Bu I-21 22 23 24 25 - Tùy-bút-sông-Đà

 Tài liệu khóa học 2K5 – KHÓA HỌC TRỌN VẸN KIẾN THỨC (Cô Trần Thùy Dương) 
____________________________________________________________________________________________
Cô Trần Thùy Dương – Cầm bút hướng về phía mặt trời!

Khóa học 2K5 – TRỌN VẸN KIẾN THỨC (mục tiêu 8.5+)
Livestream lúc 22:00 giờ, thứ 2 và 5. hằng tuần
BUỔI 21.22.23.24.25:
Tùy bút NGƯỜI LÁI ĐÒ SÔNG ĐÀ – Nguyễn Tuân
1. Nhà văn Nguyễn Tuân
Nguyễn Tuân là một cây bút tài hoa và độc đáo, có vị trí quan trọng trong nền Văn học
hiện đại Việt Nam. Sự nghiệp cầm bút của Nguyễn Tuân trải dài qua hai giai đoạn trước và
sau Cách mạng. Ông là cây bút văn xuôi đầy tài năng, tiêu biểu cho trào lưu văn học lãng mạn
chặng đường 1940 - 1945, sau Cách mạng các tác phẩm của ông cũng có sự chuyển dịch mới,
tuy nhiên vẫn chan chứa một tình yêu sâu nặng với quê hương đất nước. Nguyễn Tuân là một
nhà văn có sức sáng tạo dồi dào và đóng góp to lớn đối với nền văn học nước nhà.
- Quê hương: Quê ở làng Nhân Mục (thường gọi nôm là làng Mọc), nay thuộc phường Nhân
Chính, quận Thanh xuân, Hà Nội. Thân sinh là cụ Nguyễn An Lan (tức cụ Tú Hải Văn), “một
nhà nho tài hoa đậu khoa thi Hán học cuối cùng, rồi suốt đời ôm nỗi bất đắc chí tỏng cảnh đi
làm một viên chức nhỏ ở tòa sứ các tỉnh dưới chế độ thuộc địa của Tây”.
Ngay từ nhỏ, Nguyễn Tuân “đã được nuôi dưỡng trong nền văn hóa cổ truyền của dân
tộc, với những phong tục, nền nếp, với cách ăn ở vui chơi từ một thời xưa đang tàn dần và biến
đổi, ngổn ngang vì sự xâm nhập của văn minh máy móc và hàng hóa từ phương Tây ào đến”.
Chính vì thế, trong ông cũng có những ảnh hưởng sâu sắc tới tư tưởng, cá tính và phong cách
sáng tác của mình sau này.
- Con người: Nguyễn Tuân là người có bản lĩnh, phóng túng, tuy nhiên lại rất giàu lòng tự
tọng và luôn rực cháy tinh thần dân tộc.
1. Nguyễn Tuân yêu nước tha thiết: Nguyễn Tuân có tấm lòng, trái tim tha thiết yêu nước.
Mặc dù ông “ngông”, có những lúc vượt thoát ra khỏi những cái ranh giới. Nói về độ ngông thì
không ai ngông bằng Nguyễn Tuân, nói về cá tính thì khó có ai cá tính bằng Nguyễn Tuân,
ngoài đời cũng vậy. Ông sống một mình một kiểu, rất riêng biệt, không trộn lẫn. Thế nhưng đó
lại là một con người có một tấm lòng tha thiết với quê hương, đất nước. Ông trân tọng những
____________________________________________________________________________________________
 Chinh phục mục tiêu 8.5+ cùng Cô Trần Thùy Dương | Trang 1 | Lưu hành nội bộ 
____________________________________________________________________________________________
giá trị văn hóa cổ truyền của dân tộc, tha thiết yêu tiếng Việt và luôn có ý thức làm giàu, làm
đẹp thêm cho tiếng Việt.
2. Nguyễn Tuân có vốn hiểu biết sâu rộng: Một trong những nét đặc biệt làm nên tính cách
và dấu ấn riêng của Nguyễn Tuân là vốn hiểu biết sâu rộng về văn hóa có tính cổ truyền của
dân tộc, cũng như mọi ngành nghề khác nhau. Nguyễn Tuân viết về những giá trị văn hóa cả
vật thể và phi vật thể một cách rất ám ảnh.
Ông viết về tiếng Việt rất hay, ông làm cho chúng ta yêu tha thiết cái điệu hồn dân tộc
thông qua ngôn ngữ, thông qua điệu hồn ca dao dân ca của quê hương. Ông viết rất hay về món
ăn, món ăn đẹp đến mức huyền thoại, ví dụ Phở, Phở Nguyễn Tuân miêu tả tuy chỉ là một món
ăn bình dị, dân dã nhưng đẹp như bức tranh nghệ thuật. Và đó cũng là cái cách mà Nguyễn
Tuân làm chúng ta yêu mền về giá trị dân tộc nhiều hơn qua những trang văn.
Nguyễn Tuân đã thể hiện vốn hiểu biết vô cùng phong phú về rất nhiều những lĩnh vực.
Ông viết văn là để thể hiện trình độ hiểu biết này. Ông am hiểu nhiều ngành nghệ thuật, am
hiểu một cách sâu sắc, am hiểu đến nơi đến chốn từ hội họa đến âm nhạc, đặc biệt rất yêu thích
điện ảnh. Ông là một trong những người am tường về ngành điện ảnh.
Ở Nguyễn Tuân, không có sự hiểu biết cho có, cho biết, cho hiểu mà khi viết về một lĩnh
vực nào đó, ông cũng không ngại ngần đi nghiên cứu, tìm hiểu cặn kẽ, tìm hiểu đến mức trở
thành chuyên gia về lĩnh vực đó. Chính vì vậy, những trang văn của Nguyễn Tuân mới vừa uyên
bác, vừa tài hoa.
3. Nguyễn Tuân có cá tính mạnh mẽ: Ở Nguyễn Tuân, ý thức cá nhân phát triển rất cao,
ông là người cực kì có cá tính, có tính mạnh. Ông xác định, ông viết văn là để thể hiện cá tính
của mình. Ông thích “xê dịch” nên có lối sống tự do, phóng khoáng, ham mê thanh sắc, rất thích
đi để tìm những cảm giác mới lạ, khơi nguồn cảm hứng cho chính mình. Bởi Nguyễn Tuân rất
sợ mình của ngày hôm nay, giống với mình của ngày hôm qua, không có sự đổi mới, sáng tạo,
đặc biệt là trên những trang văn.
4. Nguyễn Tuân là người tài hoa, uyên bác, quý trọng nghề nghiệp và lao động nghệ thuật
một cách vô cùng nghiêm túc: Nhìn vào mốc thời gian đánh dấu sự nghiệp của Nguyễn Tuân ta
thấy, ông không phải là người thành danh sớm. Sau khi các cây bút cùng thời có một sự nghiệp
vững vàng Nguyễn Tuân mới bắt đầu cầm bút sáng tác và có những tiếng vang đầu tiên. Thế
____________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________
nhưng, ông đã khẳng định mình với một vị thế vô cùng đặc biệt, là một trong năm tác gia xuất
sắc của nền văn học Việt Nam hiện đại.
- Sự nghiệp văn học: Nguyễn Tuân để lại một sự nghiệp văn học có giá trị với những trang viết
độc đáo và tài hoa.
Trước năm 1945, Nguyễn Tuân sáng tác xoay quanh ba chủ đề chính: Chủ nghĩa xê dịch, vẻ
đẹp “vang bóng một thời” và “đời sống trụy lạc”.
1. Chủ nghĩa xê dịch: “Xê dịch” là một khái niệm mượn ở Phương Tây, nghĩa là đi không
mục đích, không cần nơi đến, chỉ cốt luôn thay đổi chỗ để tìm cảm giác mới lạ và thoát li hiện
thực. Tại sao Nguyễn Tuân lại thích “xê dịch”? Bởi với hiện thực xã hội lúc bấy giờ, ông thể hiện
một sự bất mãn cùng cực đối với chế độ xã hội thực dân nửa phong kiến. Với cái sự bất mãn ấy,
Nguyễn Tuân đã tìm cách “xê dịch” để đi cho khỏa lấp cuộc đời, với ông “đứng yên một chỗ thấy
cuồng chân mỏi gối cho nên xê dịch”.
Thực chất, chủ nghĩa xê dịch là một phản ứng khá cực đoan, nó thể hiện chủ nghĩa cá
nhân bế tắc, thoát li trách nhiệm, thoát ra khỏi những ràng buộc, từ chối, rũ bỏ mọi trách nhiệm,
bổn phận. Nhưng nhờ chủ nghĩa xê dịch mà Nguyễn Tuân đã khám phá ra rất nhiều điều thú
vị trên hành trinh dọc đi dọc đất nước của mình. Chủ nghĩa xê dịch trong Nguyễn Tuân không
tiêu cực, mà trái lại đã thể hiện ông là một người yêu đất nước vô cùng. Bởi trong quá trình đi,
ông ghi lại tất cả những miền đất ông đến, những con đường ông qua, những nơi ông dừng
chân… Mỗi một điểm đến, Nguyễn Tuân được khơi nguồn những cảm xúc mới lạ.
2. Đề tài “Văng bóng một thời”, đúng như cái tên gọi của nó. Viết về “một thời” đã qua
nay chỉ còn là vang bóng. Đó là cái thời thực dân Pháp vừa đặt xong ách đô hộ lên đất nước ta,
phong trào Cần Vương đã thất bại, những anh khoa thi nốt khóa thi Hán học cuối cùng, nhưng
Nho sĩ cuối mùa trở thành lớp người lạc lõng. Khác với những câu bút viết về chế độ giáo dục
và khoa cử phong kiến, những tác phẩm của Nguyễn Tuân trong “Vang bóng một thời” hầu như
chỉ tập trung miêu tả những thói quen, cung cách sinh hoạt, những kiểu ăn chơi cầu kì, phong
lưu, đài các của những con người “chọn nhầm thế kỉ với hai bàn tay không có lợi khí mới”, những
con người “giữa buổi Tây Tàu nhố nhăng làm lạc mất cả quan niệm cũ, làm tiêu mất bao nhiêu
giá trị tinh thần”. Đương nhiên, Nguyễn Tuân không ca ngợi thể chế phong kiến, nhưng ca ngợi
những nét sinh hoạt rất uyển chuyển, lịch thiệp, có nhiều thú chơi tao nhã, cách ứng xử tinh tế
giữa con người với con người. Ông ca ngợi về vẻ hào hoa, thanh lịch, thứ vui tao nhã của những
____________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________
con người nghệ sĩ tài hoa, khinh tiền tham quan. Thế nên, những trang văn viết về vẻ đẹp “Vang
bóng một thời” của Nguyễn Tuân mới thấm đượm tinh thần dân tộc, thể hiện khát vọng vượt
lên trên môi trường ô trọc, bộc lộ niềm say mê cái tài, cái đẹp và sự nâng niu trân trọng những
giá trị văn hóa cổ truyền.
3. Cuộc sống trụy lạc, viết về những thú vui như tiêm rượu, hút thuốc, nhà chứa, hát
xóm… Với đề tài “cuộc sống trụy lạc” nghe cái tên đã thấy một thái độ vô cùng bất mãn. Nhưng
trong đó, cũng có những trang văn thể hiện sự nâng đỡ con người trên đôi cánh của nghệ thuật.
Đề tài này cũng thể hiện sự bất mãn của Nguyễn Tuân trước cuộc đời, trước xã hội thực dân
phong kiến. Thế nhưng, bên cạnh thái độ buông thả, vô trách nhiệm, những nhân vật của
Nguyễn Tuân tuy đắm chìm trong trụy lạc nhưng vẫn không lúc nào không nguôi khát vọng
thoát ra khỏi tình trạng đó.
Sau năm 1945, đề tài văn học của Nguyễn Tuân đã có sự chuyển hướng mạnh mẽ. Ông đã sớm
bắt kịp với cuộc Cách mạng của dân tộc, sự đổi mới của một xã hội mới. Ở giai đoạn này, ông
viết về hai mảng đề tài chính: 1. Những ng chiến sĩ – những con người ngày đêm bảo vệ tổ quốc;.
2. Con người lao động – những người đang ngày đêm hăng say dâng hiến sức mình cho tổ quốc.
Ông coi người chiến đấu và người lao động là chất vàng mười của đất nước. Nếu trước Cách
mạng, Nguyễn Tuân viết về những con người đặc chủng, đặc tuyển, là những người còn vương
xót lại, là của hiếm ở đời thì sau năm 1945 ông đã tìm thấy được vẻ đẹp ở những con người bình
dị nhất, cho những người lao động vô danh nhất, thầm lặng nhất. Và vì thế khi nói về Nguyễn
Tuân ở thời kì này, ta có thể tóm gọn như sau: “Dưới ngòi bút của ông, những nhân vật ấy không
phải chỉ là những công dân dũng cảm mà còn là những con người tài hoa, nghệ sĩ được mô tả
trong khung cảnh cũng phù hợp với tính cách tài hoa, nghệ sĩ ấy. Vì thế, tác phẩm của Nguyễn
Tuân không chỉ có chính nghĩa và khí phách anh hùng, mà còn có tư thế sang trọng và đẹp của
những con người sinh ra trên một đất nước có hàng nghìn năm văn hiến”. Đó là một cách tự
tôn tinh thần dân tộc rất tinh tế, nghĩa là chúng ta không chỉ là một dân tộc chính nghĩa và
anh hùng, đánh nhau giỏi mà điều quan trọng là chúng ta là một con người sang trọng và đẹp.
Đó là tư cách và phẩm chất của những con người được sinh ra trong một đất nước có hàng ngàn
năm văn hiến.
Như vậy, sau năm 1945, Nguyễn Tuân đã thể hiện tình yêu và niềm tự tôn đối với dân tộc
mình, con ng của dân tộc mình.
____________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________
- Phong cách nghệ thuật: Nguyễn Tuân là nhà văn có phong cách nghệ thuật độc đáo. Phong
cách ấy, được gói trong một chữ “ngông”. Chữ “ngông” in hằn lên con người Nguyễn Tuân, và
tạo thành một dấu ấn không thể phai mờ. Đã nói đến Nguyễn Tuân là nói đến sự “ngông”, đã
nói đến Nguyễn Tuân là nói đến sự độc đáo không lặp lại, không chỉ ở trong trang văn, mà trong
cuộc sống cũng như vậy. Ông thể hiện rất rõ chất “ngông” của mình. Chất “ngông” ấy có nền
tảng từ “ngông ngạo”, nhưng không phải ngông nghênh, không biết mình là ai, mà cái ngông
được xuất từ việc ý thức rất rõ về tài năng và phẩm chất, cốt cách của mình. Chất “ngông” ấy
không phải tự dưng mà có, tự dưng được sinh ra, mà nó được kế thừa từ các nhà Nho tài tử. Và
xuất phát từ người mà Nguyễn Tuân vô cùng yêu thương và coi như là tri kỉ, là từ người bạn
vong niên của mình, đó chính là thi sĩ Tản Đà. “Ngông” ở đây không phải đi lạc khỏi cái quỹ đạo
của tập thể, của cộng đồng, nhưng ở giữa cộng đồng mà vẫn thể hiện được chất của mình, thể
hiện được giá trị, dấu ấn, bản lĩnh của riêng mình. Thế mới là chất riêng của Nguyễn Tuân.
Phong cách “ngông được thể hiện trong bốn yếu tố:
1. Là người nghệ sĩ suốt đời đi tìm cái đẹp, cái thật. Nhà văn Vũ Bằng nhận xét: “Trong
những trnag viết của Nguyễn Tuân, ở dưới sâu của những cái bề nổi gai góc hoặc phiêu lãng, ở
đằng sau những sự ngoa ngoắt và cả khinh bạc của một thời ngột ngạt, quẩn quanh, tù túng,
bế tắc, ở dưới sâu tất cả những cái ấy là sự đi tìm cái đẹp và đi tìm cái thật, là nỗi khao khát cái
thật, là lòng yêu cái đẹp và yêu cái thật với sức mạnh muốn phá hết mọi ràng buộc, khuôn sáo
có sẵn, sáng suốt, lạnh lùng tàn nhẫn với cả chính mình và coi thường cả những lẽ cái, những
cột đạo đức của đường thời xung quanh”.
2. Sự tài hoa, uyên bác: Nguyễn Tuân viết về lĩnh vực nào thì lĩnh vực ấy bao giờ cũng được
nhìn qua lăng kính của văn hóa, thẩm mĩ, tức là được nhìn và khai thác ở lĩnh vực cái đẹp. Và
Nguyễn Tuân viết về nhân vật nào thì nhân vật ấy cũng được nhìn ở góc độ nghệ sĩ.
Học thuộc câu văn: Nguyễn Tuân Là một cây bút tài hoa uyên bác. Tài hoa trong việc dựng
người, dựng cảnh; tài hoa tỏng việc sử dụng ngon ngữ nghệ thuật, trong nhưng so sánh, liên
tưởng táo bạo, bất ngờ với những hình ảnh đẹp đầy gợi cảm; uyên bác trong việc vận dụng
những kiến thức thuộc nhiều lĩnh vực khác nhau để làm phong phú và giàu có thêm cho khả
năng diễn tả nghệ thuật.
____________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________
3. Văn viết vừa cổ kính vừa rất hiện đại: nếu trước năm 1945, Nguyễn Tuân luôn cảm thấy
bất mãn với thực tại thì sau 1945, Nguyễn Tuân lại cho thấy rất rõ sự hòa hợp gắn bó giữa quá
khứ, hiện tại và tương lai.
4. Nguyễn Tuân là nhà văn của những cái phi thường, của cái đẹp kì vĩ. Ông từ chối những
cái gì nhợt nhạt, bằng phẳng, quen thuộc. Ông là nhà văn của núi cao, đèo sâu, của thác ghềnh
dữ dội. Thế cho nên, việc Nguyễn Tuân tìm đến với thể văn tùy bút gần như là một cái “duyên
tiền định”. Và ông đã trở thành nhà văn của thể tùy bút, và cũng chính Nguyễn Tuân đã nâng
thể tùy bút lên đến trình độ rất xuất sắc.
5. Nguyễn Tuân là một bậc thầy về ngôn ngữ. Ông đã đóng góp cho nền văn xuôi tiếng Việt
một sự phát triển mới. Người ta nói về sự đóng góp của ông cho nền văn xuối như sau: “Câu
văn xuôi của Nguyễn Tuân, nó rất uyển chuyển có nhạc điệu và biết co duỗi”. Văn ông thông
thả, đĩnh đạc như một bản nhạc điệu êm dịu, hài hòa, rất độc đáo.
KHÁT QUÁT NỘI DUNG Ý CHÍNH TRONG TÁC PHẨM

HÌNH TƯỢNG DÒNG SÔNG ĐÀ HÌNH TƯỢNG NGƯỜI LÁI ĐÒ
1. Lời đề từ: Bài ký có 2 lời đề từ (1 dành cho sông, 1 dành cho người). Vậy nên, khi nào đề yêu
cầu: Phân tích về con người…. thì đưa lời đề từ về người vào để chốt. Khi nào đề hỏi về sông
thì đưa lời đề về sông lên đầu.
Tuy nhiên, trong quá trình phân tích, mình cũng linh hoạt đưa vào bài viết để làm rõ hình
tượng các bạn nhé!
Lời đề từ 1: “Chúng thủy giai đông tẩu, Đà Lời đề từ 2: “Đẹp vậy thay tiếng hát trên dòng
giang độc bắc lưu” sông”.
Nghĩa là “mọi dòng chảy đều chảy về Tiếng hát này là tiếng hát của người lao động
phía Đông, chỉ riêng dòng sông Đà thì trên dòng sông. Nổi bật ở bài tùy bút này không
ngược lên phía Bắc”. Với lời đề từ này, phải là dòng sông Đà mà chính là người lái đò đã
chúng ta nhận ra: Sông Đà là một dòng tạo nên tiếng hát trên dòng sông. Như vậy, chúng
sông “ngông”. Một dòng sông một mình ta sẽ thấy rằng: Nói về sông Đà ấn tượng bao
một dòng chảy, không lặp lại ai, không nhiêu, kĩ đến bao nhiêu chỉ là cái cớ để làm nổi
phụ thuộc vào ai. bật lên vẻ đẹp của người lái đò. Tuy nhiên, đây còn
____________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________
là tiếng hát của tác giả, của nhân dân ca ngợi

những con người đã cống hiến thầm lặng cho
mảnh Tây Bắc thêm giàu đẹp.
1. Sông Đà hung bạo 1. Người lái đò kì vĩ.
1. Vách đá sông dựng thành vách hiểm trở Thể hiện qua cảnh vượt thác với 3 trùng vây.
2. Mặt ghềnh Hát Lóong dữ dội 1. Tinh thần dũng cảm, điềm đạm, bình tĩnh.
3. Những cái hút nước nguy hiểm 2. Vẻ đẹp của trí tuệ.
4. Thác đá cuồng nộ 3. Vẻ đẹp tài hoa
5. Trùng vi thạch trận
2. Sông Đà trữ tình 2. Người lái khiêm nhường.
1. Dòng chảy từ trên cao nhìn xuống Sau khi vượt thác.
2. Màu nước sông 1. Chỉ bàn về thiên nhiên.
3. Cảnh đẹp đôi bờ sông 2. Không hề nhắc đến cái chiến thắng vừa qua.
- “Kẻ thù số một của con người” - “Thứ vàng mười đã qua thử lửa”
- “Thiên nhiên Tây Bắc có nhiều lúc - “Cưỡi lên thác sông Đà phải cưỡi đến cùng như
trông nó thành ra diện mạo và tâm địa là cưỡi hổ”.
của thứ kẻ thù số một của con người”.
1. HÌNH TƯỢNG THIÊN NHIÊN - DÒNG SÔNG ĐÀ

Sông Đà hiện lên với hai nét tính cách: HUNG BẠO DỮ DẰN và THƠ MỘNG, TRỮ TÌNH.
Nguồn gốc của sông Đà: Sông Đà bắt nguồn từ Vân Nam (Trung Quốc), đi qua một vùng núi
ác, đến nửa đường, tới biên giới Việt Trung, xin nhập quốc tịch Việt Nam. Tính từ biên giới
Việt Trung đến ngã ba Trung Hà, sông Đà dài 500km, xưa có tên Ly Tiên.
Xuất xứ: Tùy bút “Người lái đò sông Đà” được rút ra trong tập “Sông Đà”.
Tập “Sông Đà” gồm 15 bài tùy bút, trong đó có 1 bài thơ ở dạng phác thảo. Nguyễn Tuân
là một người độc đáo, không ưa những gì tầm thường, nhạt nhẽo, và đặc biệt ông rất sợ sự lặp
lại chính mình, sợ hơn cả là sự lặp lại trong văn chương. Thế nhưng với con sông Tây Bắc,
Nguyễn Tuân lại có một nguồn cảm hứng bất tận.
____________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________
Chủ đề thiên nhiên Tây Bắc: Đã có rất nhiều áng văn viết về mảnh đất Tây Bắc không chỉ
hay mà còn rất say. Đó là một tình yêu thắm thiết giữa những con người chung một lí tưởng.
Một bức tranh nhiều màu sắc về cuộc kháng chiến chống Pháp trên một địa bàn miền núi với
nhiều tình huống kì lạ, hiếm thấy và gần như là chưa được biết tới. Đặc biệt là hình ảnh sống
động tươi đẹp một thiếu niên trong cuộc kháng chiến chín năm, một câu chuyện còn hiếm hoi
trong văn chương hiện đại, trong “Chim én liệng trời cao” của Ma Văn Kháng; hay “Hẹn nhau
giữa mùa tam giác mạch” của nhà văn trẻ Hạnh My, với cánh đồng hoa tam giác mạch đẹp
giản dị và đầy thơ mộng, cùng những địa điểm khác xuyên suốt miền núi phía Bắc. Trải dài
khắp những cung đường là nắng, là gió, là mồ hôi, là nước mắt, là biết bao cố gắng và nỗ lực
chiến thắng nỗi sợ hãi của bản thân. Một mảnh đất không chỉ có gió sượt vai, hoa thơm, cảnh
đẹp, mà còn là những con đường gập ghềnh, hiểm trở, một bên là vực thẳm, sông sâu. Và trên
tất cả, hành trình ấy trở nên đáng nhớ khi có “Tình yêu”, tình yêu đôi lứa, mà còn là tình đồng
bào, là tình yêu với thiên nhiên, với Tổ quốc. Một mảnh đất đúng như nhà văn Tô Hoài đắm
đuối: “Tây Bắc đã để thương để nhớ trong tôi nhiều quá”. Cũng như thế, Tây Bắc khơi nguồn
Chế Lan Viên với “Tiếng hát con tàu” một sự nồng nàn, da diết:
Tây Bắc ư? Có riêng gì Tây Bắc
Khi lòng ta đã hoá những con tàu
Khi Tổ quốc bốn bề lên tiếng hát
Tâm hồn ta là Tây Bắc, chứ còn đâu
Hay Phan Đình Nhân với “Đường lên Tây Bắc” cũng có những vần thơ viết về thiên nhiên
Tây Bắc hùng vĩ không kém “Tây Tiến” của Quang Dũng.
Quanh co hết dốc lại đèo
Lưng đồi đào nở gió reo hát mừng…
…Bên kia vách đứng đội mây
Bên này vực thẳm phủ đầy mù sương
Tiếng reo róc rách bên đường
Tiếng con suối nhỏ như đương hát chào
Đường lên Tây Bắc vui sao
____________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________
Thế nhưng, với Nguyễn Tuân mảnh đất Tây Bắc không đơn thuần chỉ là gợi cảm, gợi tình
mà còn gợi một tình yêu. Con sông Tây Bắc đã để lại trong Nguyễn Tuân một khao khát chinh
phục, chinh phục “một cái duyên”. Dòng chảy ấy đã thực sự có duyên Nguyễn Tuân bởi nó
như sự đổ bóng từ tính cách đến con người, từ quan điểm đến phong cách, “ngông” – cá tính
và mãnh liệt. Phải là một dòng sông hấp dẫn lắm, mê đắm lắm, phong phú lắm thì nói có thể
níu giữ ngòi bút Nguyễn Tuân đến mười lăm bài kí. Tuy nhiên, dù con dông Tây Bắc có đẹp
đến đâu, có quyến rũ đến mức nào, có mê đắm đến đầu thì cũng chỉ là phông nền để làm nổi
bật lên vẻ đẹp con người Tây Bắc, những con người đang ngày đêm lao động thầm lặng và góp
phần làm cho mảnh đất Tây Bắc thêm giàu đẹp hơn. Những con người mà Nguyễn Tuân đã
trân trọng gọi, đó là “thứ vàng mười của thiên nhiên núi rừng Tây Bắc”.
I. Sông Đà hung bạo
1. Đá dựng vách thành hiểm trở.
2. Mặt ghềnh Hát Loóng dữ dội
3. Những cái hút nước nguy hiểm
4. Thác đá cuồng nộ
5. Trùng vi thạch trận
1. Đá dựng vách thành hiểm trở:
Hùng vĩ của Sông Đà không phải chỉ có thác đá. Mà nó còn là những cảnh đá bờ sông, dựng
vách thành, mặt sông chỗ ấy chỉ lúc đúng ngọ mới có mặt trời. Có vách đá thành chẹt lòng
Sông Đà như một cái yết hầu. Đứng bên này bờ nhẹ tay ném hòn đá qua bên kia vách. Có
quãng con nai con hổ đã có lần vọt từ bờ này sang bờ kia. Ngồi trong khoang đò qua quãng
ấy, đang mùa hè mà cũng thấy lạnh, cảm thấy mình như đứng ở hè một cái ngõ mà ngóng
vọng lên một khung cửa sổ nào trên cái tầng nhà thứ mấy nào vừa tắt phụt đèn điện.
- Nội dung của đoạn văn: Nguyễn Tuân miêu tả những khối đá ở đôi bờ dựng đứng thành
vách cao hiểm trở, hùng vĩ; những khối đá lớn dựng sát nhau, tạo khoảng không rất hẹp.
- Cách miêu tả của Nguyễn có gì đặc biệt:
+ Chỉ một đối tượng – vách đá dựng đôi bờ sông, nhưng nhà văn Nguyễn Tuân dùng đến sáu
hình ảnh so sánh, liên tưởng để làm rõ đối tượng (1. Đúng ngọ mới thấy mặt trời; 2. Như cái
yết hầu; 3. Ném nhẹ hòn đá qua bên kia vách; 4. Con nai, con hổ vọt nhẹ cũng qua bờ bên kia;
____________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________
5. Đang mùa hè cũng cảm thấy ớn lạnh; 6. Cảm thấy lạnh như phụt tắt đèn điện của tầng nhà
thứ mấy)
+ Huy động mọi giác quan, cảm xúc của mình để làm rõ đối tượng: Không gian ( 3 hình ảnh:
yếu hầu, nắm hòn, nhảy); Thời gian (1 hình ảnh so sánh đúng ngọ mới thấy mặt trời); Cảm
giác (2 hình ảnh: Cảm giác ớn lạnh, phụt tắt đèn điện)
Tóm tắt ý chính Văn dẫn tham khảo
1. Hung bạo ở những khối đá dựng vách Đoạn dẫn dắt vào phân tích: Nhà văn Thạch
thành hiểm trở. Lam nói rằng thiên chức của người cầm bút:
- Những khối đá to lớn, cao, dựng đứng "Công việc của nhà văn là phát hiện ra cái đẹp
áp sát nhau. Khoảng cách giữa các khối đá ở chỗ không ai ngờ tới, tìm cái đẹp kín đáo và
rất hẹp, tạo nên sự hùng vĩ, hiểm trở. che lấp của sự vật để cho người đọc một bài học
- Sự hiểm trở ấy được Nguyễn Tuân đặc trông nhìn và thưởng thức". Có lẽ khi mới nhìn
tả bằng hàng loạt các hình ảnh so sánh, liên vào sông Đà, người ta sẽ có lúc cảm thấy sợ hãi
tưởng cụ thể, mà rất độc đáo: “Đá bờ sông bởi sự hung bạo của nó. Thế nhưng, với tài
dựng vách thành, mặt sông chỗ ấy chỉ đúng năng và cái nhìn của một nhà văn tài hoa
ngọ mới thấy mặt trời”; “Vách đá chẹt lòng Nguyễn Tuân lại thấy chính sự hung bạo đó là
sông như một cái yết hầu”; Vách đá hẹp đến vẻ đẹp riêng biệt và độc đáo của con sông.
nỗi “đứng bên này nhẹ tay ném hòn đá qua Ông khiêu khích trí tò mò của người đọc cuốn
bên kia vách”; “Có quãng con nai con hổ vọt theo cảm giác vừa sợ hãi tột cùng vừa như đam
nhẹ từ bờ này sang bờ kia”; “Ngồi trong mê, thích thú. Bằng sức tưởng tượng phong
khoang đò qua quãng ấy, đang mùa hè cũng phú, cùng lối hành văn nhạy bén con sông Đà
cảm thấy lạnh”; “Cảm thấy như mình đứng hung bạo hiện lên trong lòng người đọc với
ở hè một cái ngõ mà ngóng vọng lên một niềm đam mê hãi hùng và thích thú vô cùng.
khung cửa sổ nào trên cái tầng nhà thứ mấy Nội dung: Cái hung bạo được nhà văn miêu tả
nào vừa tắt phụt đèn điện”. mở đầu bằng cảnh “đá bờ sông dựng vách
- Nhận xét về hình ảnh so sánh: thành”: “Hùng vĩ sông Đà không chỉ có thác đá.
+ Chỉ tả về những khối đá hẹp đứng sát Mà nó còn là những cảnh đá bờ sông, dựng vách
nhau, mà Nguyễn Tuân đã đưa ra hẳn 6 thành, mặt sông chỗ ấy chỉ đúng lúc ngọ mới có
hình ảnh so sánh để tả liên tưởng, so sánh. mặt trời”. Nghệ thuật ẩn dụ những khối đá bờ
____________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________
Điều đó cho thấy, sự phong phú trong trí sông được Nguyễn Tuân ví như những thành
tưởng tượng, trong khối quan sát của nhà trì kiên cố, vững chãi và đầy rẫy sự nguy hiểm,
văn Nguyễn Tuân. bí ẩn, đe dọa trực chờ. Đó những cảnh thật
+ Mặt khác, những hình ảnh so sánh mà hiếm thấy như cảnh đá bờ sông dựng vách chỉ
Nguyễn Tuân đưa ra có sự tăng dần về độ khi nào đến giữa trưa, mặt trời rọi đúng đỉnh
liên tưởng, có sự chuyển dịch từ hình ảnh đầu, chỗ ấy mới có nắng. Cách so sánh trên
đến cảm giác: “đúng ngọ mới thấy mặt trời”, tạo được ấn tượng khá đậm nét về vách đá
“cái yết hầu”, “đứng bên này nhẹ tay ném dựng đứng với độ cao hun hút khôn cùng. Có
hòn đá qua bên kia vách”, “con nai con hổ chỗ “vách đá thành chẹt lòng sông Đà như một
vụt nhẹ từ bờ này sang bờ kia” là so sánh về cái yết hầu”. Vì thế, dòng chảy của con sông bị
hình ảnh; “đang mùa hè cũng cảm thấy ớn thu lại rất hẹp “hẹp đến mức đứng bên này bờ
lạnh”, “cảm thấy như đứng ở một cái ngõ mà nhẹ tay ném hòn đá qua bên kia vách, hẹp đến
ngóng vọng lên” là liên tưởng về cảm giác. mức quãng con nai con hổ đã có lần vọt từ bờ
=> Chỉ với một đoạn văn ngắn viết về này sang bờ kia”. Ấn tượng về độ và thẳng của
những khối đá hiểm trở sông Đà, đã cho vách đá bờ sông và dòng chảy nhỏ hẹp càng
chúng ta thấy sự độc đáo trong phong cách được tô đậm thêm qua một chi tiết tiêu biểu
hành văn, vốn tri thức liên tưởng, cũng như và lôi liên tưởng bất ngờ - thiên nhiên hoang
cá tính của nhà văn Nguyễn Tuân, ông luôn sơ với đời sống hiện đại của con người: “Ngồi
hướng tới những vẻ đẹp kì vĩ, và một khi đã trong khoang đò qua quãng ấy, đang mùa hè mà
cầm bút viết là viết cho ra, viết cho nổi nét cũng thấy lạnh, cảm thấy mình như đứng ở hè
đặc biệt của đối tượng. một cái ngõ mà ngóng vọng lên một khung cửa
sổ nào từ cái tầng nhà thứ mấy nào vừa phụt
đèn điện”.
Nghệ thuật: Nhà văn không chỉ sử dụng thị
giác mà còn kết hợp sử dụng cả giác quan khác
với những so sánh thật mới mẻ, táo bạo. Vách
thành dựng đứng gợi lên sự hiểm trở, hùng vĩ,
lòng sông hẹp lại gián tiếp gợi được sức chảy
ghê gớm, dữ dằn của thác lũ. Những câu văn
____________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________
miêu tả, so sánh, liên tưởng đầy táo bạo mà

không kém phần tinh tế của Nguyễn Tuân làm
cho sông Đà đẹp, nhưng đẹp ở vẻ hùng vĩ,
hoang dại và nguy hiểm. Nhà văn gợi lên một
nơi lòng sông nhỏ hẹp, lưu tốc dòng chảy lớn
với những vách đá cao vút, vững chãi giờ đây
đang trở nên nguy hiểm vô cùng. Cứ thử tưởng
tượng con thuyền nào mà kẹt vào cái khe ấy
thì tiến không được, lùi cũng không xong, chỉ
chờ sóng nước và đá đập cho tan xác mà thôi.
Sông Đà ở thượng nguồn dữ dội, mạnh liệt
hơn khi so sánh với sông Hương trong bút kí
“Ai đã đặt tên cho dòng sông” của Hoàng Phủ
Ngọc Tường. Sông Đà ở thượng nguồn chỉ đẹp
hung bạo trong khi đó sông Hương ở thượng
nguồn vừa hung bạo, cuộn xoáy như những
cơn lốc xoáy, vừa là bản trường ca của rừng
già, lại có vẻ đẹp của cô gái Digan man dại,
phóng khoáng.
Phân tích thêm, sâu hơn: Nếu nói về sự độc
đáo, Nguyễn Tuân và Hoàng Phủ Ngọc Tường
đều để lại ấn tượng cho người đọc. Tuy nhiên,
chỉ nói về sự hiểm trở của những khối đá mà
nhà văn họ Nguyễn đã huy động đến sáu hình
ảnh so sánh liên tưởng, từ đơn giản về thị giác
đến phức tạp về giác quan đã cho thấy sự độc
đáo trong phong cách hành văn, vốn tri thức
liên tưởng, cũng như cá tính của nhà văn
Nguyễn Tuân, ông luôn hướng tới những vẻ
____________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________
đẹp kì vĩ, và một khi đã cầm bút viết là viết cho

ra, viết cho nổi nét đặc biệt của đối tượng.
Chính vì thế, nhà phê bình văn hịc Vũ Ngọc
Phan đã yêu mến thứ văn của Nguyễn Tuân
mà để lại lời “cảnh tình” thế này: “Chỉ người ưa
suy xét đọc Nguyễn Tuan mới thấy thú vị, vì
văn Nguyễn Tuân không phải thứ văn để người
nông nổi thưởng thức”.
2. Mặt ghềnh dữ dội:
Lại như quãng mặt ghềnh Hát Loóng, dài hàng cây số nước xô đá, đá xô sóng, sóng xô gió.
Cuốn cuộn luồng gió gùn ghè suốt năm như lúc nào cũng đòi nợ xuýt bất cứ người lái Sông
Đà nào tóm được qua quãng ấy. Quãng này mà khinh suất tay lái thì cũng dễ lật ngửa bụng
thuyền ra.
- Đoạn văn miêu tả mặt ghềnh” đã cho thấy năng lực sử dụng âm thanh: “gùn ghè”, gầm gừ
của nước, đá, sóng, gió cuồn cuồn nối tiếp nhau tạo nên một bản đàn đòi nợ xuýt những người
qua quãng sông này.
+ Chính vì thế, nếu người lái đò không thận thận trọng thì sẽ rất dễ bị lật ngửa bụng thuyền
ra, bị đe dọa đến tính mạng.
+ Thủ pháp nghệ thuật tăng tiến, kết hợp động từ “xô” làm cho câu văn giàu tính tạo hình,
tạo sự trùng điệp hung bạo.
Sông Đà ở mặt ghềnh Hát Lóong dữ dội. Nội dung: Dường như với Nguyễn Tuân, bấy
+ Mặt ghềnh “dài hàng mấy cây số nước nhiêu thôi chưa đủ để ta cảm nhận hết vẻ
xô đá, đá xô sóng, sóng xô gió, cuồn cuộn hung bạo của sông Đà. Bởi vậy, ông lại tiếp tục
luồng gió gùn ghè suốt năm như lúc nào đưa chúng ta vào hành trình khám phá con
cũng đòi nợ xuýt”. sông này với vẻ đẹp hung bạo của nó ở cái dữ
+ Thủ pháp nghệ thuật: tăng tiến như mô dội của “nước – đá – sóng - gió”: “hàng cây số
phỏng hình ảnh những con sóng dữ dội, nước xô đá, đá xô sóng, sóng xô gió, cuồn cuộn
cuồn cuộn đè lên nhau. Câu văn được ngăn luồng gió gùn ghè suốt năm như lúc nào cũng
cách bằng “dấu phẩy” giữa các hình ảnh, đòi nợ xuýt bất cứ người lái đò nào tóm được
____________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________
điệp động từ “xô” tạo sự dồn dập, nhanh, qua quãng ấy”. Thủ pháp nghệ thuật tăng tiến
gấp như sự chuyển động mạnh của gió, xô “nước xô đá, đá xô sóng, sóng xô gió” như mô
thành từng đợt sóng lớn. phỏng hình ảnh những con sóng dữ cuồn cuộn
+ Tiếng nước “gùn ghè”, gầm gừ, cứ cuồn chồm lên nhau theo chiều ngang, vút lên cao
cuộn sôi lên như muốn nuốt trọn con theo chiều dọc rồi đổ ập xuống, cuồn cuộn ghê
thuyền, tạo nên một mối đe dọa luôn rình rợn trên mặt ghềnh. Một phần câu văn như bị
rập nếu “khinh suất” (không thận trọng) sẽ chặt đứt ra thành nhiều khúc ngắn, gọn, diễn
bị lật ngửa bụng thuyền ra. đạt bằng điệp từ, điệp cấu trúc và tăng tiến,
tạo nhịp điệu khẩn trương, dồn dập, gấp gáp
như sự chuyển động của gió to và sóng lớn.
Sóng, gió, đá như phối hợp với nhau một cách
chặt chẽ để tăng thêm sức mạnh uy hiếp, đe
dọa con người. Sông Đà hiện lên như một kẻ
bất chấp hết, có thể lấy đi tính mạng của
những ai vô tình đi qua đây: “như lúc nào cũng
đòi nợ xuýt bất cứ người lái đò nào tóm được
qua quãng ấy”. Ghềnh sông như sôi lên, cuộn
chảy dữ dằn, tạo nên một mối đe dọa thực sự
đối với bất kì người lái đò nào “quãng này mà
khinh suất tay lái thì cũng dễ lật ngửa bụng
thuyền ra”. Động từ “xô” được ngăn cách bởi
nhiều dấu phẩy liên tiếp tạo nên sự trùng điệp,
làm cho dòng sông đã hung bạo lại càng dữ
tợn hơn
Nghệ thuật: Bi-ê-lin-xki từng nói: “Nội dung
và hình thức gắn bó như tâm hồn với thể xác”.
Sự gắn bó này là kết quả sáng tạo chứa đựng
tài năng và tâm huyết của nhà văn. Và những
tác phẩm văn học có giá trị lớn thì càng chứng
____________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________
tỏ sự thống nhất cao độ giữa nội dung và hình

thức. Nhà văn Nga, Lê-ô-nôp khẳng định: “Tác
phẩm nghệ thuật đích thực bao giờ cũng là một
phát minh về hình thức và là một khám phá về
nội dung”. Và với một nhà văn luôn hướng tới
sự hoàn mĩ như Nguyễn Tuân, chắc chắn mỗi
tác phẩm của ông đều phải luôn trọn vẹn
trong nội dung và cả hình thức. “Người lái đò
sông Đà” không ngoại lệ, bên cạnh nội dung
hấp dẫn thì đó là đặc sắc về nghệ thuật. Bài tùy
bút đã sử dụng những kiến thức liên ngành đa
dạng: lịch sử, địa lí, võ thuật, điện ảnh, hội hoạ,
điêu khắc... Nghệ thuật nhân hoá, so sánh của
nhà văn rất táo bạo. Mỗi hình ảnh so sánh
trong tác phẩm thực sự là một phát hiện sắc
sảo, độc đáo về sông Đà. Ngôn ngữ rất phong
phú, tinh tế, chính xác, câu văn giàu tính tạo
hình, giàu nhạc điệu. Đó chính là cách tác giả
in đậm hình ảnh con sông Đà trong tâm trí
người đọc.
3. Những cái hút nước hiểm trở:
Góc quay trực diện: Lại như quãng Tà Mường Vát phía dưới Sơn La. Trên sông bỗng có
những cái hút nước giống như cái giếng bê tông thả xuống sông để chuẩn bị làm móng cầu.
Nước ở đây thở và kêu như cửa cống cái bị sặc. Trên mặt cái hút xoáy tít đáy; cũng đang quay
lừ lừ những cánh quạ đàn. Không thuyền nào dám men gần những cái hút nước ấy, thuyền
nào qua cũng chèo nhanh để lướt quãng sông, y như là ô tô sang số ấn ga cho nhanh để vút
qua một quãng đường mượn cạp ra ngoài bờ vực. Chèo nhanh và tay lái cho vững mà phóng
qua cái giếng sâu, những cái giếng sâu nước ặc ặc lên như vừa rót dầu sôi vào. Nhiều bè gỗ
rừng đi nghênh ngang vô ý là những cái giếng hút ấy nó lôi tuột xuống. Có những thuyền đã
____________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________
bị cái hút nó hút xuống, thuyền trồng ngay cây chuối ngược rồi vụt biến đi, bị dìm và đi ngầm
dưới lòng sông đến mươi phút sau mới thấy tan xác ở khuỷnh sông dưới.
Góc quay tưởng tượng: Tôi sợ hãi mà nghĩ đến một anh bạn quay phim táo tợn nào muốn
truyền cảm giác lạ cho khán giả, đã dũng cảm dám ngồi vào một cái thuyền thúng tròn vành
rồi cho cả thuyền cả mình cả máy quay xuống đáy cái hút Sông Đà - từ đáy cái hút nhìn
ngược lên vách thành hút mặt sông chênh nhau tới một cột nước cao đến vài sải. Thế rồi thu
ảnh. Cái thuyền xoay tít, những thước phim màu cũng quay tít, cái máy lia ngược contre-
plongée lên một cái mặt giếng mà thành giếng xây toàn bằng nước sông xanh ve một áng thuỷ
tinh khối đúc dày, khối pha lê xanh như sắp vỡ tan ụp vào cả máy cả người quay phim cả
người đang xem. Cái phim ảnh thu được trong lòng giếng xoáy tít đáy, truyền cảm lại cho
người xem phim ký sự thấy mình đang lấy gân ngồi giữ chặt ghế như ghì lấy mép một chiếc
lá rừng bị vứt vào một cái cốc pha lê nước khổng lồ vừa rút lên cái gậy đánh phèn.
Nội dung:
- Chỉ miêu tả về những cái hút nước mà Nguyễn Tuân đã tốn đến cả một đoạn văn.
- Góc quay trực diện: được miêu tả với những trải nghiệm đáng nhớ của nhà văn.
+ Giếng tê tông: huy động kiến thức cầu đường.
+ Âm thanh: ghê rợn giống cái giếng nước bị sặc; qua cái giếng sâu, những cái giếng sâu
nước ặc ặc lên như vừa rót dầu sôi vào.
+ Nguy hiểm tính đến tính mạng, bởi….. Nhiều bè gỗ rừng đi nghênh ngang vô ý là những
cái giếng hút ấy nó lôi tuột xuống. Có những thuyền đã bị cái hút nó hút xuống, thuyền trồng
ngay cây chuối ngược rồi vụt biến đi, bị dìm và đi ngầm dưới lòng sông đến mươi phút sau
mới thấy tan xác ở khuỷnh sông dưới: kiến thức về giao thông vận tải.
- Góc quay tưởng tượng: thể hiện kiến thức về điện ảnh.
+ Hình ảnh: “máy quay xuống đáy cái hút Sông Đà - từ đáy cái hút nhìn ngược lên vách
thành hút mặt sông chênh nhau tới một cột nước cao đến vài sải”; nước sông xanh ve một áng
thuỷ tinh khối đúc dày, khối pha lê xanh như sắp vỡ tan ụp vào cả máy cả người quay phim
cả người đang xem”; “Cái phim ảnh thu được trong lòng giếng xoáy tít đáy”.
+ Cảm giác: mạnh, quay những hình ảnh trực tiếp, rõ nét.
____________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________
Nội dung: Nói về sứ mệnh của người cầm bút, nhà thơ
- Chỉ miêu tả về những cái hút nước mà Trần Đăng Khoa bộc bạch: “Nhà văn tồn tại ở
Nguyễn Tuân đã tốn đến cả một đoạn văn. tác phẩm. Nếu không có tác phẩm thì nhà văn
- Góc quay trực diện: được miêu tả với ấy coi như đã chết”. Nghĩa là, để trở thành nhà
những trải nghiệm đáng nhớ của nhà văn. văn thực thụ biết cầm bút thôi chưa đủ mà
+ Giếng tê tông: huy động kiến thức cầu cầm phải khơi dậy sự sáng tạo cho mình, như
đường, giao thông vận tải. nhà văn nổi tiếng của văn học đương đại
+ Âm thanh: ghê rợn giống cái giếng nước Trung Quốc, Lí Nhuệ tâm niệm: “Lịch sử văn
bị sặc; qua cái giếng sâu, những cái giếng học chỉ trân trọng những người sáng tạo độc
sâu nước ặc ặc lên như vừa rót dầu sôi vào. đáo” và Nguyễn Tuân là “một nhà văn suốt đời
+ Nguy hiểm tính đến tính mạng, bởi….. đi tìm cái đẹp” trong lí tưởng và ánh sáng,
Nhiều bè gỗ rừng đi nghênh ngang vô ý là trong con người và nhất là vẻ đẹp khuất lấp
những cái giếng hút ấy nó lôi tuột xuống. Có của thiên nhiên rộng lớn.
những thuyền đã bị cái hút nó hút xuống, Với vốn kiến thức phong phú và cái nhìn tinh
thuyền trồng ngay cây chuối ngược rồi vụt tế Nguyễn Tuân đã nhìn ngắm và cảm nhận vẻ
biến đi, bị dìm và đi ngầm dưới lòng sông đẹp của thiên nhiên Tây Bắc với những nét
đến mươi phút sau mới thấy tan xác ở chạm khắc đầy mới lạ mà ta chỉ có thể tìm thấy
khuỷnh sông dưới: kiến thức về giao thông trong văn của “người thợ hoàn kim của chữ”
vận tải. (Hoài Thanh). Nếu sự hung bạo của sông Đà ở
- Góc quay tưởng tượng: kiến thức điện ảnh. đoạn trùng vi thạch trận là nơi dữ dôi nhất, thể
+ Hình ảnh: “máy quay xuống đáy cái hút hiện tâm địa và diện mạo hiểm độc của dòng
Sông Đà - từ đáy cái hút nhìn ngược lên sông nhất thì những cái hút nước ở quãng Tà
vách thành hút mặt sông chênh nhau tới Mường Vát phía dưới Sơn La lại ghê rợn, hiểm
một cột nước cao đến vài sải” nguy nhất.
+ Cảm giác: mạnh, quay những hình ảnh Chỉ miêu tả về cái hút nước mà Nguyễn Tuẫn
trực tiếp, rõ nét. cũng tốn giấy mực đến cả một đoạn văn và huy
động kiến thức mọi lĩnh vực từ giao thông vận
tải, công trình cầu đường đến điện ảnh – một
lĩnh vực ông rất yêu thích, với các góc quay
____________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________
cận cảnh khác nhau. Trước tiên là góc quay

trực tiếp: “Những cái hút nước ở đây giống như
cái giếng bê tông thả xuống sông để chuẩn bị
làm móng cầu” tạo nên một cái thế đứng vững
chắc như vị một vị thần trấn giữ. Một cái bẫy
đã được dàn ra sẵn sàng với một cơ sở vật chất
hết sức hiện đại, tiện nghi được đầu tư công
phu và kĩ càng. “Nước ở đây thở và kêu như cái
cống bị sặc” tiếng thở, kêu ấy như sự thức dậy
của nội lực, cái máu tham chiến đã thật sự nổi
lên và chỉ chờ đợi thời cơ có người đi ngang
qua đây và sẵn sàng giơ món nghề điêu luyện
của mình ra để so kèo cao thấp. “Trên mặt cái
hút tít đáy, cũng đang quay lừ lừ những cánh
quạ đàn” dường như chúng đang vận khí, luyện
công năng để sẵn sàng cho trận chiến sắp tới.
Hình ảnh so sánh liên tưởng trong văn Nguyễn
Tuân luôn là những hình ảnh độc đáo, ông có
cách so sánh rất đặc biệt, lấy cái cụ thể, quen
thuộc để so sánh với cái chưa cụ thể giúp
người đọc hình dung chính xác hơn về những
điều mà nhà văn muốn nói. Và liên tưởng
những cái hút nước xoáy tít đáy như những
“cánh quạ đàn” là một hình ảnh mang tính biểu
tượng cao cho sự nguy hiểm dễ mất mạng.
Chính sự hung bạo, dữ dội đến dễ mất mạng
ấy đã lấn át lên thiên nhiên, để rồi “Không
thuyền nào dám men lại gần những cái hút
nước ấy , thuyền nào cũng chèo nhanh để lướt
____________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________
qua quãng sông, y như ô tô sang số ấn ga cho

nhanh để vút qua một quãng đường mượn cạp
ra ngoài bờ vực”; “Chèo nhanh và lái cho vững
mà phóng qua cái giếng sâu, những cái giếng
sâu ặc ặc như vừa rót dầu sôi vào”. Tiếng vang
xèo xèo, khiếp người đối diện cảm thấy như có
một nỗi sợ hãi đang thiêu đốt trong lồng ngực,
bị thu hút bởi những thứ bí hiểm của thiên
nhiên, đất trời. Để rồi, thật lạ lùng và bất ngờ
như những cơn bão tố, lốc xoáy kéo đến hút
trọn cả những sinh linh bé nhỏ “những thuyền
đã bị cái hút nước hút xuống trồng ngay cây
chuối ngược mươi phút sau tan xác ở khuỷu
sông dưới”. Những cái bẫy ghê sợ, chết người
sẵn sàng chiếm đóng và lật tung con thuyền
dưới sức mạnh của chúng. Heghen từng khẳng
định: “Phải đẩy tới chóp đỉnh thì cuộc sống
muôn hình mới mở ra”. Nguyễn Tuân đã đẩy
ngòi bút lên nấc thang cao nhất của kịch tính,
giữa sự sống và cái chết, giữa an toàn và hiểm
nguy, duy có sự chiến thắng là huy hoàng
nhất. Nó chính là tấm huy chương vàng ca
ngợi sự hung bạo, dữ dội của thiên nhiên nơi
đây sẵn sàng nhấn chìm tất cả bất cứ ai đi
ngang qua quãng sông này. Thiên nhiên tựa
như một sinh thể thực thụ, không chỉ là thiên
nhiên vô tri vô giác mà còn mang những suy
tư, lo lắng đang cựa mình trở dậy chiến đấu.
Nguyễn Tuân đã vẽ ra trên trang giấy của
____________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________
mình một đội quân cảm tử một thế giới văn

chương sống động và biến đổi không ngừng,
đó không chỉ là một thế giới sông mà còn là
“một thế giới biết nói.”
Đặt góc quay trực diện chưa thỏa mãn,
Nguyễn Tuân còn lia máy qua góc quay tưởng
tượng “tôi sợ hãi mà nghĩ đến một anh bạn
quay phim táo tợn nào muốn truyền cảm giác
la cho khán giả”. Có lẽ vì là tưởng tượng nên
cảm giác và hình ảnh thu được cũng trở nên
táo bạo hơn “Cảm giác vượt qua những cái hút
nước như là người thám hiểm muốn thử cảm
giác lạ cho khán giả, đã dũng cảm dám ngồi vào
một cái thuyền thúng tròn vành rồi cho cả
thuyền cả mình cả máy quay xuống đáy cái hút
Sông Đà – từ đáy cái hút nhìn ngược lên vách
thành hút mặt sông chênh nha tới cột nước cao
đến vài sải”; rồi Cái thuyền quay tít, những
thước phim cũng quay tít, cái máy lia ngược
contre-plongee với áng thủy tinh khối đúc
dày, khối pha lê xanh như sắp vỡ tan ụp vào cả
máy cả người quay phim. Nguyễn Tuân đã sử
dụng biện pháp so sánh chồng so sánh, liên
tưởng chồng liên tưởng để người đọc có thể
tượng tượng một cách trọn vẹn nhất sự hùng
vĩ, dữ dội của những cái hút nước sông Đà. Bởi
với Nguyễn Tuân, đã khám phá là khám phá
đến tận cùng, đã viết là viết đến tận cùng của
sự bí ẩn. Và đọc văn Nguyễn Tuân chúng ta
____________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________
không thể thụ động mà phải chủ động bắt

theo để tưởng tượng, mở rộng tất cả cảm xúc
để đón nhận trải nghiệm mới.
4. Thác nước hiểm trở:
…Còn xa lắm mới đến cái thác dưới. Nhưng đã thấy tiếng nước réo gần mãi lại réo to mãi
lên. Tiếng nước thác nghe như là oán trách gì, rồi lại như là van xin, rồi lại như là khiêu
khích, giọng gằn mà chế nhạo. Thế rồi nó rống lên như tiếng một ngàn con trâu mộng đang
lồng lộn giữa rừng vầu rừng tre nứa nổ lửa, đang phá tuông rừng lửa, rừng lửa cùng gầm
thét với đàn trâu da cháy bùng bùng. Tới cái thác rồi.
Lưu ý đoạn văn: Ngoặt khúc sông lượn, thấy sóng bọt đã trắng xóa cả một chân trời đá. Đá
ở đây từ ngàn năm vẫn mai phục hết trong lòng sông, hình như mỗi lần có chiếc thuyền
nào xuất hiện ở quãng ầm ầm mà quạnh hiu này, mỗi lần có chiếc nào nhô vào đường ngoặt
sông là một số hòn bèn nhổm cả dậy để vồ lấy thuyền. Mặt hòn đá nào trông cũng ngỗ
ngược, hòn nào cũng nhăn nhúm méo mó hơn cả cái mặt nước chỗ này. Mặt sông rung rít
lên như tuyếc-bin thuỷ điện nơi đáy hầm đập. Mặt sông trắng xóa càng làm bật rõ lên những
hòn những tảng mới trông tưởng như nó đứng nó ngồi nó nằm tùy theo sở thích tự động
của đá to đá bé.
Nội dung:
+ Từ xa đã nghe thấy tiếng nước “còn xa lắm mới đến cái thác dưới. Nhưng đã thấy tiếng
nước réo gần mãi lại réo to mãi lên”: gợi ra dòng thác rất mãnh liệt, dữ dội, đổ từ trên cao
đổ xuống, đập mạnh vào những khối đá lớn dưới chân thác.
+ “Tiếng nước nghe như là oán trách gì, rồi lại như là van xin, rồi lại như là khiêu khích,
giọng gằn mà chế nhạo”: nước thác thay đổi nhiều giọng, gợi ra tâm địa hiểm độc, khó lường,
khó nắm bắt của một con quỷ quái.
+ “Thế rồi nó rống lên như tiếng một ngàn con trâu mộng đang lồng lộn giữa rừng vầu rừng
tre nứa nổ lửa, đang phá tuông rừng lửa, rừng lửa cùng gần thét với đàn trâu da cháy bùng
bùng”: để miêu tả sức nước, miêu tả sức công phá hoang tàn của nước, miêu tả sự hỗn loạn
của thác nước, Nguyễn Tuân đã so sánh với tiếng của “hàng ngàn con trâu mộng đang lồng
lộn giữa rừng”. Đây là một sự tưởng tượng thực sự bất ngờ.
____________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________
Nghệ thuật:
+ Ông miêu tả nước bằng sức lửa (lấy lửa tả nước), miêu tả sông bằng sức rừng (lấy rừng tả
sông), những hình ảnh vốn dĩ đối ngược nhau, tương khắc nhau giờ lại tương sinh trong
một phép so sánh để làm nổi bật thác nước sông Đà. “Nhất thủy nhì hòa” hai đối tượng có
sức hủy diệt mạnh nhất đã được Nguyễn Tuân đưa vào câu văn miêu tả của mình, như để
nhấn mạnh sức công phá mãnh liệt của sông Đà.
 Qua đó, chúng ta một lần nữa thấy được nghệ thuật chơi chữ, dùng ngôn từ
đến bậc thượng thặng của nhà văn Nguyễn Tuân. Văn Nguyễn Tuân đã phá toang giới hạn
về suy nghĩ, phá toang giới hạn của sự liên tưởng.
Đoạn thác nước cuồng nộ Nếu ví “Người lái đò sông Đà” của Nguyên
+ Từ xa đã nghe thấy tiếng nước “còn xa Tuân là một “tảng băng trôi” thì ba phần nổi
lắm mới đến cái thác dưới. Nhưng đã thấy chính là dáng vẻ con sông Đà “như một kẻ thù
tiếng nước réo gần mãi lại réo to mãi lên”: số một” hung tợn, sẵn sàng nuốt chửng người
gợi ra dòng thác rất mãnh liệt, dữ dội, đổ lái Đò trên sông, sẵn sàng tiêu diệt bất cứ ai đi
từ trên cao đổ xuống, đập mạnh vào những ngang qua những quãng sông đầy cạm bẫy. Ở
khối đá lớn dưới chân thác. “bảy phần chìm” Nguyễn Tuân đã thể hiện sự
+ “Tiếng nước nghe như là oán trách gì, rồi hung bạo của con sông như một “thứ lửa” thử
lại như là van xin, rồi lại như là khiêu khích, thách lòng người, thử thách ý chí sự thông
giọng gằn mà chế nhạo”: nước thác thay đổi minh của con người. Tính chất hung bạo của
nhiều giọng, gợi ra tâm địa hiểm độc, khó con sông Đà có lẽ không chỉ nằm ở “cảnh đá
lường, khó nắm bắt của một con quỷ quái. bờ sông dựng vách thành”; “những quãng ghềnh
+ “Thế rồi nó rống lên như tiếng một ngàn Hát Loóng dữ dội”, “những cái hút nước”, có lẽ
con trâu mộng đang lồng lộn giữa rừng vầu hùng vĩ nhất, hung bạo nhất là thác đá sông
rừng tre nứa nổ lửa, đang phá tuông rừng Đà. Tác giả đã cảm nhận bằng trực quan thính
lửa, rừng lửa cùng gần thét với đàn trâu da giác bắt trọn thứ âm thanh của thiên nhiên nơi
cháy bùng bùng”: để miêu tả sức nước, đây: “còn xa lắm mới đến cái thác dưới. Nhưng
miêu tả sức công phá hoang tàn của nước, đã thấy tiếng nước réo gần mãi lại réo to mãi
miêu tả sự hỗn loạn của thác nước, Nguyễn lên”: gợi ra dòng thác rất mãnh liệt, dữ dội, đổ
Tuân đã so sánh với tiếng của “hàng ngàn từ trên cao đổ xuống, đập mạnh vào những
____________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________
con trâu mộng đang lồng lộn giữa rừng”. khối đá lớn dưới chân thác. Rồi “Tiếng thác
Đây là một sự tưởng tượng thực sự bất ngờ. nước nghe như là oán trách gì, rồi lại như là
+ Ông miêu tả nước bằng sức lửa (lấy lửa van xin, rồi lại như là khiêu khích, giọng gằn
tả nước), miêu tả sông bằng sức rừng (lấy mà chế nhạo. Thế rồi nó rống lên như tiếng một
rừng tả sông), những hình ảnh vốn dĩ đối ngàn con trâu mộng đang lồng lộn rừng vầu tre
ngược nhau, tương khắc nhau giờ lại tương nứa nổ lửa, đang phá tuông rừng lửa, rừng lửa
sinh trong một phép so sánh để làm nổi bật cùng gầm thét với đàn trâu da cháy bùng bùng.
thác nước sông Đà. “Nhất thủy nhì hòa” hai Tới cái thác rồi. Ngoặt khúc sông lượn, thấy
đối tượng có sức hủy diệt mạnh nhất đã sóng bọt đã trắng xóa cả một chân trời đá.”
được Nguyễn Tuân đưa vào câu văn miêu Với tài năng của một bậc thầy ngôn ngữ,
tả của mình, như để nhấn mạnh sức công Nguyễn Tuân đã bày ra trước mắt chúng ta
phá mãnh liệt của sông Đà. một “bữa tiệc ngôn từ” độc đáo, thú vị, đầy hấp
 Qua đó, chúng ta một lần nữa thấy dẫn. Với vốn kiến thức phong phú và tinh tế,
được nghệ thuật chơi chữ, dùng ngôn từ Nguyễn Tuân đã nhìn ngắm và cảm nhận vẻ
đến bậc thượng thặng của nhà văn Nguyễn đẹp của thiên nhiên với những nét chạm khắc
Tuân. Văn Nguyễn Tuân đã phá toang giới mới lạ. Nguyễn Tuân đã không chỉ miêu tả sự
hạn về suy nghĩ, phá toang giới hạn của sự hung bạo, dữ dằn của sóng nước Đà giang qua
liên tưởng. cảm nhận của thính giác, ông còn miêu tả
trạng thái của sông Đà với đầy đủ các cung bậc
cảm xúc, thái độ, tâm trạng con người. Tiếng
nước thác nghe như là “oán trách”; “van xin”;
“khiêu khích giọng gằn và chế nhạo” đủ mọi sắc
thái của nước được nhân hóa lên như một sinh
thể thực thụ, có suy nghĩ, có linh hồn đang
giận dữ gào thét. Con sông cũng mang một
tâm địa nham hiểm, đầy thách thức như kẻ thù
số một của con người. Những từ ngữ gợi tả âm
thanh theo một cung bậc tăng dần cả về sắc
thái cảm xúc lẫn âm lượng để vừa miêu tả sống
____________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________
động sự hung bạo của dòng sông, vừa gợi tả

khoảng cách ngắn dần giữa người quan sát với
thác nước sông Đà. Mặt khác, đây cùng là cách
để tác giả gây cho người đọc sự tò mò, hứng
thú, đẩy tần số cảm giác lên cao.
Đặc sắc nhất trong âm thanh tiếng thác có
lẽ không dừng ở âm điệu tạo nên cái hãi hùng,
hồi hộp mà nó còn đến từ những câu văn đầy
ắp những hình ảnh dữ dội “Hàng ngàn con trâu
mộng đang lồng lộn giữa rừng vầu, rừng tre
nứa đổ lửa, đang phá tuông rừng lửa, rừng lửa
cùng gầm thét với đàn trâu da cháy bùng bùng”.
Nhà văn đã thể hiện tài hoa trong việc liên
tưởng và cộng hưởng âm thanh, đặt những
hình ảnh tương phản trong một liên tưởng đầy
bất ngờ và thú vị; lấy lửa tả nước, lấy rừng tả
sông. Qua so sánh tiếng thác đá, sông Đà được
hiện lên qua những âm thanh man dại, bản
năng của loài vật hung dữ đang cuồng loạn tìm
lối thoát thân. Nguyễn Tuân đã miêu tả một
cảnh tượng thác hết sức hùng vĩ, lôi cuốn
nhưng nguy hiểm vô cùng. Lần đầu tiên ta bắt
gặp trong thơ văn có người dùng sức lửa để
diễn tả sức nước, “nhất thủy nhì hỏa” hai
nguyên tố có sức hủy diệt lớn lại tương khắc
với nhau giờ đây lại đặt trong một tương quan.
Điều đó có lẽ chỉ có thể bắt gặp trong văn của
một bậc kì tài ngôn ngữ.
____________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________
Và khi vượt qua cái thác con người say sưa

cảm nhận thiên nhiên với “bọt tung trắng xóa
cả một chân trời đá”. Có thể nói dòng sông Đà
biến mình thành một sinh thể dữ dằn, gào thét
trong những âm thanh cuồng nộ, ghê sợ để
trấn áp con người, để thử thách sự kiên định,
tay lái ra hoa của những người lái đò khi qua
những quãng sông này. Để rồi khi đọc những
dòng này, ta tưởng như Nguyễn Tuân đã để
thơ lên núi rừng Tây Bắc lên sóng nước sông
Đà để tạo nên một áng văn xuôi tràn trề cảm
xúc, tràn trề sinh lực về thiên nhiên sông nước
Đà giang.
II. Sông Đà trữ tình
1. Trong cách gọi của Nguyễn Tuân.
2. Dòng chảy từ trên cao nhìn xuống
3. Màu nước sông
4. Cảnh đẹp đôi bờ sông.
1. Sông Đà đối với Nguyễn Tuân: Qua nét tính cách hung bạo của sông Đà,
+ Trước tiên là sự hấp dẫn, quyến rũ như Nguyễn Tuân đã cho chúng ta thấy rõ hơn sự
người thiếu nữ đương thời xuân sắc “con “ngông ngạo” của một dòng sông cá tính – một
sông đà gợi cảm. Đối với mỗi người, Sông Đà nét tính cách ấy rất hợp với phong cách mạnh
lại gợi một cách”. mẽ của nhà văn họ Nguyễn. Thế nhưng, nhà
+ Sông Đà đã gợi cảm xúc trong Nguyễn văn của sự tài hoa ấy lại chưa bao giờ là người
Tuân bằng thứ cảm xúc của một người cố chịu lặp lại chính mình, không bằng lòng với
nhân. “Cố nhân” là bạn cũ, bạn lâu rồi chưa một khuôn khổ tưởng chừng như đã quen
gặp, người bạn tưởng chừng như đã thấu thuộc. Nguyễn Tuân quan niệm: “Văn chương
hiểu hết tính cách, con người của nhau. trước hết phải là văn chương, nghệ thuật trước
Nhưng mỗi lần gặp lại vẫn gợi thứ cảm xúc hết phải là nghệ thuật, và đã là nghệ thuật thì
____________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________
mới lạ, cần được phán phá hơn nữa. Và sông phải có phong cách độc đáo”. Nếu chúng ta đã
Đà đối với Nguyễn Tuân chưa bao giờ cũ, quá quen với một Nguyễn Tuân cá tính, một
chưa bao giờ thôi ngừng cảm xúc mới về nó! Nguyễn Tuân mạnh mẽ, dữ dội; một Nguyễn
+ Xa thì nhớ, gặp lại thì vui mừng khôn Tuân của thác đá lũ ghềnh thì phần sau của
xiết: “Chao ôi! Trông con sông, vui như thấy sông Đà, với nét thơ mộng trữ tình lại là một
nắng giòn tan sau kì mưa dầm, vui như nối Nguyễn Tuân hết sức tài hoa.
lại chiêm bao đứt quãng”: thể hiện sự hân Vẻ đẹp của Tây Bắc là thế! Một Tây Bắc hùng
hoan, vui mừng, hạnh phúc đến vô cùng khi vĩ dữ dội với “Dốc lên khúc khuỷu dốc thăm
gặp lại người cố nhân ấy. Nhưng hình ảnh thẳm – Heo hút cồn mây súng ngửi trời” đã thật
liên tưởng Nguyễn Tuân đưa ra để nói về ấn tượng. Nhưng một khi đã gắn bó, đã phải
niềm hạnh phúc khi gặp lại dòng sông là lòng, đã bắt được cái điệu hồn Tây Bắc thì sẽ
những liên tưởng cám giác kì diệu, hấp dẫn càng yêu nó hơn bởi vẻ đẹp thơ mộng trữ tình.
và thật lôi cuốn. Sông Đà hấp dẫn, quyến rũ được Nguyễn Tuân
+ Như thế mới thấy, sông Đà đối với ví như người thiếu nữ đương thời xuân sắc
Nguyễn Tuân đặc biệt thế nào! Mặc dù “con sông đà gợi cảm. Đối với mỗi người, Sông
người cố nhân ấy “lắm chứng lắm bệnh, Đà lại gợi một cách”. Sông Đà đã gợi cảm xúc
chốc chốc dịu dàng đấy, rồi chốc lại bẳn tính bằng thứ cảm xúc của một người cố nhân xa
và gắt gỏng thác lũ ngay đấy”, nhưng một thì nhớ, gặp lại thì vui mừng khôn xiết: “Chao
khi đã yêu, đã là tri kỉ thì tất cả trở nên ôi! Trông con sông, vui như thấy nắng giòn tan
quyến rũ. sau kì mưa dầm, vui như nối lại chiêm bao đứt
quãng”. Thế mới thấy, sông Đà đối với Nguyễn
Tuân đặc biệt thế nào! Sông Đà đối với Nguyễn
Tuân gợi cảm và quý giá biết bao! Mặc dù
người cố nhân ấy “lắm chứng lắm bệnh, chốc
chốc dịu dàng đấy, rồi chốc lại bẳn tính và gắt
gỏng thác lũ ngay đấy”, nhưng một khi đã yêu,
đã là tri kỉ thì gắt gỏng, lắm chứng lắm bệnh
cũng trở nên quyến rũ.
____________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________
2. Sông Đà trữ tình với dòng chảy từ trên cao nhìn xuống:
Tôi có bay tạt ngang qua Sông Đà mấy lần, và thấy đó cũng là thêm cho mình một góc độ
nhìn, một cách nhìn về con sông Tây Bắc hung bạo và trữ tình. Từ trên tàu bay mà nhìn
xuống Sông Đà, không ai trong tàu bay nghĩ rằng cái dây thừng ngoằn ngoèo dưới chân mình
kia lại chính là cái con sông hằng năm và đời đời kiếp kiếp làm mình làm mẩy với con người
Tây Bắc và phản ứng giận dỗi vô tội vạ với người lái đò Sông Đà. Cũng không ai nghĩ rằng đó
là con sông của câu đồng dao thần thoại Sơn Tinh Thuỷ Tinh “Núi cao sông hãy còn dài -
Năm năm báo oán đời đời đánh ghen”. Hình như khi mà ta đã quen đọc bản đồ sông núi, thì
mỗi lúc ngồi tàu bay trên chiều cao mà nhìn xuống đất nước Tổ quốc bao la, càng thấy quen
thuộc với từng nét sông tãi ra trên đại dương đá lờ lờ bóng mây dưới chân mình.
Con Sông Đà tuôn dài tuôn dài như một áng tóc trữ tình, đầu tóc chân tóc ẩn hiện trong mây
trời tây Bắc bung nở hoa ban hoa gạo tháng hai va cuồn cuộn mù khói Mèo đốt nương xuân.
Nội dung: Dòng chảy Sông Đà từ trên cao nhìn xuống được so sánh với ba hình ảnh thú vị:
+ Sông Đà giống như “sợi dây thừng ngoằn ngoèo”: gợi vẻ đẹp hoang sơ quấn quanh núi
rừng.
+ Sông Đà của câu đồng dao thần thoại Sơn Tinh Thủy Tinh: “Núi cao sông hãy còn dài –
Năm năm báo oán đời đời đánh ghen”: gợi vẻ đẹp cổ tích sử thi huyền thoại.
+ “Con sông Đà tuôn dài tuôn dài như một áng tóc trữ tình, đầu tóc chân tóc ẩn hiện tring
mây trời Tây Bắc bung nở hoa ban hoa gạo tháng hai và cuồn cuộn mù khói mèo đốt nương
xuân”: gợi sự mềm mại, trẻ trung, yêu kiều của sông Đà.
Đặc sắc nghệ thuật:
+ Tạo ra những hình ảnh so sánh đối lập để làm nổi bật vẻ đẹp đa dạng của dòng sông, dù
hoang sơ hay kiều diễm sông Đà cũng vẫn gợi cảm, vẫn hấp dẫn.
+ Điệp từ “tuôn dài tuôn dài” tạo sự uyển chuyển, thướt tha của dòng chảy; phép so sánh
với “áng tóc trữ tình” được tô điểm thêm bởi sắc hoa ban, hoa gạo như mang cả hương thơm
quyến rũ của núi rừng, gợi ra trường liên tưởng tinh tế.
+ Cách tạo hình độc đáo của Nguyễn Tuân ở sự đối lập giữa các gam màu nóng lạnh, màu
trắng của hoa ban và màu đỏ của hoa gạo, màu xanh của núi rừng hòa quyện cùng sắc trắng
của khói mèo đốt nương: tạo nên sự huyền ảo như lạc vào chốn thiên bồng Tây Bắc. Từ đó
____________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________
cho thấy, Nguyễn Tuân khi miêu tả sự vật bao giờ cũng tìm cách đẩy sự vật sự việc lên đến
độ tột cùng, tột đỉnh.
Nội dung: Dòng chảy Sông Đà từ trên cao Leeonit Leeonop từng nhận định: “Một tác
nhìn xuống được so sánh với ba hình ảnh phẩm phải là một phát minh về hình thức, một
thú vị: khám phá về nội dung”. Bên cạnh vẻ đẹp hùng
+ Ví dòng Sông Đà giống như “sợi dây vĩ của con sông, ở một góc độ khác, Nguyễn
thừng ngoằn ngoèo”: gợi vẻ đẹp hoang sơ Tuân đã phát hiện ra chất trữ tình, thơ mộng
quấn quanh núi rừng. của dòng sông này, sông Đà tạo nên chất men
+ Sông Đà của câu đồng dao thần thoại say cho cuộc sống của con người Tây Bắc. Từ
Sơn Tinh Thủy Tinh: “Núi cao sông hãy còn nhiều góc nhìn khác nhau, Nguyễn Tuân đã có
dài – Năm năm báo oán đời đời đánh ghen”: những phát hiện mới mẻ, độc đáo thi vị, yên ả
gợi vẻ đẹp cổ tích sử thi huyền thoại. của con sông này.
+ “Con sông Đà tuôn dài tuôn dài như một Qua bao thác ghềnh, sông Đà trở nên mềm
áng tóc trữ tình, đầu tóc chân tóc ẩn hiện mại, uyển chuyển hơn bao giờ hết. Đó là sông
tring mây trời Tây Bắc bung nở hoa ban hoa Đà được miêu tả bằng ấn tượng của thị giác:
gạo tháng hai và cuồn cuộn mù khói mèo “Từ trên tàu bay mà nhìn xuống Sông Đà như
đốt nương xuân”: gợi sự mềm mại, trẻ cái dây thừng ngoàn ngoèo hằng năm và đời đời
trung, yêu kiều của sông Đà. kiếp kiếp làm mình làm mẩy với con người Tây
Đặc sắc nghệ thuật: Bắc”; “Con sông Đà tuôn dài như một áng tóc
+ Tạo ra những hình ảnh so sánh đối lập trữ tình, đầu tóc chân tóc ẩn hiện trong mây
để làm nổi bật vẻ đẹp đa dạng của dòng trời Tây Bắc bung nở hoa ban hoa gạo tháng hai
sông, dù hoang sơ hay kiều diễm sông Đà và cuồn cuộn mù khói núi mèo đốt nương
cũng vẫn gợi cảm, vẫn hấp dẫn. xuân”. HÌnh ảnh so sánh thú vị của Nguyễn
+ Điệp từ “tuôn dài tuôn dài” tạo sự uyển Tuân gợi ra vẻ đẹp nguyên sơ của một dòng
chuyển, thướt tha của dòng chảy; phép so sông đang uốn mình quanh núi rừng Tây Bắc.
sánh với “áng tóc trữ tình” được tô điểm Có lẽ, đối với Nguyễn Tuân, đặc biệt là trong
thêm bởi sắc hoa ban, hoa gạo như mang văn của ông kể cả khi miêu tả về những điều
cả hương thơm quyến rũ của núi rừng, gợi thô sơ nhất cũng đẹo theo một cách riêng. Đẹp
ra trường liên tưởng tinh tế. hơn khi từ trên tàu bay nhìn xuống, Tây Bắc
____________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________
+ Cách tạo hình độc đáo của Nguyễn như người thiếu nữ duyên dáng, yêu kiều mà
Tuân ở sự đối lập giữa các gam màu nóng sông Đà chính là áng tóc mềm mượt của người
lạnh, màu trắng của hoa ban và màu đỏ của thiếu nữ đang khao khát thanh xuân này.
hoa gạo, màu xanh của núi rừng hòa quyện Nguyễn Tuân đã nhìn thấy dòng chảy uốn lượn
cùng sắc trắng của khói mèo đốt nương: của con sông Đà tựa như một áng tóc trữ tình
tạo nên sự huyền ảo như lạc vào chốn thiên buông dài vắt ngang qua núi rừng hùng vĩ. Đẹp
bồng Tây Bắc. Từ đó cho thấy, Nguyễn lắm! Duyên dáng lắm! Nhà văn đã dùng một
Tuân khi miêu tả sự vật bao giờ cũng tìm câu văn dài hơi, hạn chế ngắt quãng để gợi tả
cách đẩy sự vật sự việc lên đến độ tột cùng, độ dài của sông Đà và mái tóc của người thiếu
tột đỉnh. nữ. Đồng thời sử dụng từ ngữ gợi tả cái dòng
chảy êm đềm của sông Đà mang cái linh hồn
của Tây Bắc “Con sông Đà tuôn dài, tuôn dài
như một áng tóc trữ tình, đầu tóc ẩn hiện trong
mây trời Tây Bắc cuồn cuộn mùi khói mèo đốt
nương xuân”. Điệp ngữ “tuôn dài tuôn dài”
cùng nhịp văn mềm mại như ru tạo nên vẻ đẹp
uyển chuyển, thướt tha của dòng sông. Phép so
sánh dòng sông như một “áng tóc trữ tình” là
một sáng tạo nghệ thuật độc đáo. Phép so sánh
đầy chất thơ, chất họa chẳng những phô ra được
vẻ đẹp dịu dàng, duyên dáng, kiêu sa kiều diễm
của dòng sông Đà mà còn bộc lộ chất phong
tình, lãng mạn của người nghệ sĩ. Dòng Đà
giang giờ đây tựa như một nàng thiếu nữ xuân
sắc đang buông hờ mái tóc làm duyên, làm dáng
giữa mùa hoa ban, hoa gạo dưới vẻ đẹp bồng
bềnh của mây khói. Thần sắc của thiên nhiên
nơi đây được Nguyễn Tuân miêu tả với vẻ đẹp
rất riêng, rất lạ rất thơ. Khói núi Mèo mà người
____________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________
đồng bào đốt nương mỗi khi Tết đến cũng khiến
người ta nao lòng đến lạ. Tây Bắc muôn đời vẫn
đẹp, sông Đà hung bạo đến đâu cũng có lúc kiều
diễm như cô gái trẻ bùng cháy sức xuân trong
khoảnh khắc thanh xuân. Bao nhiêu vẻ đẹp thơ
mộng, trữ tình quyến rũ của đất trời đã ùa về
thức dậy trong những câu văn của Nguyễn
Tuân – “Người thợ kim hoàn của chữ” (Hoài
Thanh).
Đối với một nhà văn thích vẻ đẹp thuộc về
“vang bóng một thời” thì góc nhìn về Sông Đà
của Nguyễn Tuân cũng được góp mặt bởi câu
đồng dao thần thoại Sơn Tinh Thủy Tinh: “Núi
cao sông hãy còn dài – Năm năm báo oán đời
đời đánh ghen” – một góc nhìn gợi vẻ đẹp cổ tích
sử thi huyền thoại.
2. Màu nước sông Đà:
Tôi đã nhìn say sưa làn mây mùa xuân bay trên Sông Đà, tôi đã xuyên qua đám mây mùa
thu mà nhìn xuống dòng nước Sông Đà. Màu nước sông Đà: Mùa xuân dòng xanh ngọc bích,
chứ nước Sông Đà không xanh màu xanh canh hến của Sông Gâm Sông Lô. Mùa thu nước
Sông đà lừ lừ chín đỏ như da mặt một người bầm đi vì rượu bữa, lừ lừ cái màu đỏ giận dữ ở
một người bất mãn bực bội gì mỗi độ thu về. Chưa hề bao giờ tôi thấy dòng Sông Đà là đen
như thực dân Pháp đã đè ngửa con sông ta ra đổ mực Tây vào mà gọi bằng một cái tên Tây
láo lếu, rồi cứ thế mà phiết vào bản đồ lai chữ.
- Mùa xuân, “dòng xanh ngọc bích, chứ nước Sông Đà không xanh màu xanh canh hến của
Sông Gâm Sông Lô”.
+ Màu “xanh ngọc bích” là gam màu hết sức trẻ trung, tươi mới, nó cũng mang màu của
huyền thoại, cổ tích.
____________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________
+ “Không xanh màu xanh canh hến như màu nước sông Gâm, sông Lô”: chứng tỏ Nguyễn
Tuân không viết kều, không tả cho có mà đã rất dày công khám phá.
- Mùa thu: “Mùa thu nước Sông đà lừ lừ chín đỏ như da mặt một người bầm đi vì rượu bữa,
lừ lừ cái màu đỏ giận dữ ở một người bất mãn bực bội gì mỗi độ thu về”.
+ Một hình ảnh so sánh rất thật về màu nước vào mùa mưa của những con thác lũ, màu
của dòng nước chở nặng phù sa nơi thượng nguồn.
+ Khi so sánh với “da mặt người bầm đi vì rượu bữa” cũng cho thấy cái dữ dội tiền ẩn của
dòng sông. Từ đó, ca ngợi sự gắn bó của những người lái đò.
- Chưa bao giờ màu đen: “Chưa hề bao giờ tôi thấy dòng Sông Đà là đen như thực dân Pháp
đã đè ngửa con sông ta ra đổ mực Tây vào mà gọi bằng một cái tên Tây láo lếu, rồi cứ thế mà
phiết vào bản đồ lai chữ”
- Mùa xuân, “dòng xanh ngọc bích, chứ Vẻ đẹp trữ tình của sông Đà còn được thể
nước Sông Đà không xanh màu xanh canh hiện ở màu sắc đặc biệt của dòng sông.
hến của Sông Gâm Sông Lô”. Nguyễn Tuân đã tìm hiểu, nghiên cứu một
+ Màu “xanh ngọc bích” là gam màu hết sức cách vô cùng tỉ mỉ và chăm chú để có thể phát
trẻ trung, tươi mới, nó cũng mang màu của hiện ra sự thay đổi và biến chuyển của màu
huyền thoại, cổ tích. nước. Không giống như sông Hương, nếu màu
+ “Không xanh màu xanh canh hến như nước thay đổi quá nhanh theo thời gian trong
màu nước sông Gâm, sông Lô”: chứng tỏ ngày “sớm xanh, trưa vàng, chiều tím”, thì
Nguyễn Tuân không viết kều, không tả cho dòng Đà giang của mảnh đất Tây Bắc lại luôn
có mà đã rất dày công khám phá. biết cách làm mới, làm đẹp cho chính mình.
- Mùa thu: “Mùa thu nước Sông đà lừ lừ Cách nó chuyển mình không làm cho người ta
chín đỏ như da mặt một người bầm đi vì có cảm giác đột ngột quá, mà ngược lại rất lưu
rượu bữa, lừ lừ cái màu đỏ giận dữ ở một luyến theo sự chuyển biến của thiên nhiên,
người bất mãn bực bội gì mỗi độ thu về”. chính vì vậy sắc nước của nó thay đổi theo
+ Một hình ảnh so sánh rất thật về màu từng mùa, mỗi mùa một nét đẹp riêng biệt.
nước vào mùa mưa của những con thác lũ, Con sông Tây Bắc thật bay bổng và lãng mạn
màu của dòng nước chở nặng phù sa nơi trong cái say sưa đầy trân trọng và dõi theo
thượng nguồn. của Nguyễn Tuân. Nhà văn họ Nguyễn khẳng
____________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________
+ Khi so sánh với “da mặt người bầm đi vì định: “Tôi đã say sưa làn mây mùa xuân bay
rượu bữa” cũng cho thấy cái dữ dội tiền ẩn trên sông Đà, tôi đã xuyên qua đám mây mùa
của dòng sông. Từ đó, ca ngợi sự gắn bó thu mà nhìn xuống sông Đà”. Lúc này, người
của những người lái đò. nghệ sĩ như thả trôi tâm hồn mình cùng với
- Chưa bao giờ màu đen: “Chưa hề bao giờ sóng nước sông Đà, chính vẻ đẹp của mây trời
tôi thấy dòng Sông Đà là đen như thực dân Tây Bắc bung nở hoa đã gieo nên những hạt
Pháp đã đè ngửa con sông ta ra đổ mực Tây mầm xanh tốt tạo nên cái sắc riêng không trộn
vào mà gọi bằng một cái tên Tây láo lếu, rồi lẫn của thiên nhiên tươi đẹp nơi đây. Nếu như
cứ thế mà phiết vào bản đồ lai chữ”. Hoàng Phủ Ngọc Tường nhìn thấy dòng sông
Hương có màu xanh thẫm mà ánh nắng ban
mai rực rỡ tạo nên từ cảnh sắc thiên nhiên đôi
bờ và sự phản quang của đất trời vạn vật để
tạo nên một đóa hoa phù dung mĩ miều, thì
Nguyễn Tuân lại viết về sông Đà với những
cảm quan nhạy bén của ngũ quan. “Mùa xuân
nước sông Đà xanh ngọc bích chứ không xanh
màu xanh canh hến của nước sông Gấm, Sông
Lô”. “Xanh ngọc bích” là màu xanh của sự trẻ
trung, tươi mới mang sắc thái của sự đài các,
thanh tao, rất huyền diệu, nhưng cũng rất cổ
tích. Cái màu xanh đó được Nguyễn Tuân dày
công nghiên cứu, chứ không đưa ra đánh giá
một cách vội vàng hay có phần chủ quan liều
lĩnh chung chung. Một màu xanh của sự toàn
bích giữa cái điệu xanh của cây xanh, rừng
xanh, núi xanh, mây xanh hòa quyện. Một màu
xanh không trộn lẫn, bởi Nguyễn Tuẫn đã lý
giải thêm sự đặc biệt ấy rằng, “không xanh
màu xanh canh hến như nước sông Gâm, sông
____________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________
Lô” – những dòng sông “hàng xóm” của sông

Đà. Nguyễn Tuân là nhà văn lao động nghệ
thuật một cách vô cùng nghiêm túc, dày công
và tỉ mỉ. Ông không chấp nhận một thứ văn
chương hời hợt, một cảm quan hay một lăng
kính chỉ mang một màu đơn sắc. Và chỉ một
chi tiết chỉ khi miêu tả về màu nước sông,
cũng đã cho thấy sự nghiêm túc, vất vả, dày
công tìm tói, khám phá cho tường tận “đích cái
đẹp” của Nguyễn Tuân.
Nói đến mùa thu, là nói đến mùa của những
con lũ lớn, màu của những dòng chờ nặng phù
sa nơi thượng nguồn. Cái màu của sự dữ dội
ấy, cũng đi vào văn của Nguyễn Tuân một cách
thật đẹp, “mùa thu nước Sông đà lừ lừ chín đỏ
như da mặt một người bầm đi vì rượu bữa, lừ lừ
cái màu đỏ giận dữ ở một người bất mãn bực
bội gì mỗi độ thu về”. Câu văn sử dụng lối so
sánh vô cùng đặc biệt với liên tưởng “như da
mặt một người bầm đi vì rượu bưa” giúp người
đọc có thể dễ dàng hình dung được vẻ đẹp đa
dạng của sắc nước sông Đà. Lần đầu tiên có
người dùng màu sắc của da mặt người để miêu
tả vẻ đẹp của sắc nước sông. Cái màu đỏ “lừ
lừ” ấy có lẽ chỉ Nguyễn Tuân mới thấy, mới
cảm, mới viết nên được. Nó chỉ có thể tạo nên
từ bàn tay của một người nghệ sĩ tài hoa, tài
tử. Qua câu văn Nguyễn Tuân cũng đã làm nổi
bật được cái trữ tình, thơ mộng của dòng nước
____________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________
còn có cả cái dữ dội ngàn đời của con sông Tây

Bắc. Nguyễn Tuân đã dựng lên cả một thế giới
thiên nhiên rộng mở, tươi đẹp sống động trên
trang giấy, những trang viết ấy tựa như “một
bức họa để cảm nhận thay vì để ngắm”, ngắm
để thấy hoa cỏ bay trên sóng nước sông Đà,
cảm để thấy được cái sự khắc nghiệt vào mùa
dông lũ ở vùng sông núi Tây Bắc mỗi độ thu
sang. Từ đó, ta thêm cảm phục hơn, nhưng
con người với hai bơi chèo, nguyện gắn bó một
đời với con sông “quanh năm làm mình làm
mẩy với con người”.
Sông Đà chảy dài 543 km trên địa hình nước
Việt là sự ưu ái của thiên nhiên ban tặng. Ngoài
những cái tên như Ly Tiên, sông Bờ thì con
dân tộc Thái với bản chất thật thà, đã nồng
nhiệt gọi sông Đà bằng cái tên trìu mến: Nậm
Tè (sông Thật). Thế nhưng, bọn thực dân Pháp
với mưu đồ đen tối và tâm địa hắc ám, đã gọi
sông Đà là Rivière Noire (sông Đen). Nhưng có
thể khẳng định rằng, nước sông Đà trong xanh
chứ chưa bao giờ đen, cùng lắm là đỏ vào mùa
mưa nhiệt đới. Giả sử, nếu có một lúc nào đấy
và ở đâu đấy nó đen, chẳng qua là vì nó bị
nhuốm bẩn bởi dòng máu tử trận tanh hôi của
lũ cướp nước và quân bán nước, như Nguyễn
Tuân đã khẳng định: “Chưa hề bao giờ tôi thấy
dòng Sông Đà là đen như thực dân Pháp đã đè
ngửa con sông ta ra đổ mực Tây vào mà gọi
____________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________
bằng một cái tên Tây láo lếu, rồi cứ thế mà phiết
vào bản đồ lai chữ”. Chúng ta, không rõ tại sao
người Pháp lại dùng cụm từ sông Đen để chỉ
sông Đà. Nhưng đó cũng không phải là điều
quan trọng. Bởi có gọi như thế nào thì sông Đà
vẫn là một dòng sông kỳ vĩ, mạnh mẽ và tràn
đầy sinh lực như một dũng sỹ giữa núi rừng
miền Tây Bắc hoang sơ và bí ẩn.
3. Cảnh đẹp đôi bờ sông:
Con Sông Đà gợi cảm. Đối với mỗi người, Sông Đà lại gợi một cách. Đã có lần tôi nhìn Sông
Đà như một cố nhân. Chuyến ấy ở rừng đi núi cũng đã hơi lâu đã thấy thèm chỗ thoáng. Mải
bám gót anh liên lạc, quên đi mất là mình sắp đổ ra Sông Đà. Xuống một cái dốc núi, trước
mắt thấy loang loáng như trẻ con nghịch chiếu gương vào mắt mình rồi bỏ chạy. Tôi nhìn
cái miếng sáng lóe lên một màu nắng tháng ba Đường thi “Yên hoa tam nguyệt há Dương
Châu”. Bờ sông Đà, bãi Sông Đà, chuồn chuồn bươm bướm trên Sông Đà. Chao ôi, trông con
sông, vui như thấy nắng giòn tan sau kì mưa dầm, vui như nối lại chiêm bao đứt quãng. Đi
rừng dài ngày rồi lại bắt ra Sông Đà, đúng thế, nó đằm đằm ấm ấm như gặp lại cố nhân, mặc
dầu người cố nhân ấy mình biết là lắm bệnh mà chứng, chốc dịu dàng đấy, rồi lại bản tính và
gắt gỏng thác lũ ngay đấy.
Thuyền tôi trôi trên Sông Đà. Cảnh ven song ở đây lặng tờ. Hình như từ đời Trần đời Lê,
quãng sông này cũng lặng tờ đến thế mà thôi. Thuyền tôi trôi qua một nương ngô nhú lên
mấy lá ngô non đầu mùa. Mà tịnh không một bóng người. Cỏ gianh đồi núi đang ra những
nõn búp. Một đàn hươu cúi đầu ngốn búp cỏ gianh đẫm sương đêm. Bờ sông hoang dại như
một bờ tiền sử. Bờ sông hồn nhiên như một nỗi niềm cổ tích tuổi xưa. Chao ôi, thấy thèm
được giật mình vì một tiếng còi xúp-lê của một chuyến xe lửa đầu tiên đường sắt Phú Thọ -
Yên Bái - Lai Châu. Con hươu thơ ngộ ngẩng đầu nhung khỏi áng cỏ sương, chăm chăm nhìn
tôi không chớp mắt lừ lừ trôi trên một mũi đò. Hưu vểnh tai, nhìn tôi không chớp mắt mà như
hỏi tôi bằng các tiếng nói riêng của con vật lành: “Hỡi ông khách Sông Đà, có phải ông cũng
vừa nghe thấy một tiếng còi sương?”. Đàn cá dầm xanh quẫy vọt lên mặt sông bung trắng như
____________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________
bạc rơi thoi. Tiếng cá đập nước sông đuổi mất đàn hươu vụt biến. Thuyền tôi trôi trên “Dải
Sông Đà bọt nước lênh đênh – Bao nhiêu cảnh bấy nhiêu tình” của “một người tình nhân
chưa quen biết” (Tản Đà). Dòng sông quãng này lững lờ như nhớ thương những hòn đá thác
xa xôi để lại trên thượng nguồn Tây Bắc. Và con sông như đang lắng nghe những giọng nói
êm êm của người xuôi, và con sông đang trôi những con đò mình nở chạy buồm vải nó khác
hẳn những con đò đuôi én thắt mình dây cổ điển trên dòng trên.
3.1. Gợi cảm như một “cố nhân” Nếu trong cảnh vượt thác, Nguyễn Tuân tung
+ “Cố nhân”: người ban cũ. Là người bạn ra một vốn từ ngữ phong phú, chính xác, mới lạ
ta tưởng như đã hiểu rõ lắm rồi, tưởng để diễn tả cuộc chiến giữa ông đò với thần sông,
như không còn điều gì lạ nhưng khi gặp thần đá có đủ quân đông, tướng dữ, bằng một
vẫn luôn thấy rất mới. Và với sông Đà, giọng văn mạnh mẽ, nhịp văn gấp như thác gầm,
Nguyễn Tuân cũng đã hiểu rất tường tận sóng réo, thì đến đoạn văn này giọng văn, nhịp
về nó, hiểu từng con thác, cái ghềnh, từng điệu thay đổi hẳn: nhẹ nhàng, lâng lâng, mơ
chuyển dịch của màu nước… Thế nhưng màng. Bằng những câu văn đầy chất thơ,
lâu lâu không gặp lại, sông Đà vẫn làm Nguyễn Tuân đã gieo vào tâm trí người đọc
cho Nguyễn Tuân cảm thấy rất mới, rất những cảnh đẹp ấn tượng dọc đôi bờ sông.
bất ngờ. Những cảnh đẹp ấy được chiếu dưới cái “nắng
+ Sự gợi cảm của sông Đà được Nguyễn tháng ba Đường thi” mà Nguyễn Tuân đã mượn
Tuân thể hiện chi tiết hơn qua việc miêu từ ý thơ của Lý Bạch trong bài tuyệt cú nổi tiếng
tả “Nắng” và “niềm vui khi gặp lại con “Tại lầu Hoàng Hạc tiễn mạnh Hạo Nhiên đi
sông” sau bao ngày xa cách. Quảng Lăng”: “Yên hoa tam nguyệt há Dương
Châu” (nghĩa là Xuôi vê Dương Châu giữa tháng
3.2. Vẻ đẹp bình yên của một dòng thơ thả ba mùa hoa nở rộ). So sánh như vậy cũng đồng
trôi trên sông. nghĩa với việc Nguyễn Tuân muốn nói đến cái
Thơ mộng ở cảnh đẹp đôi bờ sông nắng sông Đà cũng đương độ rực rỡ nhất, trong
- Nắng chiếu trên mặt sông ở sông Đà trẻo nhất, nó mang cảm giác vừa đằm đằm, âm
là “nắng tháng ba Đường thi” và để nói về ấm vừa đẹp như là thơ, là mơ. Nguyễn tuân
cái nắng Đường thi ấy, Nguyễn Tuân đã không có sở trường tả nắng, bởi ông là nhà văn
mượn câu thơ của nhà thơ Lý Bạch trong của núi cao, của thác dữ, nhà văn của những cái
____________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________
bài tuyệt cú nổi tiếng: “Tại lầu Hoàng Hạc phi thường cho nên tả nắng không phải là sở
tiễn Mạnh Hạo Nhiên đi Quảng Lăng: trường của ông. Tuy nhiên, một khi đã tả nắng
“Yên hoa tam nguyệt há Dương Châu” trong văn Nguyễn Tuân cũng vô cùng độc đáo,
(nghĩa là Xuôi về Dương Châu giữa tháng vô cùng hấp dẫn. Nó là tiền đề để cảnh đẹp ven
ba mùa hoa nở rộ). sông đã cổ tích càng cổ tích hơn, đã thơ mộng
+ Đây là câu thơ nói về mùa xuân đương lại càng thơ mộng hơn.
đọ viên mãn nhất, tròn nhất, đẹp nhất – Không dữ dội như quãng bày thạch trận,
một tháng ba hòa vào tiết trời tạo nên người đọc như lạc vào thế giới cổ tích, thế giới
cảnh vừa thực vừa mơ. tiền sử. Câu văn “Thuyền tôi trôi trên sông Đà…”
+ Nguyễn Tuân đã so sánh như vậy, toàn vần bằng tạo cảm giác yên ả, thanh bình,
nghĩa là muốn nói cái nắng ở sông Đà sự tĩnh lặng. Tác giả hướng đến lịch sử của
cũng vừa viên mãn, vừa rực rỡ, vừa trong những buổi đầu dựng nước và giữ nước: “Hình
trẻo, vừa đằm đằm, vừa âm ấm, tha thiết như từ đời Trần, đời Lý, đời Lê, quãng sông này
và đẹp như là thơ. cũng lặng tờ đến thế mà thôi”. Sự hướng nội này
càng làm nổi bật vẻ đẹp nguyên sơ và hồng
- Cảnh bờ sông Đà: “Bờ sông Đà, bãi sông hoang của đôi bờ sông Đà. Đúng như tác giả đã
Đà, chuồn chuồn bươm bướm bay trên so sánh “bờ sông hoang dại như một bờ tiền sử.
sông Đà", vẫn là những hình ảnh rất đỗi Bờ sông hồn nhiên như một nỗi niềm cổ tích tuổi
bình thường, rất đỗi quen thuộc nhung xưa”. Phép so sánh độc đáo, dùng không gian để
trong cách miêu tả của Nguyễn Tuân nó gợi mở thời gian, mở rộng biên độ làm nổi bật
nghe nên thơ, xúc động đến lạ! vẻ đẹp hồn nhiên, trong sáng, nguyên thuỷ của
buổi sơ khai. Hai chữ “lặng tờ” được nhắc đi
nhắc lại tới hai lần theo kiểu trùng điệp rất đặc
thù của thơ, của không gian vắng lặng. Cái lặng
tờ trầm tư của con sông gợi nét cổ thi “trắng
xóa tràng giang phẳng lặng tờ” mà ta đã từng
bắt gặp trong trang thơ của Huy Cận, sông Đà
con sông lịch sử đã từng chứng kiện một chặng
đường oanh liệt, hào hùng của dân tộc ta trong
____________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________
những cuộc chiến tranh vệ quốc, câu văn không

tả mà nó có sức gợi mênh mong của thi ca.
- Cảnh ven sông Đà khi thuyền thả trôi Theo dòng trôi của con thuyền người đọc đi
trên sông: vào thế giới hoang sơ tĩnh mịch với cảnh nương
+ “Cảnh ven sông lặng tờ. Hình như từ ngô đang "nhú lên mấy lá ngô non đầu mùa", đã
đời Lý đời Trần đời Lê, quang sông này có dấu ấn của con người in trên màu xanh mỡ
cũng lặng tờ đến thế mà thôi”: cảm giác màng ấy, nhưng thật vô cùng ngạc nhiên "mà
êm đềm, nhẹ nhàng. Câu văn tẳ về vẻ đẹp không một bóng người". Chỉ có đồi gianh nối
lặng tờ ven sông Đà được cất lên bởi toàn tiếp đồi gianh trùng điệp với những "nõn búp"
thanh bằng tạo cảm giác như ru người ngon lành. Hình ảnh đàn hươu xuất hiện trên
đọc vào giấc mơ cổ tích. màu xanh bát ngát những đồi gianh là một nét
+ “Thuyền tôi trôi qua một nương ngô vẽ tài hoa làm cho bức tranh thiên nhiên sông
nhú lên mấy lá ngôn non đầu mùa. Mà Đà đượm màu "hoang dại" và "cổ tích". Không
tịnh không một bóng người”: cảnh ở phải chú nai vàng ngơ ngác trong cái xào xạc
nương ngô tịnh không một bóng người, của lá thu rơi thuở nào mà ở đây chỉ có "Cỏ
nhưng vẫn gợi lên dấu ấn sinh hoạt trong gianh đồi núi đang ra những nõn búp. Một đàn
cuộc sống thường nhật của con người. hươu cúi đầu ngốn búp cỏ gianh đẫm sương
+ “Cỏ gianh đồi núi đang ra những nõn đêm". Chỉ có Nguyễn Tuân mới có cái nhìn
búp. Một đàn hươu cúi đầu ngốn búp cỏ "xanh non" ấy, mới có cách nói, cách tả độc đáo
gianh đẫm sương đêm”, “con hươu thơ ngộ ấy; ông đã thả hồn mình vào cảnh vật, mà yêu
ngẩng đầu nhung khỏi áng cỏ sương”: Các mến, nâng niu. Thiên nhiên giống như một bức
cảnh sắc tươi trẻ như “nõn búp”, “búp cỏ tranh thủy mặc lộng lẫy. Điều ấy khiến ta liên
gianh đẫm sương đêm”, “con hươu núi đầu tưởng đến cảnh trong giả sử Trung Hoa có một
ngốn búp cỏ gianh” gợi vẻ nguyên sơ, ngư dân một hôm chèo thuyền ngược dòng
thanh khiết, đẹp đến mức không tì vết. sông rồi lạc vào một chốn thần tiên, một chốn
Đẹp đến độ trong trẻo, hồn nhiên của Đào nguyên. Chất thơ trong đoạn văn viết về
một thế giới cổ tích. sông Đà của Nguyễn Tuân có lẽ cũng toát lên từ
+ Và chính vẻ đẹp lặng tờ đó khiến nhà điển tích ấy gợi lên trong tâm trí của người đọc
văn như đi giữa giấc mơ cổ tích, ông thèm về vẻ đẹp của dòng sông Tây Bắc – nơi khởi
____________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________
được đánh thức: “Chao ôi! Thèm được giật nguồn cho tình yêu đất nước. "Bờ sông hoang
mình vì một tiếng còi xúp lê của một dại như một bờ tiền sử; Bờ sông hồn nhiên như
chuyến xe lửa đầu tiên đường sắt Phú Thọ một nỗi niềm cổ tích tuổi xưa". Nguyễn Tuân so
- Yên Bái – Lai Châu” thì vô tình Nguyễn sánh không phải để cụ thể hóa sự vật mà là trừu
Tuân lại rơi vào một cuộc đối thoại cổ tượng hóa, thơ mộng hóa cảnh vật. Hình ảnh so
tích hơn giữa người và chú hươu thơ ngộ: sánh "bờ tiền sử", "nỗi niềm cổ tích tuổi xưa" là
“Hỡi ông khách sông Đà, có phải ông cũng chữ của một nhà văn bậc thầy về ngôn ngữ.
vừa nghe thấy một tiếng còi sương?”. Nguyễn Tuân không dựa vào trực giác để so
+ Đang say sưa trong thế giới cố tích thì sánh, ông đã dùng tưởng tượng để tạo nên
đàn hươu vụt biến mất bởi tiếng “đàn cá những liên tưởng, những so sánh đầy chất thơ
dầm xanh quẫy vọt lên mặt sông bụng và rất kì thú, gieo vào tâm hồn người đọc bao
trắng như bạc rơi thoi. Tiếng cá đập nước cảm xúc, để cùng ông tận hưởng cái vẻ đẹp
sông đuổi mất đàn hươu vụt biến”. "hoang dại" và "hồn nhiên" của Đà Giang.
+ Ở giữa cảnh đẹp nên thơ, đa dạng và Đang đi lạc vào thế giới cố tích giữa đời
phong phú của sông Đà, Nguyễn Tuân thường, chính nhà văn Nguyễn Tuân còn ngỡ
nhớ đến người bạn tri kỉ Tản Đà với hai cảnh đẹp đó như là mơ nên ông “thấy thèm
câu thơ: “Dải Đà bọt nước lênh bênh – Bao được giật mình vì một tiếng xúp lê của một
nhiêu cảnh bấy nhiêu tình”, điều đó như chuyến xe lửa” để biết rằng mình đang tồn tại ở
là một minh chứng cho đặc trưng của thơ cuộc đời thực chứ không phải là một giấc chiêm
“có những điều chỉ nói ra được bằng thơ”. bao. Từ nhu cầu đánh thức thực tại, thì Nguyễn
Và cũng chỉ bằng một ý thơ, Nguyễn Tuân Tuân lại đưa chúng ta vào một cuộc đối thoại cố
đã cho thấy được tình tri kỉ với người bạn tích hơn với cuộc đối thoai giữa ông khác và con
cố tri của mình. hươu. Không chỉ dừng cở những câu văn đầy
+ Và không chỉ con người mới có tình chất thơ, hình ảnh của một miền của tích mà
tri kỉ, mà trong văn Nguyễn Tuân vật với mô tuýp diễn biễn cũng mang đậm hướng
vật cũng có tình tri kỉ. Khi ông két lại những câu chuyện cổ tích. Cuộc đối thoại giữa
đoạn văn miêu tả vẻ đẹp sông Đà thơ người khách và chú hươu như cuộc đối thoại
mộng trữ tình bằng cách cho quãng sông của nàng công chú ngủ trong rừng đang chờ
hoàng tử đến đánh thức. Đang say sưa thì đàn
____________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________
này nhớ thương những hòn đá xa xôi của hươu vụt biến bởi “tiếng đàn cá dầm xanh quẫy
nó trên vùng thượng nguồn. vọt lên mặt sông”, “tiếng cá đập nước sông đuổi
mất đàn hươu vụt biến.
Đứng trước một miền không gian cố tích có
cảnh, có tình, nhưng sao vẫn thấy thiếu, thiếu
một người tri kỷ. Và đó là nguyên do để Nguyễn
Tuân trích dẫn hai câu thơ của văn sĩ Tản Đà để
hoàn thành bức tranh “tri âm” của mình. Cũng
như có cảnh đẹp mà thiếu bạn hiền thì cái tình
“yêu hoa thưởng nguyệt” đã giảm đi ít nhiều nhã
thú. Đọc thơ bạn, ngâm thơ bạn trong lúc này,
Nguyễn Tuân xem như bạn đang cùng mình
ngồi trên con thuyền mà mơ màng ngâm thơ
thưởng ngoạn: “Dải Đà bọt nước lênh bênh –
Bao nhiêu cảnh bấy nhiêu tình”. Đó là tài tử, là
tài hoa. Đó là tri âm, tri kỉ. Chúng ta chợt nhận
ra rằng, trong văn của Nguyễn Tuân đâu chỉ có
con người mới có tình tri kỷ mà vật cũng mang
nỗi niềm ấy, khi ông kết thức đoạn văn bằng nỗi
thổn thức “Dòng sông quãng này lững lờ như
nhớ thương những hòn đã thác xa xôi để lại trên
thượng nguồn Tây Bắc. Và con sông như đang
lắng nghe những giọng nói êm êm của người
xuôi, và con sông đang trôi những con đò mình
nở chạy buồm vải nó khác hẳn những con đò
đuôi én thắt mình dây cổ điển trên dòng sông”.
____________________________________________________________________________________________

Bu I-21 22 23 24 25 - Tùy-bút-sông-Đà

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Bu I-21 22 23 24 25 - Tùy-bút-sông-Đà

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

 Tài liệu khóa học 2K5 – KHÓA HỌC TRỌN VẸN KIẾN THỨC (Cô Trần Thùy Dương) 

Cô Trần Thùy Dương – Cầm bút hướng về phía mặt trời!

KHÁT QUÁT NỘI DUNG Ý CHÍNH TRONG TÁC PHẨM

là tiếng hát của tác giả, của nhân dân ca ngợi

1. HÌNH TƯỢNG THIÊN NHIÊN - DÒNG SÔNG ĐÀ

miêu tả, so sánh, liên tưởng đầy táo bạo mà

đẹp kì vĩ, và một khi đã cầm bút viết là viết cho

tỏ sự thống nhất cao độ giữa nội dung và hình

cận cảnh khác nhau. Trước tiên là góc quay

qua quãng sông, y như ô tô sang số ấn ga cho

mình một đội quân cảm tử một thế giới văn

không thể thụ động mà phải chủ động bắt

động sự hung bạo của dòng sông, vừa gợi tả

Và khi vượt qua cái thác con người say sưa

Lô” – những dòng sông “hàng xóm” của sông

còn có cả cái dữ dội ngàn đời của con sông Tây

những cuộc chiến tranh vệ quốc, câu văn không

You might also like