Rizal

MODULE I: ANG BATAS RIZAL Pambungad na Salita Sa bisa ng Republic Act bilang
1425 (Batas Rizal), mahigit limang pong taon (50) nang kinukuha ng mga mag-aaral
sa kolehiyo ang kursong tumatalakay sa buhay at mga akda ni Dr Jose Rizal.
Mahalagang balikan ang konteksto ng pagpanukala ng mga batas at ang mga
naging kaakibat na isyu sa pagsusulong nito. Tatalakayin sa module na ito ang krisis
panlipunan na kinahakaharap ng mga Pilipino matapos ang ikalawang digmaang
pandaigdig. Mga Aralin: I. II. III. IV.
Ang Pulitika sa likod ng Batas Rizal Mga Layunin at itinadhana ng Batas Rizal Pagpili
ng Pambansang Bayani sa Panahon ng mga Amerikano Ang kabuluhan ng
Kabayanihan ni Dr Jose Rizal sa kasalukuyang panahon.
Talaan ng Mga Resultang Nais Makamit: Sa pagtatapos ng module, inaasahang

magagawa mo ang mga sumusunod: a) Nailalahad ang mga pangyayari na may
kinalaman sa pagpapaunlad at pagpapatibay b) c) d) e)
ng Batas Rizal. Nakikilala ang mga taong nasa likod ng tunggalian ng interes bago
pa ito ganap na napagtibay bilang isang batas. Nakapagbibigay ng sariling katwiran
labag man o pagsang-ayon sa iba’t-ibang naging argumento sa R.A 1425.
Naipapaliwanag ang mga tiyak na probisyon ng R.A 1425 Naipapaliwanang ang mga
pangyayari kay Dr. Rizal bilang isang Pambansang Bayani.
ANG PULITIKA SA LIKOD NG BATAS RIZAL
Talaan ng mga Resultang Nais Makamit: Sa pagtatapos ng aralin, inaasahang

magagawa ang mga sumusunod: a. b. c.
Naisasalarawan ang kasaysayan ng Batas Rizal at mga kaugnay na batas nito.

Natatalakay ang mga isyung pulitikal na kinaharap ng Batas Rizal. Nauunawaan ang
halaga ng pag-aaral ng Kursong Rizal.
Paunang Pagsusulit: Isulat sa patlang ang tamang sagot. Ano ang bersyon ng
panukalang batas Rizal sa Mataas na Kapulungan? Sino ang naghain ng panukalang
batas Rizal sa Mababang ______________2. Kapulungan? Sino ang primaryang
nagsulong ng panukalang batas Rizal ______________3. sa Mataas na Kapulungan?
Ano ang bersyon ng panukalang batas Rizal sa Mababang ______________4.
Kapulungan? ______________1.
______________5. Sino ang pangulo ng Pilipinas noong 1956?
Panukalang Batas Blg. 438 (Senate Bill No. 438) Ika-3 ng Abril 1956 nang ihain nina
Sen. Claro M. Recto at Sen. Jose P Laurel sa Mataas na Kapulungan ang Senate Bill
No. 438 (“An Act to Make Noli Me Tangere and El Filibusterismo Compulsory Reading
Matter In All Public and Private Colleges and Universities and For Other Purposes”).
Hindi naging madali ang pagkapasa ng batas na ito sa Mataas na Kapulungan. May
mga di sang-ayon sa pag-aaral ng Noli at Fili sa lahat ng unibersidad at kolehiyo.
Kabilang sa mga sumasalungat sa panukalang batas na ito ay sina Decoroso Rosales
, kapatid ni Arsobispo Rosales; Mariano Cuenco, kapatid ni Arsobispo Cuenco; at
Francisco “Soc” Rodrigo, dating pangulo ng Catholic Action. Ayon sa kanila, nilalabag
ng naturang panukalang batas ang kalayaan sa pagpili at pananampalataya.
Mahigpit na tumutol ang mga Katolikong grupo sa pagpapasa ng panukalang batas
na ito. Panukalang Batas Blg. 5561 (House Bill No. 5561) Ika-19 ng Abril 1956 nang
ipinakula ni Kong. Jacobo Z. Gonzales ang House Bill No. 5561. Ang panukalang batas
na ito sa Mababang Kapulungan ay nanganib na maibasura noong ika-3 ng Mayo sa
simula ng deliberasyon dahil walong boto lamang ang naging lamang ng 45 na
sumang-ayon sa 37 na tumutol, at may isang nag-abstain. Ang deliberasyon sa
Mababang Kapulungan ay naging maaksyon at humatong pa sa suntukan. Batas
Republika Blg. 1425 Ika-12 ng Hunyo 1956 nang opisyal na nalagdaan ng Pangulong
Ramon Magsasaysay ang Batas Republika Blg. 1425 o Batas Rizal. Ang batas na ito ay
nag-aatas na isama sa umiiral na kurikulum ng bawat paaralan maging pribado o
pampubliko man, sa lahat ng antas ng pag-aaral (Elementarya, Sekundarya, o
Kolehiyo) ang pag-aaral sa buhay, ginawa at sinulat
ni Dr. Jose Rizal , lalo na ang kanyang dalawang nobelang Noli me Tangere At El
Filibusterismo, pagbibigay kapahintulutan sa paglilimbag at pamamahagi ng mga
nabanggit na aklat at sa iba pang kapakinabangan. Ang mga probisyon sa batas na
ito ay ang mga sumusunod: 1.
Kailangan na masama sa kurikulum ng mga mag-aaral sa elementarya hanggang

kolehiyo ang Noli at ang El Fili ng walang anumang pagbabago.
2.
Gumamit ng primaryang batayan.
3.
Maaring hindi kuhain ang kursong Rizal depende sa ipinag-uutos ng relihiyon

(subalit kailangan ng mga sapat na dokumento, batayan at proseso bago mangyari
ito).
4.
Kailangang may sapat na bilang ng kopya ng El Filibusterismo at Noli Me Tangere sa

mga silid-aklatan ng bawat paaralan.
5.
Dapat ay nakasalin ang mga ito sa Filipino, Ingles at mga wikang umiiral sa Pilipinas.
6.
Dapat maglimbag ng kopya nito sa murang halaga o di kaya'y nang walang bayad.
7.
Kailangan ay may kopya ang mga organisasyon o himpilan ng barangay.
Batas Republika Blg. 229 Isang kautusan na ipinagbabawal ang sabong, karera ng
kabayo at Jai alai sa ika-30 araw ng Disyembre kada taon at bumuo ng lupon para
manguna sa tamang pagdiriwang ng araw ni Rizal sa bawat bayan at lungsod sa
tamang kadahilanan. Nilikha ng Senado at ng Mababang Kapulungan sa Kongreso
ng Pilipinas. SECTION 1. Ang batas at kautusang ito ay nagbabawal sa
pagsasabong,pagkakarera at jai alai sa ika-30 disyembre kada taon, ang araw ng
kagitingan ng ating dakilang bayaning si Dr. Jose Rizal. SECTION 2. Magiging opisyal
na gawain ng punong bayan ng bawat municipalidad at mga siyudad na gumawa
ng lupon na mangunguna sa tamang pagdiriwang ng araw ni Rizal kada taon, at
kung saan ang punong bayan, ang kanilang pinuno at sa kooperasyon ng mga
ahensiya, departamento, opisina, kawanihan ng gobyerno at local na institusiyon.
Ang ilan sa mga seremonya ay ang paglagay sa kalahati ng hagdan ng pagtaas ng
bandila sa lahat ng pampublikong lugar. SECTION 3. Ang sino mang sumuway sa
kautusan ay pagbabayarin ng karampatang multa na hindi hihigit sa dalawandaang
piso o pagkakakulong na hindi lalagpas sa anim na buwan o parehong parusa sa
paghatol ng hukuman. At kung ang nagkasala ay ang punong bayan karagdagang
parusa na ipapataw ay ang pagkasuspendi sa kanyang termino ng isang buwan.
Kung may paglabag ang isang korporasyon, ay mayroong pananagutang kriminal
ang presidente nito, direktor o ibang opisyales nito. SECTION 4. Ang batas na ito ay
epektibo matapos ito ay aprubahan. Naaprubahan: Hunyo 9, 1948.
Ang Kautusan Blg. 247 s. 1994 Sa kautusan ito ng Malacañang ay inaatasan ang
Kalihim ng Edukasyon, Kultura, at Sports, at ang tagapangasiwa ng CHED na
ipatupad ang Batas Republika Blg. 1425 na naguutos na isama sa pag-aaral ng mga
pampubliko at pribadong paaralan, mga kolehiyo at unibersidad ang buhay, mga
nagawa, at naisulat ni Jose Rizal, lalo na ang mga nobelang Noli Me Tangere at El
Filibusterismo, at ang paglimbag at isa-publiko ang mga nasabing nobela.
Pagsasanay I Sagutin ng buong husay ang bawat tanong. a) Bakit ninais ng mga
mambabatas na maisabatas ang pag-aaral sa buhay at mga ginawa
ni Dr. Jose Rizal? ________________________________________________________________

________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
b) Ano-ano ang mga isyung politikal na kinaharap ng Batas Rizal ?
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
MGA LAYUNIN AT ITINADHANA NG BATAS RIZAL Talaan ng mga Resultang Nais

Makamit: Sa pagtatapos ng aralin, inaasahan malinang ang mga sumusunod na
kasanayan: Natatalakay ang tiyak na probisyon ng batas Rizal alinsunod sa mga
mithiin at layunin ng batas na ito. b. Nakapaghahanda ang mga kabataan sa mga
mithiing pangkalayaan at nasyonalismo, na siyang naging daan ng buhay at
ikinamatay ng ating bayani. c. Nakapagbibigay parangal sa ating pambansang
bayani sa pag-aalay niya ng kanyang buhay at mga akda para sa paghubog ng
katauhan Pilipino.
a.
Paunang Pagsusulit Ano-ano’ng mga ideya o konsepto ang maaring iugnay sa

salitang “nasyonalismo”? Isulat ang mga ito sa paligid ng salitang nasyonalismo sa
loob ng kahon.
NASYONALISMO
Batas Republika Blg. 1425 Section 1. Ang mga kurso ukol sa buhay, gawa at mga akda
ni Jose Rizal, partiKular na ang kanyang nobelang Noli Me Tangere at El
Filibusterismo ay dapat ibilan sa lahat ng kurikulum ng lahat ng paaralan, kolehiyo at
unibersidad pambuliko man o pribado. Sa kondisyong, sa mga kurson pangkolehiyo,
ang orihinal at hindi binagong edisyon ng Noli Me Tangere at El Filibusterismo o ang
kanilang mga salin sa Ingles ay dapat gamitin bilang
pangunahing aklat. Ang Board of National Education sa pamamagitan nito ay

binigyan kapangyarihan at inatasang tnaggapin ang kagyat at maingat na
pagpapatupad ng mga probisyon ng seksyon na ito. Kasama na rin ang pagsulat at
pag-imprenta ng mga aklat para sa bata, babasahing aklat at aklat-pampaaralan.
Ang kapulungan ay marapat na ipakalat ang mga tuntunin at patakaran ng batas na
ito sa loob ng 60 araw bago ito tuluyang magkabisa. Inaatasan din ang mga
mayroong kapangyarihan na ipatupad ang mga probisyon ng batas na ito. Ang
kapulungan aay inaasahan gumawa ng mga tuntunin at patakaran na mag
papawalang saklaw ng batas na ito sa mga mag-aaral na magkaroon ng problimang
may kinalaman sa paniniwalang pangrelihiyon na nakasulat sa isang pahayag ng
pagsumpa, mula sa kautusan ng probisyong ito na nakapaloob s ikalawang bahagi
unang talata ng sekyon na ito; ngunit hindi sa pagkuha ng kursong (asignatura)
kinakailangan sa unang parte ng nasabing talata. Ang mga nasabing talata. Ang
mga nasabing batas at alintunin ay nagkabisa sa loob ng 30 araw matapos ang
pagkalathala ng mga ito sa Official Gazette. Section 2. Ito ay marapat gawing
obligasyon sa lahat ng paaralan, kolehiyo at unibersidad na maghanda sa kanilang
mga silid-aklatan ng sapat na bilang ng kopya ng original at walang binagong
edisyon ng Noli Me Tangere at El Filibusterismo. O ang mga salin nito sa Ingles
gayundin ang iba pang mga akda ni Rizal, na kinakailangan maisama sa mga
aprobadong aklat na marapat basahin sa lahat ng pambubliko at pribadong
paaralan, kolehiyo at unibersidad. Ang Board of National Education ay siyang
magtatakda ng kasapatan ng bilang ng mga aklat, depende sa bilang ng mag-aaral
ng paaralan, kolehiyo at unibersidad. Section 3. Ang Board of National Education ay
dapat magdulot na ang salin ng Noli Me Tangere at El Filibusterismo. Gayundin ang
mga iba pang sulat ni Jose Rizal ay maisalin sa Ingles, Tagalog at iba pang mga
pangunahing dayalekto o wika; ipag-utos ang pagpapaimprenta ng mga ito ng
mura at bilang mga tanyag na edisyon; ipag-utos ang pagpapakalat ng mga ito ng
walang bayad sa mga taong nagnanasang bashain ang mga ito sa pamamagitan ng
mga organisasyon s amga Purok at konsehong pambarangay sa buong bansa.
Section 4. Wala alinman sa batas na ito ang marapat na ibilang o ipakahulugan na
pagbago o pagpapawalang bisa sa seksyon 927 ng Administrative Code, na
nagbabawal sa pagtalakay ng mga pambublikong guro at iba pang mga tao na may
kinalaman o kabilang sa alinmang pambulikong paaralan sa mga doktrinang
pangrelihiyon. Section 5. Ang kabuuang halagang tatlong daang libong piso ay
binigyang awtorisasyon na ialis sa bilang ng alin mang pondo maliban lamang na
apropyado ng National Treasury na isagawa ang layunin ng batas na ito. Section 6.
Ang batas na ito ay magkakaroon ng bisa matapus itong maaprobahan.
Naaprubahan: JUNE 12, 1956 Ang batas na ito ay nagbibigay ng pangunahing
katwiran kung bakit ang batas na ito ay kailangan isagawa at ipatupad matapos
itong maaprobahan. Ang paglilinaw ay kalakip ang mga sumusonod na probisyon:
Una, ito ay napatunayan na higit pa sa kahit anong pagkakataon sa ating kasaysayan
ay kinakailangang italagang muli ang mga mithiing pangkalayaan at nasyonalismo
na siyang nagging daan ng buhay at ikinamatay ng ating mga bayani. Malinaw na
ang batas na ito ay itinatalaga sa lahat ng mga Pilipino at para sa mga susunod na
henerasyon upang ang mga sakripisyo, luha, dugo’t pawis ng ating mga ninuno at
mga bayani tulad ni Rizal tungo sa pagkakamit ng kalayaan at nasyonalismo ay
mabigyan kasiguruhan, gagawin itong isang pangangailangan sa pamamagitan ng
pormal na proseso ng edukasyon. Ang kalayaan at nasyonalismo ay dalawang
importanteng katawagan na totoong nasa puso ng ating pambansang bayaning si
Dr. Jose Rizal at lahat ng mga rebolusyonaryong bayani. Ang mga Pilipino sa ilalim
ng pananakop ng mga dayuhan ay patuloy na nagnasa ng kalayaan, kawalan
ng pamimilit, paniniil at limitasyon sa pagpili o pagkilos at kalayaan mula sa

pagkaalipin sa ilalim ng kapangyarihan ng iba. Ang kasarinlan ay maiuugnay sa
kalayaan sa kaparaanan ang sambayanan Pilipino ay nagnanais ng sariling
pagkakakilanlan at gobyerno na pinamumunuan ng mga Pilipino tungo sa
pambansang kasarinlan at kapangyarihan. Ang lahat ng pagpupunyaging ito ay
nakahilig tungo sa katapatan at pagmamahal sa bayan. Mga bayaning Pilipino
Pilipino sa pangkalahatan ay ipinagbubunyi ang bansa higit sa lahat at binigyan
pagpapahalaga ang pagtaguyod, pagtatanggol at pangangalaga ng kultura at
kapakanan nito. Ang mga ito ay naglalarawan ng totoong diwa ng nasyonalismo sa
mga Pilipino. Pangalawa, napatunayan na sa pagpaparangal sa kanila (mga bayani),
particular na sa ating pambansang bayani at makabayang si Jose Rizal, tayo ay
umaalalang may giliw at pagmamahal. Ang kanilang buhay at mga gawa ay
humobog sa karakter ng ating bansa. Ang batas na ito ay magsisilbing haligi na
siyang magbibigay kasiguruhan sa mga Pilipino at sa mga susunod na henerasyon
na pangangalagaan ang pinagsikapang kalayaan at dalisay na diwa ng
nasyonalismong inialay ng ating mga bayani. Tayo ang mga ganap na tagapagmana
ng lahat ng mga bungang ito at marapat lamang na sila ay ating parangalan na ang
kanilang buhay at mga gawa ay hindi mailagay sa kahihiyan at kawalang kabuluhan.
Pangatlo, napatunayan na ang buhay, gawa at mga akda ni Jose Rizal particular na
ang kanyang mga nobelang Noli Me Tangere at El Filibusterismo, ay parehong
matatag at nakapagpapaalab na bukal ng pagkamakabayan kung saan ang kaisipan
ng mga kabataan lao na sa yugto ng kanilang pagsibol at pagkatuto sa paaralan na
dapat hustong mapunan. Pang-apat, napatunayan na ang lahat ng mga paaralan sa
ilalim at sakop ng ating estado ay hinihikayat na makiisa sa paghubog ng katauhang
moral, disiplina sa sarili, konsensyang panlungsod (komunidad) at magtuturong
tungkulin ng isang mamamayan. Ang pangangasiwa ay isang importanteng
sangkap ng pamumuno. Ito ay lubhang mahalaga dahil isa itong paraan upang
mabantayan ang isang particular na proseso. Ang proseso ng pangangasiwa ang
siyang nagpapatakbo at nagpapanatili ng malusog na operasyon ng mga institution
alinsunod sa mga mithiin at layunin kung kaya sa ganitong paraan ang hangarin at
layunin ng RA 1425 mas kilala bilang The Rizal Law ay nabibigyang katiyakan na
naipapatupad at naisagawa sa pinakamataas na antas.
Pagsasanay II Sagutin ang mga susunod na tanong a) Ano ang kahalagaan ng pag-
aaral sa buhay at isinulat ni Rizal?
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________ b) Paano
naapektuhan ang buhay ng mga mag-aaral ng asignaturang Rizal?
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________ c)
Ano ang kahalagaan at gampanin ng asignaturang Rizal sa pagkakaroon ng

kalayaan at demokrasya sa bansa?
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________ d)
Anong mungkahi ang maibibigay mo sa pamahalaan kaugnay ng pagkilala at

pagpahalaga kay Rizal upang patuloy na maalala ng bawat Pilipino?
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
PAGPILI NG PAMBANSANG BAYANI SA PANAHON NG MGA AMERIKANO Talaan ng

mga Resultang Nais Makamit: Sa pagtatapos ng aralin, inaasahang makakamit ang
mga sumusunod: a. Naipaliliwanag at mapalitaw ang mga merito ng mga
pinagpiliang bayani. b. Naisaisa ang mga pamantayan sa pagpili ng pambansang
bayani ng Pilipinas. c. Natatalakay kung bakit si Rizal ang naging pambansang
bayani ng Pilipinas. Paunang Pagsusulit Pagbabalik-aral. Piliin sa kahon ang
hinihingi ng mga sumusunod na pahayag. Isulat sa patlang ang kasagutan. Emilio
Jacinto Marcelo H. del Pilar
Dr. Jose Rizal
Antonio Luna Graciano Lopez-Jaena
______________1. Siya ang may sagisag-panulat na “Taga-ilog”.
______________2. Siya ang may sagisag-panulat na “Dolores Manapat”. ______________3.

Siya ang may sagisag-panulat na “Diego Laura”. ______________4. Siya ang may
sagisag-panulat na “Dimas-ilaw”. ______________5. Siya ang may sagisag-panulat na
“Dimas-alang”.
Ang lupon na pumili sa pambansang bayani Naganap ang pagpili kay Dr. Jose Rizal
bilang bayaning pambansa noong panahon ng Amerikano sa Pilipinas sa ilalim ng
pamamahala ng Gobernador Sibil na si William Howard Taft. Ang mga sumusunod
ang nagsagawa ng diskusyon upang pag-usapan ang mga merito ng mga
pagpipiliang bayani: William Howard Taft (Setyembre 15, 1857 – Marso 8, 1930) – Siya
ang 27 pangulo ng Estados Unidos ng Amerika (1909-1913). Ito ang naging tulay niya
upang maging pangulo ng Estados Unidos at naging Gobernador Sibil ng Pilipinas
noong 1901 hanggang 1904. Siya ang nanguna sa pagpili kay Dr. Jose Rizal upang
maging pambansang bayani ng Pilipinas. William Morgan Shuster (1877-1960) – Siya
ay naging custom collector ng Estados Unidos para sa Cuba noong 1899, at noong
Spanish – American War. Siya ay mas nakilala sa kasaysayan ng mundo bilang
pinakamahusay na treasurer – general ng bansang Persia (Iran) noong 1911. Bernard
Moses (1846 – 1930) – Commissioner ng Bureau of Education at nang huli’y naging
kalihim ng Public Instruction. Nakilala siya sa kasaysayan ng mundo bilang pioneer
of the Latin-American scholarship. Dean Conant Worcester (Oktubre 1, 1866 – 1924) –
Kilalang pulitiko at zoologist. Siya noo’y kasapi ng United States Philippine
Commission at Commissioner ng Interior Government ng Bansa. Henry Clay Ide –
Siya ay Commissioner ng Finance and Justice ng Philippine Commission. Trinidad
Hermenigildo – Pardo de Tavera (1857-1925) – Kilalang makaAmerikanong creole
(mga Pilipinong may dugo o pamilyang Kastila na ipinanganak sa bansa) nang
Lubao, Pampanga. Isa siya sa tatlong napiling kumakatawan sa bansa sa Second
Philippine Commission bilang isang resident commissioner. Gregorio Soriano –
Araneta (1869 – 1930) – Siya ay isa sa mga Pilipinong pinili ng gobernador-heneral
Elwell Otis bilang kinatawan ng tribunal na siyang ipinapalit sa Real Audencia
(katumbas na Korte Suprema) kasama sina Cayetano Arellano, Florentino Torres,
Manuel Araullo, Julio Llorente, at Dionisio Chanco. Jose Luzuriaga – Isa sa tatlong
unang Pilipinong napiling kumakatawan sa bansa sa Second Philippine Commission
bilang resident commissioner (ang isa pa ay si Benito Legarda na di napiling maging
bahagi ng lupon ng pagpili.) Cayetano Arellano (Marso 2, 1847 – Disyembre 23, 1920)
Siya ang unang punong mahistrado ng Korte Suprema ng Pilipinas.
Ang pamantayan sa pagpili ng pambansang bayani
Isinaayos ni Prof. Henry Otley Beyer, propesor ng Antropolohiya at katulong sa

tekniko ng lupon mula sa Unibersidad ng Pilipinas, ang naging pamantayan ng
pagpili ng komisyon, at ito ay ang mga sumusunod: 1) Isang Pilipino 2) Namayapa na
3) May matayog na pagmamahal sa bayan (nagpapakita ng nasyonalismo) 4) May
Mahinahong Damdamin (Calm disposition)
Ang mga pinagpilian na bayani ng lahi Sa mga pinagpilian naman ng mga dakilang
Pilipino na maging pambansang bayani, sila ay sina Marcelo H.del Pilar, Antonio
Luna, Graciano Lopez-Jaena, Emilio Jacinto, at Jose Rizal Marcelo H. Del Pilar ng
Bulakan, Bulacan Isang propagandista, hindi napili sapagkat nangibabaw ang
pagiging pinuno nang magkaroon ng alitan sa pagitan ni Rizal sa La Solidaridad.
Antonio Luna ng Binondo, Maynila, isang parmasyutiko at heneral, hindi din napili
dahil siya ay sinasabing bugnutin, may napatay umanong isang sundalo, sa pamilya
at sa mga kapwa Pilipino. Higit sa lahat, namatay siya dahil sa kapwa Pilipino (hindi
kanais-nais o kadaki-dakila ang kamatayan). Graciano Lopez-Jaena ng Jaro, Iloilo, isa
ding reformista at propagandista, hindi din napili sa kadahilanang namatay sa
depresyon (hindi angkop sa pamantayan o kadaki-dakila ang naging kamatayan).
Emilio Jacinto ng Trozo, Maynila, isang manunulat at katipunero, isa siyang utak ng
Katipunan na sumuporta sa rebolusyon. (walang mahinahong damdamin) Jose Rizal
ng Calamba Laguna isang reformista at propagandista, isang Pilipinong ginising ang
kaisipan at kamalayan ng bansa sa totoong kalagayan nito. Huwaran ng kapayapaan.
Prominenteng taong may malaking ambag sa bansa. Katapangan sa pagharap sa
panganib , tanyag at ikinararangal ang kamatayan. Ayon sa tala, maraming pumili
kay Marcelo H. del Pilar ngunit ito ay kanilang binago ayon kay Dr. H. Otley Beyer, sa
kadahilanang higit na naging madula ang buhay at kamatayan ni Rizal, lalung lalo
na ang pagiging martir niya sa Bagumbayan. Tunay ngang pinili ng Komisyong Taft
si Rizal mula sa ibang dakilang Pilipino bilang pangunahing bayani ng kanyang mga
kababayan, ngunit masasabi rin natin na ang kanilang ginawa ay pagpapatibay
lamang ng katotohanan na si Jose Rizal ay ipinagbunyi na ng kanyang mga
kababayan na bilang pinakadakilang tao ng lahing Malayo at martir ng bayan niyang
sinilangan. Noong barilin si Jose Rizal sa Bagumbayan noong Disyembre 30, 1896,
maraming tao ang nagluksa at humanga sa kanyang kadakilaan at katapangan.
Noong hindi pa natutuklasan ng mga Kastila ang Katipunan, ginawa na ni Andres
Bonifacio ang pagsugo kay Pio Valenzuela upang mabatid ang panig ni Rizal hinggil
sa pinaplanong paghihimagsik. Pinapatunayan lamang ng pangyayaring ito ang
pagtitiwala at paggalang sa katalinuhan ni Rizal. Sina Heneral Emilio Aguinlado at
iba pang mga pinuno ng himagsikan na ipinatapon sa Hongkong ay Nagbigay ng
pang-alaalang palatuntunan noong Disyembre 29, 1897 upang dakilain ang mga
nagawa ni Rizal sa okasyon ng unang anibersaryo ng pagbaril sa
bayani. Ang pahayagan La Independecia, na pinamatnugutan ni Antonio Luna at

ang El Heraldo de la Revolucion, sa ilalim ng pamahalaan ni Pangulong Aguinaldo ay
naglabas ng dagdag na sipi bilang paggunita sa kamatayan ni Jose Rizal. Noong
Disyembre 20, 1898, nagpalabas si Pangulong Aguinaldo ng opisyal na proklamasyon
na nagtatalaga sa Disyembre 30, ng taong iyon bilang Araw ni Rizal. Batay rin sa
proklamasyon, iniuutos ang pagtataas ng bandilang Pilipino sa kalagitnaan ng palo
mula tanghali ng Disyembre 29 hanggang tanghali ng Disyembre 30, at ang
pagsasara ng lahat ng mga opisina ng pamahalaan sa buong araw ng Disyembre 30.
Marami namang taong sumang-ayon kay Professor Ferdinand Blumentritt na
nagsabi noong 1897: Si Rizal ay hindi lamang “Ang pinakabantog na tao sa kanyang
mga kababayan kundi ang pinakadakilang tao na nalikha ng lahing Malayo”. Ang
kanyang alaala ay hindi maglalaho sa kanyang tinubuang lupa at matututuhan pa
ng susunod na mga henerasyonng mga Kastila ang pagbigkas sa kanyang pangalan
na may paggalang at pagpipitagan. Mula sa sanaysay na sinulat ni Esteban A. de
Ocampo, Sino ang pumili kay Rizal Bilang Pambansang Bayani natin at bakit?
Binanggit niya: “Bakit si Rizal ang naging pambansang bayani? Siya ang ating
pinakadakilang bayani sapagkat, bilang nangingibabaw na tao sa Kampanyang
Propaganda, gumanap siya ng “kahanga-hangang bahagi” sa kilusang iyon na
humigit kumulang ay papipiliin tayo ng isang katha ng isang Pilipinong manunulat
sa panhaong ito, na higit sa ibang mga sinulat ay nakatulong nang malaki sa
pagbubuo ng nasyonalidad ng mga Pilipino, hindi tayo mag-aatubili sa pagpili sa
Noli Me Tangere (Berlin, 1887) ni Rizal. Totoo na ipinalathala ni Pedro Paterno ang
kanyang nobelang Ninay sa Madrid noong 1885; ni Marcelo H. del Pilar, ang kanyang
Discursos y Articulos Varios Impresiones sa madrid noong 1893, ngunit wala sa mga
aklat na ito ang nakapaglikha ng papuri o pagpuna mula sa mga kaibigan o mga
kaaway na tulad ng Noli Me Tangere ni dr Jose Rizal.” Pagsasanay III Pagsusuri:
Bilugan ang titik ng pinakawastong sagot. 1) Sino ang gobernador-heneral na pumili
kay Gregorio Soriano-Araneta
bilang kinatawan ng tribunal na siyang ipinapalit sa Real Audencia? a Gob-Hen

Wesley Merritt
b Gob-Hen Elwell Otis
c Gob-Hen Henry Clay Ide
2) Sino ang unang Punong Mahistrado ng KorteSuprema ng Pilipinas?
a Benito Legarda b Manuel Araullo c Cayetano Arellano 3) Sino ang nanguna sa

pagpili kay Dr. Jose Rizal upang maging pambansang bayani ng Pilipinas? a William
Morgan Shuster b William Howard Taft c Leonard Wood 4) Sino ang nakilala sa
kasaysayan ng mundo bilang pioneer of the LatinAmerican scholarship? a Ferdinand
Blumentritt b Dean Worcester c Bernard Moses 5) Sino ang maka-Amerikanong
creole na isa sa tatlong napiling resident commissioner ng Second Philippine
Commission?
a Trinidad Pardo de Tavera
b Florentino Torres
c Julio Lorente
Pagsasanay IV Sagutin ng buong husay ang bawat tanong. a)
Kung ikaw ay kasapi sa lupon ng pipili sa pambansang bayani, sino ang iyong
pipiliing pambansang bayani? At bakit?
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________ b)
Sa iyong palagay, ano ang pinakamahalagang katangian ng ating pambansang

bayani na dapat tularan at taglayin ng bawat kabataang Pilipino?
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
ANG KABULUHAN NG KABAYANIHAN NI RIZAL SA KASALUKUYANG PANAHON

Talaan ng mga Resultang Nais Makamit: Sa pagtatapos ng aralin, inaasahang
magagawa ang mga sumusunod: a. Natatalakay ang kahulugan ng salitang Bayani
at ang kabayanihan ni Jose Rizal. b. Naisasa puso at mapapalawak ang kaalaman sa
mga naimbag ni Rizal at iba pang bayani ng ating bansa. c. Naipapaliwanang ang
kahalagaan ng buhay at mga nagawa ni Jose Rizal sa kasalukuyang panahon.
Paunang Pagsusulit: Punan ang bawat oblong ng mga salitang maiuugnay sa

salitang “bayani.”
BAYANI
Ang Kabayanihan ni Dr Jose Rizal Natatangi at isang pulang araw sa kasaysayan ng

iniibig natin Pilipinas ang ika-30 ng Disyembre sapagkat ginigunita ang
kabayanihan at pagiging martir ng ating pambansang bayaning si Dr Jose Rizal.
Madalas nating naririnig ang salitang “bayani” kahit saan tayo magpunta. Naririnig
natin ito sa radyo, napapanood sa mga pelikula at nababasa sa mga libro, pahayagan
at internet. Tinatawag na “bayani” ang mga pangkaraniwan tao na gumagawa ng
isang bagay na taliwas sa inaasahan ng marami na gagawin niya, o ng isang bagay
na napakahirap gawin, o bagay na magdudulot ng malaking sakripisyo at hirap.
Ngunit ano ba talaga ang totoong kahulugan ng salitang “bayani”? Binigyang
kahulugan ni Dr. Zeus Salazar, isang historyador at pangunahing tagapagpalaganap
ng Pantayong Pananaw sa bansa, ang “bayani” bilang “isang nagkukusang
makipagtulungan nang walang anumang bayad sa mga gawaing pangkomunidad.”
Kaugnay ng pagpapakahulugang ito ang salitang Bisayang “bagani”, na
nangangahulugang “mandirigma”, at “wani” o malasakit at pagtulong. Sa kabilang
banda, kung titingnan sa mga diksyunaryo ang pagpapakahulugan sa salitang
“hero”, kadalasang tumutukoy ito sa isang magiting, matalino at malakas na lalaki,
maaaring sa totoong buhay o binigyang-buhay sa mga kwento at epiko. Si Melchora
Aquino, o Tandang Sora, ay hindi ininda ang kanyang edad makatulong lamang sa
mga sugatan at nagugutom na mga Katipunero sa panahon ng Himagsikan. Sa
pagsiklab ng Himagsikan noong 1896, maraming mga Katipunero at mga
karaniwang tao na nakilahok sa rebolusyon ang maituturing na mga bayani. Sa
kagustuhan nilang makamit ang inaasam na
kalayaan ng bansa, nakipaglaban sila sa mga Espanyol, kahit walang kasiguruhan

ang kanilang tagumpay. Ang mga Katipunerong ito ay mga bayaning nagbuwis ng
kanilang buhay para sa kalayaan. Bagama’t nakamtan ng bansa ang kalayaan nito
mula sa mga Espanyol, ang mga Amerikanong tumulong upang makalaya ang mga
Pilipino ay siya ring sumunod na sumakop dito. Ang mga bayaning katulad ni
Macario Sakay, na patuloy na tinutulan ang pananakop ng mga Amerikano, ay
nagsilbing inspirasyon sa ilang mga Pilipinong pilit itinatakwil ang mga bagong
mananakop. Sa panahon ng Commonwealth, binigyan ng karapatan ng mga
Amerikano ang mga Pilipino na pamunuan ang kanilang sariling bansa. Hindi man
ito naging madali, lalo na’t nasangkot ang Pilipinas sa Ikalawang Digmaang
Pandaigdig, ipinakita ng mga pangulong tulad nina Manuel Quezon, Sergio Osmeña
at ManueSi Melchora Aquino, o Tandang Sora, ay hindi ininda ang kanyang edad
makatulong lamang sa mga sugatan at nagugutom na mga Katipunero sa panahon
ng Himagsikan
Si Dr Jose Rizal sa Panahon Ngayon “Ang hindi marunong lumingon pinanggalingan

ay hindi makarating sa paroroonan.” Hindi makakamit ang tagumpay nang walang
kasamang gabay at tulong mula sa pamilya, mga kaibigan at mga mahal sa buhay
lalo na sa ating Maykapal. Ang kalayaang mayroon ang ating bansa ay hindi
makakamit kung hindi lumaban ang ating mga bayani. Ngunit sa panahon ngayon,
tayo ba ay mula at nagmamalasakit pa sa ating mga bayani o kahit man lang sa
ating pambansang bayani? “Kung nabubuhay si Dr. Rizal ngayon, unang-una siya sa
mga magkokomento ukol sa mga isyu sa ating lipunan. Bago niya gawin ‘yon
nakapagsaliksik na siya at inalam na niya ang kabuuan ng mga isyung ito, kagaya ng
ginawa niya noong ika-labinsiyam na siglo,” ani Eloisa de Castro, propesor mula sa
Unibersidad, sa isang panayam sa Varsitarian. Iginiit ni de Castro na makatutulong
ang makabuluhang kamalayan sa pagtugon sa bawat isyu, lalo na sa pagkilates ng
tama at mali. “Kung wala kang malalim na kaalaman o pagkakaintindi ng konteksto,
wala ka ring karapatan na magbigay ng opinyon, kasi nagdaragdag ka lang ng mas
maraming kalituhan at hindi lang kalituhan kung hindi, you are a purveyor of fake
news,” giit ni de Castro. Ayon pa sa kaniya, nakapaloob din sa critical engagement
ang malalim na kaalaman sa kasaysayan ng bansa. “Kung mababaw ang
pagkakakilanlan mo sa iyong sarili, mababaw ang kaalaman mo sa kasaysayan.
Pinag-iiwanan tayo ng kasaysayan dahilan sa hindi natin siya pinapansin,” Wika ni de
Castro, kung nabubuhay si Rizal ngayon, siguradong may opinyon siya mga
napapanahong isyu sa bansa tulad ng extrajudicial killings, isyu sa South China Sea,
estado ng politika at sa mga taong ginagawang biro ang kasaysayan. Pinuna rin ni
De Castro ang mga taong ginagamit si Rizal sa mga uri ng pagbibiro sa social media.
“Ang ginagawa nila ay paglapastangan even if it is in modern day context.
Kalapastangan pa rin ‘yon para sa akin. Ang taong ginagamit nila ay isang tao na
excellent at napakagandang halimbawa bilang isang tao at Filipino,” Nagampanan
ni Rizal ang kaniyang mga tungkulin para sa bayan noon na dapat mabigyang ng
pansin ng sambayanang Filipino. Hindi mo masasabing nagpabaya si Dr. Jose Rizal
sa responsibilidad niya bilang isang Filipino noong ika-labinsiyam na siglo. Sa
katunayan, ano ba ang irereklamo mo sa buhay niya, ibinigay niya ang kaisa-isa
niyang buhay para sa sambayanang Filipino.
Pagsasanay V Sagutin ng buong husay ang bawat tanong. a) Ano ang iyong
pananaw sa mga katagang, “patay na ang tao bago ito parangalan”?
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
b) Bilang kabataang Pilipino, ano ang maihahandog gamit ang sariling

pamamaraan,
upang maging dangal ka ng bansa?

____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
HULING PAGSUSULIT I.
Modipikadong Tama o Mali. Isulat ang titik T kung tama ang pahayag. Kung mali
ang pahayag, bilugan ang maling bahagi nito at isulat ang wastong sagot sa
patlang.
______________ 1.
______________ 2.
______________ 3.
______________ 4.
______________ 5.
II.
Ang Batas Rizal ay magsisilbing haligi na siyang magbibigay kasiguruhan sa mga
Pilipino at sa mga susunod na henerasyon na pangangalagaan ang pinagsikapang
kalayaan at dalisay na diwa ng nasyonalismong inialay ng ating mga bayani. Ang
pahayagang La Solidaridad, na pinamatnugutan ni Antonio Luna, at ang El Heraldo
de la Revolucion sa ilalim ng pamahalaan ni Pangulong Aguinaldo ay naglabas ng
dagdag na sipi bilang paggunita sa kamatayan ni Jose Rizal. Ayon sa tala, maraming
pumili kay Marcelo H. del Pilar ngunit ito ay kanilang binago ayon kay Dr. H. Otley
Beyer, sa kadahilanang higit na naging madula ang buhay at kamatayan ni Rizal,
lalung lalo na ang pagiging martir niya sa Bagumbayan. Ang Commission on Higher
Education ay siyang magtatakda ng kasapatan ng bilang ng mga aklat ni Rizal,
depende sa bilang ng mag-aaral ng paaralan, kolehiyo at unibersidad.
Ipinagbabawal ng Kautusan Blg. 247 s. 1994 ang sabong, karera ng kabayo at Jai alai
sa ika-30 araw ng Disyembre kada taon at bumuo ng lupon para manguna sa
tamang pagdiriwang ng araw ni Rizal sa bawat bayan at lungsod sa tamang
kadahilanan.
Hanapin at bilugan ang sagot sa kahon. Isulat ito sa patlang. Ang mga salita ay
maaaring pababa, pahalang, o palihis.
1. 2. 3. 4. 5.
L
A
E
N
Z
N
C
S
L
A
E
C
E
R
Ito ang sakit na ikinamatay ni Graciano Lopez-Jaena.

____________________________________________________ Siya ay nagsilbing
Commissioner ng Finance and Justice ng Philippine Commission. Siya ay kasapi ng
lupon na pipili sa pambansang bayani.
____________________________________________________ Siya ang isa pang senador na
naghain ng Panukalang Batas 438.
____________________________________________________ Siya ang isinugo ni Andres
Bonifacio upang mabatid ang panig ni Rizal hinggil sa pinaplanong paghihimagsik.
____________________________________________________ Siya ay isang senador na may
kapatid ng arsobispo. Isa siya sa mga tumutol sa Panukalang Batas 438.
____________________________________________________
I. Isa-isahin ang mga hinihinging sagot sa ibaba. A. Pamantayan sa pagpili ng

pambansang bayani:
1. 2. 3. 4. B.
Dalawang nobela ni Dr. Jose Rizal: 5. 6.
C.
Mga Bayani ng Lahi na pinagpilian na hiranging pambansang bayani: 7. 8. 9.
10.
Minumungkahing Basahin: Iniego, Florentino A. Jr. Ang “Ikalawang Paglilitis” kay

Jose Rizal: Ang Pagpapasa ng Batas Republika 1425. Unpublished manuscript.
Ocampo, Ambeth R. 2008. Rizal Without the Overcoat. Anvil Publishing Inc. Pasig
City, Philippines.
Mga Sanggunian: Danganan, Regina G.(2017) Jose Rizal: Ang Pilipino Para sa mga
Pilipino. Unang Edisyon . Iniego, Florentino A. Jr. Ang “Ikalawang Paglilitis” kay Jose
Rizal: Ang Pagpapasa ng Batas Republika 1425. Unpublished manuscript. Nazareno
Isagani , et al.(2019) Aklat-Manual Tungkol sa Buhay at Mga Ginawa ni Rizal. Ortega,
Daniel S. Discourse of Rizal Course San Andres, Teody C., et al. (2019) Jose Rizal
Bayaning Lahi. Binagong Edisyon.
https://angtagapagmulat.wordpress.com/2013/06/19/ang-batas-rizal-ra-1425/
https://www.gmanetwork.com/news/news/ulatfilipino/341496/paalala-ng-palasyo-
walangsabong-karera-ng-kabayo-jai-alai-sa-rizal-day/story/
https://www.scribd.com/doc/76408835/RA-1425-memo-247
https://www.scribd.com/doc/242729431/Pagpili-at-Paghahayag-Ng-Pambansang-
Bayani https://rizaluste.wordpress.com/rc-1-5-2/rc-1-5/
https://bayaningfilipino.blogspot.com/2017/09/talambuhay-ng-mga-bayaning-
pilipino.html
BULACAN STATE UNIVERSITY
MODULE II ANG PILIPINAS SA IKA-19 DANTAON SA KONTEKSTO NI RIZAL
ANG PILIPINAS SA IKA - 19 NA DANTON SA KONTEKSTO NI RIZAL Pambungad na

Salita Upang mas higit nating maunawaan ang buhay ni Dr. Rizal kailangan nating
balikan ang mga nakaraang kasaysayan ng ating bansa.Ito ay ang ika-19 na dantaon.
Matutunghayan sa aralin na ito ang naging kalagayan ng Pilipinas sa kamay ng mga
dayuhang mananakop noong pagkasilang ni Dr. Rizal. Matatalakay din ang
patakarang kolonyal na ipinatupad at kung paano isinulong ng mga kastila ang
kanilang mga layunin sa Pilipinas. Sa panahon ng pananakop maraming pagbabago
ang naganap sa ekonomiya, edukasyon , kabuhayan at pulitika ng bansa na
nakapagpabago sa pamumuhay ng mga Pilipino. Ang mga suliraning kinaharap ng
bayan tulad ng maling pamamalakad at sobrang pagmamalabis sa mga
mamamayan ang dahilan ng pagkilos ng mga Pilipinong maykaya at nakapag –aral
sa pagbuo ng kilusang Propaganda na naging daan upang umusbong ang
damdaming nasyonalimo sa mga Pilipino. Mga Paksa Sistemang Pang ekonomiya
Sistemang Panlipunan Sitemang Pampolitika Pagsibol ng Diwang Nasyonalismo
Ang Pagkilos ng mga illustrados at ang Kilusang Propaganda
Sa pagtatapos ng aralin, inaasahang magagawa mo ang mga sumusunod:
Natutunton ang mga pagbabagong naganap sa Pilipinas sa ekonomiya, Panlipunan

at pampolitika noong 19 dantaton Nauunawaan si Jose Rizal sa konteksto ng
kaniyang panahon Naipapaliwanag ang paraan ng pakikitungo at pagtutol ng mga
Pilipino sa mga mananakop na Kastila Nasusuri ang epekto ng patakarang kolonyal
sa pagsibol ng Diwang Nasyonalismo Nailalarawan ang pagkilos ng mga illustrados
at ang kilusang Propaganda batay sa nagawa at kinahinatnan. Napaghahambing
ang buhay ng mga Pilipino bago dumating ang mga kastila at nang sinakop ng
kastila ang bansa.
Takdang oras Anim na oras (6 Hours) Subukin Magtala ng mga patakarang

ipinatupad ng mga kastila na nakapagpabago sa buhay ng mga Pilipino. Ano ang
mga naging bisa nito sa kaunlaran ng bayan. Ano ang kalakalang Maynila-Acapulco?
Ilarawan ang edukasyon sa ilalim ng pamamahala ng mga kastila. Ano ang pang
unawa mo sa salitang Nasyonalismo? Isa isahin ang mga salik sa pag usbong ng
damdaming nasyonalismo ng mga Pilipino.
Si Jose Rizal ay naisilang noong ika-19 dantaon, isang panahon sa kasaysayan ng

Pilipinas na nakasaksi ng malawakang pagbabagong pang-ekonomiya, panlipunan
at pampolitika.
May mga pandaigdigang kaganapan at pangyayari na hindi man direktang

humubog kay Rizal, ngunit masasabi nating naging daan para maging posible ang
pagsibol ng isang pagbabago sa buhay ng mga Pilipino at pagbuo sa pagkatao ni
Rizal bilang isang dakilang tao.
Sa pagtatappos ng Aralin, inaasahang malinang ang mga sumusunod na kasanayan.

Nailalarawan ang sistemang Pang ekonomiya na ipinatupad ng mga kastila. Naisa-
isa ang mga pagbabago sa buhay ng mga Pilipino dulot ng pagbubukas ng Pilipinas
sa kalakalang Pandaigdig. Nasusuri ang naging bisa ng mga monopluo sa buhay ng
mga Pilipino.
A. Ekonomiya Ang Rebolusyong Industriyal na nagsimula sa Hilagang Europa ay

nagdala ng malaking pagbabagong sosyo-ekonomiko sa buong mundo. Ito ang
nagbunsod sa mga Kastila na buksan ang Pilipinas sa kalakalang pandaigdig.
Naging resulta nito ang paglago ng ekonomiya dahil sa pagdagsa ng mga
dayuhang negosyante sa ating bansa. Kalakalang Galyon .Ang monopolyong
kalakalang ipinatupad ng pamahalaang Espanyol sa Maynila at sa Acapulco ay
tinawag na Kálakaláng Galeón. Noong 1565, si Andres de Urdaneta ay naglayag mula
Cebu papuntang Acapulco at dito niya natuklasan ang ruta mula sa Karagatang
Pasipiko papuntang Mexico. Ipinangalan ang kalakalang ito sa malalaking barkong
Galeón na karamihan ay ipinagagawa ng pamahalaang Espanyol sa lalawigan ng
Cavite at sa iba pang bahagi ng Filipinas sa pamamagitan ng sapilitang
pagtatrabaho ng libolibong katutubong Filipino. Noong 1565 sinimulan ang
Kalakalang Galyon sa Maynila pagkatapos matuklasan ni Andrés de Urdaneta,
fraileng Agustino, ang tornaviaje o daanang pabalik mula sa Filipinas patungong
Mexico. Nagtagal ang daanan hanggang 1815 noong nagsimula ang Pangkalayaang
Digmaan ng Mexico. Nailuluwas ng Galyon sa Maynila ang mga mamahaling bagay
tulad ng mga kasangkapan, porselana bulak at pilak .Nagbigay-daan din ang
daanan sa pagbabago at pagbabahagi ng kultura na nakahubog sa pagkakakilanlan
ng dalawang bansa. Kanal Suez. Ito ay isang artipisyal o likha ng tao na daanan ng
mga barko at iba’t iba pang uri ng sasakyang pangdagat. Makikita ito sa bansang
Ehipto na nagkokonekta ng Pulang Dagat (Red Sea) at Dagat Mediterano
(Mediterranean Sea).
Binuksan ang kanal na ito upang maging daluyan ng pandaigdigang kalakalan at

komersiyo, na maaaring gamitin nino man kahit sa panahon ng giyera o
kapayapaan. Naging parte ang kanal na ito sa mga hidwaan sa Gitnang Silangan
tulad ng digmaang Arab-Israeli. Pagbubukas ng Pilipinas sa kalakalang Pandaigdig
Ang pagbubukas nito noong 1869 ay lalo pang nagpabilis sa pagpasok sa bansa ng
mga kaisipang liberal tulad ng kalayaan, pagkakapantay-pantay, kapayapaan, at
nagpamulat sa maraming Pilipino sa kanilang karapatan. Napadali ang paglabas-
masok ng mga mangangalakal at ang sistema ng komunikasyon sa Pilipinas.
Nagresulta rin ito ng madaling pagpasok ng mga babasahing aklat na nagsusulong
sa kaisipang liberal at rebolusyonaryo. Bagamat ipinagbabawal ang pagbabasa nito,
nagsimula namang mamulat ang ilan sa mga Pilipino sa mga kaisipang liberal na
matagal nang lumalaganap sa Europa at sa iba pang bansa sa dakong kanluranin.
Nagbukas ang Pilipinas sa Kalakalang Pandaigdig. Noong mga huling bahagi ng
ikalabinsiyam na siglo ay binuksan ng mga Espanyol ang Maynila sa pandaigdigang
kalakalan na nakapagdulot ng maraming pagbabago sa buhay ng mga Pilipino
tulad ng mga sumusunod: Nakilala ang Pilipinas bilang top exporter ng ilang
produkto tulad ng abaka, tabako, at tubo. Napabilis ang transportasyon para sa
maayos na pagdadala ng mga produkto sa mga iba’t ibang lugar ng bansa. Dumami
ang mga bangkong nagpapautang sa mga negosyanteng Pilipino sa Maynila.
Napabilis ang paglalakbay at palitan ng produkto sa ibang bansa . Nakatulong sa
pag angat ng pamumuhay ng mga Pilipino. Sa ganitong sitwasyon maraming mga
Pilipino ang yumaman dahil sa pagtatanim at pakikipagkalakalan. Sila ang bumuo
ng gitnang uri sa lipunan na umusbong noong huling bahagi ng ika-19 na siglo. Ang
mga nabibilang sa gitnang uri ay ang mga nakapag aral sa Europa at tinawag na
Ilustrado o “Naliwanagan”. Sa Hanay nila nagmula sina Jose Rizal, Marcelo H. Del Pilar
at iba pang mga Pilipino na nagsulong ng reporma o pagbabago. Paglakas ng
Kalakalang Pagluluwas ng mga Ani at Monopolyo. Sa pakikipagkalakan sa ibang
bansa, kinokontrol ng mga Espanyol ang kalakalan. Pinamahalaan nila ang
pagbebenta ng mga produktong nabili sa Europa tulad ng tabako. Sa ilalim ng
pamamahala ng mga Espanyol kumita sila ng malaki sa Kalakalang Galyon.
Monopolyo- ay isang klase ng sistemang pangangalakal kung saan tanging nag-

iisang korporasyon ang nagtitinda ng isang produkto. Sa pagsapit ng ika-19 dantaon
nanaig ang monopolyo sa kalakalang Galyon bagaman pinakinabangan ng mga
kastilang may karapatanng mangalakal sa galyon, ay hindi nakabuti sa Pilipinas.
Una, nasalanta ang kabuhayan ng mga Pilipino dahil sa pagiging pabaya ng mga
pinunong kastila na walang inatupag kundi ang pagpapayaman sa galyon.
Pangalawa, tanging mga kastila lamang ang nakinabang at kumita sa kalakalang
galyon. Ikatlo, napabayaan ang pangangalaga sa mga lalawigan, kaya nang maputol
ang kalakalan nagkaroon ng panahon ang mga kastila na asikasuhin ang kani-
kaniyang lalawigan. Gawain I Isulat sa patlang ang tamang sagot sa bawat bilang.
________ Isang monopoly sa kalakalan na ipinatupad ng pamahalaang Espanya sa __
Maynila at Acapulco. ________ Ang tawag sa tulong pinansiyal ng Kastila sa Pilipinas
na dala-dala ng galyon. __ ________ Ang daanan na nagkokonekta sa Pulang Dagat at
Dagat Mediterano na likhang__ artipisyal na dinadaanan ng mga barko. ________ Ang
tawag sa mga Pilipinong nabibilang sa gitnang uri at nakapag-aral sa __ Europa.
________ Isang klase ng sistemang pangangalakal kung saan tanging nag-iisang __
korporasyon ang nagtitinda ng isang produkto. B. Panlipunan Tatalakayin sa araling
ito kung paano kinontrol ng mga prayle and edukasyon at ang pagdami ng mga
mestisong tsino at Inquilino sa Pilipinas.
Sa pagtatapos ng Aralin, inaasahang malinang ang mga sumusunod na kasanayan

Naipapaliwanag ang sistema ng edukasyon sa panahon ng mga kastila. Nasusuri
ang mga dahilan ng pagdami ng mestisong Tsino at inquilino sa Pilipinas.
Edukasyon kontrolado ng mga Prayle. Sa kasaysayan ng mga Pilipino bago pa

dumating ang mga kastila ay may sariling kabihasnan na. Nang sakupin ng Espanya
ang Pilipinas nakarating ang mga misyonerong prayle at pinalawig ang
kristiyanismo kasabay na pinakialaman ang edukasyon, sinunog ng mga
misyonerong prayle ang mga tala na nakasulat sa mga dahon, banakal at punong
kahoy sa paniwalang ang mga ito ay likha ng masasamang espiritu. Bilang
bansang mananakop ay naging patakaran ng Espanya ang magturo sa mga

nasasakupang mamamayan ng doktrina Kristiyana at magtatag ng mga paaralang
magtuturo nito. Hindi nilayon ng mga kastila na magturo ng naaayon sa mundong
ito. Relihiyon ang namamayani sa kanilang isipan sapagkat nais nilang maging
mabuting mamamayan sa kabilang buhay. Ayon kay Rafael Palma, naging Pangulo
ng Universidad ng Pilipinas, sa aklat ni Teodoro Agoncillo, “Ang mga layun at pakay
ng buong paraan ng edukasyon ay maliwanag na itanim at ipilit sa isip ang
kabutihan sa pamamagitan ng disiplinang panrelihiyon, at isalin ang karunungan at
bagay bagay na nahihingil sa mundo at kalikasan, na ipinalalagay nilang lumilipas at
dipalagian, sa mga bagay na nauukol sa buhay na walang hanggan at sa kahanga
hangang bagay ng kabilang daigdig”. Ang mga unang paaralan ay mga paaralang
parokya o pinamamahalaan ng kura.Tinuruan ang mga bata ng relihiyon, kastila,
pagsulat, pagbasa, pagbilang, musika at paghahanap buhay. Nagtatag din sila ng
mga paaralang sekundarya upang maihanda ang mga mag- aaral sa mataas na
paralan. Ang mga paring Heswita at Dominikano ang nagtatag ng mga kolehiyo.
Tulad ng kauna-unahang kolehiyo para sa mga babae, ang kolehiyo ng Santa
Potenciana na naitatag noong 1594. Naitatag din ang Paaralang Normal noong 1865
para sa babae’t lalake. Dahil sa pagdami ng mga estudyante nagtayo rin ang mga
prayle ng mga Paaralang –Bayan, sapilitan at walang bayad ang pagpasok sa mga
paaralang iyan. Tinuturuan ang mga batang lalaki ng Kasaysayan ng Espanya,
hiyograpiya, pagsasaka, aritmetika, doktrina kristiyana, pagsulat, pag awit at
magandang asal. Ang mga babae naman ay nagbuburda, panggagantsilyo at
pagluluto na siyang kapalit ng pagsasaka, hiyograpiya, at kasaysayan ng Espanya.
Bukod sa pagtatag ng mga kolehiyo nagtayo rin ang mga prayle ng unibersidad
upang makapagpatuloy sa pagkuha ng karera ang mga nagsipagtapos sa mga
kolehiyo. Ang kauna unahang unibersidad sa Pilipinas na naitatag ay ang
unibersidad ng San Ignacio na itinatag ng mga paring Heswita noong 1589 at ang
mga prayleng Dominikano naman ay itinatag ang Colegio de Nuestra Señora del
Santisimo Rosario noong 1611 nang lumaon ay naging Colegio de Santo Tomas sa
alala ng Dominikanong si Thomas Aquainas noong 1645.Dahil sa atas ni Pope
Innocent X naiangat ang antas ng Colegio at naging Universidad. Naging talamak na
ang kalupitan ng mga prayle dahil naging bukas lamang ang mga paaralan,
kolehiyo at unibersidad sa mga mestisong kastila at pinid ang pinto para sa mag
Pilipino. May kautusan ang Hari ng Espanya na ituro sa mga Pilipino ang wikang
kastila, ang nangyari’y hindi sinunod ng mga namamahala sa Pilipinas ang nasabing
mga kautusan sapagkat natatakot silang matututo ang mga Pilipino dahil ito ang
magiging dahilan ng kanilang paglaban sa mga mananakop. Nabuksan na lamang
ang mga paaralan, kolehiyo at unibersidad sa mga Pilipino noong ikalawang hati ng
19 dantaon. Sa likod ng pagiging madamot ng mga prayle sa mga Pilipino
sa edukasyon nagkaroon ang Pilipinas ng mga Jose Rizal, Graciano Lopez Jaena,
Marcelo H. Del Pilar, Cayetano Arellano, Apolinario Mabini at marami pang iba.
Mga Pilosopiya ni Rizal ukol sa Edukasyon Para kay Rizal, ang edukasyon ay isang
karapatan para sa lahat na walang sinusukat na estado sa lipunan para lang masabi
kung sino lamang ang may oportunidad para makapag-aral. Ang edukasyon ay
isang sandata para sa pag-usad ng nasyonalismo. Ang Edukasyon ang
makakapagpalaya sa tao. Makakapagpalaya sa hindi makataong dominasyon ng
bansa. Ang Edukasyon ay isang Tanglaw ng Lipunan. Ang paaralan ang saligan ng
lipunan at ang lipunan ang salamin ng paaralan.
Pagdami ng mga Mestisong Tsino at mga Inquilino Mestiso .Ang salitang mestíso
(mestizo) ay tumutukoy sa mga anak ng mag-asawang magkaiba ang lahi. Noong
panahon ng Espanyol, ito ang naging taguri sa anak ng Espanyol o Tsino na ama at
ng inang Filipina o Indio o ang kabaligtaran nito. Hindi ipinagbabawal ang
pagsasama ng magkaibang lahi. Sa katunayan, kinilala ang mga mestiso bilang
isang natatanging sektor ng lipunan simula pa noong 1750. Gayunman, higit na
mababà pa rin ang tingin sa kanila kumpara sa mga anak ng parehong Espanyol o
Tsino. Dahil dito, mas iniuugnay ang mga mestiso sa grupo ng mga Filipino o Indio
kaysa mga lahing Espanyol o Tsino. Karamihan sa mga mestiso bago ang ika-19 na
siglo ay mga “Mestizo de Sangley” o mga produkto ng ugnayang Tsino at Filipino. Di
tulad ng mga mestisong Espanyol, karamihan sa mga mestisong Tsino ay madaling
nakakahalubilo sa mga katutubong Filipino. Dumami lamang ang mga mestisong
Espanyol pagsapit ng siglo 19 nang buksan ang Filipinas sa pandaigdigang kalakalan
at napadali ang paglalakbay mula sa Espanya matapos buksan ang Kanal Suez.
Maraming mga Filipino ang nakapag asawa ng dayuhan dahil sa kanilang
pakikipagkalakalan sa Pilipinas.
Noong kalagitnaang bahagi ng ika- 19 na siglo, marami na sa mga mestiso ang

yumaman, nagmay-ari ng lupa, nakapag-aral at nagkaroon ng posisyon sa
pamahalaan. Dahil sa hangaring tumaas ang pagkilala sa kanila sa lipunan, at bilang
pakikiisa sa ibang inaaping sektor, naging aktibo ang mga mestiso sa usapin ng
sekularisasyon ng mga parokya, sa Kilusang Propaganda, at sa Himagsikang 1896.
Isang halimbawa si Dr. Jose Rizal na may lahing mestiso. Inquilino. Ang mga
inquilino sa Pilipinas ang nagpapaupa o nagbebenta ng mga lupang ibinenta sa
kanila ng mga prayle. Sila rin ang nagsisilbing tagapamahala ng mga lupaing
pagmamay ari ng mga prayle at mayayaman. Ang sistemang inquilino sa Pilipinas ay
ang naging batayan sa pagpapatakbo ng mga lupain. Ang sistemang ito ang naging
dahilan upang mas malaki ang kita ng inquilino kesa sa mga magsasaka. At ito rin
ang patakang pangkabuhayan na hindi makatarungan at mapangapi. Ang mga
inquilino sa Pilipinas ay naging halimbawa ng pagsasamantala sa kapwa noong
panahon ng mga Espanyol at Amerikano.
Gawain I Sagutin ang mga sumusunod na tanong Basahin at pag aralan ang
Sistema ng edukasyon noong panahon ng kastila. Ito ba ay nakatulong sa mga
pangangailangan ng mga tao noon? Bakit?
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
Ipaliwanag ang dahilan ng pagdami ng mga mestisong tsino at Inquilino sa

Pilipinas? __________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
Tatalakayin sa araling ito ang sistemang pampolitika sa panahon ng mga

kastila.Kung paano lumagap ang mga kaisipang liberal sa Espanya na umabot
hanggang s Pilipinas.

Naipapaliwanag ang paglaganap ng ideyang liberalismo sa Europa na umabot sa
Pilipinas. Nasusuri ang mga naging epekto sa Pilipinas ng Konstitusyong Cadiz ng
Espanya Naisa-isa ang mga suliraning Pambayan na naranasan ng mga Pilipino.
Natatalakay ang mga reaksyon ng mga Pilipino sa mapanupil na pamamalakad ng
mga kastila.
Pampolitika Paglaganap ng Ideyang Liberalismo sa Europa Liberalismo

(Enlightenment). Isang malawak na uri ng pilosopiyang politikal kung saan
binibigyang-diin ang kahalagahan ng kalayaan at pagkakapantay-pantay. Liberal na
ideya. Ito ay nagmula sa Europa at umusbong dahil sa hindi pantay na katayuan ng
mga tao sa lipunan.
Mabilis na lumaganap sa Espanya ang liberal na kaisipan. Nakilala ang mga

pampolitikong manunulat na tulad nina Voltaire, Jean-Jacques Rousseau at John
Locke na ‘di sang-ayon sa umiiral na sistemang monarkiyal. Ayon sa kanila kung
mapapatunayan ng mga mamamayan na hindi na karapat-dapat ang pinuno sa
kanilang pagtitiwala ay kailangang alisin na ito at palitan. Ang kaisipang liberal na ito
ay umusbong sa naganap na Himagsikang Pranses. Ang mga simulain ng mga
Pranses na, “Pagkakapantay-pantay, kalayaan, at pagkakapatiran ay umabot at
nakarating sa Pilipinas. Naging inspirasyon ng mga Pilipino ang mga simulaing ito
para sa kanilang mga minimithing pagbabago o reporma. Konstitusyon ng Cadiz sa
Espanya Ang Cadiz Constitution ng 1812 ay nilikha bunga ng hangarin ng Espanya na
wakasan ang mga pang-aabusong dala ng sistemang konserbatibong umiiral sa
kanilang bansa. Binibigyang halaga sa nasabing konstitusyon ang mga ideyang
liberal gaya ng karapatan sa pagboto ng mga kalalakihan, pambansang soberanya,
monarkiyang konstitusyonal, kalayaan sa pamamahayag, reporma sa lupa, at
malayang kalakalan. Ang sistemang ito ay direktang nakaapekto sa kalagayan ng
Pilipinas bilang kolonya at sa paggising sa hangarin ng mga Filipino na maging
Malaya. Bago naipasa ito, nagkaroon ng halalan sa maynila upang piliin ang
kinatawang Pilipinong ipapadala sa Cadiz. Si Ventura Delos Reyes, isang mayamang
Pilipino ang nahalal bilang kinatawan.Hiniling niya ang mga sumusunod: Pag –alis
ng sapilitang paggawa Pagkakapantay-pantay ng mamamayan Pagtanggal ng mga
monopolyo kasama ang kalakalang Galyon Pagtatag ng malayang kalakalan
Kalayaan sa pamamahayag, paglilimbag at relihiyon
Hindi man nagtagumpay ang tangkang ipatupad ito sa Pilipinas, nagkaroon ito ng
epekto sa pamamahala ng Espanya sa Pilipinas: Ipinatigil ang kalakalang galyon
Napalitan ang merkantilismo ng malayang kalakalan
Pagsiklab ng pag-aalsa sa Ilocos laban sa pagkansela sa pagpapatupad ng

konstitusyon sa Pilipinas noong 1815. 4. Paglaganap ng mga bagong kamalayang
bunga ng kaliwanagan sa Europa lalo na sa hanay ng mga Pilipinong kabilang sa
panggitnang uri na nagkaroon ng pagkakataong makapag-aral sa Europa pagsapit
ng ika-19 siglo. Gawain I Pagtambalin ang mga salita sa dalawang hanay. Isulat ang
titik lamang ng mga salita sa kanan sa patlang sa unahan ng bilang sa kaliwa. A
______ 1. Ventura delos Reyes
B A. Konstabularyo
______ 2. Liberalismo
B. Mataas na opisyal
______ 3. Guardia Sibil
C. Kinatawan
______ 4. Konstitusyong Cadiz ______ 5. Gobernador Heneral
D. Naliwanagan E. Sistemang konserbatibo
Mga Kaakibat na Suliraning Pambayan na naranasan ng mga Pilipino Noong huling

dalawampung taon ng ika 19 na dantaon ay maraming napagdaanang suliranin ang
mga Pilipino sa kamay ng mga kastila. Ang suluiraning iya’y nauukol sa walang
katarungang pamamahala ng mga kastila sa mga Pilipino. Isa isahin natin ang mga
suliraning ito: Nagkaroon ng kapangyarihan ang mga prayle at pamahalaan Sumibol
ang natatanging anyo ng Espanyol na pamahalaan sa Pilipinas, ang"Pamahalaan ng
mga prayle" o frailocracia. Hawak ng mga prayle ang Buhay panrelihiyon at
edukasyon ng Pilipinas Kontrolado din nila ang pulitika, impluwensiya, at
kayamanan Pag usbong ng mga prayleng masasama Sekularisasyon ng mga
parokya Katiwalian ng mga Gobernador Heneral

• Nalimitahan ang kalayaan ng mga Pilipino sa pamamahayag, pagpili ng relihiyon
at iba pa. Diskriminasyon at Usaping Pang agraryo Mga Indio Mga kababaihan Pag –
aari ng mga Lupang pansakahan/Hacienda Pagmamalupit ng mga Kastila sa mga
Pilipino Guardia sibil (Konstabularyo) Ang litigasyon Pandaraya sa hukuman
Pagsasakdal ng mga inosente Pag ikot ng pera Mabagal na pagproseso Ang
pagkakasangkot sa isang kaso ay isang "Kalamidad" Ang pagbabawal sa pagtitipon
ng mga Pilipino Ang lumalaban sa pamahalaan ay pinarurusahan Arsenal Reaksiyon
ng mga Pilipino sa Mapanupil na Pamamalakad ng mga Kastila Maganda ang
hangarin ng Hari ng Espanya hinggil sa pagsubaybay sa Pilipinas ngunit malayo ito
sa Espanya kaya nagkaroon ng pagkakataon ang mga opisyal ng pamahalaan, at
mga prayle na mang abuso sa mga Pilipino. Kaliwa’t kanan ang pandaraya, pang
aalipusta, panggigipit, pandaraya ng mga opisyal ng pamahalaan at kabuktutan ng
mga prayle. Ang mga ito ang naging dahilan ng paghihirap at pagtitiis ng mga
Pilipino.Ngunit noong kalahati ng ika 19 dantaon ay natuto ang mga may pinag-
aralang Pilipino na tumutol sa palakad ng mga kastila at ang pagtutol na iyon ay
lumakas hanggang umabot sa himagsikan. Sa kabuuan, ang ginawa ng mga
Pilipino ay: Pagtakas (Escape). Napilitan ang ibang mga Pilipino na iwan ang
kanilang nakalakhang tahanan at magpakalayo tungo sa lugar na hindi abot ng
kapangyarihan ng mga Espanyol. Sila ang iilan na nagawang maipanatili ang tunay
na kultura ng mga Pilipino na naging dahilan upang sila'y maging kakaiba sa
paningin ng iba.
Pagtanggap (Acceptance). Napilitang tanggapin ng mga katutubong Pilipino ang

lahat ng mga batas at alituntunin na ipinatutupad ng mga ito. Tinanggap rin nila
ang sapilitang paggawa, na kilala sa tawag na polo y servicio, kahit
nangangahulugan iyon ng pagkawalay sa kanilang pamilya. Tinanggap rin nila ang
kulturang dala ng mga
Espanyol: ang pagkakaroon ng mga piyesta at iba pang magagarbong selebrasyon,

ang pagbabago ng klase ng kanilang pananamit, at pagpapalit ng kanilang mga
katutubong pangalan sa mga pangalang hango sa mga salitang Espanyol. Paglaban
(Resistance). Noong mamulat ang mga katutubong Pilipino sa masamang sistema
ng pagpapalakad ng mga Espanyol sa Pilipinas, nagkaroon sila ng lakas ng loob na
kalabanin ang mga ito. Nagsagawa sila ng mga rebolusyon, walang takot nilang
hinarap ang mga Espanyol kahit alam nilang wala silang laban dito dahil sa mga
makabagong kagamitang pandigma na gamit nila.
Gawain II Sagutin ang mga sumusunod na tanong
Apat na epekto ng konstitusyong Cadiz sa pamamahala ng Espanya sa Pilipinas.

Konstitusyong Cadiz
2.
Limang kahilingan ni Ventura Delos Reyes sa Espanya bilang Kinatawan ng Cadiz.
Anim na suliraning pambayan na naranasan ng mga Pilipino.

____________________________________________
____________________________________________
____________________________________________
____________________________________________
____________________________________________
Gawain III Panoorin ang Pelikulang “Ganito kami noon, Paano kayo ngayon?”
Sa Pelikulang iyong napanood, Ikumpara mo ang kalagayang ekonomiya,

panlipunan at politika sa kasalukuyang panahon.
NOON
NGAYON EKONOMIYA
1.
1.
2.
2.
3.
3. PANLIPUNAN
1.
1.
2.
2.
3.
3.
POLITIKA 1.
1.
2.
2.
3.
3.
Pagsibol ng Diwang Nasyonalismo Tatalakayin sa araling ito ang pakahulugan ng

mga Pilipino sa salitang Nasyonalismo at ang mga salik na nagbunsod upang
lumaban sila sa mga dayuhan.Gayun din, ang mga bagay na nakapagbigay-lakas
upang magkaisa ang mga naaaping Pilipino sa panahon ng mga kastila.

Natatalakay ang pagdating ng kaisipang liberal sa bansa.
Naipapaliwanag ang mga pangyayaring nagbigay daan sa paglinang damdaming

nasyonalismo. Nasusuri ang mga epekto ng patakarang kolonyal sa pag usbong ng
nasyonalismo.
Nasyonalismo - ito ang katawagan sa maalab na pagmamahal at pag-aalaga sa

lupaing sinilangan at pagkakaroon ng adhikain para sa Inang Bayan. Hinangad ng
mga Pilipino na makalaya sa kamay ng mapang abusong Espanyol. Mga Salik na
nakapagpausbong ng damdaming Nasyonalismo 1. Pagbubukas ng Pilipinas sa
Pandaigdigang Kalakalan Isang dikri noong 1789 ang bahagyang nagbukas sa
Maynila sa kalakalang Pandaigdig bilang pagbibigay pahintulot sa Campania Real
de Pilipinas. Bunga nito umunlad ang mga produkto ng panluwas at lumaki ang
kapital ng bansa. Pinabuti ang teknolohiyang pansakahan at dumami ang ani at
mga produkto. Dahil sa pag unlad nagsimulang makakilala ang mga tao at namulat
sila sa sariling kalagayan. Pagkakaroon ng pang-gitnang uri ng lipunan Tinatawag
sila bilang “Class Media” yumaman sila dahil sa pag unlad ng komersiyo at
Agrikultura. Sila ang bumubuo sa antas Principalia sa lipunan, na siyang
nagpasimula ng paghiling ng pagbabago at nagtatanggol sa mga karapatan ng
mga Pilipino. Pagsibol ng kaisipang liberal sa Pilipinas Dala ng Espanyol ang mga
kaisipang liberal na ito buhat sa Europa. Ito ay ipinamalas nila sa kanilang malayang
pagkilos at pananalita. Ang ganitong kaisipan, bagamat hindi tuwirang ipinalaganap
ay tumimo sa isipan ng mga katutubong Pilipino. 4. Kilusang Sekularisasyon: Ang
kilusang sekularisasyon ay itinatag upang ipagtanggol ang karapatan ng mga
paring sekular sa mga parokya. Mayroon dalawang uri ng paring katoliko sa ating
bansa noon. Ang regular at ang sekular. Ang paring regular ay may kinakaanibang
orden tulad ng Dominikano, Heswita, Pransiskano at iba pa. Ang paring sekular
naman ay hindi kabilang sa kahit anong orden. Si Gobernador Carlos Maria Dela
Torre:
Naniniwala siya sa liberalismo at ipinamalas niya ito sa pamamagitan ng mga

patakaran at mahusay na pakikitungo sa mga Pilipino. Siya ay may pantay na
pagtingin sa mga Espanyol at mga Pilipino. Ang pag aalsa sa Cavite noong 1872
Noong panahon ng pamamahala ni Gobernador Rafael Izquierdo naging mahigpit
at nagdulot ng pahihirap sa mga Pilipino ang kanyang mga kautusan. Ang lahat ng
mga manggawang Pilipino sa Cavite na hindi nagbababyad ng taunang buwis ay
inalisan niya ng karapatan at kabuhayan. Nagprotesta ang mga mangagawa at ito
ay ginawang isyu ng Gobernador at sinabing iyon ay pag aalsa laban sa Inang
Espanya. Pagbitay sa tatlong paring martir Ang pagbitay sa tatlong Pilipinong pari
na sina Padre Mariano Gomez, Padre Jose Burgos at Padre Jacinto Zamora sa
pamamagitan ng garrote ay isa sa pinakamahalagang salik sa pagbubuklod sa
damdamin ng mga Pilipino. Gawain I Magbigay ng anim (6) na salita sa pagkaunawa
mo sa salitang nasyonalismo? 1. _______________________________ 2.
_______________________________ 3. _______________________________
4. ________________________________ 5. ________________________________ 6.
________________________________
Gawain II Isulat ang tsek ( ) sa patlang kung ang sumusunod ay salik na

nakapagpausbong ng damdaming nasyonalismo.Lagyan ng ekis (x) kung hindi. ___1.
kilusang sekularisasyon
___6. panggitnang-uri
___2. liberal na kaisipan
___7. pag-aalsa ng mga Kastila
___3. pag-aalsa sa Cavite ___4. pagtatangi sa lahi
___8. pabago-bagong nanunukulan sa bansa ___9. pandaigdigang kalakalan

___5. pagkatalo ng mga himagsikang Pilipino laban sa mga Kastila
___10. pagkakaroon ng paring Pilipino sa parokya
Ang Pagkilos ng mga Ilustrados at Ang Kilusang Propaganda Tatalakayin sa araling

ito kung paano kumilos ng mga illustrados at paano naitatag ang Kilusang
Propaganda.

Nakapagtatalakay sa mga pagkilos na ginawa ng mga illustrados upang
ipagtanggol ang ating bayan. Nakapagbibigay ng mga nagawa at ibinunga ng
kilusang propaganda Naihahambing at makapagpapaliwanag ng mga layunin ng
kilusang Propaganda at La Liga Filipina.
Sa mga nasaksihan ng mga Pilipinong ilustrados sa klase ng pamamahala na

ipinatutupad ng mga kastila ay unti- unti na silang nagsikilos at bumalangkas ng
mga programa at bumuo ng mga samahan na naglalayun ng pagbabago sa ilalim
ng pamamahala ng Espanya. Ang Kilusang Propaganda Isang kilusan na itinatag sa
Espanya noong 1872 hanggang 1892 na naglalayon na humingi sa pamahalaang
Espanya ng reporma sa mapayapang pamamaraan. Nakilala sina Jose Rizal,
Graciano Lopez Jaena at Marcelo H. del Pilar bilang mga pangunahing
propagandista. Mga Layunin ng Kilusang Propaganda Magkaroon ng pantay-pantay
na pagtingin sa mga Pilipino at Espanyol sa harap ng batas. Gawing lalawigan o
bahagi ng bansang Espanya ang Pilipinas. Magkaroon ng kinatawan ang Pilipinas sa
Kortes ng Espanya. Sekularisasyon ng mga pari o parokya sa Pilipinas.
Pagkalooban ang mga Pilipino ng kalayaan sa pagsasalita, pamamahayag,

pagpupulong at paghaharap ng mga karaingan laban sa mga pang-aabuso. Bigyan
ng pantay na karapatan ang mga Pilipino na maipagtanggol ang sarili sa mga
kasalanang ipinararatang sa kanila. La Solidaridad. Ito ang pahayagan ng Kilusang
Propaganda. Si Graciano Lopez Jaena ang hinirang na patnugot ng nasabing
pahayagan na naglabas ng unang isyu noong ika-15 ng Pebrero, 1889. Sina Mariano
Ponce, Antonio Luna, Jose Ma. Panganiban, ay kasama sa pagpapalaganap ng
mithiing Pilipino at ilan pang hindi naging masigasig sa bandang huli. Gumamit sila
ng iba’t ibang sagisag upang hindi makilala at mailigtas ang kanilang mga kaanak
kung sakaling paghigantihan sila ng mga Kastila. Ang mga Layunin ng La
Solidaridad Tumulong sa mapayapang paraan upang makamtan ang mga
pagbabago sa politika at lipunan. Ilantad ang nakalulunos na kalagayan ng mga
Pilipino sa bansa upang mabigyanglunas ng Espanya. Hadlangan ang masasamang
impluwesiya ng nepotismo (paggamit ng impluwensiya upang mapaunlakan ang
isang kaanak) at konserbatismo (pagiging makaluma) sa pamamalakad ng
pamahalaan. Itaguyod ang mga kaisipang liberal at kaunlaran ng bansa. Ipaglaban
ang mga makatuwirang mithiin ng mga Pilipino sa buhay, demokrasiya, at
pamumuhay na mapayapa at maligaya. Ilantad ang mga di kanais-nais na gawi ng
mga prayle at mga tiwaling patakaran ng simbahan. Sikaping himukin ang mga
Pilipino tungo sa pagkakaisa. Si Graciano Lopez Jaena ang unang patnugot at
sumulat ng Fray Botod na tumuligsa sa mga pang-aabuso ng mga prayleng
Espanyol. Ang ikalawang patnugot ay si Marcelo H. del Pilar, na gunamit ng sagisag
na “Plaridel”. Itinatag at pinamatnugutan niya ang Diariong Tagalong noong 1882
kung saan inilathala niya ang karaingan at kahilingan para sa mga pagbabago ng
mahihirap. Si Dr Jose Rizal, ang sumalat naman ng nobelang Noli Me Tangere kung
saan tinalakay niya ang maling sistema ng lipunan na nagpapahirap sa mga Pilipino
noon. Sa kaniyang akdang El Filibusterismo, tinalakay naman niya ang mga gawain
ng isang rebolusyonaryo. “Dimasalang” at “Laong-Laan”nman ang ginamit niyang
sagisag. Ang iba pang manunulat at ang kanilang sagisag ay sina Mariano Ponce
(Tikbalang, Naning, at
Kalipulako), Dominador Gomez (Romiro Franco), Antonio Luna (Tagailog), at Jose Ma.
Panganiban (Jomapa). Mahigit na pitong taon naging tinig ang La solidaridad sa
paghingi ng reporma. Mahalaga ang pahayagang ito dahil matutunton dito ang
pagyabong ng pampolitikang kaisipan ng mga Filipino. Nung lumaun, nagsara ang
La Solidaridad bunga ng maraming balakid na kinaharap nito tulad nang: kulang sa
pondo, walang kalayaan ang operasyon, at walang pagkakaisa ang mga Pilipino. Dr.
Jose Rizal Naging pangunahing propagandista at tinaguriang Pambansang Bayani
ng mga Pilipino si Dr. Jose Rizal. Sa ibang bansa, bagamat maraming sumusuporta
sa Kilusang Propaganda, nalimi ni Rizal na hindi lubusang magtatagumpay ang
kilusan kung hindi pag-iisahin ang mga Pilipino. Nilayun rin niya na bumalik sa
sariling bansa upang pag-isahin ang mga Pilipino. Itinatag ni Dr. Jose Rizal ang
samahang La Liga Filipina noong July 3, 1892 sa Pilipinas bunga ng pagkabigo ng
Kilusang Propaganda sa Espanya na makamit ang mithiin nito. Ang La Liga Filipina
ay isang pansibikong organisasyong sinimulan ni Rizal pagbalik niya sa Pilipinas na
naglalayun ng pagbabago sa ilalim ng pamamahala ng mga kastila. Ang mga
Layunin ng La Liga Filipina Magkaroon ng pagkakaisa ang buong kapuluan para sa
kapakanan ng lahat. Matugunan ang bawat kaanib sa panahon ng
pangangailangan. Matugunan ang bawat kaanib sa panahon ng pangangailangan.
Matugunan ang bawat kaanib sa panahon ng pangangailangan. Maisagawa ang
mga pagbabago o reporma sa pamahalaan. Konsepto ni Rizal tungo sa pagtatag ng
isang bansa Ang pagtatag ng isang bansang Pilipinas at ang kanyang konsepto ng
nasyonalismo ay nabuo at nag “mature: noong mga taong 1882 at 1887. Buhat sa
labas ng bansa ay nagkaroon siya ng mas malawak, at mas maliwanag na pananaw
tungo sa kanyang bayang sinilangan at ang mga tao rito. Buhat sa malayo, nakita
niya at naintindihan ang mga suliranin ng kanyang bayan. Kung paano at bakit
inabuso at inalipusta ng mga dayuhan at mga kakutyabang mga indio ang kanyang
bayan. Dito nag-ugat sa isip, puso at damdamin ni Jose Rizal ang pagmamahal,
pagmamalasakit at pag-ibig para sa isang bayan. Sa mga panahong ito niya nakita
kung bakit sa loob ng ilang taon ang lumipas ay walang hanggan ang pang-aabuso
at pagsasamantala sa kanyang bayan. Ito ay ang mga sumusunod. Una, ang kawalan
ng pambansang kamalayan o “National consciousness”, ang uri ng mga indios at
kawalan ng sapat na edukasyon at kasanayan ng mga tao o mamamayan. Tinuruan
niya ang mga tao paano isasabuhay ang nasyonalismo o pagmamahal sa bayan, sa
isip, sa salita at sa gawa. Kaya sa kanyang iginuhit na plano tungo sa pagtatag ng
bayang Pilipinas binigyan niya ng halaga at diin ang edukasyon, pag-ibig at dangal
sa bayan, pagpukaw at paggising sa pamabangsang kamalayan, pagbabago ng
mga mali o likong pagpapahalaga (Values) at ang pagsasakripisyo tungo sa
kabutihan ng lahat ng mamamayan. Sa pamamagitan ng edukasyon ay
magsisismulang magkakaroon ng pagkamulat ang mga indio upang sila ay
makawala sa kamangmangan. Sa pamamagitan rin ng edukasyon ay malalaman ng
mga tao na mayroon silang sariling bansa at sa pamamagitan rin nito ay maitutuwid
ang maling turo ng mga dayuhan na ang mga Filipino ay may mababang uri at mga
mangmang at hindi isinilang upang maging alipin lamang, sa pamamagitan ng
pag-aaral ng tamang kasaysayan ay malalaman ng mga Filipino (Indio) ang
katotohanang sila ay may maganda, masaya at may isang malayang kahapon. Sa
pamamagitan nito ay makikita ng mga Indio (Filipino) na may isang bansa at hindi
hiwa-hiwalay ang mga tao at bawat isa ay gumagawa at nag-aambag tungo sa
pagtatatag ng isang bansa, Ang Filipinas. Ipinaliwanang ni Jose Rizal na hindi madali
ang magtatag ng isang bansa dahil kalakip nito ang pagpapakasakit at mga
paghihirap upang makamit ang kalayaan. Sa kaisipan ni Jose Rizal tayo ay mga
pinuno o “Leader” at ito ay ginagawa natin, maayos man o hindi, ang pagiging
pinuno ay nagbubuhat sa ating kalooban. Ang liderato ay larawan nang pagpapakita
ng pagkatao at patuloy na dumadaloy sa iyo habang ika’y nabubuhay. Gawain I
Hanapin at bilugan ang mga sagisag sa crossword puzzle ng mga sumusunod na
propagandista. Maaring dalawa o tatlo sa bawat propagandista. Ang mga Salita ay
maaring pababa, pahalang,palihis o pabaliktad. Marcelo Mariano H. del Antonio Luna
Ponce Pilar Jose Ma. Jose Rizal Dominador Panganiban F
B
O
D
N
N
A
N
B
A
L
P
D
N
K
O
A
D
M
M
A
D
P
A
N
N
I
N
E
N
A
S
S
S
A
MODYUL III “KABATAAN AT REBOLUSYONG PANGKAISIPAN NI JOSE RIZAL”
“ Ang karunungan ay para sa tao, ngunit huwag mong lilimuting iya’y natatamo ng
may puso lamang “.
46 | P a g e
KABATAAN AT REBOLUSYONG PANGKAISIPAN NI RIZAL Pambungad na Salita Ang

modyul na ito ay naglalayong matutugunan ang pangangailangan ng isang
babasahing tagalog tungkol sa pagsilang, pamilya, kabataan, pagkamulat at
karanasan sa pag-ibig ni Jose Rizal. Nakapaloob din sa modyul na ito ang naratibo na
nauukol sa mahahalagang pangyayari sa buhay ng dakilang bayani, na hindi pa
gaanong nababatid ng karamihan,upang makaganyak ng maraming pang Pilipino
lalu na ang kabataan na matularan din nila at malaunan ay makita din nila ang
oportunidad na tinagin ang kanilang mga sarili na mapaiba din sa karaniwang
Pilipino kahalintulad din ng naiwang halimbawa o inspirasyon ni Jose Rizal. Sabi nga,
ang buhay ni Rizal ay maihahalintulad sa isang balon na habang sinasalukan ay lalo
naming sumasarap ang tubig na idinudulot sa isang mauhawin sa magagandang
aral.
Mga Paksa a. Pagsilang,pamilya at kamusmusan b. Kabataan at unang edukasyon c.

Mataas na edukasyon d. Paghahambing sa pamamaraan ng pagtuturo sa Ateneo at
Santo Tomas e. Pagsibol ng pag-ibig: Si Rizal bilang isang Dakilang Mangingibig Sa
pagtatapos ng aralin, inaasahang magagawa mo ang mga sumusunod
1. Nababatid ang ilang mga tala sa pagsilang at kamusmusan ni Jose Rizal 2.

Nailalarawan ang natamong edukasyon ni Rizal 3. Naisa -isa ang mga babaing
nakadaupang palad ni Rizal.
47 | P a g e

Takdang Oras Anim (6) na oras Subukin I. Isulat ang wastong sagot sa bawa’t
puwang: 1. Ang unang guro ni Rizal sa Ateneo na tila baliw ay
si_______________________. 2. Ang tulang sinulat niya para sa album ng mga manlililok
na Pilipino ay ang ______________________. 3. Ang kamag-aral ng kanyang ama na
kinuha nito upang magturo ng Latin kay Rizal sa kanilang bahay ay si
_________________________. 4. Ang guro niya sa Ateneo na nagganyak sa kanya upang
mag-aral na mabuti at sumulat ng tula ay si_____________________________. 5. Ang
dalawang dahilan kung bakit nag-aral ng medisina si Rizal sa Santo Tomas ay
____________________________at dahil sa __________________________.
Pagsilang at pamilya Sa pagtatapos ng aralin ,inaasahang malinang ang sumusunod

na kasanayan 1. Nababatid ang ilang tala pagsilang at pamilya ng bayani. 2.
Nailalarawan ang kamusmusan ni Jose Rizal 3. Natutukoy ang pinagmulan ng
pangalang Jose Protacio Rizal
Isinilang si Jose Rizal noong ika-l9 ng Hunyo, 1861. Isinilang siya sa Calamba sa
lalawigan ng Laguna. Ang bayang ito ay napapagitnaan ng Lawa ng Laguna at
Batangas.Si Jose Rizal ang ika-pito sa labing –isang anak nina Francisco Mercado
Rizal at Teodora Alonso Realonda. Siya ay biniyagan
noong ika-22 ng Hunyo,1861 ni Pari Rufino Collantes, kura paroko ng Calamba. Ang
kanyang ninong ay si Pedro Casañas. Ang Ama ng bayani, si Francisco (1818-1898) ay
isinilang sa Binan, Laguna, noong Mayo 11,1818. Nag-aral siya ng Latin at Pilosopiya sa
Kolehiyo ng San Jose sa Maynila. Noong bata pa, pagkaraan mamatay ng mga
magulang, lumipat siya sa Calamba at naging kasamang magsasaka sa asyendang
pagaari ng mga Dominiko. Masipag siya, bihirang magsalita, ngunit mas maraming
nagagawa, malakas 48 | P a g e
ang pangangatawan, at maayos ang pag-iisip. Namatay siya sa Maynila noong Enero
5,1898 sa edad na 80. Sa tala ng kanyang buhay, tinawag ni Rizal ang kanyang ama
na "Huwarang Ama". Si Donya Teodora (1826-1911), ang ina ng bayani, ay isinilang sa
Maynila noong Nobyembre 8,1826, at nakapag-aral sa Kolehiyo ng Santa Rosa, isang
kilalang kolehiyo para sa kababaihan sa lungsod. Kahanga-hanga siyang babae,
mabini kung kumilos, may talino sa panitikan, negosyo, at taglay niya ang
kahalintulad na katatagan ng isang babaing Sparta. Masuyo siyang inilarawan ni
Rizal: "Ang aking Nanay at katangi-tangi; maalam siya sa panitikan at mahusay mag
Espanyol kaysa sa akin. Siya ang nagwawasto ng aking mga tula at binibigyan niya
ako ng magagandang payo nang nag-aaral ako ng retorika. Siya ay mahusay sa
matematika at maraming aklat na nabasa. Namatay si Donya Teodora sa Maynila
noong Agosto 16,1911 sa edad na 85.
Ang Pamilya Rizal
Biniyayaan ng Diyos ang mag-asawang Francisco Mercado Rizal at Teodora Alonso

Realonda ng labinng-isang anak – dalawang lalaki at siyam na babae. Sila ay sina:
49 | P a g e
Saturnina (1850 – 1913) – panganay sa magkakapatid na Rizal, ang palayaw niya’y

Neneng; ikinasal siya kay Manuel T. Hidalgo ng Tanawan, Batangas. Paciano - kapatid
na lalaki at katapatang-loob ni Jose Rizal; pagkaraang bitayin ang nakababatang
kapatid na lalaki , sumapi siya sa Rebolusyong Pilipino at naging Heneral; pagkaraan
ng Rebolusyon nagretiro siya sa kanyang bukid sa Los Baños , kung saan siya ay
naging magsasaka at namatay noong Abril 30,1930, isang matandang binata sa edad
na 79. May dalawa siyang anak sa kanyang kinakasama (Severina Decena) – isang
lalaki at isang babae. Narcisa (1852-1939) – palayaw niya ay Sisa at ikinasal siya kay
Antonio Lopez (pamangkin ni Padre Leoncio Lopez), isang guro sa Morong. Olimpia
(1855-1887) –ikinasal kay Silvestre Ubaldo, isang operator ng telegrapo mula Maynila.
Lucia (1857- 1919) – ikinasal siya kay Mariano Herbosa ng Calamba, na pamangkin ni
Padre Casañas. Namatay sa sakit na kolera si Herbosa noong 1889 at itinanggi sa
kanya ang isang Kristiyanong libing dahil bayaw siya ni Jose Rizal. Maria (1859-1945) –
Biang ang kanyang palayaw; ikinasal siya kay Daniel Faustino Cruz ng Biñan, Laguna.
JOSE (1861-1896) – ang pinakadakilang bayaning Pilipino at henyo; ang kanyang
palayaw ay Pepe; habang bilanggo sa Dapitan, nakisama siya kay Josephine
Bracken, isang Irlandes mula Hongkong; nagkaanak siya rito ng lalaki ngunit ilang
oras lamang nabuhay ang sanggol at namatay, pinangalanan siyang "Francisco” ni
Rizal, sunod sa ngalan ng ama, at inilibing siya sa Dapitan. Concepcion (1862-1865) –
ang kanyang palayaw ay Concha; namatay siya sa sakit sa edad na 3; ang kanyang
pagkamatay ay unang kalungkutan naranasan ni Rizal. Josefa (1865-1945) – ang
kanyang palayaw ay Panggoy; namatay siyang matandang dalaga sa edad na 80.
Trinidad (1868-1951) – Trining ang kanyang palayaw; namatay rin siyang isang
matandang dalaga noon 1951 sa edad na 83. Soledad (1870-1929) – bunso sa
magkakapatid na Rizal; ang kanyang palayaw ay Choleng; ikinasal siya kay Pantaleon
Quintero ng Calamba.
Ang pangalan ng Bayani Dr. Jose Protacio Rizal Mercado Y Alonzo Realonda ang
buong pangalan ng bayani..Ang Jose ay ipinangalan sa kanya ng kanyang ina bilang
pagbibigay-karangalan kay San Jose na isinilang noong ika-19 ng Marso Ang
pangalang Protacio ay buhat sa kalendaryo, sapagkat lahat ng isinilang sa ika-19 ng
Hunyo ay may katumbas na pangalan sa kalendaryong katoliko na Gervacio y
Protacio at Sta. Julian falconeri at noong panahon ng kastila ang pangalan ng bata
ay kinukuha sa kalendaryo.
Ang apelyidong Mercado ay galing sa kanyang nuno na si Domingo Lamco,isang
mangangalakal na intsik.
50 | P a g e
Ang apelyidong Rizal naman ay napili ni Don Francisco na idinikit sa kanilang

pangalan alinsunod sa kautusan ni Gob. Narciso Claveria noong nobyembre 11, 1849,
na lahat ng mga Pilipinong walang apelyido ay maglagay at magdagdag sa kanilang
pangalan.Napili niya ang Rizal dahil hango ito sa salitang kastila na Ricial na ang
kahulugan ay “Luntiang Bukirin”, akma ito sa kanyang trabaho na isang magsasaka.
Ang apelyidong Realonda ay buhat sa apelyidong ginagamit ng kanyang ina na
kinuha naman sa kanyang ninang. A Gawain II I.Pagtambalin ang mga aytem sa
hanay A sa mga salita o pangalan na nasa hanay B. Isulat lamang ang titik sa bawat
patlang bago ang tambilang. ng apelyidong Alonzo ay matandang apelyido ng
pamilya ng kanyang ina.
A ______1. Ninong ni Rizal
B a. Ricial
______2. Unang kalungkutan ni Rizal
b. Soledad
______3. Buhat sa kalendaryo ______4.Luntiang Bukirin
k.Domingo Lamco d. Josefa
______5. Sisa
e. Concepcion
______6. Huwarang Ama
g. Maria
______7. Mangangalakal na Intsik
h.Pedro Casañas
______8. Biang
i Protacio
______9. Panggoy
l. Narcisa
______10. Choleng
m.Kikoy
Sa pagtatapos ng aralin, inaasahang malinang ang sumusunod na kasanayan. 1.

Nailalarawan ang naging kabataan ni Rizal. 2. Natutunghayan ang mga bagay na
nagmulat kay Rizal.
3. Nababatid kung saaang paaralan natamo ni Rizal ang kanyang karunungan. 51 | P

age
Kabataan at Edukasyon Ang unang naging guro ni Jose ay ang kanyang ina,
tinuturuan na siyang magbasa sa edad na tatlong taong gulang.Kaya bata palang si
Jose ay mahilig na siya sa pagbabasa ng mga aklat.Naturuan siya ng kanyang ina na
magbasa sa aklat na “Amigo de los Niños” (kaibigan ng mga bata) kung saan
nakalimbag ang kwento ng gamu-gamo na nanging huwaran niya sa kanyang
paglaki. Sa tulong ng kanyang kapatid na si Saturnina ay natutuhan niya ang
abakada.Sa gulang na limang taon ay nabasa niya ang banal na kasulatan sa
kanilang tahanan. Noong tatlong taong gulang si Jose ay namatay ang kanyang
kapatid na si Concha.Iyon ang kauna unahan niyang pagluha dahil sa pagmamahal
sa kapatid at pagdaramdam sa kanyang pagkawala.
Nung siya ay pitong taong gulang kanyang naisulat niya ang isang dula na
itinanghal sa pista ng bayan.Binili ng gobernadorcillo ng Paete, Laguna ang
manuskrito sa halagang dalawang piso. Nahilig din siya sa pagsusulat ng tula, kaya
sa edad na walo ay naisulat niya ang tulang tagalog na “Sa aking mga Kabata”, ito ay
tungkol sa kahalagahan at pag-ibig sa wika. Habang lumalaki si Jose, kinuha siya ng
mga pribadong tagapag-turo sa Alam mo kanilang tahanan. Ang una ay si Maestro
Celestino, ang pangalawa ay si ba? Maestro Lucas Padua. At ang huli ay isang
matandang lalaki, na si Leon Monroy na dating kaklase ng kanyang ama, naging
guro ni Rizal sa Latin. Sa kasamaang-palad, hindi nagtagal ang kanyang buhay.
Namatay siya pagkaraan ng limang buwan. Pagkamatay ng kanyang gurong si G,
Leon Monroy, nagpasiya ang mga magulang niya na ipadala siya sa isang pribadong
paaralan sa Biñan. Noong Hunyo, 1870, hinatid
ni Paciano ni Rizal
sa Biñan. Ang
magkapatid ay sumakay ng Karomata, at narating ang Biñan pagkaraan ng isa’t

kalahating oras. Kinahapunan ng una niyang araw sa paaralan, habang ang guro ay
nagsisiyesta. Nagalit siya kay Pedro dahil pinagkatuwaan siya.Hinamon ni Jose si
Pedro ng suntukan. Hindi naman nagdalawang isip si Pedro at tinanggap ang
hamon. Marahil ay naisip nito na madali niyang matatalo ang taga –Calamba na mas
bata at mas maliit sa kanya. Nagsuntukan ang dalawang bata sa silid-aralan, na
ikinatuwa ng kanilang mga kaklase. Si Jose, na tinuruan ng kanyang Tiyo Manuel ng
sining ng pakikipaglaban, ang siyang tumalo sa mas malaking bata. Dahil dito,
naging popular na siya sa kanyang mga kaklase. Pagkatapos ng klase sa hapon, isa
pang kamag-aral, si Andres Salandanan, ang humamon sa kanya ng bunong braso.
Dahil mahina ang
Ang paboritong almusal ni Rizal ay sardinas secas o tuyo at isang tasang kanin na
may kasamang mainit na tsokolate.Sa pananghalia n madalas niyang ulam ang
isadang ayungin.
braso ni Rizal, natalo si Rizal at nang mag-away ay muntik nang mabasag ang
kanyang ulo sa bangketa.
52 | P a g e
Sa mga araling pang-akademiko, tinalo ni Jose ang lahat ng mga kaklaseng taga
Biñan. Naunahan niya ang lahat sa Espanyol, Latin, at iba pang asignatura. Dito niya
nakabisado ang multiplication table.May ilang kaklase ang naiinggit sa kanyang
talino.Lagi nilang isinusumbong si Rizal sa guro tuwing nakikipagaway siya. Kung
anu-ano ring kasinungalingan tungkol kay Rizal ang sinasabi nila sa guro. Kaya
napipilitan ang guro na parusahan si Jose. Kaya nasabi ni Rizal na "kahit mabait na
bata ang reputasyon ko, bibihira ang araw na hindi ako nabibigyan ng lima o anim
na palo ng aking guro”.
Bago mag-pasko noong 1870, nakatanggap si Jose ng liham mula sa kapatid niyang
si Saturnina, at ipinaalam sa kanya ang pagdating ng barkong Talim sa Biñan na
siyang mag-uuwi sa kanya sa Calamba. Nang mabasa niya ang sulat nagkaroon siya
ng premonisyong di na siya babalik sa Biñan kaya naging malungkot siya. Nagdasal
siya sa simbahan, nangolekta ng mga bato sa ilog bilang alaala, at nagpaalam sa
kanyang guro at mga kaklase. Umalis siya ng Biñan ng Sabado ng Hapon ng
Disyembre 7,1871, pagkaraan ng isa’t kalahating taon ng pag-aaral sa bayang iyon.
Tuwang-tuwang lumulan sa barkong Talim, dahil ito ang kaunaunahang
pagkakataon niyang makasakay sa isang barko. Ateneo De Municipal Dahilan sa
ipinamalas na kahusayan sa larangang pang-akademya, naging mataas ang
pangarap ng kanyang pamilya para sa kanya kaya naman kapwa ninais ni Don
Francisco, ang kanyang ama, at ni Paciano, kanyang nakatatandang kapatid, na
makipagkarera siya sa isang paaralan sa Maynila.Ang orihinal na plano ng ama ay sa
San Juan de Letran mag-aaral si Rizal ngunit mas nagustuhan niya ang turo sa
Ateneo kaya doon siya nakipag eksamen. Sa panahong yaon ang paaralan ay nasa
ilalim ng pamamahala ng mga paring Heswita. Sa umpisa ay hindi tinanggap si Rizal
dito dahil nahuli siya sa pagpapatala at napakaliit niya para
sa kanyang gulang.Sa tulong ni G. Manuel Xeres pamangkin ni Padre Burgos, ay

natanggap si Jose sa Ateneo.Sa kanyang pagpapatala ay ginamit niya ang
apelyidong “Rizal”. Unang Taon sa Ateneo (1872– 1873)-sa unang buwan pa lang ng
pag-aaral ni Rizal sa Ateneo ay nakapagmalas na siya ng kakayahan.Siya ang
tinanghal na pinakamahusay sa klase at tinawag siyang “Emperador”.Si Padre Jose
Bech - ang guro ni Rizal sa unang taon niya sa Ateneo.Noon ay hindi pa siya
gaanong matatas sa pagsasalita ng wikang kastila kaya tuwing rises nila ay
nagpupunta siya s Colegio de Santa Isabel upang mag-aral ng kastila. Malungkot si
Rizal sa unang taon niya sa Ateneo sa dahilang ang kanyang ina ay nasa
bilangguan.Napagbintangan na nilalason ni Donya Teodora ang kanyang
hipag.Nung nung siya ay
magbakasyon lihim siyang pumunta sa Santa Cruz para dalawin ang kanyang ina at
kinuwentuhan ang ina ukol sa kanyang pag-aaral. 53 | P a g e
Pangalawang Taon (1873 –1874). Masaya si Rizal dahil dumating sa Ateneo ang ilan sa
mga dati niyang kamag –aral sa Biñan. Sa taong 1874 nakalaya si Donya Teodora at
ito ay nagdulot ng di matawarang kasiyahan kay Rizal .Napamalas ang kasiyahan ni
Rizal sa pagkakaroon ng mabubuting marka at pagbabalik ng pagkahilig sa
pagsusulat.Dito niya naisulat ang unang kastilang tula na may pamagat na Mi
Primera Inspiracion (ang aking unang Salamisim)na inialay niya sa kaarawan ng
kanyang ina.. Nahilig din siya sa pagbabasa ng mga nobela ng pag –ibig. Ang unang
nobelang nahiligan niya ay ang The Count of Monte Cristo ni Alexander
Dumas.Ipinabili niya sa kanyang ama ang Universal History ni Cesar Cantu na
nakatulong ng malaki sa kanyang pag-aaral. Binasa rin niya ang Travels in the
Philippines ni Dr. Feodore Jagor. Ikatlong taon (1874-1875). Isa sa mga naging guro ni
Rizal ay si Padre Francisco de Paula Sanchez, inilarawan niya bilang isang modelo ng
katuwiran at pagsisikap para sa pag – unlad ng kanyang mga mag –aaral. Humanga
ang mga paring Heswita sa galling ni Rizal sa paglililok kaya hiningan siya ni Padre
Lleonart na ililok siya para sa Sagrado Corazon de Jesus. Ang guro niya rito ay si
Romualdo de Jesus. Ikaapat na Taon (1875-1876) Ipinagpatuloy ni Rizal ang pagsulat
ng mga tula at naisulat niya sa panahong ito ang Felicitacion (pagbati) bilang tugon
sa kahilingan ng kanyang kapatid na si Narcisa para sa kanyang asawa na si Antonio
Lopez. Marami rin siyang naisulat na tulang pangrelihiyon. Huling Taon (1876 – 1877)
Nag – aral si Rizal ng Pilosopiya, Physics, Chemistry at Natural History. Hinikayat siya
ni Padre Jose Villaclara na itigil ang pagsusulat at iwanan na niya ang grupong Musa
(Muses) subalit hindi ito sinunod ni Rizal.Tuloy-tuloy ang pagpapamalas ni Rizal ng
kanyang katalinuhan. Nalinang ng husto ang kanyang kakayahan sa paglikha ng
mga sining-biswal at iba pang anyo sa gabay ng kanyang paboritong guro na si
Padre Francisco de Paula Sanchez. Sa kanyang pagtatapos nakamit ni Rizal ang
Bachiller en Artes noong Marso 23,1877 at limang medalya.
Universidad ng Santo Tomas Pagkaraang makatapos ni Rizal sa Ateneo nang may

pinakamataas na karangalan, ay nagtungo naman siya sa Unibersidad ng Santo
Tomas upang ipagpatuloy ang kanyang pag-aaral. Ang balak na ito ni Rizal ay
tinutulan ng kanyang ina, dahil nararamdaman ni Donya Teodora ang hindi
magandang pweding mangyari kay Rizal. Aniya, ang sobrang katalinuhan ni Rizal
ang magdadala sa kanya sa hukay. Ang Universidad sa panahon na iyon ay
pinamamahalaan ng mga paring Dominikano. Ang unang kursong kinuha ni Rizal
rito ay Pilosopiya Y Letras. kasunod nito ay nagpatala siya sa apat na sabay-sabay na
kurso ang Kosmolohiya, Metapisika, Teolohiya at Kasaysayan ng Pilosopiya.
Habang nag-aaral sa Santo Tomas nahikayat siya ng kanyang mga dating guro sa
Ateneo na bumalik 54 | P a g e
doon kaya kumuha siya ng bokasyunal na Agrimensor. Nabigyan siya sa Ateneo ng

Titulong Perito de Agrimensor (pinaka mahusay na surbeyor).Dahil mahusay sa
pagtatakda si Rizal (Scheduling) ng oras nagampanan niya lahat ng gawain sa pag-
aaral at pakikisalamuha sa kanyang mga kaibigan. Nang sumunod na taon, sa payo
ng kanyang kaibigang rector sa Ateneo na bagay sa kanya ang kursong
medisina.Sumang ayun si Rizal kaya agad na nagpatala, dahil sa panahong iyon ay
nanlalabo na ang mga mata ng kanyang ina at nais niyang gamutin ang mga ito.
Patuloy siyang dumadalaw sa Ateneo kahit na nag-aaral siya sa Pamantasan ng
Santo Tomas.(Ang Ateneo at Santo Tomas sa panahong ito ay parehong nasa
intramuros)Siya ay pangulo ng Pampanitikang Akademya ng kastila at kalihim ng
Akademya ng mga Likas na Agham.Ipinagpatuloy din niya ang pagiging kasapi at
kalihim ng Marian Congregation sa Ateneo. Noong 1879 ay nagdaos ng patimpalak
ang Liceo Artistico-Literario de Manila, ito ay samahan ng mga mahihilig sa
panitikan at sining.Isinali ni Rizal ang kanyang tulang Ala Jueventud Filipina. (Sa
Kabataang Pilipino) Nagustuhan ng mga hurado ang tula ni Rizal at nanalo ng
unang gantimpala.Ang premyo ay isang plumang pilak,hugis –pakpak na may
lasong kulay ginto.Natuwa si Rizal dahil kahit lahat ng mga hurado sa timpalak ay
mga kastila ay nagustuhan pa rin ang kanyang gawa. Ang tulang Ala Juventud
Filipina ay nagpapahayag na ang Pilipinas ay bayan ng mga Pilipino.Sa tula ay
hinihiling ni Rizal ‘na ang mga kabataan ay magbangon sa pagkakahimlay, gamitin
ang kanilang katalinuhan upang mapatid ang tanikalang pumipigil sa pag usbong
sa mga matatalinong kabataang Pilipino” Sa panahong ding ito naramdaman ni
Rizal ang umibig at mabigo.Bilang binata ay marami ring siyang babaing
nakadaupang palad.Isa na rito ay si Leonor Rivera, nag-aaral sa Colegio ng La
Concordia at kamag-aral ng pinakabatang kapatid ni Rizal na si Soledad.Ang pag-
iibigan nina Leonor at Jose ay nagsimulang yumabong ng makipag-away si Rizal at
umuwing duguan.Ang sugat ni Rizal ay ginamot ni Leonor. Sila ay naging
magkasintahan. Sa kanilang mga sulat ay ginamit ni Rizal ang pangalang “Pepe” at
si Leonor naman ay ginamit ang pangalang “Taimis”. Naging aktibo si Rizal sa mga
pagsali sa mga patimpalak sa Santo Tomas.Halos lahat ng isinasali niya na mga tula
ay nagwawagi tulad ng El consejo delos Dioces nakamit ang unang
gantimpala.Isang singsing na ginto na may nakaangat na busto ni Cervantes ang
ibinigayn kay Rizal bilang gantimpala. Noong Disyembre 8, 1880 ay itinanghal sa
Ateneo ang isang tulang Junto Al Pasig ni Rizal bilang parangal sa kapistahan ng
Birhen Imakulada.Sa taong ding ito naisulat ni Rizal ang isang sonata na A Filipinas
sa aklat ng samahan ng mga manlililok.Sa sonetang ito naipakita ni Rizal ang
pagpapahalaga niya sa bansang Pilipinas. Natagpuan ni G.Romualdo de Jesus ang
orihinal na manuskrito ng soneta.
Naitatag din si Rizal ang Compañerismo, isang samahan o kapatiran ng mga

Plipinong magaaral sa Santo Tomas na naglalayun na ipagtanggol ang bawat
miyembro laban sa mga mapangutyang estudyanteng kastila.
Sa kabila ng mga tagumpay na natamo ni Rizal sa Pamantasan ng Santo Tomas ay

hindi pa rin siya nasiyahan.Sa kanyang palagay ang mga gurong Dominikano ay
galit sa kanya, napansin ni Rizal ay may mababang pagtingin sa mga mag-aaral na
Pilipino at tinatawag silang Indiyo.Kaya’t nung matapos 55 | P a g e
niya ang apat na taon sa medisina noong 1882 ay sinunod niya ang payo ng kanyang
tiyuhin at kapatid na si Saturnina na sa ibang bansa niya ipagpatuloy ang pag-aaral
na medisina. Naisangguni ni Rizal ito sa kanyang kuya Paciano kaya nagkasundo
ang dalawang magkapatid na si Rizal ay mag-aaral sa ibang bansa at susuportahan
ni Paciano habang inaalagaan ang kanilang mga magulang.Napagkaisahan din nila
ang paglalakbay na ito ni Rizal ay ililihim nila sa kanilang mga magulang at sa mga
may kapangyarihan. Gawain I 
Direksiyon: Lagyan ng Tsek ( ) ang hanay ng TAMA kung naayon sa kawastuan ang
saysay ng pangungusap at kung di naayon sa kawastuan lagyan ng ( X ) sa hanay ng
Mali at ibigay ang katumbas na salita ng may salungguhit na salita o parirala upang
maiwasto ang saysay ng pangungusap
Mga Pangungusap 1Sa edad na walo naisulat niya ang tulang Sa aking mga kabata.
2. Unang taon pa lamang niya sa Santo Tomas ay tinagurian na siyang Emperador. 3.
Labis na ininda ng batang si Pepe ang maagang kamatayan ng kapatid na si
Olympia 4. Labis na naimpluwensiyahan ng kanyang Tiyo Gregorio ang batang si
Jose Rizal sa pagpapahalaga sa larangan ng palakasan 5. Si Don Francisco ang
nagpasiyang dalhin si Pepe sa pribadong paaralan sa Binan. 6. Parehong nakapag-
aral sa Colegio de San Juan de Letran si Don Francisco at Kuya Paciano ni Jose Rizal.
7. Samantalang ang Ina na si Donya Teodora ay nakapag-aral naman sa
Ano ang katumbas ng may TAMA MALI salungguhit na parirala upang maiwasto ang
saysay ng pangungusap
Colegio de Sta Rosa. 8. Sa napakaagang idad 3 taong gulang pa lamang ay

nakababasa nan g bibliyang nakasulat sa latin ang batang si Pepe. 56 | P a g e
9. Sa Ateneo de Municipal unang ginamit ang apelyidong Rizal 10. Si Maestro Lucas
Padua ang guro niya sa wikang Latin.
Gawain II Ibalik sa gunita ang mga ibat –ibang karanasan ng batang si Jose Rizal sa
kanyang unti –unting pagtuklas ng karunungan. Isulat lamang ang titik na
katumbas ng karanasan sa talahanayan na nasa ibaba at iakma ito sa akmang
hanay.
A. Napalaban ng suntukan sa kamag-aral na si Pedro. B. Nagkamit siya ng unang

gantimpala sa isang timpalak sa tula. C. Malimit na kinaingitan ng kanyang mga
mag-aaral at di na niya mabilang ang dami ng palong tinanggap mula sa kanyang
guro. D. Labis niyang ikinamangha ang aral sa kwento ng gamo-gamo E. Nabasa
niya ang aklat na The Count of Monte Cristo F. Nagsimula siyang magsulat ng tula
na nakasulat sa wikang espanyol. G. Napabilang siya sa grupo ng mga mag-aaral na
Kartigiyano. H. Nadagdag sa kanyang natutuhan ang Multiplication Table I. Di siya
gasinong nakakapagsalita pa ng wikang espanyol kaya kinailangan pa niyang
magpatutor sa kalapit na paaralan. J. Naging tagapag-turo niya sa Latin si Maestro
Leon Monroy
Calamba Binan
Maynila (Santo Tomas at Ateneo de Municipal)
57 | P a g e

Sa pagtatapos ng aralin, inaasahang malinang ang sumusunod na kasanayan 1.
Naipaghahambing ang naging pamamaraan ng pagtuturo sa Ateneo at Santo
Tomas sa panahon ni Rizal 2. Nababatid ang tunay na saloobin ng mga prayleng
Dominikano sa mga mag-aaral n Pilipino. 3. Nalalaman ang dahil kung bakit ninais
ni Rizal na mag –aral sa ibang bansa.
Paghahambing sa pamamaraan ng pagtuturo sa Ateneo at Santo Tomas sa

karanasan ni Rizal Ang Ateneo sa panahong iyon ay pinamamahalaan ng mga
paring Heswita.Ayun kay Rizal ang mga guro nila ay mga bata pa at masisipag
magturo. May pantay na pagtingin sa mga mag-aaral ng Pilipino at
Espanyol.Madisiplina rin ang mga paring Heswita sa kanilang mag-aaral. Matataas
ang kanilang pinag-aralan, karamihan sa kanila ay nagtataglay ng makabagong
kaisipan tungkol sa agham,at totoong malayo sila sa ibang mga fraile. Sa Sistema ng
pamamalakad ng mga heswita
sa Ateneo ay may dalawang pangkat ng mga mag-aaral: Unang pangkat ay

tinatawag na imperyong Romano,karamihan sa nabibilang rito ay nakatira sa loob
ng paaralan at ang ikawalang pangkat ay ang imperyong Kartigyano, na ang
karamihan naman sa labas ng paaralan nakatira. Ang mga miyembro ng bawat
pangkat ay inihahanay sa kanilang tagumpay sa pang-araw-araw na leksyon.Sa
simula ng unang taon si Rizal ay nabilang sa imperyong kartigyano subalit nang
gawaran siya ng parangal bilang pinakamarunong sa klase at tumanggap ng mga
medalya ay nalipat na siya sa unang pangkat. Isa sa mga naging guro ni Rizal sa
Ateneo ay si Padre de Paula Sanchez. Sa paglalarawan ni Rizal kay Sanchez ay “isang
huwaran ng pagkamakatwiran, pagkamaagap at may pagmamahal para sa
pagunlad ng kanyang mga mag-aaral”. Sa loob ng limang taon na pag-aaral ni Rizal
sa Ateneo ay naging maayos at kapakipakinabang ang pananatili niya rito.Nalinang
ng husto ang kanyang kakayahan sa literature at panitikan.Nakatanggap siya ng
maraming parangal at nagtapos ng kanyang karera sa Ateneo ng may pinakamatas
na marka.
Sa udyok ng kapatid ni Rizal na si Paciano na ipagpatuloy ang kanyang pag-aaral.

Lumuwas siya ng Maynila at nagpatala sa Pamantasan ng Santo Tomas.Noong
panahon na iyon mga paring Dominikano ang nagpapatakbo ng Santo Tomas.Ang
mga Dominikano ang halos nagmamay-ari ng mga lupang pansakahan kasama na
dito ang lupang sinasaka ni Don Francisco, ama ni Rizal.
Sa unang taon palang ni Rizal sa Santo Tomas nakaranas na siya ng kalupitan ng

isang opisyal. Ito ay nung hagupitin siya ng buntot pagui ng isang teniente ng
Guwardiya Sibil dahil daw sa hindi niya 58 | P a g e
pagbibigay galang sa teniente. Kasabay ng pagpapakadaluhasa ni Rizal sa medisina

ay abala rin siya sa pagsali sa mga timpalak at pagsulat ng mga tula,drama at
sonata. Aktibo rin si Rizal sa mga gawaing pang estudyante. Siya ang madalas na
nagiging kampyon sa mga palarong paligsahan. Dahil dito ay maraming
nakakakilala sa kanya at madals ay kinakaingitan siya lalo ng mga estudyanteng
kastila na madalas na nagiging sanhi ng awayan. Napapansin ni Rizal na madalas na
nabubully ang mga estudyanteng Pilipino kaya bumuo si Rizal ng isang samahan ng
mga estudyanteng Pilipino.Tinawag niya itong Compañerismo kung saan ang mga
miyembro ay tinatawag na kasama ni Jehu, hango sa isang bantog na personalidad
sa kasaysayan ni Israel.Si Rizal ang pangulo at ang kanyang pinsan na si Galicano
Apacible ang kalihim. Hindi nasiyahan si Rizal sa pamamahala ng mga Dominikano
sa Santo Tomas dahil sa ‘di pantay na pagtingin nila sa mga estudyanteng
Pilipino.Mapagmataas ang mga guro at mababa ang tingin sa mga estudyanteng
Pilipino. Makaluma ang kanilang pamamaraan sa pagtuturo at luma rin ang
kanilang mga kagamitan sa pagtuturo.Ang mga gamit sa laboratoryo ay nakatago
lamang sa aparador hindi pinapagamit sa mga estudyante at bulok ang Sistema sa
pamantasan. Kung sa Ateneo ay matatas ang marka ni Rizal hanggang
makapagtapos, sa Santo Tomas naman ay hindi napantayan ang marka noong siya
ay nasa Ateneo.Hindi siya kumbinsido sa mga grado na nakuha sa Santo Tomas na
sa kanyang palagay ay hindi akma sa kanyang kakayahan. Nakintal sa isipan ni Rizal
ang mga panlalait at diskriminayon ng mga Dominikanong prayle sa Santo
Tomas.Naramdaman niya na may kinikilingan ang mga ito at ayaw nilang
nalalamangan ng mga estudyanteng Pilipino ang mga estudyanteng kastila. Ito ang
nagtulak kay Rizal na lisanin ang Pilipinas. Ang mga karanasan ni Rizal sa pag-aaral
sa dalawang pamantasan ay magkaiba ngunit masasabi nating mas may malaking
impluwensiya sa kanya ang Santo Tomas dahil dito siya nakaranas ng pagmamalupit
at diskriminasyon na naging dahilan upang umusbong ang damdaming
nasyonalismo sa kanya at magnais na madagdagan ang kanyang kaalaman sa ibang
bansa. Nang sa ganun ay magkaroon siya ng lakas ng loob na lumaban at humingi
ng reporma sa ilalim ng pamamalakad ng mga kastila.
Gawain I Sagutin ang bawat tanong gamit ang 2-4 na pangungusap lamang. 1.
Ipaliwanag ang kaibahan ng pamamaraan ng pagtuturo sa Ateneo at Santo Tomas
sa panahon nio Rizal.
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
2. Ilarawan ang Sistema ng edukasyon sa Ateneo sa panahon ng mga kastila.
___________________________________________________________________________ 59 | P a g
e

___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
Sa pagtatapos ng aralin, inaasahang malinang ang sumusunod na kasanayan 1.

Naisa-isa ang mga babaing nakadaupang palad niya. 2. Nabibigyang -puna ang
naging pamamaraan ni Rizal sa pagtatangi ng babae. 3. Nakikilala kung sino ang
tunay niyang iniibig. Pagsibol ng pag-ibig: Si Rizal bilang isang Dakilang
Mangingibig Si Julia Si Julia ang puppy love ni Dr. Rizal. Nakilala niya si Julia noong
isang araw ng Abril 1877 habang nasa dalampasigan ng ilog ng Dampit, Los Baños,
Laguna upang maligo. Narinig niya na tinawag ang dilag ng kanyang lola sa
pangalang Julia kaya’t kanyang nalaman ang pangalan nito. Nabighani siya habang
pinagmamasdan ang dalagita. Nakita niya itong nanghuhuli ng paru-paro at para
makilala niya ito ay humuli din siya ng dalawang paru-paro at ibinigay niya ito kay
Julia. Ito ang naging daan upang sila ay magkakilala. Naging magkaibigan ang
dalawa at kanyang masuyong inihahatid ang maglola sa Los Baños. Siya rin ang
tinuturing na Minang ni Dr. Rizal sa kanyang alaala. Segunda Katigbak Si Segunda
ang unang pag-ibig ni Rizal.Siya ay labing apat (14) na taong gulang na dalagita na
kapatid ng kaklase at kaibigan ni Pepe na si Mariano Katigbak. Kolehiyo ng La
Concordia ang kanyang paaralang pinasukan kung saan rin nag-aral ang kapatid ni
Rizal na si Olympia. Ayon sa iba, nagkita ang dalawa sa Trozo, Manila kung saan
binisita ni Rizal ang kanyang lola na nakatira mismo sa nasabing lugar. May mga
nagsasabi rin na nagkita sila sa Lipa, Batangas kung saan nanggaling ang pamilya
Katigbak. Malimit na pumupunta noon si Pepe sa Kolehiyo ng La Concordia hindi
lang para dalawin ang kanyang
kapatid kundi upang masulyapan ang dalagita. Ngunit hindi nagtagal ang
panliligaw ni Rizal dahil nakatakda ang pagpapakasal ni Segunda sa isang taga-Lipa
rin na si Manuel Luz.
60 | P a g e
Leonor Valenzuela Si Leonor na kilala sa palayaw na “Orang”. Siya ay katorse anyos at

si Rizal ay labing walong taon (18) magkapitbahay ang dalawa sa Intramuros nang
minsang mag-aral ito sa Unibersidad ng Santo Tomas. Matangkad ang dalaga, at
tiga Pagsanjan Laguna. Sa kadahilanang magkapitbahay lamang ang dalawa,
madalas makitang nakaistambay si Pepe kasama si Orang. Madalas din ang
pagsusulat ni Rizal ng liham pag-ibig sa dalaga sa pamamagitan ng paggamit
tintang hindi nakikita. May espesyal na pagtingin ang batang Rizal kay Orang,
subalit maaaring hindi parehas ang nararamdaman nila para sa isa’t isa sa
pagtanggap niya ng ibang manliligaw. Naudlot ang kanilang magandang
pagtitinginan. Leonor Rivera Si Leonor ay anak ng kanyang amain na si Antonio
Rivera na siyang pinsan ng kanyang amang si Francisco. Sa madaling sabi, naging
katipan niya ang kanyang pinsan noong siya ay nag-aaral sa Santo Tomas. Siya ang
inspirasyon ni Rizal sa paglikha ng karakter na si Maria Clara sa Noli Me Tangere at El
Filibusterismo. Nagkakilala ang dalawa noong 13 taong gulang pa lamang si Leonor.
Hindi naputol ang koneksyon ng dalawa kahit nangibang-bayan ni Rizal matapos
ang dalawang taon upang magpakadalubhasa. Sa unang taon ay patuloy ang
sulatan ng dalawa. Gumamit ng sagisag na Taimis si Leonor sa kanilang sulatan. Sa
katunayan, nagtagal ng 11 taon ang kanilang relasyon at sa mga panahong yaon
naging inspirasyon ang dalaga sa kanyang pag-aaral. Ngunit tutol ang ina ni Leonor
sa pag-iibigan nila. Sa halip na kay Rizal, gusto nito na maipakasal ang dalaga kay
Henry Charles Kipping, isang Ingles na inhinyero. Ayaw ni Leonor sa Ingles na ito,
subalit pilit siyang kinumbinsi ng matigas niyang ina rito. Nagawa pa nitong itago
ang mga sulat mula kay Pepe at sabihan ang dalaga na ikakasal na diumano si Rizal
sa anak ni Ferdinand Blumentritt. Sa kalaunan ay napaniwala si Leonor sa
kasinungalingang ito at napilitang magpakasal kay Kipping.
61 | P a g e
Consuelo Ortiga y Rey Si Consuelo ay sinasabing pinakamagandang anak dating

alkalde ng Maynila na si Don Pablo Ortiga y Perez, sa panahon ng panunungkulan ni
GobernadorHeneral Carlos Maria dela Torre noong 1869-1871. Labing walong taong
gulang ang dalaga. Setyembre taong 1882 ng magkita ang dalawa. Dahil nga nag-
iisa at malayo sa kanyang pamilya at bayang sinilangan, hindi maiiwasang tumibok
muli ang puso ni Rizal para sa iba. Maraming regalo ang inihandog niya kay
Consuelo: telang gawa sa sinamay, panyong gawa sa pinya at tsinelas bilang
paghanga sa dalaga, napasulat pa nga ito ng tula na pinamagatang A La Senorita
C.O. y P. Nilihim nalan ni Pepe ang relasyong namamagitan sa kanila ni Consuelo. Ito
ay sa kadahilanang may ugnayan pa siya kay Leonor Rivera noong mga panahon na
iyon. Isa pang dahilan ay ang pagtingin ng kaibigan niyang si Eduardo de Lete, isang
mestizo mula sa Leyte, sa dalaga. Mas nanaig ang pagkakaibigan kaysa sa isang
babae. O Sei-San Ang tunay na pangalan ni O sei –san ay Seiko Usui, isang anak ng
Samurai. Nagtatrabaho ang dalaga sa legasyon ng Espanyol sa Tokyo. Noong
Pebrero 1888, nagtrabaho si Pepe sa legasyon ng Espanyol sa bansang Hapon at
doon nakilala ni Rizal si O sei-San. May kakayahang magsalita ng wikang Ingles at
Pranses ang Hapones, kaya madaling nakapagbuo ng relasyon ang dalawa. Tinuruan
rin ng dalaga si Rizal ng wikang Hapon. Mababasa sa kanyang talaarawan ang sulat
niya para kay Seiko na nagsasabing, …Sa iyo ay inialay ko ang mga huling bahagi ng
aking kabataan.Binuhay mo ang bawat hibla ng aking diwa. Ikaw, na nagtataglay ng
kulay, kasawian at kagandahan ng saresa (cherry blossoms)… Ngunit dahil sa
kanyang misyon para sa Inang Bayan, kinailangan niyang umalis at iwan ang
Haponesa papuntang San Francisco sa Estados Unidos noong April 13, 1888.
62 | P a g e
Gertrude Beckett Si Gertrude ay isa sa anim na anak ni Charles Beckett. Si Charles ay

ang Ingles na nagmamay-ari ng 37 Chalcot Cresent, isang paupahang bahay sa
London, England kung saan namalagi noon si Rizal noong Mayo taong 1888.
Nangupahan si Rizal sa bahay ng mga Beckett, nakilala niya si Gertrude na tinawag
niyang Gettie. Hindi naglaon ay nagkagusto na ang dalaga kay Pepe. Pinagluluto
siya ng masasarap na pagkain at tinutulungan niya si Rizal sa kanyang mga gawang
sining. Kabilang dito ay ang Prometheus Bound, The Triump of Science over Death
at The Triump of Death over Life. Bago pumunta ng Paris noong Marso 1889, ibinigay
niya ang eskultura ng magkakapatid na Beckett na mismong kanyang nililok.
Umiwas si Rizal sa lalo pang lumalalim na pagtingin ni Gettie. Suzane Jacoby Dahil
mahal ang gastusin sa Paris, naisipan niyang iwan ang lugar para pumunta sa
Brussels at doon mamalagi. Dito niya nakilala si Suzane. Si Suzane ay ang
pamangkin ng mayari ng paupahang bahay na tinirhan ni Rizal sa Brussels noong
Pebrero taong 1890.Anim na buwan rin ng sila ay nagkasama.
Nilisan ni Rizal ang Brussels nagpunta ng Madrid. Ganun pa man inialay ang
kanyang mga akdang Filipinas Dentro de Cien Anos (Ang Pilipinas sa Loob ng Isang
Siglo) at ang Sobre de la Indolencia de los Filipinos (Ang Katamaran ng mga
Pilipino)sa dalaga. Adelina at Nellie Boustead Si Nellie ay may dugong Pinoy. Ang
kanyang ina ay Pilipina samantalang ang kanyang ama ay isang nag
nagngangalang Eduardo Boustead, isang negosyante. Manliligaw niya si Antonio,
kapatid ng kilalang pintor na si Juan Luna. Tumira si Rizal sa Villa Eliada sa Biarritz,
French Riviera noong Pebrero 1891 kung saan nakatira ang mga Boustead.Naging
kabigan niya ang buong pamilya. Sa katotohanan, mas una siyang nabighani sa
panganay na
kapatid ni Nelly na si Adelina dahil ito ay kimi at mahiyain na kabaligtaran ni Nelly.

Subalit mas napalapit
siya kay Nelly dahil pareho silang may hilig sa palakasan, lalo na sa eskrima. Nakita
din niya kay Nelly ang isang ugali ng Pilipina, bagamat siya’y hindi lumaki sa
Pilipinas. At mula dito ay nagkaroon sila ng 63 | P a g e
maigting na pagtitinginan. Sa panahon na ito naputol na ang relasyon na

namamagitan kay Rizal at Leonor Rivera, dahil ikakasal na ang huli kay Henry
Kipping. Dahil sa balitang nakarating sa kanya na magpapaksal na si Leonor inalok
niya ng kasal ang dalaga, subalit hindi ito natuloy. Dahil nagbigay ng kondisyon si
Nelly sa kanya, at ito ay ang yakapin ni Rizal ang Protestantismo at tumiwalag sa
pagkakatoliko. Hindi pumayag si Rizal sa kasunduang ito kahit na siya’y sumapi na sa
kilusang Mason kontra sa Katolisisimo at halos pabor sa kilusang Repormasyon.
Dahil dito ay hiniwalayan niya si Nelly at sila’y nanatiling magkaibigan na lamang.
Pastora Necesario Si pastora ay isang tagahabi ng Dapitan.Kilala siya sa tawag na
Torak.Naging magkaibigan ang dalawa noong nakatira si Rizal sa Dapitan.Madalas
siyang dumadalaw sa tahanan ni Torak at pinapanuod ang paghahabi niya sa silong
ng kanilang tahanan.Hanggang sa naging malapit ang lobb nila sa isa’t-isa dahil sa
madalas na pagkikita.Niregaluhan niya si Pastora ng estatwang luwad at ginawan
ng mga tula sa wikang kastila.Nahinto ang kanilang pagkikita ng naging abala na si
Rizal sa mga gawain niya sa kanyang klinika sa Dapitan. Josephine Bracken Si
Josephine ang maituturing na legal na asawa ni Rizal. Ang kanyang mga magulang
ay parehong Irish, ngunit siya ay isinilang sa Hong Kong. Dulce extranjera ang
bansag ni Pepe sa kanya. Noon ay 18 anyos lamang si Josephine, naglayag
papuntang Dapitan upang samahan ang kanyang amaamahan na si George Taufer
na magpatingin ng mata kay Rizal. Nabighani si Pepe sa alindog ng dalaga. Hindi
nagtagal ay nagkamabutihan ang dalawa at namuhay sa Dapitan bilang mag-
asawa. Dahil si Josephine ay alaga ng mga Prayleng dominikano hindi boto ang mga
kapatid na babae ni Rizal sa kanya para sa kanila ay espiya siya. Gayunpaman, hindi
natinag ang relasyon ng dalawa. Nang makabalik si Josephine sa Dapitan mula sa
pamamalagi niya sa pamilya Rizal sa Maynila, inareglo ni Pepe ang ang kanilang
pagpapakasal. Nakipag-usap siya kay Padre Antonio Obach ng Dapitan ngunit ayon
sa paring ito, ikakasal lamang niya ang dalawa kapalit ng retraksyon ni Rizal. Sa
kabila nito, itinuloy ng dalawa ang kanilang pagpapakasal kahit walang basbas ng
simbahan. Nagkaroon ng anak si Pepe kay Bracken, subalit patay ang bata
pagkasilang. Pinangalan ni Rizal ang kanyang anak na ito na Francisco. Pagkamatay
ni Rizal si Josephine ay sumapi sa katipunan at namundok.Pagkaraan ng isang taon
siya ay bumalik ng Hong Kong sa kanyang ama. Napangasawa niya si Vicente Abad
noong taong 1900. Nagkaroon siya ng anak dito at pinangalanang Dolores.Noong
1902 namatay si Josephine sa sakit na tuberkulosis sa edad na dawampu’t lima.
Maraming babae ang dumaaan sa buhay ni Rizal, ang mga ito ay nagdulot ng ligaya
at sakit.Ngunit sa pananaw ni Rizal ang mga ito ay dumating sa buhay niya ng may
dalang dahilan, ang mga ito ay nagbigay kulay at naghatid ng inspirasyon sa
kanyang buhay.
64 | P a g e
Iba’t-ibang babae man ang nakadaupang palad niya ay hindi maikakailang siya’y
isang maginoo sa pagibig sapagkat hindi niya hinayaang mahulog ang loob niya sa
isang babae habang may pinag-aalayan na siya ng pagmamahal.. Subali’t ang
pagmamahal na ito ay wagas at hindi napaparam. Ito ay ang pagibig niya sa
kanyang bayang tinubuan..Sa kanya inalay ni Rizal ang kanyang buhay upang
maging dahilan ng pagkagising ng damdamin ng mga Pilipino. Dahil dito
maitutuiring na dakilang mangingibig si Rizal sa Inang bayan! Gawain II Piliin sa
kahon ang sagot sa mga sumusunod na pahayag. Isulat sa patlang ang tamang
sagot.
Consuelo Julia
Nellie Segunda
Josephine Lenor Rivera
Osei-San
Suzane
Gertrude
Leonor Valenzuela
___________1. “Dulce Estrangera” ang pagturing ni Jose Rizal sa kanya. ___________2.

Tiga habi nga Dapitan ___________3. Inalayan ni Rizal sa dalawang sanaysay.
___________4. Tagapagturo ni Rizal ng wikang Hapon. ___________5. Itinatangi at
kasulatan niya gamit ang tintang hindi nakikita. ___________6. Unang pag-ibig ni
Rizal. ___________7. Ginawa niya ng tula na may pamagat na ALA Señorita C.O.y P
____________8. Tiga Londres na may gusto kay Rizal. ____________9. Nagsubok sa
katatagan ni Rizal bilang katoliko. ____________10.Ang Taimis sa buhay ni Rizal.
Huling Pagsusulit
Bilugin ang tamang sagot 1. Ang apelyidong idinagdag ni Donya Teodora alisunod sa
dikreto ni Gobernador Claveria. 65 | P a g e
a. Quintos k.Mercado b. Alonza d. Realonda 2. Ang humamon kay Rizal ng bunong

Braso sa Biñan a. Andres Salandanan k.Joselito b. Pedro d. Alejandrino 3. Ang aklat
na natutunan na basahin ni Rizal noong siya ay tatlong taong gulang pa lamang a.
Amigo delos Niños k. The Count of Monte Cristo b. Kuwento ng gamu-gamo d. Sa
aking mga kabata 4. Ang unang nagging guro ni Rizal sa Ateneo a. Padre Pedro
Pablo k. Padre Jose Burgos b. Padre Jose Bech d. Padre Manuel Xeres 5. Pangalan ng
barkong unang sinakyan ni Rizal a. Bapor Tabo k.Barkong Talim b. Barkong Jemnah
d.Barkong Karomata 6. Ang may ideya na sa Maynila mag-aaral ng karera si Rizal
a.Don Francisco k. Saturnina b. Donya Teodora d. Antonio Rivera 7. Ang Colegio kung
saan nag-aral ng wikang kastila si Rizal. a. Colegio de Santa Isabel
k. Colegio Santo Tomas
b. Colegio Santa Potenciano
d. Ateneo de Municipal
8. Pang-ilang taon si Rizal sa Ateneo ng dumalaw sa kanya ang dati niyang mga
kamag-aral sa Biñan k. Pangalawang Taon a. Pang-apat na taon b. Unang Taon
d. Pangatlong Taon
9. Paboritong guro ni Rizal sa Ateneo a. Francisco de Paula Sanchez
k. Jose Villaprada b. Jose Bech
d. Manuel Xeres
10. Ang tula na naisulat ni Rizal bilang tugon sa kahilingan ng kanyang kapatid na si
Narcisa para sa kanyang asawa. k. Travels in the Philippines a. Mi Primera Inspiracion
b. Felicitation
d. The count of Monte Cristo 11. Ang kurso na kinuha sa Ateneo sa pangalawang
pagkakataon k.Medisina a. Agrimensor b. Pilosopiya Y Letras
d. Bachiller en Artes
66 | P a g e
12. Ang tula kung saan nanalo si Rizal ng unang gantimpala noong siya ay nasa
Santo Tomas a. Felicitation
k. El Consejo de las Dioces
b. Mi Primera Inspiracion
d.Ala Juventud Filipina
13. Ang nakatagpo ng orihinal na manuskritop ng A Filipinas a. Cervantes
k Feodoe Jagor
b. Romualdo de Jesus
d. Antonio Lopez
14. Ang huwaran ng pagkamakatuwiran,pagkamaagap at may pagmamahal para sa

pagunlad ng kanyang mag-aaral a. Jose Bech b. Romualdo de Jesus
k. Franciscom de Paula Sanchez d. Padre Jose Villaclara
15. Ang nagmamay-ari ng mga lupang pansakahan sa Pilipinas sa panahon ng mga

kastila a. Prayleng Augustino k. Prayleng Dominikano b. Prayleng Heswita
d.Prayleng Pransiskano
16. Tinuturing na Minang ni Rizal sa kanyang alaala a. Segunda
k. Pastora
b. Julia
d. Leonor
17. Huminto ng pag-aaral ni Rizal sa Santo Tomas sa kadahilanang a. Nakakaranas ng

panlalait at diskriminasyon b. Aasikasuhin ang kanilang lupang pansakahan k.
Maglalakbay papuntang Europa d. Babalik siya sa Ateneo 18. Ang Puppy Love ni Rizal
a. Josephine Bracken b. Leonor Rivera
k. Segunda Ktigbak d. Julia
19. Inalayan niya ng tulang may pamagat na Ala Señorita C.O y P a. Consuelo
k. Osei-San
b. Julia
d. Suzane
20. Ang Dakilang Pag-ibig ni Rizal
67 | P a g e
a. Pilipinas
k. Osei- San b. Leonor Rivera
d. Consuelo
Final Requirement Gumawa ng maikling sanaysay ng iyong talambuhay at

ihambing ito sa mga pinagdaanan ni Jose Rizal sa kaniyang kabataan. (Ipadala
gamit ang email ad ng guro)
68 | P a g
MODYUL IV SI RIZAL AT ANG DAIGDIG
69 | P a g e
PAGPAPAKILALA: Ang pangingibang bansa ni Rizal ay dulot ng mga mapapait na

karanasan niya sa Unibersidad de Santo Tomas. Ito ang unang dahilan kung bakit
niya gustong umalis ng bansa. Pangalawa ay upang maipagpatuloy niya ang
kanyang pag-aaral na malayo sa mga mata ng mga prayle ng Universidad. Gusto rin
niyang malaman o mapag-aralan ang mga kanser na lumalaganap sa iba-ibang
larangan ng buhay dito sa Filipinas at pagkatapos ay makahanap siya ng paraan
kung paano maipapabatid sa bansa at sa pamahalaang Kastila ang mga
pagbabagong kakailanganin ng Pilipinas. Sa kanyang palagay ito ang paraan upang
makaahon sa hirap na dulot ng diskriminasyong panlahi na nararanasan ng mga
katutubong mamamayan sa bansa.

Nabibigyang puna ang mga Layunin ni Jose Rizal sa Europa sa unang pagkakataon.
Naipapaliwanag ang mga kadahilanan ng muling Paglisan sa Bayan ni Jose P. Rizal.
Napapahalagahan ang mga nagawa ni Dr. Rizal bilang Kasapi ng Kilusang
Propaganda Naihahambing batay sa nilalaman at mensahe ang dalawang nobela ni
Jose Rizal Natutunton ang mga mapanghamong pangyayari sa buhay ni Dr. Rizal sa
pananatili sa Europa. Napapahalagahan ang mga ginawa at binalak gawin ni Jose
Rizal para sa Bayan habang malayo sa sariling Bayan. Nailalarawan ang ibat- ibang
lugar na narating ni Dr. Rizal sa Asya at Europa.
Takdang Oras: Tatlong Oras Subukin Isulat sa isang papel ang mga bansang
napuntahan ni Rizal sa kanyang unang paglalakbay.
UNANG PAGLALAKBAY SA IBANG BANSA

70 | P a g e

Nailalarawan ang mga nagawa ng ilang kilusang kung saan naging kaanib si Dr.
Rizal sa kanyang pananatili sa Ibang Bayan. Naiisa-isa ang mga magagandang
ugaling Pilipino na naisabuhay ni Dr. Rizal at iba pang Pilipino nagtungo din sa
Europa upang maka-pagaral. Nakapag-bibigay puna sa naging desisyon ni Dr. Rizal
na pagbalik sa Inang-Bayan sa kabila ng panganib sa kanyang buhay.
PAGLALAKBAY SA EUROPA Mayo 1, 1882-umalis ng Calamba dala ang halagang

P356, lumipat ng sasakyan pagdating ng Biñan, nakarating sa Maynila pagkaraan ng
10 oras ng paglalakbay. Mayo 3, 1882-Nilisan ang Maynila patungong Singapore sakay
ng Bapor Salvador. Mayo 9, 1882-dumating sa Singapore, tumuloy sa otel La Paz.
Mayo 11, 1882-sumakay sa Djemnah (bapor Pranses) patungong Marseilles (France),
dinaanan ang Point de Galle, Colombo, Cafe' Guardafui, Aden, tinawid ang Suez
Canal ng 5 araw. Hunyo 7, 1882-dumaong sa Port Said, pinuntahan ang Liwasang
Lesseps. Hunyo 11, 1882-dumating sa Naples at Sicily, naghulog ng sulat sa bayan ng
Mellitus, nakita ang St. Telmo (bilangguan) at Tore ng Mansanello (palasyo royal)
Hunyo 13, 1882dumaong sa Marseilles, tumira sa Otel Nelisse, nagpunta sa Chateau
d'If (pook na kinabibilangguan ng pangunahing tauhan ng nobelang Count of
Monte Cristo). Hunyo 15, 1882-lumulan sa isang de primerang klaseng tren, huminto
sandali sa Port Bou at nagpatuloy sa Barcelona.
BUHAY SA BARCELONA Tumuloy sa Fonda de España, hinandugan siya ng salu-salo

ng mga dating kaeskwela sa Ateneo, sinulat ang El Amor Patrio, isang tula upang
bigyang-daan ang kanyang kasabikan sa sariling bayan na ibinigay kay Basilio
Teodoro, kasapi ng patnugutan ng Diariong Tagalog na kanilang inilathala noong
Agosto 20 sa ilalim ng ngalan sa panulat na Laong-Laan sa 2 wika-Kastila at Tagalog
(salin ni Marcelo H. del Pilar) Setyembre (kalagitnaan)-nagtungo sa Madrid at
nagpatala sa Central Universidad de Madrid sa kursong Medisina at Filosofia y Letras
(unang Linggo ng Oktubre). Nag-aral ng eskultura at pagpipinta sa Academia ng
San Fernando at nagsanay sa Hall of Arms of Sanz y Carbonell sa pagpapalusog ng
katawan.Nagpasyang pag-aralang lubusan ang iba't ibang partido
pulitikal ng Spain.Natatag ang Circulo Hispano-Filipino sa pangunguna ng Kastila-

Pilipinong si Don Juan Atayde na di katagala'y nagsara rin dahil sa kakulangan ng
pondo sanhi ng pagwawalang-bahala ng mga 71 | P a g e
kasapi.Sinulat ang Me Piden Versos-tulang nagpapahayag ng masidhing pananabik

ni Rizal sa kanyang bayan (nalathala sa La Solidaridad sa Barcelona noong Marso 31,
1889) Nakapagtatag ng sariling aklatan kung saan kabilang ang Uncle Tom's Cabin
ni Harriet Beecher Stowe at The Wandering Jew ni Eugene Sue-mga akdang
nagtanim sa kanyang isipan ng pagkaawa sa mga tauhan dahil sa kanilang
kaapihan. Hunyo 17,1883-pinalipas ang bakasyon sa Paris, pinuntahan ang
mahahalagang pook tulad ng Champ Elysees, Colonne Vendome (kinalalagyan ng
estatwa ni Napoleon I), Opera House, Place de la Concorde, Simbahan ni Magdalena,
Simbahan ng Notre Dame at Museo de Louvre-lumang palasyo ni Francis I,
pinakamahalagang gusali na pinagdarausan ng mga dula't kababalaghan ng mga
Valvis, Medicis at Sorbon.Napansin ang mga palikuran sa lansangan (Gabinet
d'Aisence) Unang linggo ng Setyembre, 1883-nagbalik sa Madrid upang ipagpatuloy
ang pag-aaral Pormal na sumapi sa Lohiya Acasia gamit ang pangalang pangmason
na Dimasalang Hunyo 21, 1884-nakapasa sa titulong Doktor ng Medisina.Hunyo 25,
1884-nagsalu-salo sa Restaurant Ingles dahil sa pagkapanalo ng mga pinta nina
Juan Luna (Spolarium-unang gantimpala) at Felix Resurreccion Hidalgo (Christian
Virgins Exposed to the Populace-ikalawang gantimpala) sa Pambansang
Eksposisyon ng Bellas Artes. Napili si Rizal bilang pangunahing mananalumpati
Sinulat ang kalahating bahagi ng Noli Me Tangere. Humanga kay Consuelo Ortiga y
Perez, anak ni Don Pablo Ortiga y Rey (dating alkalde ng Maynila noong panahon ni
dela torre) ngunit pinigil sapagka’t alam niyang gusto rin siya ni Eduardo de Lete
kaya’t sinulat ang tulang A La Señorita C.O. y R. Sumapi sa Masonerya-samahang
ipinagbabawal ng Simbahang Katoliko na naglalayong palawakin ang
pandaigdigang kapatiran ng tao sa ilalim ng pagkaama ng Diyos, dahil sa
pagtitiwala niya sa layunin ng samahan at paniniwalang makakuha ng kasama sa
pakikipaglaban sa masasamang pari sa Pilipinas. (Nobyembre 15, 1890-naging Master
Mason ng Lohiya Solidaridad at Pebrero 15,1892-sumapi sa Le Grand Orient France)
Tatlong buwang hindi tumanggap ng padalang salapi mula kay Paciano dahil sa
salot at kalamidad. Ipinagbili ni Paciano ang kanyang kabayong si Castaño sa
halagang P200. Nanghiram kay Valentin Ventura upang ipambayad sa Lisensyado sa
Pilosopiya at Letras. BUHAY SA PARIS Hulyo 1885-nagtungo sa Paris upang
ipagpatuloy ang pag-aaral sa Optalmolohiya. Unang linggo ng Oktubre-nagpatala
bilang okulista sa klinika ni Dr. Louis de Wecker-kilalang optalmologong Pranses.
Kapag walang ginagawa, dumadalaw kina Luna at Hidalgo at nagsisilbing modelo ni
Luna. Sa pintang Ang Kamatayan ni Cleopatra, siya ang paring taga-Ehipto at
Sikatuna sa Sanduguan. Naging abala sa pag-aaral ng Aleman, Pranses, Italyano,
Polish at Griyego. Tinapos ang ikatlong-kapat na bahagi ng Noli. Pebrero 1, 1886-
umalis sa Paris upang magtungo sa Heidelberg.
72 | P a g e
BUHAY SA HEIDELBERG Pebrero 3, 1886dumating sa Heidelberg-isa sa

makasaysayang lungsod sa
Alemanya,
sentro
ng
karunungan dahil sa pinakamatandang pamantasang itinayo ng Elector na si

Ruperto I (1386) at pangunahing pook ng Repormasyong Protestante. Lungsod din
ng serbesa. Nagtrabaho sa klinika ni Dr. Javier Galezonski (Polish)-dalubhasa sa sakit
sa mata. Naglingkod bilang katulong sa paggagamot sa Augen Klinik-klinika sa
mata ng okulistang si Dr. Otto Becker. (Pagpapatuloy: Buhay sa Berlin). Abril 27, 1887-
ibinalita kay Paciano ang pagtanggap ng Php 1000, biayaran ang pagkakautang kay
Viola, nagpaalam sa mga kaibigan at nagbalita ng kanyang balak na bumalik sa
Pilipinas. Mayo 11, 1887-iniwan ang Berlin patungong Dresden at Leitzmeritz. Mayo 13,
1887-nakipagkita kay Blumentritt, ipinakilala kina Sr. Jose Kromholz (pangulo ng
Leitzmeritz Tourist Club), Dr. Karl Czepelak (paralitikong manggagamot) at Robert
Klutzchak. Mayo 17, 1887-nagtungo sa Prague, nakilala si Dr. Willkomm-propesor sa
kasaysayan sa kalikasan sa Unib. ng Prague. Mayo 27, 1887-nagtungo sa Vienna,
nakipagkita kina Sr. Masner, Nordman at Norfenfals, mga kilalang iskolar at nobelista
ng Austria. Mayo 24, 1887-nagbigay ng panayam kay G. Adler (reporter ng
pahayagang ExtraBlatt) tungkol sa tunay na kalagayan ng Pilipinas. Mayo 25-31, 1887-
nagtungo sa Lintz, Salzburg, Munchen, Nuremberg (isa sa matandang lungsod ng
Aleman), Ulm, Stuttgart, Baden Rheinfall (dinalaw ang Rin waterfalls-
pinakamagandang talon sa buong Europa), Schaffhausen. Hunyo 4, 1887-nagtungo
ng Bern, Lousanne, Geneva, inbinalita kay Blumentritt ang pasyang bumalik sa
Pilipinas. Hunyo 23, 1887-dumaan ng Turin, Milan, Venice at Florence bago nagtuloy
sa Roma-lungsod ng Vaticano. Tinungo ang Capitolium, Tanpeian Rock, Palatium,
Forum Romanorum, Ampitheatre.
Aralin II PAG BABALIK SA PILIPINAS Hunyo 29, 1887-nagpadala ng postcard sa mga

magulang upang ibalita ang pagdating sa Pilipinas. Hulyo 30, 1887-nakarating sa
Saigon, lumipat ng bapor Haiphong patungong Maynila Hulyo 3, 1887- Umuwi ng
Pilipinas si Rizal sa kadahilanang: titistisin ang mata ng ina aalamin ang katotohanan
tungkol sa ligalig na nilikha ng Noli
aalamin ang dahilan ng panlalamig at katahimikan ni Leonor Rivera 73 | P a g e
tutulungan ang mga kababayan Agosto 5, 1887-dumating sa Maynila, lumulan ng

Bapor Binyang, lumipat ng Bapor Bakal. Agosto 8, 1887-dumating ng Calamba.
Tinistis ang mata ng ina (sa loob ng isang buwan, nagbali ang paningin ng ina-
unang pagtitistis na ginanap sa Pilipinas at nagbigay ng pangalan at katanyagan
kay Rizal bilang manggagamot Ipinatawag ni Gob. Hen. Emilio Terrero y Perinat
upang alamin ang katotohanan tungkol sa subersibong kaisipan ng Noli Itinalaga
bilang tanod ni Rizal si Don Jose Taviel de Andrada. Nagpadala ng isang sipi ng Noli
si P. Pedro Payo (Arsobispo ng Maynila) kay P. Gregorio Echavarria (Rector ng UST)
upang suriin. Bumuo ng komiteng susuri sa aklat: P. Matias Gomez, Norberto del
Prado, Fernandez Arias. Hatol sa Noli: Heretiko, lapastangan, isakandaloso sa punto
ng relihiyon, laban sa pagkamakabayan, subersibo, laban sa kapayapaan, nakasisira
sa pamahalaan ng Kastila at sa gawain nito sa Pilipinas sa puntong pulitikal.
Ipinadala ng Gob. Hen. ang ulat ng komite matapos basahin sa Palagiang Komisyon
ng Sensura na binubuo ng mga pari at karaniwang mamamayan sa pamumuno ni
Padre Salvador Font (Agustino, kura ng Tondo).Dahil sa resulta ng pagsusuri ng aklat
naging delikado ang buhay ni Rizal, kaya pinayuhan siya na mas magandang lisanin
muna niya ulit ang Pilipinas para sa ikabubuti niya at ikatatahimik ng bansa.
IKALAWANG PAGLALAKBAY 1888 - Si Jose Rizal ay 27 taong gulang at isa nang

manggagamot at kilalang manunulat. Dahilan kung bakit umalis muli si Rizal sa
Pilipinas: tinutugis siya ng mga makapangyarihang kaaway kaya’t di mapakali ang
kanyang pamilya sa Calamba sa panganib kung siya’y mananatili sa bansa. SI RIZAL
SA HONGKONG AT MACAO Pebrero 3, 1888 sumakay si Rizal sa barkong Zafiro
patungo sa HongKong. Pebrero 7, 1888 nakarating sa Amoy, China si Rizal dahil hindi
mabuti ang kanyang pakiramdam malakas ang ulan narinig niyang marumi ang
lungsod. Dito ang unang lugar na pinuntahan ni Rizal sa kanyang ikalawang
paglalakbay. Sumapit siya sa Hongkong at buhat sa bapor ay tumuloy siya sa Otel
Victoria.
Sa Macau ay tumuloy si Rizal sa bahay ni G. Lecaros, isang Pilipino na nakapagasawa

ng babaing Portuegesa. Pagkatapos ay pumunta si Rizal sa Hapon.
74 | P a g e
HAPON Dumating siya sa Yokohama at tumuloy sa Otel Grande. Siya ay nagtagal sa

Hapon dahil gusto niyang mabatid ang kabuhayan, ang industriya, ang sining, ang
kapaligiran at ang wikang Hapones. Dito niya nakilala si Ose-San isang magandang
Haponesa na muntik na niyang napakasalan. Naisip lamang ni Rizal na mayroon
siyang misyon na dapat gampanan kaya hindi sila nagkatuluyan.
AMERIKA Nakarating si Rizal sa San Francisco, California,Estados Unidos noong Abril

28,1888.Nakita niya sa panahon na iyon ang Amerika ay maunlad na bansa na.
Maraming oportunidad ditto at mataas ang antas ng pamumuhay ng mga
Amerikano.Ngunit nalungkot si Rizal nang malaman niya na mayroong tinatawag na
diskriminasyon sa mga amerikanong Negro.Mas mababa ang tingin sa mga
amerikanong itim kaysa sa amerikanong puti.Hindi nagustuhan ni Rizal ang ganito
dahil taliwas sa kanyang prinsipyo na kailangan ay pantay-pantay ang karapatan ng
mga tao sa isang bansa katulad ng inaasam niyang mangyari sa Pilipinas. Mula San
Francisco ay tumawid si Rizal patungong Nueva York (New York). Dito ay sumakay
siya ng barko patungong Londres (London).
75 | P a g e
LONDON Dito sa Londres ay natagpuan niya ang ilang natitirang tomo ng Sucesos
de las islas Filipinas (Mga Pangyayari sa kapuluang Pilipinas) ni Antonio Morga.
Ginugol niya ang maraming araw sa pagbabasa, pagsuri at pagsipi sa aklat ni Morga.
Ninais niyang mabatid kung bakit itinuturing ng mga Kastilla na ang mga Pilipino ay
lahing may mababang uri. Binasa niya rin ang ibang awtor na sumulat tungkol sa
ating bansa. Pinagpasiyahan niya na sipiin ang aklat ni Morga upang
makapaglathala ang ilang kamalian ng aklat sa mga katutubong kultura ng ating
bansa Dito rin sa Londres ay marami siyang naisulat na bagay at isyu sa larangan ng
pulitika. PARIS Dito sa Paris ay patuloy niyang ginugol ang mahahalagang panahon
niya sa Pambansang Aklatan sa Pransiya. Ang Aklatan dito ay hindi kasing laki nang
nasa Londres nguni’t ito ay hindi naging sagabal sa hangarin maisulat niya ang
karugtong ng nobelang Noli Me Tangere at tapusin ang Sucesos delas Islas Filipinas
ni Antonio de Morga. Itinayo niya ang Samahang Kidlat na binubuo ng Pilipinong
sina Juan at Antonio Luna, Felix R. Hidalgo, Gregorio Aguilera, Fernando Canon,
Lauro Dimayuga, Julio Llorente, Guillermo Puatu at Bladomero Roxas.Ang samahan
ay panandalian lamang at naglalayon na paglalapitin ang mga Pilipino sa Paris
upang higit silang masiyahan sa panonood ng eksposisyon. Sinulat ni Rizal ang La
Verdad Para Todos (Ang katotohanan para sa Lahat). Ang lathalang ito ay kauna-
unahang artikulo ni Rizal na lumabas noong Mayo1889.May hangarin si Rizal kung
bakit siya bumalik ng Londres at iyon ay
upang makita ang ilang dokumento na pinatitityak sa kanya ni Dr. Adolf Meyer, at (3)
nais niyang dalawin ang pamilya ng mga Beckett na napakabuti sa kanya lalong-lalo
na si Gertude. Kalagitnaan ng Enero, 1890 ay bumalik si Rizal sa Paris. Sa mga
panahong ito’y nilimbag ang mga paliwanag niya sa Sucesos ni Morga sa Garnier.
BRUSSELS Siya ay tumira sa pamilya ng mga Jacoby. Nilisan niya ang Paris kasama
ni Jose Albert, dahil napakamahal ng upahan ng tirahan doon dahil sa Pandaigdig
na Tanghalan noong 1889. Dito sa Brussels ay walang tigil siya sa paggawa.
Sinimulan niyang isulat ang El Filibusterismo at pinagpatuloy rin ang pagpapadala
ng artikulo sa La Solidaridad. Dahil sa pag-uusig na nadarama ng
kanyang pamilya ay nagbalak siyang umuwi, sa dahilang hindi siya maaring manatili
na nagsusulat lamang habang “ang mga magulang at mga kapatid ko ay
nagdaranas ng lupit ng mga 76 | P a g e
paring Espanyol. Ang kanyang balaking umuwi ay sinalungat ni Graciano Lopez-

Jaena at ng kanyang mga kaibigang sina Basa, Blumentritt, at Mariano Ponce.
Nagbago lamang ang isip ni Rizal nang matanggap niya ang sulat ni Paciano na
nagsasabing natalo sila sa kaso na pagpapaalis sa mga tagaCalamba mula sa
hacienda ng mga Dominko at ito ay kanilang iaapela sa Royal Audiencia sa Madrid at
dito si Rizal ay nagtungo para tingnan ang kanyang magagawa sa kaso. MADRID Sa
unang araw ng Agosto, 1890 ay simula ng mga kabiguan ni Rizal. Sa paghingi ni Rizal
ng katarungan para sa kanyang pamilya ay tumayo si Marcelo H. del Pilar bilang
abogado at kanilang idinulog ang kanilang protesta laban sa kawalang katarungan
ni Gobernador Heneral Valeriano Weyler at ng mga paring Dominikano. Natanggap
niya rin ang masamang balita na natanggap na nila ang kautusan na pagpaalis sa
mga tagaCalamba mula sa hacienda ng mga dominiko.Habang bigo sa pagbibigay
katarungan sa kanyang magulang ay namatay ang kanyang kaibigan na si Jose
Maria Panganiban. Nagkaroon din siya ng mga hamon. Lumisan siya sa Madrid pero
sumulat ng isang maikling sulat
ng pasasalamat sa mga kababayanan na naghalal sa kanya at nagtungo sa Biarritz.

Lumisan siyang papuntang Hongkong dahil sa mga suliraning bumabagabag sa
kanya sa Europa, dahilan sa magkasalungat na paniniwala niya kay del Pilar at sa
ilang mga Pilipino sa Europa, at upang mas higit siyang maging malapit sa Pilipinas,
at para kupkupin na rin ang kanyang pamilya na kasalukuyang inuusig ng mga
Kastila. HONGKONG Dumating siya sa Hongkong noong Nobyembre 20, 1891 at
sinalubong ng mga kaibigan na naninirahan dito. Bago magpasko ay dumating ang
kanyang pamilya at dito ay ipinagdiwang nila ang pasko. Dito rin niya ginamot ang
kanyang ina at ang iba pang mga pasyente. Dito rin sa Hongkong ay sinulat niya
Konsepto at Saligang-batas ng La Liga Filipina. Ginawa ni Rizal ang mga sumusunod
na sulat bago siya umalis ng Hongkong na iningatan ni Dr. Marquez na bubuksan
lamang ito kung siya ay mamamatay: una ay, sulat sa kanyang mga magulang at
mga kapatid, Sulat sa sambayanang Pilipino, at Sulat kay Gobernador Heneral
Eulogio Despujol.
77 | P a g e
Aralin IV SI RIZAL AT ANG KANYANG PARTISIPASYON SA PROPAGANDA Ang mga

gawain sa Kilusang Propaganda ay pumukaw ng interest ng mga Espanyol ngunit
hindi sapat upang makamit ang mga hinihiling nilang pagbabago. Ilang repormang
naipasa ng pamahalaang kolonyal ngunit hindi naipatupad sa Pilipinas. Ang
kakulangan ng salapi ay naging malaking hamon sa kilusang naging dahilan ng
paghinto ng LaSolidaridad noong 1895. Nahati rin ang komunidad ng mga Pilipino
sa Espanya dahil sa ilang hindi pagkakaunawaan. Pinangunahan ni Marcelo H. del
Pilar ang pangkat na nagsusulong na mananatili ang mga propagandista sa
Espanya at patuloy na hikayatin ang pamahalaan upang ipatupad ang mga
hinihinging reporma sa Pilipinas. Naniwala si Jose Rizal na panahon na upang
bumalik ang mga propagandista sa Pilipinas at doon ipagpatuloy ang pagkilos
tungo sa reporma. Nagpasyang umalis si Rizal sa Espanya noong 1890 at nakabalik
siya sa Pilipinas noong 1892. Ngunit sa kabila ng mga isyung humati sa Kilusang
Propaganda, ang pinakamalaking dahilan ng pagkabigo ng kilusan ay ang
kapangyarihan ng mga prayle na nagtagumpay na mapigilan ang mga repormang
isinusulong ng mga propagandista. Mahalagang bunga ng Kilusang Propaganda:
Ang pagpapatuloy ng pagsulong ng reporma sa Pilipinas. Ilan sa mga propagandista
ay naniniwala na kailangang isulong ang paghingi ng reporma sa mismong
kapuluan. Kailangan ding maipaalam sa mas marami ang mensahe ng reporma.
Upang maisakatuparan ito, itinatag ni Rizal ang La Liga Filipina noong 1892 upang
pangunahanang pagoorganisa tungo sa pagbabago at linangin ang diwa ng
kapatiran sa mga Pilipino. Ang La Liga Filipina–kakaiba ito sa mga naunang
samahang panreporma dahil karamihan sa mga kasapi nito ay nagmula sa masa.
Pangunahing hangarin ng samahan ang pagtutulungan ng bawat miyembro at
paghahanda ng kanilang sarili para sa inaasahang pagbabago sa lipunan. Aralin V
PAGSULAT NG NOLI ME TANGERE AT EL FILIBUSTERISMO Noong siya ay nasa
Europa, nagsimula siyang magsulat ng mga nobela. Isa sa kanyang mga isinulat ay
ang Noli Me Tangere. Ang Noli Me Tangere ay tungkol sa pagsakop ng Espanya sa
Pilipinas at nagbibigay tugon din ito sa mga Katolikong Prayle. Isinulat niya ang
nobelang iyon upang maimulat ang mga Pilipino sa mga paghihirap na nangyayari
sa bansa dahil sa pagsakop ng mga Espanyol.
Ang kanyang nobela ay nailathala noong 1887 sa Berlin. Ipinagbawal ang kanyang
libro sa Pilipinas ngunit may mga ibang palihim na nagdadala. Dahil sa kanyang
nobela, nang bumisita si Rizal sa Pilipinas, siya’y pinatawag ng Gobernador Heneral
dahil sa mga paratang niya sa mga Espanyol. Ipinagtanggol ni Rizal ang kanyang
sarili at siya rin ay humingi ng paumanhin. Nang bumalik si Rizal sa Europa, hindi
siya 78 | P a g e
tumigil sa pagsusulat. Noong 1891, inilathala niya ang kanyang pangalawang nobela
na El Filibusterismo. Ito ay ang pangalawang nobela na kanyang naisulat. Kanyang
inialay ang nobelang El Filibusterismo sa tatlong paring martir o “GOMBURZA”.
Nakilala si Jose Rizal, ang ating pambansang bayani sa kanyang dalawang nobela na
pinamagatang Noli Me Tangere at El Filibusterismo. Itong dalawang nobela na ito ay
kilalang kilala, sapagkat ang mga tinalakay dito ni Rizal ay ang mga sensitibong
paksa noong kapanahunan nang pagsakop ng mga Kastila sa Pilipinas. Isa sa mga
ito ay ang kalupitan at hindi makatarungang pagtrato nang mga Kastila sa mga
Pilipino. Tinalakay din sa mga libro na ito ang mga Pilipino na walang ginagawa at
tinatanggap na lamang ang mga pananakit at pang-aabuso nang mga Kastila sa
kanila. Isa ring dahilan kung bakit sumikat and dalawang libro ni Rizal na ito ay dahil
sa dami ng naging epekto nito sa mamamayan at lipunan. Isa sa mga epekto na ito
ay ang pagbigay liwanag sa kahirapan na naranasan nang mga Pilipino sa kamay ng
mga Kastila. Nagising at namulat din ang ilang mga Pilipino sa pang-aabuso na
ginagawa nang mga Kastilang prayle sa kanila. Dahil din sa mga librong ito ni Jose
Rizal, maraming mga Pilipino ang naging matapang at nahikayat na itigil ang mga
pang-aabuso at pananakit na ginagawa nang mga Kastila sa mga kapwa Pilipino
nila. Masasabi natin na ang Noli Me Tangere at El Filibusterismo ang gumising at
nagbigay lakas sa ibang mga Pilipino at dahil din sa dalawang libro na ito ay
naliwanagan ang mga Pilipino sa mga pagbabago at reporma na kailangan at dapat
gawin nang mga Kastila. Naliwanagan din sila sa pagtatapos na dapat mangyari sa
mga pang-aabuso at pananakit na ginagawa nang mga Kastila. Aralin VI MATIGAS
NA HANGARING MAKABALIK SA PILIPINAS Habang nasa Espanya si Rizal ay
nagbalak na magtayo ng isang samahan sa Pilipinas upang matulungan ang
kanyang mga kababayan na mapalaya sa mga mapang-aping mga kastila.Sinulatan
niya ang Gobernador Heneral Despujol upang siya ay mabigyan ng proteksyon dahil
alam niyang delikado ang buhay niya sa kanyang balak na pag-uwi ng Pilipinas.Sa
kabila ng pagpigil sa kanya ng mga magulang at kaibigan ay nagpumilit pa ring
siyang makabalik ng Pilipinas sa dahilang: a). Maisakatupan ang proyekto niyang
magtayo ng Kolonya sa Hilagang Borneo at; b). Magtatag ng samahan ng mga
Pilipino, ang La Liga PIlipina. Hunyo 26,1892- umuwi si Rizal kasama ang kanyang
kapatid na si Lucia. Tumuloy sila sa Hotel de Oriente upang doon manatili habang
nagpaplano si Rizal sa kanyang samahan na itatag. GAWAIN:
Sagutin ang mga sumusunod na tanong gamit ang 2-4 na pangungusap lamang.
Ano-anu ang mga layunin at karanasan ni Rizal sa unang paglalakbay niya sa

daigig? ___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________ 79 | P a g e
___________________________________________________________________ Ipaliwanag ang

dahilan ng pagbabalik ni Rizal sa Pilipinas.
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________ Paano naganap
ang partisipasyon ni Rizal sa Kilusang Propaganda?
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________ Ipaliwanag kung
paano naisulat ang Noli Me Tangere at El Filibusterimo?
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________ Anu-ano ang
mga naranasan ni Rizal sa kanyang paglalakbay sa Europa?
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________ Ipaliwanag
paano siya nanirahan bilang isang Malay sa mga lungsod sa Europa.
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
80 | P a g e
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
REPLEKSYON: Ang kabayanihan ni Rizal ay maaari din naman na mabigyang buhay

ng bawat isa sa atin sa pamamagitan ng taos-pusong pagmamahal sa bayan, ang
pagsasakripisyo at pag-aalay ng talino, lakas at isipan para sa ikalalaya at ika-uunlad
ng ating Inang Bansa. Sa bawat kilos at isipan ni Rizal ay nasasalamin dito ang
walang kahulilip na pagmamahal sa ating bansa, ang pagtatangol niya sa atin laban
sa diskriminasyong panlipunan na nakasira sa ating malayang kaisipan. Ang kanser
na panlipunan na isiniwalat niya ay naging sanhi ng ating kawalan ng pagmamahal
sa ating Kultura,sa ating pinagmulan, sa ating mga minanang tradisyon na sadyang
nawala upang mapalitan ng Kulturang Kastila.Sa pananaw ni Rizal sa kanyang
nobela ay nasasalamin ditto ang Lipunang hanggang ngayon naman ay nakikita ,
ginagawa at sinusundan ng ating mga kababayan. Sa repleksyon ng ating anino sa
liwanag ay makikita natin dito ang pagkukunwaring halos nailarawang maigi ni Rizal
sa mg atauhan ng kanyang mga nobela. Ano pa’t kahit na yata ilang Rizal ang barilin
sa Luneta ay hindi na mawawala ito sa ating Kultura at Lipunan. Nakalulungkot
subalit huli man daw at magaling ay naihahabol din, may panahon pa naman upang
mawala ang kanser ng Lipunan na naririto pa
rin sa atin.
PAGTATAPOS NA GAWAIN Sagutan ang mga katanungang ito: Gaano kahalaga sa
iyong opinion ang makalawang ulit na paglayo sa Pilipinas ni Dr. Rizal para sa
kanyang sariling transpormasyon at sa kanyang kinayang gawin para sa ating
InangBayan?
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________ 81 | P a
ge
____________________________________________________________________________ Paano
kongkretong naipakita ni Dr. Rizal ang kanyang pagmamahal sa Bayan habang siya
ay namalagi sa ibang Bansa sa loob ng halos 9 na taon sa una at ikalwa niyang
paglalakbay sa Mundo) Ipaliwanag.
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________ Kung
nabigo man ang Kilusang Propaganda na makamit ang mga nilayon nito, ano ang
maituturing na pinakamahalagang nagawa nito para sa Pilipinas na noo’y kolonya
pa ng Espanya.
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
82 | P a g e
Pagsususlit: Pangalan: _______________________________________ Taon at Kurso:

_______________________________ PILIIN ANG TAMANG SAGOT: 1. Ang hotel na
tinuluyan ni Rizal sa Singapore. a. La Paz
c. Dela Pas
b. La Trinidad
d. Dela Trinidad
2. Petsa ng pagalis si Rizal ng Calamba sa unang pagkakataon. a. Mayo 2, 1882
c. Mayo 3, 1882
b. Mayo 1, 1882
d. Mayo 4, 1882
Ang pamagat sanaysay na sinulat ni Rizal bunga ng kanyang pangungulila sa Inang-

Bayan na nilisan. a. Sa Aking Kababata b. La Verdad Paratodos
c. El Amor Patrio d. Mi Primera Inspiracion
4. Siya ang gumuhit ng Spolarium. a. Pedro Paterno
c. Felix Hildalgo
b. Amorsolo
d. Juan Luna
5. Isa sa pinaka-magandang Talon sa Europa. a. Baden Rainfall
c. Salzburg
b. Lintz
d. Ulm
6. Ang barkong sinakyan ni Rizal patungong Hongkong. a. Salvador
c. Djemnah
b. Zafiro
d.Bohol
7. Ito ang bumubuo ng “Samahang Kidlat” maliban sa isa; a. Juan Luna
c. Julio Baldomero
b. Antinio Luna
d. Gregorio Aguilera
8. Ang tumayong bilang abogado ni Rizal para sa kanyang pamilya. a. Antonio Luna
c. Andrade
83 | P a g e
b. Graciano Lopez Jaena
d. Marcelo H. Del Pilar
Ito ang kilusang na ang layunin ay humingi ng mapayapang repormang pampolitika

at panglayunin. ( Isang Kilusang ang layunin ay humiling ng reporma sa
Pamahalang kastila) a. La Solidaridad b. Kilusang propaganda
c. La Liga Filipina d. Katipunan
10 Petsa ng itinatag ang Diaryong Tagalog. . a. August 29, 1850 c. August 30, 1851 b.
August 30, 1850
d. August 29, 1849
11 Nakilala dahil sa husay na pagsulat at sa paggamit ng armas. . a. Juan luna c.

Antonio Luna b. Antonio Ricarte
d. Pio Valenzuela
12 Lugar kung saan naglatha ng Noli Me Tangere. . a. Hong kong c. Espanya b. France
d. Berlin
13 Ito ang samahang itinatag ni Rizal noong Hulyo 3, 1892; . a. La Liga Filipina c.
Propaganda b. La Solidaridad
d. Katipunan
14 Ang katungkulan ni bonifacio sa samahag La Liga Filipina. . a. Pangulo c. Ingat

Yaman b. kagawad
d. Ikalawang Pangulo
Ito ang nobela na nagpapahayag ng tungkol sa pagsakop ng Europa sa Pilipinas at

nagbibigay tuon din ito sa mga katolikong prayle a. El Filibustirismo
c. Noli Me Tangere
b. Molanism
d. Sa mga katapatan ng mg tao
84 | P a g e
MODYUL V ANG PAGHARAP SA PANGANIB AT KADAKILAAN NI JOSE RIZAL
85 | P a g e
Takdang Dami ng Oras: 6 oras (Dalawang linggo) Panimula: Matapos na muling

malayo si Dr. Rizal sa Pilipinas, muling sumagi sa kanyang isipan ang muli nyang
pagbabalik sa bansa. Sa kabila ng maraming kaalamang natamo nya sa kanyang
pangingibang-bayan, tila may kung ano na lang ang humihila kay Dr. Rizal upang
bumalik sa kanyang Inang bayan. Sa yunit na ito ay iyong matututunan ang muling
pagbabalik ni Dr. Rizal sa Pilipinas. Hindi lamang ito simpleng pagbabalik sapagka’t
naghihintay sa kaniya ang maraming panganib sa kaniyang buhay. Inyong
matutunghayan ang mga panggigipit na isinagawa ng mga Kastila laban kay Dr.
Rizal na siyang magpapakita rin naman ng kaniyang kadakilaan. Mga Paksa: a. Si Dr.
Rizal at La liga Filipina b. Buhay sa Dapitan, Mindanao sa loob ng apat na taon c. Si
Dr. Rizal at pagkakasangkot niya sa kilusang Katipunan d. Ang paglilitis kay Dr. Rizal
e. Mga huling sandali ni Dr. Rizal f. Ang labi ni Dr. Rizal makaraan ang pagbitay at
ang kanyang bantayog g. Mga naidulot na epekto ng kamatayan ni Dr. Rizal sa
bansa at sa rebolusyon pangkalayaan Pagkatapos ng aralin, ang mga mag-aaral ay
inaasahan na: 1. Nabibigyang puna ang mga kadahilanan sa muling pagbabalik ni
Dr. Rizal sa Pilipinas 2. Nailalarawan ang naging kabuluhan ng bawat oras na inilagi
ni Dr. Rizal sa Dapitan; 3. Naipapaliwanang ang kadahilanan ng pagkakasangkot ni
Dr. Rizal sa Kilusang Katipunan; 4. Naipapaliwanag ang mga kaganapan sa
ginawang paglilitis kay Dr. Rizal; at 5. Nakapag-bibigay ng sariling hinuha sa naging
epekto ng kamatayan ni Dr. Rizal sa mga mamamayang Pilipino at sa mga pagkilos
para sa rebolusyong pangkalayaan.
Panimulang Pagtataya
Sa panimulang gawaing ito ay malalaman natin ang inyong pagkakaunawa
patungkol sa mga naging kalagayan ni Dr. Rizal sa kaniyang balaking umuwi muli sa
Piipinas. Sagutin ang mga sumusunod na tanong at ilagay ang inyong mga sagot sa
isang bukod na sagutang papel.
86 | P a g e
1. Anu-ano ng dahilan ni Dr. Rizal kung bakit niya ninasa na muling bumalik sa
Pilipinas? 2. Sa anong mga kadahilanan nakabatay ang pagpapatapon kay Dr. Rizal
sa Dapitan? 3. Ilarawan ang naging pamumuhay ni Dr. Rizal sa Dapitan. 4. Ano ang
mga mahahalagang kaganapan sa paglilitis kay Dr. Rizal? 5. Mayroon bang naging
epekto ang kamatayan ni Dr. Rizal sa ating bansa? Ipaliwanag.
Si Dr. Rizal at ang La Liga Filipina Sa araling ito ay iyong matutunghayan ang mga
kaganapan kay Dr. Rizal sa kanyang muling pagbabalik sa bansa at ang kaniyang
koneksyon sa La Liga Filipina.
Pagkatapos ng aralin, ang mga mag-aaral ay inaasahan na: 1. Natutukoy ang layunin
ng pagkakatatag ni Dr. Rizal sa La Liga Filipina; at 2. Nailalarawan ang
mahahalagang kaganapan sa pagkakatatag ng La Liga Filipina. Sa kabila ng
maraming banta sa buhay ni Dr. Rizal, hindi niya inalintana ang mga ito para lamang
makabalik muli sa kaniyang Inang bayan. Masidhi ang kaniyang pagnanasang
muling makita ang bansang kanyang nililiyag, maisakatuparan ang kanyang mga
iniwan na balakin, at higit sa lahat ay makausap si Hen. Despujol upang ilatag ang
kanyang plano na pagtatayo ng kolonisasyon ng mga Pilipino sa Hilagang Borneo.
Hunyo 26, 1892 - nang umuwi si Dr. Rizal sa Pilipinas kasama ang kaniyang kapatid
na si Lucia at pansamantalang nanuluyan sa Hotel de Oriente. Sa kaparehong araw
din nagtungo si Dr. Rizal sa Palacio de Malacañan upang makausap si Hen. Despujol
sa kabila ng babala sa kanya ng kaniyang kaibigan na huwag basta magtiwala kay
Hen. Despujol. Nang makausap na ni Dr. Rizal si Hen. Despujol, hindi sinang-ayunan
ni Hen. Despujol ang balakin ni Dr. Rizal na magtayo ng kolonya ang mga Pilipino sa
Hilagang Borneo.
Hunyo 27, 1892 - bumisita si Dr. Rizal sa kaniyang mga kaibigan sa Malolos, Bulacan;
San Fernando, Pampanga; Tarlac, Tarlac; at sa Bacolor, Pampanga upang hikayatin
ang mga ito na maging kasapi ng isang smahang itatatag niya na ang layon ay ang
pagbabago.
87 | P a g e

Hulyo 03, 1892 – nagsagawa si Dr. Rizal ng isang pagpupulong sa tahanan ng
kaniyang kaibigan na si Doroteo Ongjunco upang ipaliwanag ang layunin at mithiin
ng isang samahang itatatag niya, ang La Liga Filipina. Ayon kay Dr. Rizal, ang mga
sumusunod ay ang layunin ng La Liga Filipina: 1. Mapag-isa ang buong kapulungan
ng may lakas; 2. Mapangalagaan ang bawat isa sa oras ng kagipitan; 3. Mapaunlad
ang edukasyon at komersiyo; at 4. Maisulong ang marami pang mga pagbabago.
Bawat isang inidibidwal na nagnanais maging kasapi ng samahan ay
kinakailangang magbayad ng membership fee na nagkakahalagang diyes (.10)
sentimos lamang piso na gagamitin sa mga gawaing ilulunsad ng samahan.
Sa pulong na iyon ay nagkita sa unang pagkakataon si Dr. Jose Rizal at si Andres

Bonifacio, pormal na pumili din ng mga opisyales o kawani ang samahan: Pangulo:
Ambrosio Salvador Kalihim: Deodato Arellano Ingat-Yaman: Bonifacio Arevalo Piskal:
Agustin Dela Rosa Ang opisyal na motto ng samahan ay Vnus (unus ang
pagkabigkas) Instar Omnium o “pagkakaisa ng lahat” (VIO).
Gawain 1 Sagutin ang mga sumusunod na tanong. 1. Kung sakaling anyayahan ka ni

Dr. Rizal na maging kasapi ng La Liga Filipina, pauunlakan mo ba ang kaniyang
paanyaya? Bakit? 88 | P a g e
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
2. Kung ikaw naman ang nasa kalagayan ni Dr. Rizal, pipiliin mo pa rin bang umuwi
sa Pilipinas sa kabila ng maraming banta na naghihintay sa iyo sa iyong pagbabalik?
Ipaliwanag.
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
Buhay sa Dapitan, Mindanao sa Loob ng Apat na Taon Sa araling ito ay iyong

mauunawaan ang naging buhay ni Dr. Rizal sa Dapitan sa kaniyang pagkakatapon
sa nasabing lugar. Bibigyang-pansin din ang kahalagahan ng kaniyang mga ginawa
sa Dapitan.
Pagkatapos ng aralin, ang mga mag-aaral ay inaasahan na: 1. Nailarawan ang naging
buhay ni Dr. Rizal sa bayan ng Dapitan; 2. Natutukoy ang mga gawaing pinasimulan
ni Dr. Rizal sa kanyang pananatili sa Dapitan; 3. Naiuugnay sa kasalukuyang panahon
ang mga makabuluhang ambag na iniwan ni Dr. Rizal mula sa kanyang mga
pagkakatuklas (discoveries) sa Dapitan.
4. Napapahalagahan ang pagiging huwaran ni Dr. Rizal sa kanyang pagpapasiyang

gawing produktibo ang bawat araw na inilagi niya bilang isang deportado sa
Dapitan. Ang Dapitan ay isang liblib na bayan na matatagpuan sa Kamindanawan.
Bahagi ito ngayon ng lalawigan ng Zamboanga del Norte at mayaman sa
kasaysayan. Natuklasan ng mga Kastila ang Dapitan noong 1629 sa pamumuno ng
isang misyonerong Heswita na si Fray Pedro Guitierrez. Sa bisa ng Batas
89 | P a g e
Republika Blg. 3811, naging lungsod ang bayan ng Dapitan sa panahon ng

administrasyon ni Pangulong Diosdado Macapagal noong Mayo 12, 1963.
Makasaysayan ang lungsod ng Dapitan sapagkat dito namalagi si Dr. Rizal mula
noong Hulyo 17, 1892 hanggang Hulyo 31, 1896. Inyong matutunghayan sa kabuuan
ng araling ito ang naging buhay ng ating bayani na si Dr. Rizal sa kaniyang
pananatili sa lugar na ito. Hulyo 17, 1892 – nang gabi na ang oras ay dumating si Dr.
Rizal sa Dapitan lulan ng barkong Cebu. Siya ay nakatakdang manuluyan sa loob ng
kumbento
kapalit ng ilang mga kondisyon na iniuutos na gawin sa halip, siya ay tumuloy sa

tahanan ni Cap. Ricardo
Museo ni Jose Rizal, Dapitan – NHCP
kanya. Sa
Carcinero, pinuno ng pulitiko-militar ng Dapitan. Ang mga kondisyong ipinagagawa

kay Rizal ay nakasaad sa isang liham na ipinadala ni Fray Pablo Pastells, superior ng
ordeng Heswita noong panahon na iyon para kay Fray Antonio Obach, ang
misyonero sa Dapitan. Ito ang mga ss: 1. Pagsisisihan ni Dr. Rizal ang lahat ng
kanyang ginawa at sinabi laban sa relihiyong Katoliko at magpahayag siya na
magiging tapat sa pagsunod sa lahat ng kautusan ng pamahalaang España; 2. Siya
ay gagawa ng santo ejercicio at confesion general sa kaniyang dinaanang buhay; at
3. Maging ulirang mamamayan sa simbahang Katoliko at Espanya.
Mapayapa naman ang naging buhay ni Dr. Rizal sa kaniyang pananatili sa Dapitan.
Nagtayo siya ng sariling bahay at tinawag itong Talisay. Sa kabila ng mapayapang
buhay ay hindi pa rin siya tinigilan ng mga kaaway sa pamamagitan ng pagpapadala
ng isang bayarang mamamatay-tao at maniniktik na nagpanggap na kaniyang
pinsan upang bantayan ang bawat kilos nya. Sa huli, hindi ito nagtagumpay dahil
natuklasan niyang isa palang impostor ang di umanong nagpakilala na pinsan niya.
Sa Dapitan din niya naisulat ang tula na Mi Retiro na patungkol sa kaniyang buhay
bilang bilanggo sa Dapitan na kaniyang iniaalay sa kaniyang pinakamamahal na ina.
Nilikha niya rin ang isang awitin na may pamagat na Himno Al Talisai, awiting alay
niya sa mga taumbayan ng Talisay, Zamboanga del Norte.
90 | P a g e
Dito niya naisakatuparan ang kaniyang hiling na makapagtayo ng isang paaralan.

Nagtayo siya ng isang munting bahay na magsisilbing silid-aralan. Ang pagpapatayo
niya ng maliit na eskwelahan sa Dapitan ay ayon sa kanilang napag-usapan ni
Blumentritt sa liham. Sa Dapitan niya lalo napaunlad ang kaniyang kaalaman sa iba’t
ibang disiplina tulad ng panggagamot, pag-aaral, gawaing kalakal, pagsasaka at iba
pa. Natuklasan niya rin ang ibang species ng hayop na kalauna’y ipinangalan din sa
kaniya: ang Draco rizali (butiking lumilipad), Apogonia rizali (maliit na uwang), at ang
Rhacophorus rizali (isang ‘di pangkaraniwang palaka). Sa aspeto ng pag-ibig, sa
Dapitan niya nakilala ang isang babaeng dumating sa kaniyang buhay na ang
ngala’y Josephine Bracken. Sila ay nagsama bilang mag-asawa at nabiyayaan ng
isang anak na lalaki na agad din namang pumanaw ilang oras matapos itong
ipanganak. Naging katulong niya si Josephine sa pagtuturo sa mga bata sa
paaralang kaniyang itinayo at maging sa panggagamot. Pinunan ni Dr. Rizal ng
pagmamahal ang asawa nyang ito dahil alam niyang ulilang lubos na si Josephine.
Sinamantala na rin ni Dr. Rizal ang pagkakataong makapagbukas na rin ng isang

klinika na tutulong para sa lahat ng mga taga Dapitan na nangangailangan ng
atensyong medikal. Dahil dito, dumating sa Dapitan ang kaniyang kapatid na si
Maria at ang kanyang ina noong Agosto 1893. Isinagawa ni Dr. Rizal ang pangatlong
pagtitistis niya sa mata ng kaniyang ina na naging matagumpay naman, nguni’t
nagkaroon ng implikasyon nang alisin ang bendang nakatakip sa mata nito, isang
bagay na hindi nalalaman ni Dr. Rizal. Bukod pa rito, sinimulan din ni Dr. Rizal ang
pagsasagawa ng maayos na sistema ng patubig sa Dapitan. Nais niyang ang mga
taga-Dapitan ay makagamit ng malinis na tubig na magmumula sa bundok, kaya
sinimulan niya ang paggawa ng patubig sa pamamagitan ng paggamit ng mga
kawayan. Hindi lamang pansariling kapakanan ang inisip ni Dr. Rizal sa kaniyang
pagkakabilanggo sa Dapitan, binigyang halaga niya rin ang kapakanan ng mga
mamamayan sa nasabing lugar sa pamamagitan ng kaniyang mga pinasimulang
gawain sa bayan. Ipinakita rin ni Dr. Rizal ang kaniyang kaalaman pagdating sa
negosyo. Maging sa aspetong pinansyal ay mayroon syang kaalaman kung papaano
gugugulin ang perang mayroon siya. Ang kasanayan sa pag-imbento ng isang
makinang kahoy ang isang paraan upang siya ay magkapera, ang makinang kahoy
na ito ay kayang lumikha ng 6,000 piraso ng tisa sa isang araw. Si Ramon Carreon na
isang negosyanteng taga-Dapitan ang kaniyang naging kasosyo. Sa kabuoan, apat
na taon nanatili si Dr. Rizal sa bayan ng Dapitan. Gawain 1 Isulat ang tamang sagot sa
bawat patlang bago ang bilang. __________1. Siya ang babaeng nakilala ni Dr. Rizal sa
Dapitan na naging asawa niya. __________2. Sa kanyang tahanan tumuloy si Dr. Rizal
nang siya’y makarating sa Dapitan. __________3. Ito ang awiting nilikha ni Dr. Rizal na
alay niya sa mga taong nakatira sa nabanggit na lugar.
__________4. Ito ang tulang nilikha ni Rizal na tungkol sa kaniyang buhay sa Dapitan.
91 | P a g e
__________5. Isang species ng butiki na natuklasan ni Dr. Rizal sa Dapitan. Gawain 2

Batay sa inyong naunawaan sa aralin, isulat ang mahahalagang ambag ni Dr. Rizal
sa Dapitan sa mga sumusunod na larangan.
Agham
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
Medisina
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
Panitikan
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
Edukasyon
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
92 | P a g e
Si Dr. Rizal at ang Pagkakasangkot niya sa Kilusang Katipunan Tatalakayin sa araling

ito ang mga kaganapan na nagbigay daan sa pagkakasangkot ni Dr. Rizal sa
kilusang Katipunan o ang KKK ANB.
Pagkatapos ng aralin, ang mga mag-aaral ay inaasahan na: 1. Natutukoy ang layon
ng pagkakatatag ng kilusang Katipunan ng 1892; at 2. Naiisa-isa ang mga
kadahilanan ng pagkakasangkot ni Dr. Rizal sa kilusang Katipunan.
Kung ating babalikan ang ating pinag-aralan sa Kasaysayan ng Pilipinas,

matatandaang naitatag ang Kataastaasang Kagalanggalang na Katipunan ng mga
Anak ng Bayan noong Hulyo 07, 1892. Ang samahan ay naitatag sa tahanan ni
Deodato Arellano sa Calle Azcarraga, Tondo, Maynila kung saan si Arellano ang
nahalal na lider ng samahan. Kabilang din sa mga nagtatag ng samahan sina
Andres Bonifacio, Teodoro Plata, at Ladislao Diwa, samantalang si Emilio Jacinto
naman ang Utak ng Katipunan.
Apat na taon na pinaghandaan ng Katipunan ang binabalak nilang panghihimagsik.

Sa loob ng apat na taong paghahanda, pinagsumikapan ni Andres Bonifacio na
lumawak ang samahan at dumami ang maging kasapi ng Katipunan mula sa iba’t
ibang lalawigan ng Pilipinas. Inatasan ni Andres Bonifacio si Pio Valenzuela na
magtungo sa Dapitan, Mindanao upang kanyang maging emisaryo o kinatawan sa
layuning isangguni kay Dr. Rizal ang balaking nilang paghihimagsik. Agad
pinuntahan ni Dr. Pio Valenzuela si Dr. Rizal sa Dapitan upang agad na ibalita ang
binabalak na panghihimagsik laban sa mga Kastila naging kasama niya ang isang
kunwaring pasyente na nais magpagamot kay Dr. Rizal. Si Dr. Valenzuela ay mula sa
Polo, Bulacan (Lungsod ng Valenzuela ngayon) na isinugo ni Andres Bonifacio upang
ibalita kay Rizal ang mga plano. Sinabi ni Dr. Rizal kay Valenzuela na tiyakin lamang
ng Katipunan na sila ay totoong handa at may sapat na armas upang labanan ang
mga Kastila nang sa gayo’y huwag silang mabigo sa kanilang hangarin. Bukod pa
rito, ipinabatid ni Dr. Valenzuela kay Dr. Rizal ang balak na itakas siya ng Katipunan
mula sa Dapitan bago sumiklab ang himagsikan, nguni’t hindi ito inayunan ni Dr.
Rizal at sinabing kawalang-galang at ‘di pagkamaginoo sa laban ang pagtakas. Sa
halip, sinabi ni Dr. Rizal kay Dr. Valenzuela ang balak nyang paglilingkod bilang isang
manggagamot sa Cuba at upang malaman na rin ang taktikang pandigma na
ginamit ng Cuba laban sa Espanya.
93 | P a g e
Gawain 1 Sagutin ang mga sumusunod na katanungan.
1. Bakit itinatag ang Katipunan? Ano ang mga layunin nito?

_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
2. Ano ang balak ni Dr. Rizal sa Cuba? Bakit niya gustong pumunta sa bansang iyon?
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
Ang Paglilitis kay Dr. Rizal Sa araling ito ay iyong matutunghayan ang isinagawang
paglilitis kay Dr. Jose Rizal. Ang panggigipit ng mga Kastila kay Dr. Rizal na
kailanma’y ‘di niya ninasang talikuran at kakitaan ng karuwagan. At ang mga
detalyeng may kinalaman sa nalalabing araw niya sa mundo.
Pagkatapos ng aralin, ang mga mag-aaral ay inaasahan na:
1. Natutukoy ang mga dahilan ng pagkakasakdal kay Dr. Rizal sa hukuman; 2.

Nailalarawan ang mahahalagang kaganapan sa naging paglilitis kay Dr. Rizal; at 3.
Nailalapat sa kasalukuyang mga isyu ang usapin patungkol sa ‘di pantay na
pagtingin at hatol ng batas sa bawat indibidwal.
94 | P a g e
Maraming mga kasamahan si Dr. Rizal ang nakaranas din ng panggigipit ng mga
Kastila upang paaminin na may kinalaman si Dr. Rizal sa pagkakatatag ng
Katipunan. Isa na ang kaniyang kapatid na si Paciano na nakaranas ng matinding
kagipitan nguni’t nanatiling matatag siya sa pagtatanggol sa kapatid. Nobyembre
29, 1896 nang simulan ang paunang imbestigasyon na tumagal ng limang araw sa
pangunguna ni Col. Francisco Olive. Ang resulta ng nasabing imbestigasyon ay
nakarating kay Oidor Rafael Dominguez, ang huwes-panghukom sa Fuerza
Santiago. Ang mga ebidensyang lumitaw na ginamit laban kay Dr. Rizal ay mga
dokumentong tulad ng tula, talumpati, nota, at mga liham. Kaagad na gumawa si
Dominguez ng buod ng kaso na syang isusumite kay Hen. Blanco at Huwes Nicolas
dela Peña. Napagdesisyunan ng korte na isailalim si Dr. Rizal sa court marshall, ito
ang sistemang isinasailalim sa mga kasapi ng sandatahang lakas o mga taksil sa
Espanya. Nangyari ito kahit hindi naman nararapat sapagka’t si Dr. Rizal ay isa
lamang ordinaryong mamamayan.
Ang resulta ng imbestigasyon ay ipinarating agad kay Dr. Rizal at siya ay pinapili ng
isang abogado na magtatanggol sa kaniya. Napili niya si Teniente Luis Taviel de
Andrade. Sa loob ng kanyang selda ay binasa ni Andrade na kanyang abogado ang
kasong kinakaharap ni Dr. Rizal. Mga kaso tulad ng sedisyon, at ilegal na pagtatatag
ng isang samahan na di umano’y may balak pabagsakin ang pamahalaang Kastila at
Simbahang Katoliko. Ang susunod na pagliiltis ay nakaiskedyul sa Disyembre 26,
alinsunod kay Hen. Camilo Polavieja, ang pumalit kay Hen. Blanco. Si Sr. Enrique de
Alcocer y de vaamonde ang itinakdang maguusig at maghaharap kay Rizal sa lupon
at syang babasa ng buod ng kaso at magiging sentensya nito. Maayos na ipinahayag
ni Ten. De Andrade ang kaniyang talumpati upang ipagtanggol ang kaniyang
kliyente na si Dr. Rizal. Sa abot ng kaniyang makakaya ay pinagsikapan niyang
mapatunayan na walang kasalanan si Dr. Rizal. Sa kasamaang palad, hindi nabigyan
ng matuwid na paghatol si Dr. Rizal, may sentensya na para sa kaniya bago pa
maganap ang paglilitis. Sa madaling salita, isang huwad na paghatol ang naganap,
isang palabas lang ang paglilitis na nangyari. Hindi man lang siya nabigyan ng
pagkakataong maiharap ang testigo laban sa mga paratang sa kanya. Binigyan siya
ng pagkakataong mailahad ang kaniyang katuwiran ngunit nagbingi-bingihan
lamang ang mga hukom. Lumabas din agad ang hatol sa kaniya. Pinagtibay ni Gob.
Hen. Polavieja ang hatol na parusang kamatayan. Nakatakda ang pagbibitay sa
Disyembre 30 na gaganapin sa Bagumbayan, Maynila kung saan maraming tao ang
makakasaksi sa pagbitay sapagkat maraming namamasyal sa pook na iyon. Gawain 1
Isulat ang tamang sagot sa bawat patlang bago ang bilang. __________1. Siya ang
nagsilbing manananggol o abogado ni Dr. Rizal __________2. Pinagtibay niya ang
hatol na parusang kamatayan kay Dr. Rizal __________3. Sa lugar na ito gaganapin
ang pagbitay kay Dr. Rizal __________4. Ito ang bilang ng mga araw kung kailan
tumagal ang imbestigasyon kay Dr. Rizal
95 | P a g e
__________5. Siya ang itinakdang mang-uusig at maghaharap ng mga buod ng kaso

sa paglilitis kay Dr.
Rizal. Gawain 2 Sagutin ng buong husay ang mga sumusunod na katanungan. 1.

Naging patas ba ang hatol ng hukom kay Dr. Rizal sa kaniyang paglilitis? Ipaliwanag.
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
2. Sa kasalukuyang panahon, may alam ka bang isyu sa ating bansa na may
kinalaman sa ‘di pantay na pagtingin ng batas o inhustisya sa isang tao? Ano ito?
Ipaliwanag.
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
Mga huling Sandali ni Dr. Rizal Sa araling ito tatalakayin ang mga kaganapan sa
huling sandali ng Buhay ni Dr. Rizal bago ang pagsasakatuparan ng itinakdang
paarusang Kamatayan. Pagkatapos ng aralin, ang mga mag-aaral ay inaasahan na: 1.
Natatalakay ang mga huling sandali ni Dr. Rizal sa loob ng bilangguan;
2. Nailalarawan ang mga naging kaganapan sa pagpatay kay Dr. Rizal sa

Bagumbayan; at 3. Napahahalagahan ang mga isinakripisyo ni Dr. Rizal para sa
Inang-Bayan.
Sa nalalabing sandali ni Dr. Rizal ay marami pa siyang tinapos na gawain.

Mababanaag ang kahinahunan sa mukha ni Dr. Rizal, tila ‘di siya nakakaramdam ng
kaba at takot. Sunud-sunod ang mga dumalaw kay Dr. Rizal sa bilangguan, mga
kamag-anak at mga naging guro. Inalayan siya ng panalangin ng mga naging guro
niya sa Ateneo at hinikayat na magbalik-loob na 96 | P a g e
sa Simbahan (ipinakalat ng mga fraile ang balitang siya’y isang erehe at pilibustero).
Dinalaw din siya ng ilang mga mamamahayag upang kapanayamin. Hindi pa din
nawawaglit sa mukha ni Dr. Rizal ang kahinahunan. Kaunting oras na lamang ang
nalalabi sa buhay ni Dr. Rizal nguni’t nagawa pa niyang sumulat ng mga liham para
sa kanyang pamilya at mga kaibigan. Sinulat niya ang kaniyang huling tula na
inumpisahan niya noong Disyembre 12, 1896 at tinapos na lamang nitong Disyembre
29, 1896. Disyembre 29, 1896 nang dalawin si Dr. Rizal ng kanyang ina at mga kapatid.
Humingi ng tawad si Dr. Rizal sa ina dahil sa lahat ng pasakit, pag-aalala, at
pagsuway sa utos at bilin ng ina. Sa kanilang pagyayakapan ay agad silang
pinaghiwalay ng isang guardia civil. Isa-isa namang pinapasok sa loob ng kanyang
selda ang mga kapatid niyang babae at ibinilin sa mga ito ang kaniyan mga gamit.
Ang kanyang silyang yantok ay kaniyang ibinilin kay Narcisa. Ang kaniyang panyolito
naman ay para sa kaniyang pamagngkin na si Angelika. Kay Josefa naman ang
sapatos na may nakasilid sa loob nito. At ang huli, kay Trinidad niya iniabot ang
lutuang alcohol kung saan nakalagay sa loob nito ang isang tulang walang pamagat
at tungkol sa pamamaalam ang nilalaman. Kalaunan, ang walang pamagat na tula
na ito ay nakilala bilang Mi Ultimo Adios. Ika-30 ng Disyembre, 1896 Alas 3:00 ng
umaga – si Dr. Rizal ay nakinig ng misa, nangumunyon, at nangumpisal. Pagkatapos
nito’y sumulat siya ng liham para sa pamilya at kapatid na si Paciano pagkatapos
niyang mag-agahan.
Bandang 5:00 ng umaga – dumating si Josephine Bracken kasama si Josefa. Ikinasal

ni Fray Balaguer si Dr. Rizal kay Josephine sa mga nalalabing oras ni Dr. Rizal at
pinagkalooban ng regalo ang asawa ng isang aklat. Mag-iika 6:30 ng umaga –
kailangan nang magtungo ni Dr. Rizal sa Bagumbayan kasama ang iba pa. Apat na
sundalo ang nasa harapan niya, napapagitnaan siya ng kanyang abogado na si Ten.
Andrade at nina Fray March at Fray Villaclara. Nakadamit siya ng itim mula ulo
hanggang paa at may hawak na rosaryo. Sa kabila ng kanyang nalalapit na
kamatayan, mababanaag pa din ang kahinahunan sa mukha ni Dr. Rizal. Sinuri ni Dr.
Felipe Ruiz Castillo ang kaniyang pulso at namangha na kalmado si Dr. Rizal
sapagkat normal ang pintig nito. Patunay lamang na hindi kinakabahan at hindi
natatakot si Dr. Rizal. Ayon sa tala ng kasaysayan at pananaliksik, may mga
kahilingan si Dr. Rizal sa kaniyang pagbitay, ito ay ang mga sumusunod: 1. Huwag
siyang patatamaan sa mukha. 2. Huwag siyang lalagyan ng piring sa mata. 3. Huwag
siyang babarilin ng nakatalikod. 4. Hangga’t maaari ay huwag mga Pilipinong
voluntarios ang babaril sa kanya. 5. Kalagin ang pagkakatali ng kanyang mga braso.
6. Patatamaan siya sa puso at dibdib. 7. Ibigay ang kanyang bangkay sa mga mahal
niya sa buhay.
Ipinuwesto si Dr. Rizal sa isang malawak na parisukat na naliligiran ng mga sundalo.

Siya ay binasbasan ng isang prayle na kung saan ay ipinahalik sa kanya ang isang
krus. Tinutulan ng isang prayle na huwag syang barilin ng nakatalikod, sapagkat
traydor o taksil lamang ang binabaril ng nakatalikod. 97 | P a g e
Handa na ang walong sundalong Pilipino na kikitil sa buhay ni Dr. Rizal, sa likod ng
mga Pilipinong sundalo na ito ay may walo namang sundalong Kastila na may dala
ring baril kung sakaling di magwang barilin ng mga sundalong Pilipino si Dr. Rizal.
Sa kabila ng isang paligid na tahimik, umalingawngaw ang tinig na nagsasabing:
“Peliton… Cargen… Apunten…” Habang binabanggit ang mga katagang iyon ay
binanggit naman ni Dr. Rizal ang mga katagang: “Consummatum Est!” Ibig sabihin
ng mga katagang binitawan niya ay “naganap na”. Umalingawngaw naman ang
tinig na: “Ajunte… Fuego!” Pagkatapos mabanggit ang mga salitang iyon ay binaril
na ng tuluyan si Dr. Rizal. Bumagsak ang kanyang katawan sa lupa na nakaharap
ang mukha sa dakong sinisikatan ng araw. Lumapit ang isang kapitan kay Dr. Rizal
at binaril siya sa dibdib gamit ang isang revolver upang tiyaking patay na si Dr. Rizal.
Eksaktong 7:03 ng umaga – binawian na ng buhay si Dr. Rizal. Ang mga elite at
kontra-rizal ay nagsigawan ng katagang “Viva España! Muerte a los traidores! Viva!”
Gawain 1 Sagutin ang mga sumusunod na katanungan.
1. Naging makatuwiran ba ang hatol kay Dr. Rizal? Oo o Hindi? Pangatwiranan

___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
98 | P a g e
2. Bigyang Puna ang naging paninindigan ng Kastilang tumayong manananggol ni

Dr. Rizal: si Luis Taviel de Andrade paano siya naiiba sa kanyang kapwa kastila na
nasa likod ng di-patas na paglilitis na isinagawa laban kay Dr. Rizal.
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
3. Anu-ano ang mga pakiwari mong mga karapatan ng isang akusado o nasasakdal
na hindi na ipinagkaloob kay Dr. Rizal?
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
Ang Labi ni Dr. Rizal Makaraan ang Pagbitay at ang Kanyang Bantayog Sa araling ito,
tatalakayin ang iba pang mga kaganapan matapos mamatay si Dr. Rizal mula sa
hatol ng inhustisya. Mga kaganapang may kinalaman sa mga pangyayari sa
kaniyang labi ang pagtutuunan ng pansin. Pagkatapos ng aralin, ang mga mag-
aaral ay inaasahan na: 1. Naipaliliwanag ang mga kaganapan matapos ang naging
pagbitay kay Dr. Rizal; 2. Natatalakay ang mga di makataong sinapit ng labi ni Dr.
Rizal; at
3. Nasusuri ang kahalagahan ng kanyang bantayog sa iba’t ibang panig ng mundo.

Isang bagay na ikinababahala ng mga Kastila ay ang pagiging bantog ni Dr. Rizal,
kaya minarapat nilang itago mula sa awtoridad ang kaniyang bangkay maging sa
kaniyang pamilya. Inilibing nila sa isang sementeryo sa Paco, Maynila ang kanyang
bangkay. Itinago nila ang bangkay baka sakaling nakawin ito ng mga Katipunero at
gamiting propaganda sa paghihimagsik.
99 | P a g e
Nang nabubuhay pa ang bayani ay hiniling niya sa kanyang ina na hingin agad mula
sa awtoridad ang kaniyang bangkay, ngunit bigo ang kanyang ina. Ang kanyang
kapatid na si Narcisa naman ang gumawa ng paraan sa pamamagitan ng
pagkasabwat sa isang guardia civil upang malaman ang lugar na kinahihimlayan ng
labi ni Dr. Rizal. Nalaman na lang nila ang bangkay ay nakalibing sa isag sementeryo
sa Paco, Maynila at may tanda na nakalagay na R. P. J. na baliktad na inisyal nga
pangalan ni Dr. Rizal.
Agosto 17, 1898 – naipalibing ng pamilya Rizal ang bangkay ni Dr. Rizal sa disenteng
pamamaraan. Nang kukunin ang bangkay niya sa sementeryo sa Paco, napag-
alamang inilibing si Dr. Rizal ng walang kabaong at tila hinagis ang kanyang
bangkay na pabaliktad. Natagpuan nila itong buto na agad at inilagak sa tahanan ng
kanyang ina. Ang kaniyang pangalan ay isinama sa mga binitay noong Enero 11, 1897
kasama ang tatlo pang miyembro ng La Liga Filipina. Hanggang sa kamatayan ay
binalot nila sa kasinungalingan si Dr. Rizal. Disyembre 30, 1912 – ang bangkay ni Dr.
Rizal ay inilipat sa Bagumbayan kung saan sya binaril. Dito siya pormal na inalayan
ng bantayog dahil sa kaniyang kabayanihan. Ang kaniyang buto ay nasa loob ng
monumento na idinisenyo ni Richard Kissling. Ang disenyo ng monument ni Kissling
ang siyang nagwagi sa patimpalak ng mga arkitekto na gagawa ng monumento ni
Dr. Rizal, ito rin ang naging opisyal na
disenyo ng mga matatayog na monumento ni Rizal sa iba’t ibang panig ng mundo.

100 | P a g e
Ang Iniwang Bakas ni Dr. Rizal Mula sa pagkamulat ni Dr. Rizal hanggang sa
kaniyang kamatayan ay natikman niya ang bagsik ng hustisya sa kaniyang bayan
mula sa kamay ng mga mananakop. Hindi batid ng mga Kastila na may kapalit ang
kanilang ginawa. Sunod-sunod na mga pag-aalsa ang naganap sa Pilipinas ilang
taon matapos mamatay si Dr. Rizal. Dumagdag pa sa kaba ng mga Kastila ang pag-
aalsang nagaganap noong panahon na iyon sa Cuba at ang unti-unting paghina ng
kanilang pwersa laban sa mga Amerikano. Si Dr. Rizal ay tunay na kamangha-
mangha. Ang kaniyang iniwang bakas sa atin ay hanggang ngayo’y nananalaytay sa
ating diwa. Kilala siya hindi lamang sa Pilipinas kundi sa maraming parte pa ng
daigdig. Dalubhasa rin na maituturing dahil sa mataas na antas ng kaalaman na
taglay niya sa iba’t ibang larangan. Higit sa lahat, naging tanglaw siya sa panahong
ang Pilipinas ay nilulugmok ng kadiliman.
Gawain 1 Sagutin ang mga sumusunod na tanong.
1. Ipaliwanag bakit kinailangan pang ipagkait ng mga kastila sa pamilya ni Dr. Rizal
ang kanyang labi?
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
2. Papaano hinarap ni Dr. Rizal ang lahat ng panggigipit na dinanas niya mula sa
kamay ng mga Kastila?
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
3. Sa iyong palagay, sapat na ba ang bantayog sa Maynila upang ihayag at alalahanin

ang kaniyang kadakilaan? Ipaliwanag.
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
101 | P a g e
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
Gawain 2 Isulat ang Tama kung wasto ang ipinahahayag ng pangungusap at isulat
naman ang Mali kung ito’y hindi wasto.
________1. Si Dr. Rizal ay binaril sa Bagumbayan bandang hapon na. ________2. Mga
sundalong Espanyol ang bumaril kay Dr. Rizal. ________3. Disyembre 30, 1896 ang
petsa ng kamatayan ni Dr. Rizal. ________4. Si Dr. Rizal ay namatay sa pamumuno ni
Gob. Hen. Blanco. ________5. Iniabot ni Dr. Rizal ang lutuang alcohol na naglalaman
ng tulang walang pamagat sa kaniyang
kapatid na si Narcisa.
HULING PAGSUSULIT Panuto: Basahin ang mga sumusunod na pahayag at isulat

ang titik ng tamang sagot sa bawat patlang bago ang mga bilang.
____1. Ito ay isang bayan sa Mindanao kung saan nanatili si Dr. Rizal bilang isang
bilanggo. a. Basilan b. Sulu c. Dapitan d. Butuan ____2. Siya ang gobernador-heneral
na namumuno sa Pilipinas sa panahong binaril si Dr. Rizal sa Bagumbayan.
a. Gob. Hen. Ramon Blanco b. Gob. Hen. Narciso Claveria c. Gob. Hen. Valeriano
Weyler d. Gob. Hen. Camilo Polavieja 102 | P a g e
____3. Siya ang unang nahalal na pangulo ng kilusang Katipunan o ang KKKANB. a.
Deodato Arellano b. Roman Basa c. Andres Bonifacio d. Trinidad Pardo de Tavera
____4. Sa taong ito naganap ang himagsikan na pinangunahan ng kilusang
Katipunan. a. 1894 b. 1895 c. 1896 d. 1897 ____5. Sino ang babaeng kapatid ni Dr. Rizal
na kasama niyang bumalik muli sa Pilipinas noong 1892? a. Narcisa b. Lucia c.
Trinidad d. Angelika ____6. Sa tahanan niya naganap ang pagpupulong na isinagawa
ni Dr. Rizal para sa kanyang itatatag na
samahan. a. Apolinario Mabini b. Doroteo Ongjunco c. Macario Sakay d. Marcelo H.

Del Pilar ____7. Bukod sa pagpapagamot sa bansang iyon, ano pa ang isang layon ni
Dr. Rizal kung bakit nais niyang tumungo sa bansang Cuba? a. Nais niyang dalawin
ang ilang mga kaibigan sa Cuba. b. Nais niyang balikan ang kaniyang mga naiwang
gamit.
c. Nais niyang mag-aral pa ng isa pang kurso d. Nais niyang malaman ang paraan ng
Cuba sa pakikipagdigma laban sa España. ____8. Sa kasaysayan ng bayan ng
Dapitan, siya ang misyonerong namuno sa pagkakatuklas ng bayang
ito. a. Padre Pedro de Valderrama b. Padre Pedro Gutierrez c. Padre Andres de

Urdaneta d. Padre Mariano Pilapil ____9. Siya ang babaeng nakilala ni Dr. Rizal sa
Dapitan na kalauna’y naging asawa niya. a. Josephine Bracken 103 | P a g e
b. Leonor Rivera c. Gertrude Beckett d. Seiko Usui ____10. Ito ang halaga ng
buwanang bayad sa mga kasapi ng La Liga Filipina. a. Limang (5) piso b. Pitong (7)
piso c. Sampung (10) piso d. Labinlimang (15) piso ____11. Sa pagpupulong ng mga
kasapi ng La Liga, siya ang nahalal na Pangulo ng samahan. a. Jose Rizal b. Ambrosio
Salvador c. Deodato Arellano d. Teodoro Plata ____12. Ito ang lugar sa Maynila kung
saan unang inilibing si Dr. Rizal. a. Paco, Maynila b. Tondo, Maynila c. Pandacan,
Maynila d. Sampaloc, Maynila ____13. Siya ang dumalaw kay Dr. Rizal sa Dapitan
upang ihayag ang plano ng Katipunan at ipabatid ang plano nyang pagtakas kay Dr.
Rizal. a. Ferdinand Blumentritt b. Pio Valenzuela c. Padre Mariano Gomez d. Andres
Bonifacio ____14. Ito ang petsa ng kamatayan ni Dr. Jose Rizal.
a. Disyembre 30, 1893 b. Disyembre 30, 1894 c. Disyembre 30, 1895 d. Disyembre 30,
1896
____15. Ito ang awiting nilikha ni Dr. Rizal na kaniyang niletrahan sa Dpitan. a.
Doctrina Cristiana b. Pasiong Mahal ni JesuKristo c. Himno Al Talisai d. Dasalan at
Tocsohan 104 | P a g e
____16. Siya ang Gobernador-Heneral na namuno sa Pilipinas sa panahong muling

bumalik sa bansa si Dr. Rizal. a. Gob. Hen. Narciso Claveria y Zaldua b. Gob. Hen.
Carlos Maria Dela Torre c. Gob. Hen. Eulogio Despujol d. Gob. Hen. Rafael Izquierdo
____17. Sa lugar na ito unang naitayo ang pinakaunang monumento ni Dr. Rizal. a.
Bagumbayan, Maynila b. Madrid, Spain c. Calamba, Laguna d. Daet, Camarines Norte
____18. Ito ang bilang ng taon na inilagi ni Dr. Rizal sa Dapitan. a. Tatlo b. Apat c. Lima
d. Anim ____19. Ang mga sumusunod ay dahilan ng pagpapatapon kay Dr. Rizal sa
Dapitan maliban sa isa: a. Naglathala si Rizal ng mga babasahin na naglalaman ng
pagtutol sa Simbahan. b. Ang El Fili niyang nobela na inialay sa GomBurZa ay
nagpasama sa imahe ng Simbahan sa Pilipinas. c. Ang kaniyang personal na isyu
laban kay Gob. Hen. Despujol. d. Mga babasahing natuklasan sa kanyang mga dala-
dalahan. ____20. Siya ang misyonero ng Dapitan sa panahon ng pagkakabilanggo ni
Dr. Rizal sa bayan. a. Padre Pablo Pastells b. Padre Antonio Obach
c. Padre Rufino Pascual d. Padre Andres de Urdaneta

Rizal

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Rizal

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

MODULE I: ANG BATAS RIZAL Pambungad na Salita Sa bisa ng Republic Act bilang

Talaan ng Mga Resultang Nais Makamit: Sa pagtatapos ng module, inaasahang

ANG PULITIKA SA LIKOD NG BATAS RIZAL

Talaan ng mga Resultang Nais Makamit: Sa pagtatapos ng aralin, inaasahang

Naisasalarawan ang kasaysayan ng Batas Rizal at mga kaugnay na batas nito.

______________5. Sino ang pangulo ng Pilipinas noong 1956?

Kailangan na masama sa kurikulum ng mga mag-aaral sa elementarya hanggang

Gumamit ng primaryang batayan.

Maaring hindi kuhain ang kursong Rizal depende sa ipinag-uutos ng relihiyon

Kailangang may sapat na bilang ng kopya ng El Filibusterismo at Noli Me Tangere sa

Kailangan ay may kopya ang mga organisasyon o himpilan ng barangay.

ni Dr. Jose Rizal? ________________________________________________________________

b) Ano-ano ang mga isyung politikal na kinaharap ng Batas Rizal ?

MGA LAYUNIN AT ITINADHANA NG BATAS RIZAL Talaan ng mga Resultang Nais

Paunang Pagsusulit Ano-ano’ng mga ideya o konsepto ang maaring iugnay sa

pangunahing aklat. Ang Board of National Education sa pamamagitan nito ay

ng pamimilit, paniniil at limitasyon sa pagpili o pagkilos at kalayaan mula sa

Ano ang kahalagaan at gampanin ng asignaturang Rizal sa pagkakaroon ng

Anong mungkahi ang maibibigay mo sa pamahalaan kaugnay ng pagkilala at

PAGPILI NG PAMBANSANG BAYANI SA PANAHON NG MGA AMERIKANO Talaan ng

Dr. Jose Rizal

Antonio Luna Graciano Lopez-Jaena

______________1. Siya ang may sagisag-panulat na “Taga-ilog”.

______________2. Siya ang may sagisag-panulat na “Dolores Manapat”. ______________3.

Ang pamantayan sa pagpili ng pambansang bayani

Isinaayos ni Prof. Henry Otley Beyer, propesor ng Antropolohiya at katulong sa

bayani. Ang pahayagan La Independecia, na pinamatnugutan ni Antonio Luna at

bilang kinatawan ng tribunal na siyang ipinapalit sa Real Audencia? a Gob-Hen

b Gob-Hen Elwell Otis

c Gob-Hen Henry Clay Ide

2) Sino ang unang Punong Mahistrado ng KorteSuprema ng Pilipinas?

a Benito Legarda b Manuel Araullo c Cayetano Arellano 3) Sino ang nanguna sa

a Trinidad Pardo de Tavera

Pagsasanay IV Sagutin ng buong husay ang bawat tanong. a)

Sa iyong palagay, ano ang pinakamahalagang katangian ng ating pambansang

ANG KABULUHAN NG KABAYANIHAN NI RIZAL SA KASALUKUYANG PANAHON

Paunang Pagsusulit: Punan ang bawat oblong ng mga salitang maiuugnay sa

Ang Kabayanihan ni Dr Jose Rizal Natatangi at isang pulang araw sa kasaysayan ng

kalayaan ng bansa, nakipaglaban sila sa mga Espanyol, kahit walang kasiguruhan

Si Dr Jose Rizal sa Panahon Ngayon “Ang hindi marunong lumingon pinanggalingan

b) Bilang kabataang Pilipino, ano ang maihahandog gamit ang sariling

upang maging dangal ka ng bansa?

Ito ang sakit na ikinamatay ni Graciano Lopez-Jaena.

I. Isa-isahin ang mga hinihinging sagot sa ibaba. A. Pamantayan sa pagpili ng

Dalawang nobela ni Dr. Jose Rizal: 5. 6.

Mga Bayani ng Lahi na pinagpilian na hiranging pambansang bayani: 7. 8. 9.

Minumungkahing Basahin: Iniego, Florentino A. Jr. Ang “Ikalawang Paglilitis” kay

BULACAN STATE UNIVERSITY

MODULE II ANG PILIPINAS SA IKA-19 DANTAON SA KONTEKSTO NI RIZAL

BULACAN STATE UNIVERSITY

ANG PILIPINAS SA IKA - 19 NA DANTON SA KONTEKSTO NI RIZAL Pambungad na

Sa pagtatapos ng aralin, inaasahang magagawa mo ang mga sumusunod:

BULACAN STATE UNIVERSITY

Natutunton ang mga pagbabagong naganap sa Pilipinas sa ekonomiya, Panlipunan

Takdang oras Anim na oras (6 Hours) Subukin Magtala ng mga patakarang

Si Jose Rizal ay naisilang noong ika-19 dantaon, isang panahon sa kasaysayan ng

BULACAN STATE UNIVERSITY

May mga pandaigdigang kaganapan at pangyayari na hindi man direktang

Sa pagtatappos ng Aralin, inaasahang malinang ang mga sumusunod na kasanayan.

A. Ekonomiya Ang Rebolusyong Industriyal na nagsimula sa Hilagang Europa ay

BULACAN STATE UNIVERSITY

Binuksan ang kanal na ito upang maging daluyan ng pandaigdigang kalakalan at

BULACAN STATE UNIVERSITY

Monopolyo- ay isang klase ng sistemang pangangalakal kung saan tanging nag-

2. Siya ang may sagisag-panulat na “Dolores Manapat”. 3.

4. Konstitusyong Cadiz 5. Gobernador Heneral

_3. pag-aalsa sa Cavite _4. pagtatangi sa lahi

_8. pabago-bagong nanunukulan sa bansa _9. pandaigdigang kalakalan

3. Buhat sa kalendaryo 4.Luntiang Bukirin