување на трета страна да ги преземе неопходните чекори за пополнување

на одговорноста на членот на Трибуналот е од корист во двојна смисла. Во
гореспоменатите случаи, им овозможи на државите што се соочуваат со
вистински тешкотии да избегнат ќорсокак. Меѓутоа, исто така, спречува состојба
на арбитража од фрустрирање на процесот со празно одбивање да соработуваат
при назначувањето неутрални членови.

Мировните договори на Бугарија, Унгарија и Романија обезбедија споровите што

произлегуваат од нивното толкување да се упатат до арбитражните комисии. Во
согласност со вообичаената практика, беа да се состои од национален член
назначен од секоја страна и трет член назначен со договор, или, во спротивно, од
Генералниот секретар на Обединети нации. Набргу откако договорите стапија на
сила во 1947 година, Обединетите Кралство и САД се жалеа дека трите држави ги
кршеа своите обврски за човекови права. Меѓутоа, кога а беше направен обид да
се покрене арбитражната постапка, обвинетите државите одбија да назначат свои
претставници во комисиите. Во 1950 година, целата работа дојде до
Меѓународниот суд, кога Генералното собрание побара советодавно мислење за
правните последици од оваа акција.

Во првата фаза од случајот, Судот ги отфрли аргументите на испитаниците дека

немало спор за кој спогодбите на мировните договори може да се применат, и
сметаа дека Бугарија, Унгарија и Романија се под обврска да ги именуваат своите
членови на комисиите. Кога стана јасно дека, и покрај мислењето, оваа должност
нема да се изврши, Судот мораше да разгледа дали одредбата во договорите за
регрес може да се повика на Генералниот секретар за да се спаси арбитражата.
Судот беше повикан да одлучи дека терминот „трет член“ во договорите значи

38
едноставно „неутрален член“ и немаше намера да го назначи и едното и другото.
Меѓутоа, ова се сметаше за неубедливо читање на текстот што, според Судот,
мора да се толкува за да опфатат само ситуации во кои страните не успеаја да се
договорат. Случајот на Мировни договори е впечатлива илустрација на пречките
што неволна состојба може да постави на начин на арбитража и грижа која мора
да се преземат за да се покријат сите непредвидени ситуации при изготвување
одредби кои се однесуваат со назначувањето арбитри. Како и во случај на
несогласување околу неутрални членови, наједноставното решение е одредба за
ефектот што, после три месеци, или некој друг соодветен период, потребниот
состанок може да биде направен од надворешна страна. Иако не секогаш
вклучено дури и денес, таквите одредби се карактеристика на билатералните
договори повеќе од педесет години години и беа одобрени и од Комисијата за
меѓународно право и Постојаниот арбитражен суд. Слични аранжмани беа
вклучени во големите мултилатерални договори за мирно решавање, вклучувајќи
го и Генералниот акт на Женева од 1928 година, Пактот од Богота од 1948 година
и Европската конвенција за мирно решавање на спорови.

Кога се одржува арбитража пред постојано тело, како што беше трибуналот на
Иран и САД, арбитрите веќе ќе бидат назначени, и така не треба да се појави
прашање на неисполнување на обврските. Од друга страна, сепак е можно за
националните арбитри не се согласуваат за назначувањето на „неутралните“
членови, или за избор на претседател. За да се покријат овие можности,
инструментот за основање на Трибуналот обезбедува какви било исклучителни
именувања- упатства што треба да ги направи „орган за именување“, избран од
секретарот на Постојаниот арбитражен суд. Лицето назначено за дејствува во овој
капацитет, исто така, има задача да ги реши сите предизвици што можат да се
направат со неутралните членови. Во 1999 година, на пример, Роберт Енингс,
како орган за именување, го разгледа предизвикот до претседателот на
Трибуналот од Иран врз основа на наводните сомнежи за неговата независност и
непристрасност.

39
 УСЛОВИ ЗА РАБОТЕЊЕ

Како што именувањето на арбитри е во рацете на страните, така е за тие да

одредат како треба да се водат постапките. 1899 година Хашките конвенции од
1907 година утврдија правила со кои се обезбедува рална рамка за многу
последователни арбитражи; во поново време, овие имаат елаборирано преку
работата на Меѓународната комисија за право, меѓународната асоцијација и други
тела. На крајот, сепак, страните треба да ги договорат процедуралните
аранжмани, и така тука, како на друго место, тие можат да остварат висок степен
на контрола врз постапувањето со нивниот спор.

Процедуралните аранжмани го одредуваат начинот на кој арбитражата треба да

се спроведе, каде треба да се одржи и како треба да се одвиваат постапките.
Вообичаено е да се вклучат доста детални одредби кои се однесуваат на број и
редослед на писмените изјави, усната фаза на постапката и важното прашање за
временските ограничувања. Други работи кои се нормално опфатени во
компромисот се како Трибуналот треба да добие докази, без разлика дали може
да назначи експерти или да спроведе посети, без разлика дали може да нареди
привремени мерки, кои јазици ќе се користат, како ќе се донесе одлуката, дали се
дозволени одделни мислења и дали одлуката ќе биде објавена. Иако за секоја од
овие прашања може да се преговара посебно, погодно е ако страните можат да се
договорат за употреба на стандардни одредби. Во 1985 година, случајот за
поморско разграничување, на пример, беше договорено на првата седница на
Трибуналот дека арбитражата „ќе ги следи истите деловни правила како и
Меѓународниот Суд на правдата.

Слично на тоа, во арбитражата на аеродромот Хитроу , страните се согласија

дека Трибуналот треба да користи деловнички правила прилагодени од оние на
Меѓунационалниот центар за решавање на инвестициски спорови. Употребата на
правила развиена за меѓународна комерцијална арбитража се објаснува со
плексивни економски прашања вклучени во овој спор и истите фактори за голем

40
број други процедурални иновации. Така, Соединетите држави и Обединетото
Кралство се согласија дека треба да се поднесат молби, додека Трибуналот
одлучи дека постапката треба да се подели во две фази: почетна фаза за да се
одлучи дали Американските тврдења беа добро основани; потоа, доколку е
потребно, фаза на поправка за да се одврати компензација на рудникот. Втората
фаза никогаш не беше завршена бидејќи случајот беше решен. Сепак, интересно
е да се напомене дека, за време на периодот пред расправата на фазата на
поправка, Трибуналот беше убеден од страна на Соединетите држави да го
насочат Обединетото Кралство да произведе стотици страници од финансиска
документација за проверка. Откритието пред судењето е, на курс, вообичаен во
домашната граѓанска парница, но прилично невообичаен во меѓувладина
арбитража. Фактот дека овде се користеше толку обемно повторно ја истакнува
посебната природа на прашањата во овој случај и, како и веќе опишаните
иновации, покажува како процедуралната рамка на меѓународната арбитража
може да се прилагоди за да ги задоволи потребите на страните.

Дефиницијата на прашањето е важна бидејќи го утврдува опсегот од

арбитражната надлежност. Страните можат да користат арбитража за да
отстранат голема пречка за добри односи. Спротивно на тоа со тесно
дефинирање на прашањето, тие можат да спречат истрага за пошироки прашања
што би можеле да создадат повеќе проблеми отколку што би ги решиле, или
исклучиле од арбитража одредени прашања за кое преговарање или некое друго
средство за порамнување се смета повеќе соодветно. Во случајот на Франција и
Нов Зеланд се побара од генералниот секретар пресуда за бројни аспекти на
спорот, вклучувајќи го и износот на надоместокот што треба да го плати Франција
за потонување на бродот во пристаништето Окленд и иднината на двајцата
Французи разузнавачки агенти кои издржуваа затворска казна во Нов Зеланд за
извршување на оваа акција. Од генералниот секретар не беше побарано да
одлучи дали требал да се надомести, бидејќи оваа одговорност не е признаена,
ниту дали Нов Зеланд бил оправдан при приведувањето на агентите, бидејќи
двете држави беа повеќе загрижени за изнаоѓање прифатливо решение за спорот

41
отколку со оправдување на нивните минати постапки. Иако, според тоа,
Генералниот секретар мораше да се занимава со низа прашања, во интерес на
решавање на спорот, страните избраа да се фокусираат на одредени прашања,
со исклучување на другите.

Обликувањето на прашањето е нормално прашање за кое се разговара меѓу

страните и, поради неговата важност, може да биде тешко да се договорат. Ова
беше случај во спорот на Бигл Канал каде што суверенитет над островите Пиктон,
Нуева и Ленокс беше јасно централното прашање, но Чиле и Аргентина не беа во
можност да смислат заемно прифатлив компромис. Решението требаше да вклучи
две верзии на прашањето. Поинакво решение беше усвоено во арбитражата
Еритреја/Јемен , каде територијален суверенитет беше во прашање, но страните
не можеа да се договорат дали паднале одредени острови во рамките на
арбитражата. Затоа, двете држави го напуштија прашањето за да одлучи
Трибуналот. Она за што тие се согласија беше дека, арбитражата треба да се
одвива во две фази..

Доколку страните не успеат да ги дефинираат прашањата за кои сакаат одлука со

доволна посебност, штетни спорови за точно договореното најверојатно ќе се
појават. Во случајот Алабама, на пример, несогласувањето меѓу Велика Британија
и Соединетите држави околу тоа дали Трибуналот е овластен да додели
надомест за индиректна штета речиси доведе до неуспех на арбитражата. Од
друга страна, дефинирањето на прашањето премногу тесно може понекогаш да
создаде потешкотии од различен вид. Во спорот Таба , кој се однесуваше на
локацијата на одредени столбови што означуваат меѓународна граница, Египет и
Израел ги поднесоа своите соодветни поднесоци во прилог на компромис и
побараа од Трибуналот да одлучи за локацијата на столбовите. Меѓутоа, во анекс
на договорот, тие наведоа дека Трибуналот не беше овластен да воспостави
локација на граничен столб различен од локација напредна од Израел или Египет
и евидентирана во додатокот на договорот. Со други зборови, Трибуналот мораше
да избере помеѓу ривалски локации изнесени од страните и не можеше да избере

42
поинакво решение. Меѓутоа, тоа создава проблем ако ниту една од страните не
може да го направи тоа од убедлив случај. Еден од арбитрите сметаше дека, ако
на Израел аргументот беше отфрлен, египетскиот беше уште помалку убедлив и
така Трибуналот треба да се изјасни дека ниту еден не го докажал својот случај.
Иако мнозинството го отфрли овој заклучок, нема сомнение дека ограничувањето
на овластувањата на судот толку сериозно може да генерира проблеми.

Прилично слична тешкотија се појави во голем број неодамнешни случаи со

разграничување на поморските зони. Тука, страните не само што мора одлучат
дали сакаат Трибуналот да повлече гранична линија на мапа, или да ги наведе
само принципите и правилата што се применуваат за разграничување, или да
направи нешто помеѓу. Тие, исто така, мора да одлучат дали посакуваат
трибуналот да се справи само со континенталниот гребен, или со целата
ексклузива економска зона, и дали Трибуналот мора да воспостави а единствена
граница за сите цели, или дали треба да се дозволи да се справи одделно со
јурисдикција над морето и морското корито. Тенденцијата во неодамнешните
арбитражни договори требаше да бараат единствена гранична линија и лесно е
да се видат предностите на ова решение. Од правна гледна точка, директивата од
овој вид може да го отежне судот да ја извршува својата задача соодветно,
бидејќи размислувањата релевантни за морето и морското корито често ќе бидат
сосема различни и затоа би можело да биде и подобро да има различни граници
за различни цели.

Арбитрите имаат само овластување да одговараат на прашањето или прашањата,

и доколку ја надминат својата надлежност, наградата може да се оспори како
ништовност. Како резултат на тоа, иако правните прашања се помалку истакнати
во работата на арбитражните судови отколку во постапките пред Меѓународниот
Судот, кога ќе се појават такви прашања, тие се третираат со исто почитување на
принципот на консензуалност. На пример, се појави во текот на постапката во
арбитражата на Канал дека треба да се ограничи a граница на морското корито во
областа помеѓу Каналските Острови и бреговите на Нормандија и Бретања, би

43
било неопходно да се одлучи за голем број спорни прашања во врска со
територијалното море на секоја страна. Бидејќи ова би ги надминало условите на
компромисот што Обединетото Кралство и Франција очигледно не сакаа да ги
продолжат, судот одлучи дека оваа област беше надвор од нејзината надлежност
и мора да им се остави на страните самите да одредат. Во случајот
Еритреја/Јемен , од друга страна, Трибуналот откако утврди дека некои острови
припаѓаат на Јемен, продолжи да се смета дека ова не влијае на
традиционалните права на рибарите од Еритреја во околните мориња. Бидејќи
арбитражниот договор бараше само одлука „за суверенитет“, пристапот на
Трибуналот може да се доведе во прашање, но натаму практичните основи може
да се оправдаат како реално толкување на неговата надлежност.12

ОСНОВА НА ОДЛУКАТА

Не помалку важна од дефиницијата на прашањето е директивата на страните во

однос на критериумите што треба да се применат при донесувањето на својата
одлука. Често, инструкциите на Трибуналот треба да одлучат по прашањето во
согласност со Меѓународен закон. Судот беше повикан да одлучи за границата на
британскиот и францускиот дел од континенталниот гребен на оваа основа во
Арбитражата на каналот, после формулирањето на ривалските верзии на
спорната точка беше слично. Во случајот Ран од Куч , на пример, страните
побараа од судот да одлучи за случајот во однос на нивните соодветни тврдења и
доказите изведени претходно тоа, и во спорот за Таба компромисот воопшто не
содржеше референца за важечкиот закон, туку само побара од Трибуналот да
одлучи за локацијата на гранични столбови 'на признаената меѓународна граница'.
И покрај овие инструкции, соодветните судови ја следеа вообичаената практика
во вакви случаи, се претпоставува дека она што страните го сакале е одлука врз
основа на меѓународното право и соодветно ги дадоа своите пресуди.

 12
R. Lavalle, ‘Dispute settlement under the Vienna Convention on Succession of
States in Respect of Treaties’, (1979) 73 AJIL p. 407.

44
Понекогаш, страните сакаат меѓународното право да обезбеди основа за одлуката
на Трибуналот, но посакува да се нагласат одредени аспекти. На пример, кога
Еритреја и Етиопија формираа гранична комисија за ја дефинираат нивната
спорна граница во 2000 година, тие бараа таа да ја изврши својата задача врз
основа на „релевантни колонијални договори“ и применливо меѓународно право,
но експлицитно утврдено дека „Комисијата нема да има моќ да донесува одлуки.
Слично на тоа, во случајот Еритреја/Јемен , од Трибуналот беше побарано да
донесе одлука за територијален суверенитет „во согласност со принципи, правила
и практики на меѓународното право применливи за ова прашање, и врз основа,
особено, на историски титули “. Слично, на вторато фаза на арбитражата, беше
побарано да се разграничат поморските граници меѓу Еритреја и Јемен според
одлуката донесена во првата фаза и 'земајќи ја во предвид Конвенцијата на
Обединетите нации за правото на морето и кој било друг релевантен фактор “. Со
оглед на спорните работи и соодветните страни на партиите, ниту една одлука
заснована на закон не можеше да ги игнорира споменатите елементи и без овие
директиви. Со нивно вклучување посебно, сепак, двете држави јасно укажаа на
она што го гледаат како клучни карактеристики на случајот и затоа се очекува
Трибуналот да се справи во својата одлук.Доколку страните се договорат дека
решението во согласност со меѓународните закони не би било соодветно, тие
можат да му наложат на арбитарот да одлучи за спор по некоја друга основа. Ова
понекогаш може да биде друг начин на изолација на спор од околни компликации.
Во случајот Алабама, страните му дадоа инструкции на Трибуналот да примени
одреден сет на правила во врска со неутралноста што САД ја сметаа за
меѓународно право, но Велика Британија не. Тука, тогаш, подготвеноста на
страните да ги имаат применето правилата значи дека поширокото несогласување
во однос на нивниот статус повеќе не беше пречка за решавање на спорот. Ако од
друга страна, надлежноста на арбитрите не е продолжена, тогаш иницијативите
се ограничени.

45
 ЕФЕКТ НА НАГРАДАТА

Арбитражната одлука е обврзувачка, но конечно. Зашто може да биде отворено за

страните да преземат понатамошни постапки за толкување, ревизија, поправање,
жалба или ја поништат одлуката. Дали таквите чекори се дозволени, и, ако е така,
дали новиот случај може да биде сослушан од страна на првобитниот суд, или
мора да биде изведен пред друг орган како што е Меѓународниот суд, делумно
зависи од општото меѓународно право, но главно според условите на
арбитражниот договор.

Овластувањето да се протолкува наградата или да се поднесе жалба против неа,

мора нормално биде предмет на експресен грант. Бидејќи објектот на странките
во одење до арбитража е да се стави крај на спорот, одредбата за жалба е
релативно ретка. Толкување, од друга страна, што се однесува на појаснување на
наградата, а не нејзината исправност, е полесно да се оправда и почесто е
дозволена.

Така, во случајот Таба , компромисот предвидува дека секој спор помеѓу страните
може да биде „во однос на толкувањето на наградата или нејзиното
спроведување“ упатен до Трибуналот за појаснување на барање на која било
страна, триесет дена од доделувањето на наградата. Слично на тоа, договорот во
Арбитражата на каналот дозволи спорови „за значењето и обемот на одлуката „да
се вратат назад во рок од три месеци. Во вториот случај, аранжманите за
толкување требаше да се покажат важни затоа што се појави сериозно
несогласување во врска со два дела од наградата. Ова беше решено само по
понатамошни постапки во кои обемот на моќта на арбитражниот суд да ја
преиспита неговата пресуда стана клучно прашање. Арбитражата за канал
покажува дека, кога од Трибуналот е побарано да да ја преиспита одлуката, мора
да внимава да не го пречекори својот авторитет. Исто точката произлегува од
отфрлањето од страна на границата Еритреја-Етиопија мисија на „Барање за
толкување, корекција и консултација“ од Етиопија со образложение дека она што

46
се бара отиде подалеку од Комисијата овластувањата за толкување или ревизија,
и како такво беше недозволиво. Од друга страна, трибуналот во случајот Рајна
железница , откако направи мала корекција на барање на Белгија, за да издаде
награда, одговарајќи на голем број прашања од иста држава во врска со неговиот
обем и импликации. Иако е вистина дека 'судската и арбитражната практика за
примена на моќта на толкување е донекаде ограничена ', овие случаи ги
одразуваат различните ситуации што можат да се појават и покажуваат како се
акумулира практиката за толкување. Една од многуте необични карактеристики на
случајот „Воинственик на виножито “ беше тоа што прашањето на спорови
поврзани со имплементација, наместо да се решаваат во првичниот договор,
беше адресирано во самата награда. Нов Зеланд беше загрижен да осигура дека
договорите што ќе бидат неопходни за спроведувањето на одлуката на
Генералниот секретар ќе биде предмет на задолжителна арбитража во случај на
спор што настанува во врска со нивното толкување или апликација.
Забележувајќи дека Франција не сакаше да го стори тоа, секретарот Генерал
одлучи дека треба да се создаде таква постапка. Ова ја зајакнува веќе посочената
точка, дека пресудата се однесува на создавање рамка за регулирање на
односите на страните во иднина, како и предлогот наведен погоре за да се каже
дека некои од елементите на арбитражата беа тука раселени од фактори кои
потсетуваат на помирување. Исто така е од интерес дека, во наведување на
аранжманите за арбитража на идните спорови, Генералниот секретар си даде моќ
да ги назначи и неутралните членови и националните членови на тричлениот суд
ако партиите не успеаја во тоа.

47
 ПРИВАТНА МЕЃУНАРОДНА АРБИТРАЖА

Видот на арбитражата дискутиран погоре, формиран од државите за да одлучат

за случајот или серија случаи меѓу нив, мора да се разликуваат од друг тип која се
занимава со спорови во кои се вклучени поединци или корпорации. Овој вид
арбитража, накратко споменато претходно, е познат како приватна меѓународна
арбитража, или меѓународна комерцијална арбитража. Арбитражата е призната
постапка според многу општински системи на право и нуди предности во однос на
судските спорови со овозможување спорови да се решат релативно брзо и
ефтино без потребата да се оди на суд. Меѓународната комерцијална арбитража
претставува проширување на оваа постапка на приватни спорови со меѓународен
елемент. Како потребата за начин за решавање на таквите спорови надвор од
традиционалните националните институции се зголеми така што во сегашно
време постојат неколку варијанти на приватна арбитража. Споредбата помеѓу
приватната и меѓудржавната арбитража открива исто во смисла дека секој
создава свој внатрешен правен свет, покривајќи прашања како што се законот што
треба да се применува и се потпира на договорот помеѓу страните. Како што
видовме, ова е клучен елемент во поттикнувањето на меѓудржавата арбитража
бидејќи им овозможува на страните да остварат тесна контрола врз процес.
Меѓутоа, каде што двата облици на арбитража се разликуваат остро, сепак, е во
lex arbitri кој управува со арбитражата во нејзините надворешни аспекти, односно
такви важни за валидноста и извршноста на наградите. Додека приватниот арби-
нормално е закотвено во општинското право, на меѓудржавните арбитражата е
меѓународно право. Ова има важни последици во однос моќта на страните да ја
модифицираат надворешната рамка, каде што е меѓународна законот им
обезбедува на страните многу поголема географска широчина, и што е
позначајно, се јавува секој спор за валидноста на наградата. Исто така, доколку ги
има тешкотии во спроведувањето, тие веројатно ќе можат да го користат ширум
светот постоечки аранжмани за спроведување на арбитражни одлуки преку
општина двојни судови. На државите, пак, им е многу потешко оспорување на
меѓудржавна награда или нејзино спроведување, бидејќи во меѓународното право,

48
иако постојат правила поврзани со валидноста и имплементацијата, постои
недостаток на задолжителните постапки за да бидат ефективни. Разликата помеѓу
меѓудржавната и приватната арбитража е доволно јасна кога ќе ја споредиме
традиционалната процедура за решавање спорови помеѓу држави од една страна,
со понов начин на користење арбитража за решавање на несогласување меѓу
други приватни лица или корпорации. Станува донекаде нејасно, кога се користат
процедурите за решавање на а се разгледуваат и други видови спорови, имено,
спорови помеѓу приватни лица партија и држава. Зашто, во такви „мешани
арбитражи“, наоѓаме процеси кои комбинираат карактеристики на јавна и
приватна меѓународна арбитража, или кои, помалку среќно, неизвесно се
префрлаат помеѓу двете.

КОРИСНОСТ НА АРБИТРАЖА

Арбитражата како што се разви во текот на последните 200 години им обезбедува

на страните спор со можност да се добие решение од судија или судии по
сопствен избор. Ова е важно затоа што, ако сакаат да бидат владите убедени да
ги упатуваат споровите на трети страни во кои мора да имаат доверба оние што
треба да ја донесат одлуката. Арбитражниот суд, како што видовме, исто така го
има предметот на спорот и критериумите за негова одлука утврдени од страните.
Така, друга предност на арбитражата е тоа може да се користи за да се произведе
решение за избраниот проблем и за било кој договорена основа. Конечно,
арбитражата, за разлика од истрагата и помирувањето, резултира со одлука која е
обврзувачка. Следствено, под услов да нема проблеми на се појавуваат
толкувања, ништовност и сл., арбитражната одлука треба да располага со спор.

Со оглед на овие предности, не е изненадувачки што, во периодот од тогаш до

1945 година, државите продолжија да ја сметаат арбитражата како соодветен
начин за справување со одредени видови спорови. Од различните случаи упатени
на трибунали, мнозинството се однесуваат на територијален или квази
територијален спор во кој прашањата беа првенствено правни и исход од

49
секундарни важност. Случајот Палена, Езерото Лану, арбитражата на Каналот ,
случајот Свети Пјер и Микелон , спорот за Таба и случајот Еритреја/Јемен спаѓаат
во оваа категорија, додека во арбитражата на случајот Брчко беше искористена на
аналоген начин за да се справи со територијална спор помеѓу
бошњачката/хрватската и српската заедница во Босна и Херцеговина. Се разбира,
арбитражата може да се користи и за располагање со целина серија спорови. Во
2000 година, на пример, Еритреја и Етиопија формираа Комисија за да се справат
со различни спорови што произлегуваат.

50
 ЗАКЛУЧОК

Споровите се неизбежен дел од меѓународните односи, исто како што и споровите

меѓу поединците се неизбежни во домашните односи. Како поединци, државите
честопати го сакаат истото во ситуација кога нема доволно од тоа да се исполни.
Исто како што луѓето можат да не се согласат за начинот на користење на река,
парче земја или сума пари, државите исто така сакаат да прават различни работи,
но нивните тврдења се некомпатибилни. Една страна може да ја промени својата
позиција, може да се најдат дополнителни ресурси и понатаму може да испадне
дека сите страни може да бидат задоволни. Но, никој не замислува дека овие
можности можат да ги елиминираат сите домашни спорови и тие секако не можат
да се потпрат на меѓународно ниво. Спорови, дали помеѓу држави, соседи или
браќа и сестри, мора да бидат прифатени како редовен дел од односите меѓу
луѓето и проблемот е што да се направи во врска со нив.

Така, во една или друга форма, преговорите имаат витален дел во меѓународните
спорови. Но, преговорите се повеќе од можно средство за решавање разлики, тоа
е и техника за спречување на нивното настанување. Превенцијата е секогаш
подобра од лекувањето, оваа форма на преговарање, позната како „консултација“,
е погодно место за почеток.

Основно барање е посветеноста од оние што најверојатно ќе станат вклучени,

односно од сите, дека споровите ќе ги следат само мирни средства. Во рамките на
државите, овој принцип беше воспоставен во рана фаза и закони и институции
беа формирани за да забранат самопомош и да овозможат споровите да се
решаваат без нарушување на општествениот поредок. Појавата на меѓународно
право, кое во својата модерна форма може да датира од седумте XIX век, не
беше придружено ниту со создавање на светска влада, ниту откажување од
употребата на сила од страна на државите. Меѓутоа, во 1945 година, уште со
последиците од нескротливото извршување на националните цели свежи во
меморијата, се согласија основачите членки на Обединетите нации Член 2 од

51
Повелбата да ги „решат нивните меѓународни спорови по мирен пат на таков
начин што меѓународниот мир и безбедност и правда, не се загрозени “.

Во оваа одредба, според моделот на член 33 од Повелбата, различните методи за

мирно решавање не се поставени по никаков редослед, но првото споменато
преговарање, е главното средство за решавање на сите меѓународни спорови.
Всушност, во пракса, преговорите се користени почесто од сите други методи
заедно. Често, навистина, преговорите се единственото средство што се користи,
затоа што наведува дека може да веруваат дека неговите предности се толку
големи што ја исклучуваат употребата на други методи, дури и во ситуации каде
што шансите за решение со преговарање се благи. Во случаи кога се користи друг
метод, преговорите не се раселени, но насочени кон инструментални прашања.

52
 КОРИСТЕНА ЛИТЕРАТУРА

 B. R. Campbell, ‘The Canada–United States antitrust notification and

consultation procedure’, (1978) 56 Can. Bar Rev. p. 459 at p. 468.
 D. P. Forsythe, ‘Humanitarian mediation by the International Committee of the
Red Cross’, in Touval and Zartman, International Mediation, p. 233.
 D. Lieb, ‘Iran and Iraq at Algiers, 1975’, in Touval and Zartman, International
Mediation, p. 67.
 G. Sick, ‘The partial negotiator: Algeria and the US hostages in Iran’, in Touval
and Zartman, International Mediation, p. 21
 H. Caminos and M. R. Molitor, ‘Progressive development of international law and
the package deal’, (1985) p. 871
 J. Gold, ‘Prior consultation in international law’, (1983–4) 24 Va JIL p. 729 at p.
737. Kirgis, Prior Consultation, p. 375.
 J.W. Salacuse, ‘Lessons for practice’, in Zartman and Rubin, Power and
Negotiation, p. 255 at p. 257.
 K.Webb, V. Koutrakou and M.Walters, ‘The Yugoslavian conflict, European
mediation, and the contingency model: A critical perspective’, in Bercovitch,
Resolving International Conflicts, p. 171;
 L. Freedman, ‘Just two men in a boat’, The Independent, 3 November 1989, p.
19.
 H. Burmester, ‘The Torres Strait Treaty: Ocean boundary delimitation by
agreement’, (1982) 76 AJIL p. 321
 N. Bar-Yaacov, The Handling of International Disputes by Means of Inquiry,
Oxford, 1974, pp. 117–19.
 R. Lavalle, ‘Dispute settlement under the Vienna Convention on Succession of
States in Respect of Treaties’, (1979) 73 AJIL p. 407.

53