KABANATA 1 2.
gumamit ng primaryang batayan
ARALIN 1
ANG PULITIKA SA LIKOD NG BATAS RIZAL
PANUKALANG BATAS BLG. 438 (Senate Bill No. 438)
→ April 3, 1956 hinain ni Sen, Claro M. Recto at
Sen. Jose P. Laurel sa Mataas na Kapulungan
ang Senate Bill No. 438
→ “An Act to Make Noli Me Tangere and El
BATAS REPUBLIKA BLG. 229
Filibusterismo Compulsory Reading Matter In All
Public and Private Colleges and Universities
and For Other Purposes”
→ hindi naging madali ang pagkapasa dahil may
mga di sang-ayon sa pa-aaral ng Noli at Fili sa
lahat ng unibersidad sa kolehiyo
→ Mga sumalungat:
• Decoroso Rosales (kapatid ni
Arsobispo Rosales)
• Mariano Cuenco (kapatid no
Arsobispo Cuenco)
• Francisco “Soc” Rodrigo – dating
pangulo ng Catholic Action
→ ayon sa mga di sang-ayon, tinatanggal ng batas
na ito ang kalayaan sa pagpili at
pananampalataya
→ mahigpit na tumutol ang Katolikong grupo sa
pagpapasa ng panukulang batas na ito
PANUKALANG BATAS BLG. 5561 (House Bill No. 5561)
→ April 19, 1956 ipinanukala ni Kong. Jacobo Z.
Gonzales ang House Bill 5561
→ nanganib na mabasura ang panukalang batas
na ito sa Mababang Kapulungan noon May 3 sa
simula ng deliberasyon dahil walong boto
lamang ang naging lamang ng 45 na sumang-
ayon sa 37 na tumutol at 1 na nag-abstain
→ ang deliberasyon sa Mababang Kapulungan ay
naging maaksyon at nauwi sa suntukan
BATAS REPUBLIKA BLG. 1425
→ June 12, 1956 opisyal na nilagdaan ni
Pangulong Ramon Magsaysay ang Batas
Republika Blg. 1425 o Batas Rizal
→ nag-aatas na isama sa umiiral na kurikulum ng
bawat paaralan maging pribado o pampubliko
man, sa lahat ng antas sa pag-aaral
(Elementarya, Sekundarya, o Kolehiyo) ang
pag-aaral sa buhay, ginawa, at isinulat ni Dr.
Jose Rizal, lalo na ang kanyang dalawang
nobelang Noli me Tangere at El Filibusterismo,
pagbibigay kapahintulutan sa paglilimbag at
pamamahagi ng mga nabanggit na aklat at sa
iba pang kapakinabangan
ANG KAUTUSAN BLG. 247 S. 1994
Probisyon sa Batas na ito ay ang mga
sumusunod:
1. kailangan na masama sa kurikulum ng
mga mag-aaral sa elementarya hanggang
kolehiyo ang Noli at ang El Fili ng walang
ARALIN II
anumang pagbabago
3. kailangang may sapat na bilang ng kopya
ng El Filibusterismo at Noli Me Tangere sa
mga silid-aklatan ng bawat paaralan
4. dapat ay nakasalin ang mga ito sa Filipino,
Ingles at mga wikang umiiral sa Pilipinas
5. dapat maglimbag ng kopya nito sa murang
halaga o di kaya'y nang walang bayad
6. kailangan ay may kopya ang mga
organisasyon o himpilan ng barangay
→ isang kautusan na ipinagbabawal ang sabong,
karera ng kabayo, at Jai alai tuwing December
30 kada taon
→ bumuo ng lupon para manguna sa tamang
pagdiriwang ng araw ni Rizal sa bawat bayan at
lungsod sa tamang kadahilanan
→ nilikha ng Senado at Mababang Kapulungan ng
Kongreso ng Pilipinas
→ naaprubahan noong June 9, 1948
Section 1 – Ang batas at kautusang ito ay
nagbabawal sa pagsasabong, pagkakarera at
jai alai sa ika-30 disyembre kada taon, ang
araw ng kagitingan ng ating dakilang bayaning
si Dr. Jose Rizal.
Section 2 – Magiging opisyal na gawain ng
punong bayan ng bawat municipalidad at
mga siyudad na gumawa ng lupon na
mangunguna sa tamang pagdiriwang ng
araw ni Rizal kada taon, at kung saan ang
punong bayan, ang kanilang pinuno at sa
kooperasyon ng mga ahensiya, departamento,
opisina, kawanihan ng gobyerno at local na
institusiyon. Ang ilan sa mga seremonya ay ang
paglagay sa kalahati ng hagdan ng pagtaas ng
bandila sa lahat ng pampublikong lugar.
Section 3 – Ang sino mang sumuway sa
kautusan ay pagbabayarin ng karampatang
multa na hindi hihigit sa dalawandaang piso
o pagkakakulong na hindi lalagpas sa anim
na buwan o parehong parusa sa paghatol ng
hukuman. At kung ang nagkasala ay ang
punong bayan karagdagang parusa na
ipapataw ay ang pagkasuspendi sa kanyang
termino ng isang buwan. Kung may paglabag
ang isang korporasyon, ay mayroong
pananagutang kriminal ang presidente nito,
direktor o ibang opisyales nito.
Section 4 – Ang batas na ito ay epektibo
matapos ito ay aprubahan.
→ kautusan ng Malacañang ay inaatasan ang
Kalihim ng Edukasyon, Kultura, at Sports, at ang
tagapangasiwa ng CHED na ipatupad ang Batas
Republika Blg. 1425
 MGA LAYUNIN AT ITINADHANA NG BATAS RIZAL
BATAS REPUBLIKA BLG. 1425
→ naaprubahan June 12, 1956
Section 1 – Ang mga kurso ukol sa buhay, gawa at mga
akda ni Jose Rizal, partikular na ang kanyang nobelang
Noli Me Tangere at El Filibusterismo ay dapat ibilan sa
lahat ng kurikulum ng lahat ng paaralan, kolehiyo at
unibersidad pambuliko man o pribado. Sa kondisyong, sa
mga kursong pangkolehiyo, ang orihinal at hindi binagong
edisyon ng Noli Me Tangere at El Filibusterismo o ang
kanilang mga salin sa Ingles ay dapat gamitin bilang
pangunahing aklat.
→ ang Board of National Education ay binigyan ng
kapangyarihan at inatasang tanggapin ang
kagyat at maingat na pagpapatupad ng mga
probisyon ng seksyon na ito
→ ang kapulungan ay marapat na ipakalat ang
mga tuntunin at patakaran ng batas sa loob ng
60 araw bago ito magkabisa
Section 2 – Ito ay marapat gawing obligasyon sa lahat ng
paaralan, kolehiyo at unibersidad na maghanda sa
kanilang mga silid-aklatan ng sapat na bilang ng kopya ng
original at walang binagong edisyon ng Noli Me Tangere at
El Filibusterismo. O ang mga salin nito sa Ingles
gayundin ang iba pang mga akda ni Rizal, na
kinakailangan maisama sa mga aprobadong aklat na
marapat basahin sa lahat ng pambubliko at pribadong
paaralan, kolehiyo at unibersidad.
→ Board of National Education ay siyang
magtatakda ng kasapatan ng bilang ng mga
aklat, depende sa bilang ng mag-aaral ng
paaralan, kolehiyo at unibersidad
Section 3 – Ang Board of National Education ay dapat
magdulot na ang salin ng Noli Me Tangere at El
Filibusterismo. Gayundin ang mga iba pang sulat ni Jose
Rizal ay maisalin sa Ingles, Tagalog at iba pang mga
pangunahing dayalekto o wika; ipag-utos ang pagpapa-
imprenta ng mga ito ng mura at bilang mga tanyag na
edisyon; ipag-utos ang pagpapakalat ng mga ito ng walang
bayad sa mga taong nagnanasang bashain ang mga ito sa
pamamagitan ng mga organisasyon s amga Purok at
konsehong pambarangay sa buong bansa.
Section 4 – Wala alinman sa batas na ito ang marapat na
ibilang o ipakahulugan na pagbago o pagpapawalang bisa
sa Seksyon 927 ng Administrative Code, na nagbabawal
sa pagtalakay ng mga pambublikong guro at iba pang mga
tao na may kinalaman o kabilang sa alinmang pambulikong
paaralan sa mga doktrinang pangrelihiyon.
Section 5 – Ang kabuuang halagang tatlong daang libong
piso ay binigyang awtorisasyon na ialis sa bilang ng
alin mang pondo maliban lamang na apropyado ng
National Treasury na isagawa ang layunin ng batas na ito.
Section 6 - Ang batas na ito ay magkakaroon ng bisa
matapus itong maaprobahan.
ARALIN III
PAGPILI NG PAMBANSANG BAYANI SA PANAHON NG
AMERIKANO
Ang Lupon na pumili sa Pambansang Bayani
→ naganap ang pagpili kay Dr. Jose Rizal noong
panahon ng Amerikano sa Pilipinas at sa ilalim
ng pamamahala ni William Howard Taft
Ang mga sumusunod ang nagsagawa ng diskusyon
upang pag-usapan ang mga merito sa pagpili ng
bayani:
1) WILLIAM HOWARD TAFT (September 15, 1857 –
March 8, 1930)
• 27th pangulo ng Estados Unidos ng Amerika
(1909-1913)
• ito ang naging tulay nya para maging pangulo
ng Estados Unidos
• naging Gobernador Sibil sa Pilipinas noong
1901 hanggang 1904
• nanguna sa pagpili kay Dr. Jose Rizal na
maging Pambansang Bayani
2) WILLIAM MORGAN SHUSTER (1877-1960)
• naging custom collector ng Estados Unidos para
sa Cuba noong 1899 at noong Spanish-
American War
• nakilala sa kasaysayan bilang pinakamahusay
na treasurer-general sa bansang Persia (Iran)
noong 1911
3) BERNARD MOSES (1846-1930)
• Commissioner ng Bureau of Education
• naging kalihim ng Public Instruction
• nakilala sa kasaysayan bilang pioneer of the
Latin-American scholarship
4) DEAN CONANT WORCESTER (October 1, 1866 –
1924)
• pulitiko at zoologist
• naging kasapi ng United Sates Philippine
Commission at Commissioner ng Interior
Government ng bansa
5) HENRY CLAY IDE
• commissioner ng Finance and Justice ng
Philippine Commission
6) TRINIDAD HERMENIGILDO – PARDO DE TAVERA
(1857-1925)
• maka-Amerikanong creole (Pilipinong may dugo
o pamilyang Kastila na ipinanganak sa Pilipinas)
ng Lubao, Pampanga
• isa sa tatlong napiling kumatawan sa bansa sa
Second Philippine Commission bilang isang
resident commissioner
7) GREGORIO SORIANO – ARANETA (1869-1930)
• isa sa mga Pilipinong pinili ng gobernador-
heneral Elwell Otis bilang kinatawan ng tribunal
na siyang pinalit sa Real Audencia (katumbas
ng Korte Suprema) kasama sina Cayetano
Arellano, Florentino Torres, Manuel Araullo,
Julio Llorente, at Dionisio Chanco.

8) JOSE LUZURIAGA
• isa sa tatlong unang Pilipinong napiling
kumatawan sa bansa sa Second Philippine
Commission bilang isang resident commissioner
(ang isa pa ay si Benito Legarda na di napiling
maging bahagi ng lupon ng pagpili)
9) CAYETANO ARELLANO (March 2, 1847 –
December 23, 1920)
• unang punong mahistrado ng Korte Suprema ng
Pilipinas
ANG PAMANTAYAN SA PAGPILI NG PAMBANSANG
BAYANI
→ isinaayos ni Prof. Henry Otley Beyer, propesor
ng Antropolohiya at katulong ng lupon mula sa
Unibersidad ng Pilipinas
Ang pamantayan sa pagpili:
1. isang Pilipino
2. namayapa na
3. may matayog na pagmamahal sa bayan
(nagpapakita ng nasyonalismo)
4. may mahinahong damdamin
Ang mga pinagpilian na bayani ng lahi:
1) MARCELO H. DEL PILAR
• mula sa Bulakan, Bulacan
• isang propagandista
• hindi napili dahil nangibabaw ang pagiging
pinuno nang magkaroon ng alitan sa
pagitan ni Rizal sa La Solidaridad
2) ANTONIO LUNA
• mula sa Binondo, Maynila
• parmasyutiko at heneral
• hindi napili dahil sinasabi na siya ay
bugnutin at may napatay umanong isang
sundalo sa pamilya at sa mga kapwa
Pilipino
• namatay siya dahil sa kapwa Pilipino
• hindi kanais-nais o kadaki-dakila ang
kamatayan
3) GRACIANO LOPEZ-JAENA
• mula sa Jaro, Ilo-ilo
• reformista at propagandista
• hindi napili dahil namatay sa depresyon
• hindi angkop sa pamantayan o kadaki-
dakila ang naging kamatayan
ARALIN IV
4) EMILIO JACINTO
• mula Trozo, Maynila
• manunulat at katipunero
• isa sa utak ng Katipunan
• walang mahinahong damdamin
5) JOSE RIZAL
• mula sa Calamba, Laguna
• reformista at propagandista
• ginising ang kaisipan at kamalayan ng
bansa sa totoong kalagayan nito
• huwaran ng kapayapaan
• prominenteng taong may malaking ambag
sa bansa
• katapangan sa pagharap sa panganib,
tanyag sa ikinararangal ang kamatayan
→ ayon sa tala, maraming pumili kay Marcelo H.
Del Pilar ngunit ito ay kanilang binago ayon kay
Dr. H. Otley Beyer dahil higit na naging madula
ang buhay at kamatayan ni Rizal
→ maraming tao ang nagluksa at humanga sa
noong barilin si Jose Rizal sa Bagumbayan
noong December 30, 1896
→ noong hindi pa natutuklasan ng mga Kastila ang
Katipunan, ginawa ni Andres Bonifacio ang
pagsugo kay Pio Valenzuela upang mabatid sa
panig ni Rizal hinngil sa pinaplanong
paghihimagsik
→ sina Heneral Emilio Aguinaldo at iba pang
mga pinuno ng himagsikan na ipinatapon sa
Hongkong ay nagbigay ng pang-alalang
palatuntunan noong December 29, 1987 upang
dakilain ang gunawa ni Rizal sa okasyon ng
unang anibersaryo ng pagbaril sa bayani
→ ang pahayagan na La Independencia na
pinamatnugutan ni Antonio Luna at ang El
Heraldo de la Revolucion, sa ilalim ng
pamahalaan ni Pangulong Aguinaldo ay
naglabas ng dagdagsipi bilang [aggunita sa
kamatayan ni Jose Rizal
→ December 20, 1898 nagpalabas si Pangulong
Aguinaldo ng opisyal na proklamasyon na
nagtatalaga sa Disyembre 30, ng taong iyon
bilang Araw ni Rizal
→ Batay rin sa proklamasyon, iniuutos ang
pagtataas ng bandilang Pilipino sa kalagitnaan
ng palo mula tanghali ng December 29
hanggang tanghali ng December 30, at ang
pagsasara ng lahat ng mga opisina ng
pamahalaan sa buong araw ng December 30
→ Ilan sa mga taong kumilala kay Rizal ay sina
Professor Ferdinand Bluementritt at Esteban
A. de Ocampo
→ ayon kay Professor Ferdinand Bluementritt, si
Rizal ay hindi lamang ang pinakabantog na tao
sa kanyang mga kababayan kundi ang
pinakadakioang tao na nalikha ng lahing Malayo
→ ayon naman kay Esteban A. de Ocampo ang
mga akda ni Rizal ay mahalaga sa pagpatibay
at pagbuo ng nasyonalismo at siya ay
mahalagang bahagi ng Kilusang Propagandista
ANG KABULUHAN NG KABAYANIHAN NI RIZAL SA
KASALUKUYANG PANAHON
→ ayon kay DR. ZEUS SALAZAR ang “bayani” —
“isang nagkukusang makipagtulungan nang
walang anumang bayad sa mga gawaing
pangkomunidad.”
→ salitang Bisayang “bagani”, na
nangangahulugang “mandirigma”, at “wani” o
malasakit at pagtulong
 → ang salitang “hero” ay kadalasang tumutukoy sa
sa isang magiting, matalino at malakas na lalaki,
maaaring sa totoong buhay o binigyang-buhay
sa mga kwento at epiko
MELCHORA AQUINO
• kilala bilang Tandang Sora
• hindi ininda ang kanyang edad makatulong
lamang sa mga sugatan at nagugutom na mga
Katipunero sa panahon ng Himagsikan
→ sa pagsiklab ng Himagsikan noong 1896,
maraming Katipunero at mga karaniwang tao
ang mga nakilahok para sa kalayaan na
maituturing mga bayani
Si Dr. Jose Rizal sa Panahon Ngayon:
→ ayon kay Elisha de Castro nawawalan na ng
paggalang ang mga kabataan sa ating mga
bayani
→ nagiging daan ang social media dahil madalas
na ginagamit ang kasaysayan sa pagbibiro o sa
mga tinatawag na “meme”
→ nabanggit niya na kung si Rizal ay nabuhay sa
kasalukuyang panahon, siguradong may
komento ito sa mga kasalukuyang isyung
panlipunan
KABANATA 2
ARALIN 1
IKA-19 DANTAON
→ taon na isinilang si Jose Rizal
→ panahon sa kasaysayan ng Pilipinas na
nakasaksi ng malawakang pagbabago pang-
ekonomiya, panlipunan, at pampolitika
REBOLUSYONG INDUSTRIYAL
→ Nagsimula sa Hilang Europa na nagdala ng
malaking pagbabagong sosyo-ekonomiko sa
buong mundo.
→ Nagbunsod sa mga Kastila na buksan ang
Pilipinas sa kalakalang pandaigdig. Ito ay
nagresulta ng paglago ng ekonomiya sa bansa
dahil sa pagdasa ng mga dayuhang
negosyante.
KALAKALANG GALYON (GALEON)
→ monopolyong kalakalang ipinatupad ng
pamahalaang Espanyol sa Maynila at Acapulco
→ ipinangalan sa malalaking barkong Galeon na
ipinagawa ng pamahalaang Espanyol sa
lalawigan ng Cavite at iba pang bahagi ng
Filipinas.
→ Andres de Urdaneta (1565), isang fraileng
Agustino. Siya ang naglayag mula Cebu
papuntang Acapulco, ang ruta mula sa
Karagatang Pasipiko papuntang Mexico.
→ 1565, nagsimula ang kalakalang Galyon sa
Maynila.
→ Tornaviaje, ang daanang pabalik mula sa
Filipinas patungong Maexico
Naitulong ng GALYON:
• nailuwas ng Galyon sa Maynila ang mga
mamahaling bagay tulad ng mga kasangkapan,
porselana, bulak, at pilak
• pagbabago at pagbabahagi ng kultura sa
pagitan ng dalawang bansa
• nailuwas ang tulong na pinansyal ng
pamahalaang Kastila sa Pilipinas na tinatawag
na Situado Real (dalawang daan at limampung
piso taun-taon)
• naging ganito ang kalakaran mula noong 1565
hanggang 1821
Kanal Suez
- artipisyal o likha ng tao na daanan ng mga
barko at iba pang uri ng sasakyang-pandagat.
- makikita sa Ehipto.
- kinokonekta ang Red Sea at Mediterranean
Sea.
- binuksan ang kanal na ito upang maging
daluyan ng pandaigdigang kalakalan at
komersyo.
- naging parte ng hidwaan sa Ginang Silangan
tulad ng Digmaang Arab-Israeli
PAGBUBUKAS NG PILIPINAS SA KALAKALANG
PANDAIGDIG
→ nagbukas noong 1869
→ nagpabilis sa pagpasok sa bansa ng mga
kaisipang liberal tulad ng kalayaan,
pagkakapantay-pantay, kapayapaan, at
nagpamukat sa maraming Pilipino sa kanilang
karapatan.
→ huling Bahagi ng Ika-19 na Siglo, binuksan ng
mga Espanyol ang Maynila sa pandaigdigang
kalakalan
Pagbabagong dulot nito:
a) nakilala ang Pilipinas bilang top exporter ng
ilang produkto tulad ng abaka, tabako, at tubo
b) napabilis ang transportasyon para sa maayos
na pagdadala ng mga produkto sa mga iba’t
ibang lugar ng bansa
c) dumami ang mga bangkong nagpapautang sa
mga negosyanteng Pilipino sa Maynila
d) napabilis ang paglalakbay at palitan ng produkto
sa ibang bansa
e) nakatulong sa pag angat ng pamumuhay ng
mga Pilipino
→ sa ganitong sitwasyon, maraming mga Pilipino
ang yumaman dahil sa pagtatanim at kalakalan,
na siya namang nagbunga ito sa gitnang uri
sa lipunan.
 → ang nabibilang sa gitnang uri ay ang mga
nakapag-aral sa Europa at tinawag na mga
Ilustrado o “Naliwanagan.” (hal., Jose Rizal at
Marcelo Del Pilar)
Ano ang epekto ng Kalakalang Galyon sa Pilipinas? –
umunlad ang Pilipinas
Paglakas ng Kalakalang Pagluluwas ng mga Ani at
Monopolyo
• kinontrol ng mga Espanyol ang kalakalan.
• kumita nang malaki ang mga Espanyol sa
Kalakalang Galyon
MONOPOLYO
→ klase ng sistemang pangangalakal kung saan
tanging nag-iisang korporasyon ang nagtitinda
ng isang produkto
→ nanaig ang monopolyo sa Kalakalang
Galyon, na siyang pinakinabangan ng mga
Espanyol at hindi ng mga Pilipino.
→ hindi nakabuti sa Pilipinas dahil: (1)
nasalanta ang kabuhayan ng mga Pilipino dahil
sa pagiging pabaya ng mga pinunong Kastila,
(2) mga Kastila lamang ang nakinabang at
kumita, at (3) napabayaan ang pangangalaga sa
mga lalawigan
ARALIN 2
SISTEMANG PANLIPUNAN
Edukasyong Kontrolado ng mga Prayle
→ Sa pagdating ng mga Kastila at pagpapalawig
nila ng Kristiyanismo, pinakialaman nila ang
edukasyon.
→ May sarili ng kabihasnan ang Pilipinas bago pa
man dumating ang mga Kastila; ngunit
→ Sinunog ng mga Prayle ang mga tala na
nakasulat sa mga dahoon, banakal, at punong
kahoy sa paniwalang ang mga ito ay likha ng
masasamang espiritu.
Doktrina Kristiyana
- naging patakaran ng Espanya ang pagtuturo
nito
→ Relihiyon ang namayani sa isipan ng mga
Kastila sapagkat nais nila maging mabuting
mamamayan sa kabilang buhay.
→ “Ang mga layun at pakay ng buong paraan ng
edukasyon ay maliwanag na itanim at ipilit sa
isip ang kabutihan sa pamamagitan ng
disiplinang panrelihiyon…” – Rafael Palma
→ ang mga unang paaralan ay mga paaralang
parokya o pinamamahalaan ng mga kura.
→ nagtatag din ang mga Kastila ng paarang
sekundarya.
→ ang mga paring Heswita at Dominikano naman
ang nagtatag ng mga kolehiyo.
Santa Potenciana (1594)
- ang kauna-unahang kolehiyo para sa mga
babae. Paaralang Normal (1865) naman para
sa mga babae’t lalake
→ nagtayo rin ang mga Prayle ng mga Paaralang
Bayan
→ nagtayo rin ang mga Prayle ng unibersidad
upang makapagpatuloy ang mga nagsipagtapos
sa mga kolehiyo
Unibersidad ng San Ignacio (1589) [Heswita]
- ang kauna-unahang unibersidad sa Pilipinas.
Colegio de Nuestra Senora del Santisimo Rosario
(1611) [Dominikano]
- naging Colegio de Santo Tomas
- naging unibersidad dahil sa atas ni Pope
Innocent X
→ naging bukas lamang ang mga paaralan,
kolehiyo, at unibersidad sa mga mestisong
Kastila, ngunit pinid ang pinto sa mga
Pilipino.
→ nabuksan lamang ang mga ito sa mga Pilipino
noong ikalawang hati ng ika-19 na dantaon.
→ sa likod nito, nagkaroon pa rin ang Pilipinas ng
mga edukadong tulad nila Jose Rizal, Graciano
Lopez-Jaena, Marcelo Del Pilar, Cayetano
Arellano, at Apolinario Mabini
MGA PILOSOPIYA NI RIZAL UKOL SA EDUKASYON:
• isang karapatan para sa lahat na walang
sinusukat na estado sa lipunan para lang
masabi kung sino lamang ang may oportunidad
para makapag-aral
• isang sandata para sa pag-usad ng
nasyonalismo
• ang makakapagpalaya sa tao.
Makakapagpalaya sa hindi makataong
dominasyon ng bansa
• isang Tanglaw ng Lipunan
• ang paaralan ang saligan ng lipunan at ang
lipunan ang salamin ng paaralan
PAGDAMI NG MGA MESTISONG TSINO AT MGA
INQUILINO
Mestiso (mestizo)
- tumutukoy sa mga anak ng mag-asawang
magkaiba ang lahi
→ hindi ipinagbabawal ang pagsasama ng
magkaibang lahi. Kinilala pa nga ito bilang isang
natatanging sektor ng lipunan
→ ngunit, mababa pa rin ang tingin sa mga
mestizo, kaya iniuugnay sila sa mga Indio
(Filipino)
Mestizo de Sangley
 - tawag sa mga produkto ng ugnayang Tsino at
Pilipino
→ dumami lamang ang mga mestisong Espanyol
pagsapit ng ika-19 siglo
→ maraming mga Pilipino ang nakapag-asawa ng
dayuhan dahil sa kanilang pakikipagkalakalan
sa Pilipinas
→ maraming mga mestizo ang yumaman, nagmay-
ari ng lupa, nakapag-aral, at nagkaroon ng
position sa pamahalaan noong kalagitnaan ng
ika-19 na siglo.
→ naging aktibo ang mga mestizo sa usapin ng
sekularisasyon ng mga parokya, Kilusang
Propaganda, at Himagsikang 1896
→ si Jose Rizal ay halimbawa ng may lahing
mestizo
Inquilino
- sila ang mga nagpapaupa o nagbebenta ng
mga lupaing ibinenta sa kanila ng mga prayle
- ang sistemang inquilino sa Pilipinas ay naging
batayan sa pagpapatakbo ng mga lupain
- naging dahilan ito sa mas malaking kita ng
inquilino kaysa mga magsasaka
- ito ay pangkabuhayan na hindi makatarungan
at mapang-api
- ang mga inquilino sa Pilipinas ay naging
halimbawa ng pagsasamantala sa kapwa
ARALIN 3
SISTEMANG PAMPOLITIKA
PAGLAGANAP NG IDEYANG LIBERALISMO SA
EUROPA
LIBERALISMO (Enlightenment)
- uri ng pilosopiyang politikal kung saan
binibigyang-diin ang kahalagahan ng kalayaan
at pagkakapantay-pantay
Liberal na Ideya
- nagmula sa Europa at umusbong dahil sa hindi
pantay na katayuan ng mga tao sa lipunan
Voltaire, Jean-Jacques Rousseau, at John Locke
- mga manunulat na hindi sang-ayon sa umiiral
na sistemang monarkiyal. Ayon sa kanila, kung
mapapatunayan ng mga mamamayan na hindi
karapat-dapat ang mga pinuno sa kanilang
pagtitiwala ay kailangan nila itong alisin at
palitan
→ Kaisipang Liberal ng mga Pranses:
“pagkakapantay-pantay, kalayaan, at
pagkakapatiran”
→ ang kaisipang ito naman ay naging inspirasyon
ng mga Pilipino sa kanilang minimithing
pagbabago o reporma
KONSTITUSYON NG CADIZ SA ESPANYA
Cadiz Constitution of 1812
- nalikha bunga ng hangarin ng Espanya na
wakasan ang mga pang-aabusong dala ng
sistemang konserbatibong umiiral sa kanilang
bansa
- binigyang halaga sa konstitusyong ito ang
Karapatan sa pagboto ng mga kalalakihan,
pambansang soberanya, monarkiyang
konstitusyonal, Kalayaan sa pamamahayag,
reporma sa lupa, at malayang kalakalan
- nakaapekto ito sa Pilipinas dahil ito ay kolonya
ng Espanya
- Ventura Delos Reyes, ang kinatawang Pilipino
na ipinadala sa Cadiz
Mga hiniling ni Delos Reyes:
1. pag-alis ng sapilitang paggawa
2. pagkakapantay-pantay ng mamamayan
3. pagtanggal ng mga monopolyo kasama ang
kalakalang Galyon
4. pagtatag ng malayang kalakalan
5. kalayaan sa pamamahayag, paglilimbag at
relihiyon
Epekto sa Pamamahala ng Espanya sa Pilinas:
• ipinatigil ang kalakalang galyon
• napalitan ang merkantilismo ng malayang
kalakalan
• pagsiklab ng pag-aalsa sa Ilocos laban sa
pagkansela sa pagpapatupad ng konstitusyon
sa Pilipinas noong 1815
• paglaganap ng mga bagong kamalayang bunga
ng kaliwanagan sa Europa lalo na sa hanay ng
mga Pilipinong kabilang sa panggitnang uri na
nagkaroon ng pagkakataong makapag-aral sa
Europa pagsapit ng ika-19 siglo
SULIRANING PAMBAYAN NA NARANASAN NG MGA
PILIPINO SA KAMAY NG MGA KASTILA
1) Nagkaroon ng kapangyarihan ang mga prayle at
pamahalaan
→ sumibol ang natatanging anyo ng Espanyol
na pamahalaan sa Pilipinas, ang
"Pamahalaan ng mga prayle" o
frailocracia
→ hawak ng mga prayle ang buhay
panrelihiyon at edukasyon ng Pilipinas
→ kontrolado din nila ang pulitika,
impluwensiya, at kayamanan
→ pag usbong ng mga prayleng masasama –
sekularisasyon ng mga parokya
→ katiwalian ng mga Gobernador Heneral
→ nalimitahan ang kalayaan ng mga Pilipino
sa pamamahayag, pagpili ng relihiyon at
iba pa
2) Diskriminasyon at Usaping Pang agraryo
→ mga Indio
→ mga kababaihan
 → pag-aari ng mga lupang
pansakahan/Hacienda
3) Pagmamalupit ng mga Kastila sa mga Pilipino
→ Guardia sibil (Konstabularyo)
4) Ang litigasyon
→ pandaraya sa hukuman
→ pagsasakdal ng mga inosente
→ pag-ikot ng pera
→ mabagal na proseso
→ ang pagkakasangkot ng isang kaso ay isa
“kalamidad”
5) Ang pagbabawal sa pagtitipon ng mga Pilipino
→ ang lumalaban sa pamahalaan ay
pinarurusahan
→ arsenal
Reaksyon ng mga Pilipino sa Manunupil na
Pamamalakad ng mga Kastila
• may pang-aabuso sa mga Pilipino
• kaliwa’t kanan ang pandaraya, pang-aalipusta,
panggigipit, pandaraya ng mga opisyal ng mga
pamahalaan, at kabuktutan ng mga prayle.
• noong ika-19 na dantaon, natuto ang mga may
pinag-aralang Pilipino na tumutol sa palakad ng
mga Kastila, na siyang umabot sa himagsikan
ANG GINAWA NG MGA PILIPINO AY:
1. Pagtakas (Escape)
- napilitan iwan ang tahanan para makalayo sa
mga Espanyol
- sa kabila noon, nagawa nilang mapanatili ang
tunay na kultura ng Pilipino
2. Pagtanggap (Acceptance)
- polo y servicio, ang sapilitang paggawa
- tinanggap ang kulturang Espanyol: piyesta,
pananamit, at pagpapalit ng katutubong
pangalan na hango sa Kastila
3. Paglaban (Resistance)
- nagsagawa ang mga Pilipino ng rebolusyon
dahil sa pagkamulat sa maling Sistema
ARALIN 4
PAGSIBOL NG DIWANG NASYONALISMO
Nasyonalismo
- katawagan sa maalab na pagmamahal at pag-
aalaga sa lupaing sinilangan at pagkakaroon ng
adhikain para sa Inang Bayan
MGA SALIK NA NAKAPAGPAUSBONG NG
DAMDAMING NASYONALISMO
1. Pagbubukas ng Pilipinas sa Pandaigdigang Kalakalan
→ Campania Real de Pilipinas (1789),
nagbunga sa pag-unlad ng mga produkto
at paglaki ng kapital ng bansa
2. Pagkakaroon ng Pang-gitnang Uri ng Lipunan
→ Class Media, mga yumaman dahil sa
komersiyo at agrikultura
→ Antas Principalia, nagpasimula sa
paghiling ng pagbabago at nagtatanggol
sa karapatan ng mga Pilipino
3. Pagsibol ng Kaisipang Liberal sa Pilipinas
4. Kilusang Sekularisasyon
→ Regular, uri ng paring Katoliko na may
kinaaanibang orden
→ Sekular, uri ng paring Katoliko na hindi
kabilang sa kahit anong orden
5. Si Gobernador Carlos Maria Dela Torre
→ naniniwala sa liberalismo
→ may pantay na pagtingin sa mga Espanyol
at Pilipino
6. Ang Pag-aalsa sa Cavite noong 1872
→ Gobernador Rafael Izquierdo, mahigpit
at nagdulot ng paghihirap sa mga Pilipino;
inalisan ng karapatan at kabuhayan ang
mga Pilipinong hindi nakapagbayad ng
buwis
Cavite – lugarkung saan nag alsa ang mga
manggagawang Pilipino na nabitay
7. Pagbitay sa Tatlong Paring Martir
→ sinasabing pinaka mahalagang salik na
nagpausbong ng damdaming
nasyonalismo ng mga Pilipino
→ Padre Mariano Gomez
→ Padre Jose Burgos
→ Padre Jacinto Zamora
KILUSANG PROPAGANDA
- naglayon ng mapayapang reporma sa
pamahalaang Espanya.
- mga pangunahing propagandista: Jose Rizal,
Marcelo Del Pilar, at Graciano Lopez-Jaena
- hindi matagumpay dahil walang pagkakaisa ang
mga Pilipino
Layunin ng Kilusang Propagandista:
• magkaroon ng pantay-pantay na pagtingin sa
mga Pilipino at Espanyol sa harap ng batas
• gawing lalawigan o bahagi ng bansang Espanya
ang Pilipinas
• magkaroon ng kinatawan ang Pilipinas sa
Kortes ng Espanya
• sekularisasyon ng mga pari o parokya sa
Pilipinas
• pagkalooban ang mga Pilipino ng kalayaan sa
pagsasalita, pamamahayag, pagpupulong at
paghaharap ng mga karaingan laban sa mga
pang-aabuso
• bigyan ng pantay na karapatan ang mga Pilipino
na maipagtanggol ang sarili sa mga kasalanang
ipinararatang sa kanila
LA SOLIDARIDAD
- ang pahayagan ng Kilusang Propaganda
- iba pang mga kasama sa pahayagan: Mariano
Ponce, Antonio Luna, at Jose Ma. Panganiban
Graciano Lopez-Jaena
 - hinirang na patnugot ng nasabing pahayagan na
naglabas ng unang isyu noong Pebrero 15,
1889
Fray Botod
- akda ni Lopez-Jaena na tumuligsa sa mga
pang-aabuso ng mga Prayeleng Espanyol
Diariong Tagalog (1882)
- patnugot ni Del Pilar na tungkol sa karaingan at
kahilingan para sa mga pagbabago ng
mahihirap
Noli Me Tangere
- tumalakay sa maling sistema ng lipunan na
nagpahirap sa Pilipino
El Filibusterismo
- tumalakay sa gawaing rebolusyonaryo
MGA SAGISAG:
1. Mariano Ponce – Tikbalang, Naning, at Kalipulako
2. Dominador Gomez – Romiro Franco
3. Antonio Luna – Tagailog
4. Jose Ma. Panganiban – Jomapa
5. Marcelo Del Pilar – Plaridel
LA LIGA FILIPINA
- itinatag ni Dr. Jose Rizal noong July 3, 1892
bunga ng pagkabigo ng Kilusang Propaganda
- isang pansibikong organisasyon na naglalayun
ng pagbabago sa ilalim ng pamamahala ng mga
Kastila
Mga Layunin ng La Liga Filipina
• magkaroon ng pagkakaisa ang buong kapuluan
para sa kapakanan ng lahat
• matugunan ang bawat kaanib sa panahon ng
pangangailangan
• mapaunlad ang komersiyo at edukasyon
• magkaroon ng reporma o pagbabago sa
pamamahala ng mga kastila
KONSEPTO NI RIZAL TUNGO SA PAGTATAG NG
ISANG BANSA
→ ang konsepto ni Rizal ng Nasyonalismo ay
nabuo at nag-mature noong mga taong 1882 at
1887.
→ bakit may walang hanggang pang-aabuso at
pagsasamantala sa kanyang bayan? Una, ang
kawalan ng pambansang kamalayan o
“national consciousness” at ang kawalan ng
sapat na edukasyon at kasanayan ng mga
mamamayan.
→ sa kanyang iginuhit na plano tungo sa pagtatag
ng bayang Pilipinas, binigyan niya ng halaga at
diin ang edukasyon, pag-ibig at dangal sa
bayan, pagpukaw at paggising sa pambansang
kamalayan, pagbabago ng mga mali o likong
pagpapahalaga (values) at ang pagsasakripisyo
tungo sa kabutihan ng lahat ng mamamaya
→ sa EDUKASYON magsisimulang magkaroon
ng pagkamulat
→ hindi madali para kay Rizal ang pagtatatag ng
isang bansa dahil ito ay may kalakip na
pagpapakasakit at paghihirap.
→ ang pagiging “LEADER” ay nagmumula sa ating
kalooban – ito ay magpapakita ng pagkatao
KABANATA 3
“Kabataan at Rebolusyong Pangkaisipan ni Jose Rizal”
ARALIN 1
PAGSILANG AT PAMILYA
→ isinilang si Jose Rizal noong Hunyo 19, 1861,
sa Calamba, Laguna – ang bayang ito ay
napapagitnaan ng Lawa ng Laguna at Batangas
→ ika-pito sa labing-isang anak nina Francisco
Mercado Rizal at Teodora Alonso Realonda
→ bininyagan noong Hunyo 22, 1861 ni Pari
Rufino Collantes – kura paroko ng Calamba
→ ang kanyang ninong ay si Pedro Casañas
FRANCISCO MERCADO RIZAL (118-1898)
→ ama ng bayani
→ isinilang noong Mayo 11, 1818 sa Binan,
Laguna
→ nag-aral ng Latin at Pilosopiya sa Kolehiyo ng
San Jose sa Maynila
→ bata pa noong mamatay ang kanyang
magulang, lumipat ng Calamba at naging
kasamang magsasaka sa asyendang pag-aari
ng mga Dominiko
→ masipag, bihirang magsalita, mas maraming
nagagawa, malakas ang pangangatawan at
maayos ang pag-iisip
→ namatay sa edadna 80 noong Enero 5, 1898
→ sa tala ng kanyang buhay, tinawag ni Rizal ang
kanyang ama na "huwarang ama"
TEODORA ALONSO REALONDA
→ ina ng bayani
→ isinilang sa Maynila noong Nobyembre 8, 1826
→ nakapag-aral sa Kolehiyo ng Santa Rosa –
kilalang kolehiyo para sa kababaihan sa lungsod
→ kahanga-hangang babae, mabini kumilos, may
talino sa panitikan, negosyo at taglay ang
kahintulad na katatagan ng isang babaeng
Sparta
→ masuyo siyang inilarawan ni Rizal: "ang aking
nanay at katangi-tangi; maalam siya sa
panitikan at mahusay mag espanyol kaysa
sa akin. siya ang nagwawasto ng aking mga
tula at binibigyan niya ako ng magagandang
payo nang nag-aaral ako ng retorika. siya ay
mahusay sa matematika at maraming aklat
na nabasa.”
→ namatay sa Maynila na may edad na 85 noong
Agosto 16, 1911
 ANG PAMILYA RIZAL
• si Francisco Mercado Rizal at Teodora Alonso
Realonda ay may labing-isang anak – dalawang
lalaki at siyam na babae
1. SATURNINA (1850 – 1913)
→ panganay sa magkakapatid na Rizal
→ NENENG ang kanyang palayaw
→ ikinasal kay Manuel T. Hidalgo ng Tanawan,
Batangas
2. PACIANO
→ kapatid na lalaki at katapatang-loob ni Rizal
→ matapos bitayin si Jose Rizal, siya ay sumapi sa
Rebolusyong Pilipino at naging Heneral
→ pagkatapos ng Rebolusyon, nagretiro sya sa
kanyang bukid sa Los Baños at naging
magsasaka
→ namatay noong Abril 30, 1930, matandang
binata sa edad na 79
→ may dalawang anak (isang babae at isang
lalaki) sa kinakasama na si Severina Decena
3. NARCISA (1852 – 1939)
→ SISA ay kanyang palayaw
→ ikinasal kay Antonio Lopez (pamangkin ni Padre
Leoncio Lopez), isang guro sa Morong
4. OLIMPIA (1855 – 1887)
→ ikinasal kay Silvestre Ubaldo, isang operator ng
telegrapo mula Maynila
5. LUCIA (1857 – 1919)
→ ikinasal siya kay Mariano Herbosa ng Calamba
(pamangkin ni Padre Casañas)
→ namatay ang kanyang asawa na si Herbosa
noong 1889 sa sakit na kolera at itinanggi sa
kanya ang Kristiyanong libing dahil bayaw siya
ni Jose Rizal
6. MARIA (1859 – 1945)
→ BIANG ang kanyang palayaw
→ ikinasal kay Daniel Faustino Cruz ng Biñan,
Laguna
7. JOSE (1861 – 1896)
→ pinakadakilang bayaning Pilipino at henyo
→ PEPE ang kanyang palayaw
→ habang bilanggo sa Dapitan nakisama sya kay
Josephine Bracken na isang Irlandes mula sa
Hongkong
→ nagkaanak siya kay Bracken ng isang lalaki
ngunit ilang oras lamang nabuhay ang sanggol
at namatay, pinangalanan siyang “Francisco”
ni Rizal, sunod sa ngalan ng ama at inilibing sa
Dapitan
8. CONCEPCION (1862 – 1865)
→ CONCHA ang kanyang palayaw
→ namatay sa sakit sa edad na 3
→ ang kanyang pagkamatay ay unang kalungkutan
na naranasan ni Jose Rizal
9. JOSEFA (1865 – 1845)
→ PANGGOY ang kanyang palayaw
→ namatay siyang matandang dalaga sa edad na
80
10. TRINIDAD (1868 – 1951)
→ TRINING ang kanyang palayaw
→ namatay siyang matandang dalaga noong 1951
sa edad na 83
11. SOLEDAD (1870 – 1929)
→ bunso sa magkakapatid na Rizal
→ CHOLENG ang kanyang palayaw
→ ikinasal kay Pantaleon Quintero ng Calamba
ANG PANGALAN NG BAYANI
DR. JOSE PROTACIO RIZAL MERCADO Y ALONZO
REALONDA
(buong pangalan ng Pambansang bayani ng Pilipinas)
Jose
- ipinangalan ng kanyang ina bilang pagbibigay-
karangalan kay San Jose na isinilang noong ika-
19 ng Marso
Protacio
- buhat sa kalendaryo, lahat ng isinilang ng
Hunyo 19 ay may katumbas na pangalan sa
kalendaryong katoliko na Gervacio y Protacio
at Sta. Julian Falconeri
- noong panahon ng kastila ang pangalan ng bata
ay kinukuha sa kalendaryo
Rizal
- napili ni Don Francisco na idikit sa kanilang
pangalan alinsunod sa kautusan ni Gob.
Narciso Claveria noong Nobyembre 11, 1849
na lahat ng mga Pilipinong walang apelyido ay
maglagay at magdagdag sa kanilang pangalan
- napili niya ang Rizal na hango sa salitang
kastila na Ricial na ibig sabihin ay “Luntiang
Bukirin,” na akma sa kanyang trabaho na isang
magsasaka
Mercado
- galing sa kanyang nuno na si Domingo Lamco
– isang mangangalakal na intsik
Alonzo
- matandang apelyido ng pamilya ng kanyang ina
Realonda
- apelyidong ginamit ng kanya ina na kinuha
naman sa kanyang ninang
ARALIN 2
KABATAAN AT EDUKASYON
→ ang unang guro ni Jose Rizal ay ang kanyang
ina na tinuruan na siyang magbasa sa edad na
3 simbahan, nangolekta ng mga bato sa ilog
→ bata pa lamang ay mahilig na sa pagbabasa ng
aklat si Jose
→ naturuan siya ng kanyang ina na magbasa sa
aklat na “Amigo de los Niños” (kaibigan ng
mga bata) kung saan nakalimbag ang kwento
ng gamu-gamo na nanging huwaran niya sa
kanyang paglaki
→ natutuhan nya ang abakada sa tulong ng
panganay niyang kapatid na si Saturnina
→ nabasa na niya ang banal na kasulatan sa
kanilang tahanan sa edad na 5
→ naisulat niya ang isang dula na itinanghal sa
pista ng bayan sa edad na 7 at binili ang
manuskrito ng gobernadorcillo ng Paete,
Laguna sa halangang 2 pesos (dalawang piso)
→ sa edad na 8, naisulat niya ang tulang tagalog
na “Sa aking mga Kabata,” na tungkol sa
kahalagahan at pag-ibig sa wika
Mga Pribadong tagapag-turo ni Rizal sa kanilang
Tahanan:
1) Maestro Celestino – una
2) Maestro Lucas Padua – pangalawa
3) Leon Monroy – panghuling guro na isang
matandang lalaki na dating kaklase ng kanyang
ama na naging guro ni Rizal sa Latin,
pagkaraan ng limang buwan siya ay namatay
→ pagkamatay ng huling guro, ipinadala siya sa
isang pribadong paaralan sa Biñan
→ Hunyo 1870, hinatid ni Paciano si Jose sa
Biñan, sumakay sila sa Karomata at nakarating
sa loob ng isa’t kalahating oras
→ hapon ng unang araw sa paaralan, nagalit si
Jose kay Pedro dahil pinagkatuwaan siya,
hinamon nya ito ng suntukan sa silid-aralan,
natalo si Pedro at naging popular siya sa
kaniyang mga kaklase
→ natutunan ni Rizal ang sining ng pakikipaglaban
sa kanyang Tiyo Manuel
→ si Andres Salandanan ay hinamon ng bunong
braso si Jose, natalo si Jose dahil maliit ang
kaniyang braso at nang mang-away ay muntik
nang mabasag ang kanyang ulo sa bangketa
→ Tinalo ni Rizal sa araling pang-akademiko ang
lahat ng kanyang kaklase sa Biñan, siya ang
nangunguna sa Espanyol, Latin, at iba pang
asignatura
→ dito rin niya nakabisado ang multiplication table
→ maraming inggit kay Rizal kaya palaging siyang
sinusumbong sa mga guro at napaparusahan
→ "kahit mabait na bata ang reputasyon ko,
bibihira ang araw na hindi ako nabibigyan ng
lima o anim na palo ng aking guro.”
→ bago mag-pasko ng 1870 nakatanggap siya ng
liham mula kay Saturnina patungkol sa
pagdating ng barkong Talim na mag-uuwi sa
kanya sa Calamba
→ nagkaron sya ng premonisyong di na siya
babalik ng Biñan kaya naman nagdasal siya sa
bilang alaala, at nagpaalam sa kanyang guro at
mga kaklase
→ December 7, 1871 umalis sya sa Biñan at ito rin
ang unang pagkakataon niya na makasakay sa
isang barko
ATENEO DE MUNICIPAL
• ang orihinal na plano ng kanyang ama ay sa San
Juan de Letran mag-aaral si Rizal ngunit mas
nagustuhan niya ang turo sa Ateneo
• nasa ilalim ng pamamahal ng mga paring Heswita
ang Ateneo sa panahong ito
• hindi tinggap si Rizal sa Ateneo noong umpisa dahil
nahuli sa pagpapatala at napakaliit niya para sa
kanyang gulang
• sa tulong ni G. Manuel Xeres (pamangkin ni Padre
Burgos) natanggap si Jose sa Ateneo at ginamit ang
apelyidong “Rizal” sa pagpapatala
UNANG TAON SA ATENEO (1873 – 1874)
→ unang buwan pa lamang ay nagpamalas na si
Rizal ng kanyang kakayahan
→ tinanghal na pinakamahusay sa klase at tinawag
na “Emperador”
Padre Jose Bech – guro ni Rizal sa kanyang unang taon
sa Ateneo
→ nagpupunta siya sa Colegio de Santa Isabel
upang mag-aral ng kastila dahil hindi pa siya
gaanong katatas magsalita ng kastila
→ sa unang taon niya sa Ateneo, malungkot si Rizl
dahil nakabilanggo si Donya Teodora dahil
napagbintangan na nilalason niya ang kaniyang
hipag
→ noong magbabakasyon, palihim siyang pumunta
sa Santa Cruz para dalawin ang kaniyang ina at
kinwentuhan ukol sa kaniyang pag-aaral
PANGALAWANG TAON SA ATENEO (1873 – 1874)
→ masaya si Rizal dahil dumating ang mga dating
kaklase mula sa Biñan
1874 – nakalaya si Donya Teodora
→ napamalas ang kasiyahan ni Rizal sa
pagkakaroon ng mabubuting marka at
pagbabalik ng pagkahilig sa pagsusulat
Mi Primera Inspiracion (ang aking unang Salimsim)
- unang kastilang tula na naisulat ni Rizal
- inialay sa kaarawan ng kanyang ina
→ nahilig sa pagbabasa ng nobela ng pag-ibig
The Count of Monte Cristo ni Alexander Dumas – unang
nobelang nakahiligan ni Rizal
Universal History ni Cesar Cantu – ipinabili sa kanyang
ama na lubos na nakatulong sa kaniyang pag-aaral
→ binasa niya rin ang Travels in the Philippines
ni Dr. Feodore Jagor
IKATLONG TAON SA ATENEO (1874 – 1876)
→ naging guro ni Rizal si Padre Francisco de
Paula Sanchez, inilarawan bilang isang modelo
ng katuwiran at pagsisikap para sa pag – unlad
ng kanyang mga mag –aaral
→ humanga nag mga paring Heswita sa galing ni
Rizal sa paglililok
→ hiningan siya ni Pafre Lleonart na ililok siya
para sa Sagrado Corazon de Jesus
→ ang guro niya rito ay si Romualdo de Jesus
IKAAPAT NA TAON (1875 – 1876)
→ ipinagpatuloy ni Rizal ang pagsulat ng mga tula
→ marami rin siyang nasulat na tulang
pangrelihiyon
Felicitacion (pagbati)
- tugon sa kahilingan ng kanyang kapatid na si
Narcisa para sa kanyang asawa na si Antonio
Lopez
HULING TAON SA ATENEO (1876 – 1877)
→ nag-aral ng Pilosopiya, Physics, Chemistry at
Natural History
→ hinikayat ni Padre Jose Villaclara na tigilan ang
pagsusulat at iwana ang grupong Musa (Muses)
at hindi ito sinunod ni Rizal
→ nalinang ng husto ang kanyang kakayahan sa
paglikha ng mga sining-biswal at iba pang anyo
sa gabay ng kanyang paboritong guro na si
Padre Francisco de Paula Sanchez
→ nakamit ni Rizal ang Bachiller en Artes noong
Marso 23, 1877 at limang medalya sa kanyang
pagtatapos
UNIVERSIDAD NG SANTO TOMAS
→ nagtungo sa UST upang ipagpatuloy ang
kanyang pag-aaral
→ tinutulan ito ng kaniyang ina noong una dahil
nakaramdam ito ng hindi magandang
panngyayari na pwede mangyari kay Rizal
→ ani ni Donya Teodora ang sobrang katalinuhan
ni Rizal ang magdadala sa kanya sa hukay
→ nasa ilalim ng pamamahal ng mga paring
Dominikano ang UST sa panahong ito
Pilosopiya Y Letras
- unang kursong kinuha ni Rizal sa UST
Apat na ibang kurso kung saan sabay-sabay syang
nagpatala:
1) Kosmolohiya
2) Metapisika
3) Teolohiya
4) Kasaysayan ng Pilosopiya
→ habang nag-aaral sa UST, hinikayat ng mga
dating guro sa Ateneo si Rizal na bumalik at
kumuha ng bokasyunal na Agrimensor
→ nabigyan siya sa Ateneo ng Titulong Perito de
Agrimensor (pinaka mahusay na surbeyor)
→ sinunod ni Rizal ang payo ng kaibigang rector
sa Ateneo na kumuha ng kursong medisina
dahil nanlalabo na rin ang mga mata ng
kanyang ina sa panahong iyon
→ ang Ateneo at Santo Tomas sa panahong ito ay
parehong nasa intramuros kaya naman patuloy
siyang dumadalaw sa Ateneo
→ siya ay pangulo ng Pampanitikang Akademya
ng kastila at kalihim ng Akademya ng mga
Likas na Agham, ipinagpatuloy din niya ang
pagiging kasapi at kalihim sa Marian
Congregation sa Ateneo
Liceo Artistico-Literario de Manila
- samahan ng mga mahilig sa panitikan at sining
- nagdais ng patimpalak noong 1879
- isinali ni Rizal ang kanyang tulang Ala
Jueventud Filipina (Sa Kabataang Pilipino)
- nagustuhan ng mga hurado at nanalo ng unang
gantimpala ang tula ni Rizal kahit na lahat ng
hurado ay kastila
Ala Jueventud Filipina (Sa Kabataang Pilipino)
- nagpapahayag na ang Pilipinas ay bayan ng
mga Pilipino
- hiling ni Rizal sa tula ‘na ang mga kabataan ay
magbangon sa pagkakahimlay, gamitin ang
kanilang katalinuhan upang mapatid ang
tanikalang pumipigil sa pag usbong sa mga
matatalinong kabataang Pilipino’

Leonor Rivera
- nag-aaral sa Colegip ng La Concordia
- kamag-aral ng pinakabatang kapatid ni Rizal na
si Soledad
- ang pag-iibigan nila ni Rizal ay yumabong ng
makipag-away si Rizal at umuwing duguan,
ginamot ni Leonor ang sugat ni Rizal
- sa kanilang mga sulat ay ginamit ni Rizal ang
pangalang “Pepe” at si Leonor naman ay
ginamit ang pangalang “Taimis”
El consejo delos Dioces
- tulang nakakamit ng unang gantimpala
- nakatanggap si Rizal ng isang singsing na ginto
na may nakaangat na busto ni Cervantes bilang
gantimpala
Junto Al Pasig
- Disyembre 8, 1880 itinanghal sa Ateneo bilang
parangal sa kapistaan ng Birhen Imakulada
A Filipinas
- isang sonata na naisulat ni Rizal taong 1880 sa
aklat ng samahan ng mga manlililok
- naipakita sa sonetang ito ang pagpapahalaga
niya sa bansang Pilipinas
- natagpuan ni G. Romualdo de Jesus ang
orihinal na manuskrito ng soneta
Compañerismo
- samahan o kapatiran ng mga Pilipinong mag-
aaral sa Santo Tomas na naglalayon na
ipagtanggol ang bawat miyembro laban sa mga
mapangutyang estudyanteng kastila
→ napansin ni Rizal na galit sa kanya ang mga
paring Dominikano, mababa rin ang tingin sa
mga mag-aaral na Pilipino at tinatawag silang
Indiyo
→ taong 1882 natapos ni Rizal ang apat na taon sa
medisina at sinunod ang payo ng kanyang
tiyuhin at panganay na kapatid na si Saturnina
na sa ibang bansa ipagpatuloy ang pag-aaral ng
medisina
→ naisangguni niya ang balak na ito sa kanyang
Kuya Paciano kaya nagkasundo sila na si Jose
ay mag-aaral sa ibang bansa at si Paciano
naman ay susuportahan si Rizal habang
inaalagaan ang kanilang magulang
→ napagkasunduan din nilang ililihim ang plano na
ito sa kanilang magulang at sa mga may
kapangyarihan
ARALIN 3
PAGHAHAMBING SA PAMAMARAAN NG PAGTUTURO
SA ATENEO AT SANTO TOMAS SA KARANASAN NI
RIZAL
→ magkaiba ang kaniyang karanasan sa dalawang
pamantasan
→ mas may malaking impluwensiya ang Santo
Tomas dahil nakaranas siya ng pagmamalupit
at diskriminasyon na naging dahilan upang
umusbong ang damdaming nasyonalismo at
magnais na madagdagan ang kaniyang
kaalaman sa ibang bansa
→ kung sa Ateneo ay matatas ang marka ni rizal
hanggang makapagtapos, sa Santo Tomas
naman ay hindi napantayan ang marka noong
siya ay nasa Ateneo
→ hindi siya kumbinsido sa marka niya sa Santo
Tomas dahil sa kanyang palagay, hindi ito akma
sa kanyang kakayahan
ATENEO
→ pinamamahalaan ng paring Heswita
Ayon kay Rizal ang kanilang guro sa Ateneo ay:
• mga bata pa at masipag magturo
• pantay na pagtingin sa mga mag-aaral na
Pilipino at Espanyol
• madisiplina sa kanilang mag-aaral
• may mataas na pinag-aralan
• nagtataglay ng makabagong kaisipan tungkol sa
agham,at totoong malayo sila sa ibang mga
fraile
DALAWANG PANGKAT NG MAG-AARAL SA SISTEMA
NG PAMAMALAKAD NG HESWITA
1) IMPERYONG ROMANO (unang pangkat)
- karamihan sa nabibilang dito ay mga mag-aaral
na nakatira sa loob ng paaralan
2) IMPERYONG KARTIGYANO (ikalawang pangkat)
- karamihan sa nabibilang dito ay mga mag-aaral
na nakatira sa labas ng paaralan
→ ang miyembro sa bawat pangkat ay inihahanay
sa kanilang tagumpay sa pang-araw-araw na
leksyon
→ sa imperyong kartigyano nabibilang si Rizal
noong unang taon ngunit nalipat sa unang
pangkat ng gawaran ng parangal bilang
pinakamarunong sa klase at tumanggap ng mga
medalya
Padre de Paula Sanchez
- naging guro ni Rizal sa Ateneo
- inilarawan ni Rizal bilang “isang huwaran ng
pagkamakatwiran, pagkamaagap at may
 pagmamahal para sa pag-unlad ng kanyang
mga mag-aaral”
→ sa loob ng 5 taon sa Ateneo, naging maayos at
kapakipakinabang ang pananatili ni Rizal
→ nagtapos siya ng kanyang karera sa Ateneo ng
may pinakamatas na marka
SANTO TOMAS
→ pinamamahalaan ng pinamamahalaan ng paring
Dominikano
→ ang mga Dominikano ang halos nagmamay-ari
ng mga lupang pansakahan kasama na dito ang
lupang sinasaka ng ama ni Rizal
→ unang taon pa lamang ni Rizal ay nakaramdam
na ng pagmamalupit matapos hagupitin ng
buntot pagui ng isang teniente ng Guwardiya
Sibil dahil hindi daw siya nagbigay galang sa
teniente
→ madalas nagiging kampyon sa mga paligsahan
si Rizal kaya naman maraming nakakikilala sa
kaniya at madalas ay kinaiinggitan na nagiging
sanhi ng awayan
Compañerismo
- madalas mapansin ni Rizal na nabubully ang
mga Pilipinong mag-aaral kaya ginawa nya itong
samahan
- ang mga miyembro ay tinatawag na Jehu –
bantog na personalidad sa kasaysayan ng Israel
- si Rizal ang Pangulo at ang pinsan niyang si
Galicano Apacible ang kalihim
→ hindi nasiyahan si Rizal sa pamamahala ng
Dominikano dahil di pantay ang pagtingin nila sa
mga estudyanteng Pilipino
→ makaluma ang kanilang pamamaraan sa
pagtuturo at luma rin ang kanilang mga
kagamitan sa pagtuturo
→ ang mga gamit sa laboratoryo ay nakatago
lamang sa aparador hindi pinapagamit sa mga
estudyante at bulok ang sistema sa pamantasan
ARALIN 4
PAGSIBOL NG PAG-IBIG: SI RIZAL BILANG ISANG
DAKILANG MANGINGIBIG
1. JULIA
→ puppy love ni Rizal
→ Abril 1877 sa dalampasigan ng ilog ng
Dampit, Los Baños, Laguna nakilala si
Julia
→ narinig na tinawag ang pangalan ng
kanyang lola kaya nalaman ni Rizal ang
pangalan ng dilag
→ nakita niyang nanghuhuli na paru-paro
kaya humuli siya ng dalawang paru-paro at
ibinigay kay Julia
→ naging magkaibigan at masuyong
hinahatid ni Rizal ang maglola sa Los
Baños
→ siya ang tinuturing na Minang ni Rizal sa
kanyang alaala
2. SEGUNDA KATIGBAK
→ unang pag-ibig ni Rizal
→ 14 taong gulang na dalagita na kapatid ng
kaklase at kaibigan na si Mariano
Katigbak
→ nag-aaral sa Kolehiyo la concordia kung
saan nag-aaral ang kapatid ni Rizal na si
Olympia
→ ayon sa iba, nagkita sila sa Trozo, Manila
kung saan binibisita ni Rizal ang kanyang
lola na doon nakatira
→ may nagsasabi rin na nagkita sila sa Lipa,
Batangas kung saan nanggaling ang
pamilya Katigbak
→ hindi nagtagal ang panliligaw ni Rizal dahil
nakatakda ang kasal ni Segunda sa isa
pang taga-Lipa na si Manuel Luz
3. LEONOR VALENZUELA
→ kilala sa palayaw na “Orang”
→ 14 siya noon habang 18 anyos si Rizal at
magkapitbahay sila sa Intramuros noong
nag-aaral sa UST
→ matangkad na dalaga na tiga Pagsanjan,
Laguna
→ madalas makitang nakaistambay si Pepe
kasama si Orang
→ madalas din ang pagsulat ng liham pag-
ibig sa dalaga gamit ang tintang hindi
nakikita
4. LEONOR RIVERA
→ anak ng kanyang amain na si Antonio
Rivera na pinsan ng kanyang ama na si
Francisco
→ naging katipan niya ang kanyang pinsan
noong siya ay nag-aaral sa Santo Tomas
→ siya ang inspirasyon ni Rizal sa karakter
na si Maria Clara
→ nagkakilala sila noong 13 anyos palang si
Leonor, hindi naputol ang koneksyon kahit
nangibang-bayan si Rizal matapos ang 2
taon para magpakadalubhasa
→ gumamit ng sagisag na Taimis si Leonor
sa kanilang sulatan
→ nagtagal n 11 taon ang kanilang relasyon
at siya ang naging inspirasyon ni Rizal sa
pag-aaral ng mga panahon na iyon
→ tutol ang ina ni Leonor sa kanilang dalawa,
at gustong maipakasal si Leonor kay
Henry Chales Kipping, isang Ingles na
inhinyero
→ ayaw ni Leonor at itinatago ng kanyang ina
ang mga sulat ni Pepe
→ sinabihan siya ng kaniyang ina na ikakasal
na si Rial sa anak ni Ferdinand
Blumentritt, napaniwala si Leonor sa
 kasinungalingan na ito at napilitang
magpakasal kay Kipping
5. CONSUELO ORTIGA y REY
→ sinasabing pinakamagandang anak dating
alkalde ng Maynila na si Don Pablo Ortiga
y Perez, sa panahon ng panunungkulan ni
Gobernador- Heneral Carlos Maria dela
Torre noong 1869-1871
→ Setyembre 1882 nagkita sila ni Rizal
Mga Regalong inihandog ni Rizal kay Consuelo:
• telang gawa sa sinamay
• panyong gawa sa pinya
• tsinelas
• tula na pinamagatang A La Senorita C.O. y P.
→ nilihim ni Pepe ang relasyon nila ni Consuelo
dahil may ugnayan pa sila ni Leonor Rivera
(redflag) isa pang dahilan ay may pagtingin ang
kanyang kaibigan na si Eduardo de Lete (isang
mestizo mula sa Leyte) sa dalaga
6. O SEI-SAN
→ Seiko Usui ang kanyang tunay na pangalan,
anak ng isang Samurai
→ nagtatrabaho ang dalaga sa legasyon ng
Espanyol sa Tokyo
→ Pebrero 1888, nagtrabaho si Pepe sa legasyon
ng Espanyol sa Japan at nakilala si O Sei-San
→ may kakayahang magsalita ng Ingles, Pranes,
at Hapones
→ tinuruan si Rizal ng wikang Hapon
sulat ni Rizal mula sa kaniyang talaraawan para kay
Seiko:
…Sa iyo ay inialay ko ang mga huling bahagi ng aking
kabataan. Binuhay mo ang bawat hibla ng aking diwa. Ikaw,
na nagtataglay ng kulay, kasawian at kagandahan ng saresa
(cherry blossoms)…
→ dahil sa misyon para sa Inang Bayan, umalis at
iniwan niya ang Haponesa papuntang San
Francisco sa Estados Unidos noong April 13,
1888
7. GERTRUDE BECKETT
→ isa sa anim na anak ni Charles Beckett –
Ingles na nagmamay-ari ng 37 Chalcot
Cresent, isang paupahang bahay sa London,
England kung saan namalagi noon si Rizal
noong Mayo 1888
→ tinawag ni Rizal na “Gettie”
→ nagkagusto ang dalaga, pinagluto ng
masasarap na pagkain at tinulungan sa mga
gawang sining si Rizal (Prometheus Bound, The
Triump of Science over Death at The Triump of
Death over Life)
→ Marso 1889 bago pumunta sa paris ibinigay ni
Rizal ang eskultura ng magkakapatid na Beckett
na mismong kanyang nililok
→ umiwas si Rizal para hindi na lumalin ang
pagtingin ni Gettie
8. SUZANE JACOBY
→ mahal ang gastusin sa Paris kaya tumungo si
Rizal sa Brussels at nakilala si Suzane
→ pamangkin ng may-ari ng paupahang bahay na
tinirhan ni Rizal sa Brussels noong Pebrero
1890
→ anim na buwang silang nagkasama ni Rizal
→ nagpunta si Rizal sa Madrid at nilisan ang
Brussels
→ inialay ang kanyang mga akdang Filipinas
Dentro de Cien Anos (Ang Pilipinas sa Loob ng
Isang Siglo) at ang Sobre de la Indolencia de
los Filipinos (Ang Katamaran ng mga Pilipino)
kay Suzane
9. ADELINA AT NELLIE BOUSTEAD
→ si Nellie ay may dugong pinoy, ang kanyang ina
ay Pilipina at ang kanyang ama ay si Eduardo
Boustead na isang negosyante
→ manliligaw ni Nellie si Antonio, kapatid ng
kilalang pintor na si Juan Luna
→ Pebrero 1891 tumira si Rizal sa Villa Eliada sa
Biarritz, French Riviera kung saan nakatira ang
mga Boustead
→ unang nabighani si Rizal sa panganay na
kapatid na si Adelina dahil ito ay kimi at
mahiyain na kabaligtaran ni Nelly
→ mas napalapit si Rizal kay Nelly dahil pareho
silang may hilig sa palakasan lalo na sa eskrima
→ nakita niya ang ugaling Pilipina kay Nelly kahit
na hindi siya lumaki sa Pilipinas
→ inalok nya ng kasal si Nelly ng malaman na
ikakasal na si Leonor Rivera kay Henry Kipping
→ hindi natuloy ang kasal nila dahil sa kondisyon
ni Nelly na yakapin ni Rizal ang
Protestantismo at tumiwalag sa
pagkakatoliko
→ hindi pumayag si Rizal sa kasunduang ito
kahit na sumapi siya sa kilusang Mason kontra
sa Katolisisimo at halos pabor sa kilusang
Repormasyon
→ hiniwalayan niya si Nelly at nanatiling
magkaibigan
10. PASTORA NECESARIO
→ isang tagahabi sa Dapitan
→ kilala sa tawag na “Torak”
→ naging magkaibigan sila ni Rizal noong nakatira
si Rizal sa Dapitan
→ si Rizal ay dumadalaw sa tahanan ni Torak at
pinapanuod ang paghahabi niya sa silong ng
kanilang tahanan
→ niregaluhan niya si Pastora ng estatwang luwad
at ginawan ng mga tula sa wikang kastila
→ nahinto ang kanilang pagkikita dahil naging
abala si Rizal sa klinika sa Dapitan
11. JOSEPHINE BRACKEN
→ maituturing na legal na asawa ni Rizal
→ ang kanyang magulang ay parehong Irish,
isinilang sya sa Hong Kong
→ “Dulce extranjera” ang bansag ni Pepe sa
kanya
→ 18 anyos si Josephine nang maglayag sa
Dapitan para samahan ang kaniyang ama na si
George Taufer na magpatingin ng mata kay
Rizal
→ nagkamabutihan sila at namuhay bilang mag-
asawa sa Dapitan
→ alaga ng mga prayleng Dominikano si
Josephine kaya naman hindi boto ang mga
kapatid na babae ni Rizal at para sa kanila
espiya si Josephine
→ nang magbalik si Josephine sa Dapitan galing
sa pamilyang Rizal sa Maynila, inareglo ni Pepe
ang kanilang kasal
→ nakipag-usap siya kay Padre Antonio Obach
ng Dapitan ngunit ayon sa pari, ikakasal
lamang niya ang dalawa kapalit ng
retraksyon ni Rizal
→ itinuloy ng dalawa ang kanilang pagpapakasal
kahit walang basbas ng simbahan
→ nagkaroon sila ng anak na si Francisco subalit
patay ang bata pagkasilang
→ pagkamatay ni Rizal, sumapi sa katipunan at
namundok si Josephine
→ pagkaraan ng isangtaon, umuwi siya sa
kanyang ama sa Hong Kong
→ 1900 nang mapangasawa ni Josephine si
Vicente Abad, nagkaron sila ng anak at
pinangalanang Dolores
→ 1902 namatay si Josephine Bracken sa edad na
25 dahil sa tuberkolosis
• sa pananaw ni Rizal ang mga ito ay dumating sa
buhay niya ng may dalang dahilan, ang mga ito
ay nagbigay kulay at naghatid ng inspirasyon sa
kanyang buhay
• ang pag-ibig niya sa kanyang bayang
tinubuan na kanyang inalay ni Rizal ang
kanyang buhay upang maging dahilan ng
pagkagising ng damdamin ng mga Pilipino