You are on page 1of 6
MY THUAT Bic phi diéu MOl PHAT HIEN O CHIEN DAN NGO VAN DOANH ‘€ ty 1989 dén nay, chting téi da iéu lén dén Chién Dan va cing nhiéu ln c6 ¥ dinh nghién citu va gidi thigu nhiing tac phdm digu khic da 6 Chién Dan(1). Bai viét nay 1a mot trong nhing cé ging di séu tim hiéu nhing gid tri nghé thuat cla cdc tac phdm diéu khde Chién Dan. Va, déi tugng ma ching tdi chon 1 mét tac phdm diéu khdc kha Ién, kha dep va con khé nguyén ven (tuy di bj vd): chiée tran cia hién dang duge trung bay va bao vé 6 nha trung bay trong khu thap Chién Dan (ky higu: 1.17). Chiéc tran cita Chién Dan cé hinh cung nhon va Icha In: cao 1,05m, réng (ché rgng nhét) 0,85m va day 0,15m. Toan bé bé mat phia truéc cia tran cita 1a hinh pha diéu néi thé hién mét hinh anh séng dong, manh mé va c6 kich tinh cao, Bao chiém toan b6 FR VENT 5201 Thang 9 - 2008 Yao nhing thang dau nam 1989, tal khu thap cd Chiéa Ban, Tam Kj, Quing Nam (tude day thupe lang Chién ‘Ban, xi Tam An, huygn Tam Kj), tong khi don dep va ha cot mat bing céc cOng tink ign tric 68 phyc vu cho cong ‘vigc bdo v@ khu di tich, nguat ta G3 tim théy va tam 1p ra hang trim téc phSm dléu kc 44 tén ond ma teu bigu 1a cée hloh trang tri bing 04 tuy§t dep bao quanh chan cia ngdl thap ‘lia, Vii nhimg phat indi hay, ngay ti! nim 1994, ching 108 da dua raj ki6n cho ring néa ding tén Chién Ban cila kha thép Chién Ban 48 thay cho cal ttn phony céch chuyés Up tit My Sou A.1 sang Bink ‘ind (tué Wj XE), THE ning, rt Uéc 1a ti bay dén nay, cae tae phdm digu khéc d4 cO Chimpa m6) phat bien § Chin Dan bau bu vin chua duge glél thigu ¥a nghiée cit mOt cach khoa hee. . hinh cung nhon tit dudi len dén dinh 14 hinh mét ngudi phy n@ khée manh cé sau tay dang dang chan dé bep mét con trau, Ngudi phy nit duge thé hién nhin thing trong tu thé tam khtic (trib- hanga) tuyét dep cia nghé thuat An Dé voi cai ddu hoi nghiéng vé bén phai, toan b@ than minh hoi nga vé bén tréi, chan phai banh manh ra va gap dau géi cho bap chan dai ap st vao véi nhau, trong khi dé thi chan trai lai banh ra va dap thing vé bén trai. Ngudi phy ni c6 hai tay chinh véi cAnh tay trai dang duéi ra dé nang cay cung lén dang cdm trong tay lén, cén tay phai thi vita dua bap tay ra vita gap khuju tay lai nhu dé cdm va kéo cing sgi day cung. Ti méi tay chinh, moe ra tit khuyu tay thém mét canh tay phy: tay phy phai cAm mét mii tén gio Ién nhu dang chun bj lip vao cung; cdn tay phy trai thi cdm mét vat gi day rat kch6 nhan ra (c6 thé 14 mot chiée day thong long hay chudi hat). Trong khi dé, tix hai vai ngudi phu ni vucn lén hai tay (¢6 di cd canh tay va bap tay chi khong chi c6 hai canh tay nhu hai tay phy bén dudi). Hai tay phy phia trén nay déu cing dua lén chym eac ddu ngén tay lai d trén dinh dau va vong tay cing hoi nghiéng vé bén phai theo chiéu nghiéng cia cd céi dau. Nhan vat phy nit nay cé thé la dang nhay mia trén lung con tru ma minh da chinh phyc difgc. Tuy da khéng cin mang diéu khée thé hién than minh con vat, nhung, trén ed sé nhiing gi hign cén, vin dé dang nhan ra con vat ma nguéi phy nit dap lén 1a mét con trau. Qua nhiing gi duge mé ta, c6 thé dé dang nhan ra ngudi phu ni trong chiée tran cita Chién Dan la nit than Durga giét quy ddu trau. Su tich vé chién cong nay eda ni thin Durga (thuge tinh ni, hay vg eda than Siva) duge mé ta nhiéu trong cée huyén thoai Hindu gio. Vi du, Vamana Purana da ké vé tran danh vi dai nay nhu sau: “Khéng mét asura (quy) nao 6 thé manh bang Mahisha, vua cia cae asura. Vua quy Mahisha khéng chi né dich cd ba thé gidi, ma cdn ché ngu tat cd ede than, da vj than dé 1a thdn téi thugng. Khi cae than gp nhau dé cdng ban bac, thi con tite gidn khing | khiép eda cée thin bang sdng lén tit nhiing cp mat. Nhiing anh sang gian dit khang khiép ay da lam bang lén mét ngon lita Khéng 16, Ti gitta ngon Nia ay, mot ni déng trinh xudt. hign va toa sang rue rd. Cd gai c6 ba mat, c6 nude da den, c6 mAi téc xda xudng va cé mudi tam cénh tay xoay tit giéng nhu céc nan hoa cia chiée vong banh xe dang quay nhanh. Méi tay cha cé gai cdm mét vi khi hay biéu trung cia mot trong nhing vj thin dang dau khé: chiée dinh ba cia thin hay diét Siva, chiée dia cia than bao tén Visnu, chudi hat va binh nuéc cha than sang tao Brahma, chiée day thong long cia ‘than bién Varuna, chiée giéo cia thdn lta Agni, chiée cung cia thin gié Vayu, nhiing mii tén cua than mt tréi Surya va cay tém sét cia thdn s&m Indra. Kubera, vj thin cha thé gidi bén duéi cung ep cho cé gai mot chiée gay nang bang kim logi. Thin chét Yama cho cé gai chiée kigém va cdi khién. Vishwakarman, vi kién tréc su cia céc than, trao cho c6 gai cdi riu chién cha minh. Lan lugt, céc than truyén cho cé gai tat ca site manh cia minh. Véi tat cd nhiing vii khi va ste manh cha tat cA céc than, c6 gai MY THUAT quat nga Mahisha, dimg lén hing déi tha, réi dang thanh kiém chat ddu vua quy"(2). Cén vi sao céc thin Jai khéng thé thdng néi vua quy Mahisha, thi cac Purana ciing cho biét nguyén nhan. Theo céc truyén thuyét Purana, thi nhé an hué cua d&t tri, ma khéng mét ngudi dan 6ng nao, ké cA cée than, ¢6 thé danh bai duge quy trau Mahisha. Cac thdn ban juan va nhan thay phu ni c6 thé giét duge con quy nay. Vi thé, c4c thn da két tat cA stic manh cla minh vao ni thin Durga, mét héa than cia Devi. Va, nhu Vamana Purana va cac Purana khéc di ké, ni thén cm tat cd c&c va khi, cui lén con su tit cla minh Jao vao tran chién va da giét duge quy dau trau Mahisha, ké thd khing khigp cia céc thdn. Nho chién céng nay ma nd than VENT. so 201 2008 | Thang 9- MY TH UAT Durga cén duge goi 1a Mahishamardini- nguéi giét quy ddu trau Mahisha. Theo céc nha nghién cttu, hinh tugng Mahishamardini thuting xuyén dude thé hién trong diéu khéc An Dé. C6 thé thay nhéing tac phim nghé thuat tao hinh dep thé hién ni than Durga giét quy dau tréu trong nghé thuat An Dé ti thdi Kushan (ti thé ky I dén thé ky II) trd vé sau. Trén mét trong nhing tac phdm cham khéc vao nhiing thé ky dau céng nguyén cé nguén géc tit Peddamudiyam, trong khi cae thdn chi cé hai tay, thi Mahishamardini lai e6 bdn tay. Con trén hinh khde thé ky VII-IX tai dén thé Durga & Aihole (Sisiresvara, Bhuvanesvara), ni thdn Durga duge thé hién véi tam tay cdm cac vi khi cha cée thdn (cung, tén, dinh ba, kiém, dia tron, sgi day thong long va chiéc bia) dang ding chan phai dap Ten vai va ding tay trai chinh &n du xuéng, trong Khi 6 thi tay phai chinh cdm dinh ba dam vao ed con quy ddu trau dang quin quai va chudn bj guc nga. Hinh anh nhu cia Aihole cing due thay trong ngéi dén Vaitaldeul 6 phia dong song Hang. Co le, hinh anh Mahishamardini dugc thé hign manh mé va hing vi nhét 1a trén t&m pha diéu théi Pallava (thé ky VI) 3 Mahabalipuram. Trén hinh pha digu nay, ni thdn Durga c6 tam tay cm cac loai va khi, cudi trén minh su tit, giuong cung (bing hai enh tay chinh) cling cd doan quén cia minh dang hang ding lao vao cuée chién tn cng vua quy du tréu va c& doan quan quy. Hinh anh tran danh Mahisha cia nit thén Durga nhu trén con duge thé hién trén tém pha diéu Rashtrakuta 6 Ellora (hang sO 14, thé ky V-VI). Con céch mé tA ni thin Durga Mahishamardini ding véi di chan dap lén cai ddu da bj cét dut cha con quy ddu trau lai la hinh anh rét phd bién 6 mién nam An Dé ti théi Pallava (thé ky VID) trd di, dac biét 14 trong céc dén thd thdi Chola (thé ky IX- XH) (3). Ngoai An Dé, tai khu vue Déng Nam A, ndi da phat hién duge nhiéu nha&t nhiing tac phdm diéu khée da thé hién Mahishamardini 1a nén nghé thuat diéu khdc cd Champa, Néu tinh ca chiée tran eta Chién Dan mdi phat hign, thi chting ta da 6 téi su chiée tran cita dé mé ta Mahishamardini: tran cita My Son E.4; tran cita Chién Dan I (4a duge phat hign ti nhitng thap nién ddu cia thé ky XX), tran cita thip Ba Nha Trang (thap Pé Nagar), tran cita Thap Mdm, tran cita Nui Cm (méi phat hign ndm 1989 tai Binh Dinh) va tran cita Chién Dan II (méi phat hign vao nhiing thap nién cudi cua thé ky XX). Hon thé nita, nhiing tac phdm diéu khée thé hign Durga giét quy d4u trau cia Champa lai vita xudt hign khé sém va vita chi kéo dai lién tue trong m6t théi gian khéng dai (tit cudi thé ky X dau XI dén thé ky XID). ‘Tae phdm diéu khéc déu tién cia nghé thuat Champa thé hién ni than giét quy ddu tréu la chide tran cita My Son E.4 (duge dua vé Bao tang diéu khdc Cham Da Nang nam 1935, cao 0,75m, ky higu: 16.2). Nu thén Durga cha My Son E.4 cé mudi tay, duge thé hign ding véi hai chan banh rong ra hai bén. Chi c6 ban tay duéi bén phai 1A khéng cim gi va dat lén bap dai phdi; con nhiing ban tay kia thi cdm cac vi khi va vat biéu trung coa cae thin: day thong long, cung, tén, dia tron, tam sét, ti va 6c... Rat tiée la phan duéi cua trin cla mang hinh nh con trau nim pha phye dudi chin ni than da bj mat. Theo nhan xét cita nha nghién citu J.Boisslier, cach thé hién cdc canh tay cua Durga My Son E.4 1a r&t dae bigt_va gén véi truyén théng An Dé: khong phai hai canh tay dudi xudt hign ra phfa truéc ma 1a hai canh tay cdm cung va tén, con nhiing cénh tay khée chi 16 ra don gian vé phia sau. Trén cd sd nhiing phan tich va nghién ctu chi tiét, J.Boisslier da xép tac phdm My San E.4 vao phong cach Chanh Lé (thé ky XI)(4). Tac phdm thu hai thé hién Mahishamardini cia Champa 1a chiée tran cita Chién Dan I (Bao tang diéu khde Cham Da Ning, cao 0,66m, rong 0,64m, ky hiéu: 16.1). Nit than Durga cia Chién Dan chi cé s4u canh tay. Vi bi bao mén nhiéu, nén chi cé thé nhan thay n& than cia Chién Dan gig cao va chdp hai cdnh tay phy trén dinh d&u, hai tay chinh giutong cung (tay trai) va cAng day cung (nét khée truyén théng An Dé), cdn hai tay kia cfm gi thi khong théy ré (c6 thé la ta va 6c va cai dia trén?). Do cén nguyén ven, nén é tran cita Chién Dan, con thay r6 con trau dang nim khuat phue va kha hién dudi site dé cua cd chiée chan phai gap lai cia nit thin, Tuy 6 khae déi chit vé cach thé hién, nhung, nhiéu chi cia ni thin Durga Chién Dan, nhét 1A cde chi tiét y phue, dé dgi va dé trang site, vn con rat gan véi nit than 6 Mg Son E.4. Do vay, diéu khdc Chién Dan cing thuée phong céch Chénh Lé, nhung c6 nién dai mugn hon a nita cudi thé ky XI(5). Tac phdm diéu khée tht ba thé hién Mahishamardini 1A chiée tran cia duge tim thdy nam 1934 Thép M&m (tinh Binh Djnh) va duta vé Bao tang diéu khéc Cham Da Nang nim 1935 (ky higu: 16.3). Rat tiée 1A chi edn lai phdn trén cla chiée tran cia (cao 0,68m) thé hign nit than cé tam canh tay. Vi bi hy hai nhiéu, nén chi nhan thay 6 ni thén mét 6 biéu trung 6 cc tay nhu sau: hai tay trén chip lai trén ddu, ban tay phai dudi khéng cdm gi ma chi lam d6ng tae tr&n an, ban tay phai trén cdm mét dia tron; phfa bén trai, chi buip sen cd eudng dai la cdn gi é ban tay dudi. Qua nhiing chi tiét trang phuc, cc nha khoa hoe xép chiée tran cita Thap M4m vao phong cach Thap Mém (thé ky XID@). Tée phém thi tu 1a chiée tran cita cha thap chinh trong quén thé kién tric Thép Ba Nha Trang (Thap Po Nagar). Ching t6i di phan tfch va nghién eitu ky tée phdm diéu khée nay trong mét bai viét (7). Theo ching t6i, tée phdm Thap Ba cé nhiing nét khée cée tac phdm trén: nit thén chi cé bén tay (chi ba tay 1a cdm ba vat: dia tron, hoa sen vA tam sét); con tru qué nhé bé ndm quay ddu vé bén trai, huéng dau va than minh vé phia trong va chiée déu nim lot hin vao phan gidtz hai ban chan cia nit thdn; ni thén duge thé hién cing mot va céng dang mia 6 géc duéi bén phai va mét nhac cong dang thdi M_¥ THUAT séo géc dudi bén trai. Qua phan t{ch va nghién citu cae chi tiét trang phyc va kiéu ddu téc cia nif than Durga va cia hai nhan vat va céng va nhac céng, ching téi cho ring, tac phim Thép Ba Nha Trang c6 nién dai cudi thé ky X va thudc cudi phong c&ch diéu khde Tra Kiéu va déu phong cach Chanh Lé (du thé ky XD. ‘Tac phdm thit nam thé hién Mahishamardini cia ngh¢ thuat Champa la chiéc tran cita Nui Cam (Binh Dinh). Ni than cia Nui Cm duge thé hién rat khée so véi tat e& cae =n thén Mahishamardini khée: nit thén dang mia khéng phai trén lung con tréu ma 1a trén lung hai con thiy quai Macara, c6 mudi tay, nhung hai tay trén chip trén ddu va chi tam tay con lai 1A cdm céc vat bigu trung nhu cénh cung, mai tén, trang hat, ngon giao, dia trén, binh nuéc, con é&... Qua phn tfch va so sAnh cac chi tiét, chung toi cho ring chiéc tran cua Nui Cam cé nién dai thé ky XI va thude phong cach diéu ‘hac Chanh Lé (8). Va, tac phém Mahishamardini cudi cing cia nghé thuat digu khéc ed Champa 1a chiée tran cita méi phat hién Chién Dan. Co thé dé dang nhan thay 6 su gidng nhau gitta hai- nit thdn Durga 6 hai chiée tran cita Chién Dan. Ca hai n@ than déu cé sau VENT ss 291 Tang 9 - 2008 Ml MY THUAT tay cdm cfc vi khi va lam nhiing dong tée nhw nhau: hai tay trén cing nhé lén tit hai vai va chym cae ngén tay lai trén dinh ddu; tay trai chinh giuong cung; tay phai chinh dua ra nhu dang kéo cing day cung; canh tay phai phy nhé ra tu khuyu tay trai chinh cim mii tén va canh tay trai phy nhé ra tit khuyu tay tréi chinh gQp thing ding va cdm mét vat (c6 thé 1a chiéc day hay trang hat?). Ca hai n@ thin déu duge thé hién nhin thing theo tu thé tam khte (tribhanga) that can bing va ving chai véi chan phai banh rong va gap manh lai dé dé lén minh quy vudng Mahisha dang nam thudn phuc, cin chén trai thi banh ra va dap manh got chan xudng dat nhu dé dua va dén toan bé site manh va site nang eda minh cho chan phai, Ca hai na thdn déu chi mac 4 duéi mét chiée vay quén kiéu sampot ngdn dén bap vé va duge thit ra&t tré 6 bung dudi. Thé nhung, trong chi tiét, cing dé nhan thay gida hai na than nay c6 nhiing nét khée bigt rat 76, Trutéc hét, tur thé cha Durga 6 Chién Dan II duge thé hign mém va duyén dang hon caa Durga Chién Dan I: chige ddu ca na thdn Chién Dan II hoi nghiéng vé phai, trong khi d6 thi ddu n@ thdn cia Chién Dan I lai ding thang. Réi, cdc khdi hinh va VENT ss 201 ‘Thang 9 - 2008, cfc bd phin co thé cia n& thdn Chién Dan II duge thé “hign mém mai va séng dong hon cia né than Chién Dan I. Nhiing sy khéc biét con thé hign rd hon trong cdc chi tiét. Vi du, chiée ma (hirita) cia nit thin Chién z SEEE Dan I cé hai tang hinh chop non, tang dudi trang tri ba canh hoa hinh mii lao, tang trén chi cé mét canh hoa cé hinh tuong ty, nhung Ién hon. Trong khi d6, t6c cia n@ than Chién Dan II thi duge bi nguge lén dinh ddu thanh mét bai téc lén hai tang, téng trén nhé hon tang dudéi va duge ngin véi ting duéi bing mot dai thét nam gitta hai tang. Kiéu bili t6c nay xudt hign trong nghé thuat Champa tit thé ky X va con théy & khong it nhiing nhén vat n@ cia phong cfch Chénh Lé (thé ky XD. Co thé thay ngay su gan gai giita kidu bui téc cha Durga Chién Dan II vdi kiéu biti téc cua mét sé vi ni duge khac trén phdn chan thap b&ng dé ciia cdc thép Trung tam va thap Nam cia Chién Dan (cing méi duge phat hién vao cing thdi gian véi chiée tran cia). Chiéc sampot ma ni than trén tran cifa mac cing gidng kiéu vay ng&n cia céc phy n@ é chan hai ngéi thaép Chién Dan, Thé nhung, 6 nd than Durga trén trén cifa, chiée sampot cé hai than vt ra va tung bay 6 phia sau hai bap dt R6 rang, day 1 mot chi tiét rat dién hinh ea y phuc cée nhén vat nam va nit cha phong cach diéu khéc Tra Kiéu thé ky X. C6 thé nhan thay kiéu sampot c6 hai dai bay ra phia sau d cdc ngudi mia trén dai thé Tra Kiéu va dac biét 1a 6 than Siva trén tran cifa Tra Kiéu (ca hai hign 6 Bao tang diéu khéc Cham DA Ning, ky higu: 22.2 va 15.5). Diéu ly thd 1a, 6 hai bén chan than Siva Tra Kigu cing c6 hai nhan vat phy nhu @ tran cda Chién Dan. Khong chi 4 hinh tugng chinh, ma ngay @ hai nhan vat phy duge thé hién trén. tran cla Chién Dan, cing 6 nhiing chi tiét co thé dua ra phan tich va so sénh. Tuy da bi m&t hdn phan trén (ndi dau cha nhan vat duge thé hién), nhung van dé nhan thay nhan vat bén phai 1a mét phy ni dang ngdi trong tu thé quy va dang cdm chiée hép hay chiée khay trong hai ban tay dé dang lén ni than. Cach thé hién ddu va than nguéi nhin thang, cn chan quy thi nhin nghiéng va chiée khay c6 hinh thi nhy hai hinh chép tip vao cia nhan vat n@ Chién Dan rat gan véi hai hinh ngudi phy nit ngéi hai bén ni thdn Parvati 6 bie pha diéu Chanh Lé (Bao tang diéu khdc Cham DA Ning, ky higu: 4.1). Ngudi phy nit ngéi bén trai cua tran cita Chién Dan cing duge thé hign nhu ngudi phy nd bén trai, nhung lai khéc 6 ché dua hai ban tay ra chdp 6 truéc nguc. Diéu dade biét la, du cda ngudi phy ni bén trai c6 b6 téc lén giéng nhu cia ni thén Durga. Nhu vay 1a, qua nhiing phan tich va so sanh, c6 thé nhan thay, vé co ban, cae nhan vat cha chiéc tran ctta Chién Dan méi phat hién da mang trong minh nhiing yéu té cia diéu khde Chénh Lé. Thé nhung, 6 tac phém nay, van edn Iu Iai nhiing chi tiét va nhing truyén thong tao hinh cua diéu khéc Tra Kiéu. Do vay, Mahishamardini eta Chién Dan II khéng chi duge thé hién trong mét bé cuc gon va hop ly, ma cdn duge dién ta kha mém mai, song dong va duyén déng. Theo téi, khong mét tac phdm diéu khée nao cia phong cach Chanh Lé cé thé sanh duce véi tran ctta thé hién Mahishamardini cia Chién Dan vé nghé thuat tao khéi va chat duyén ding mém mai cia cée nhan vat. Nhiing phdm chat trén, theo chung t6i, da ddy tran cita Chién Dan nguge vé véi giai doan cuéi cia phong each diéu khée Tra Kiéu (cudi thé ky X - ddu thé ky xD. Mae di cae hinh thite thé hign 6 khée nhau vA du mé ta kha trung thanh theo néi dung truyén théng cla Dé, nhung, trong nghé thuat Champa, nit thin Durga giét quy ddu trau khéng bao gid duge thé hign cudi trén minh su ti va cing dao quan cia minh lao vao tran dénh véi doan quan cia Mahisha, hoge dang cdm dinh ba hay kiém dam giét di tha, nhu da ting rat phé bién trong lich sit nghé thuat An D6. Mahishamardini cha diéu khéc Champa bao gid cing duge thé hién hoge bing hinh anh da khu&t phue duge con quy ddu tru hay chi hién ra nhu mét hinh anh kha ddy da vé n@ than. C6 thé nhan thay, trong diéu khdée Champa, hinh anh nit than luén luén chiém vj tri trung tam va M_Y¥ THUAT bao chiém gdn nhu toan bd khong gian cha tac phdm. ‘Va, cing theo nhan xét cha ching téi, trong nhiing tran cita thé hign Mahishamardini cha Champa, tac phém mdi phat hién 4 Chién Dan 1a mét trong nhiing tac phdm hoan hao nh&t vé chat lugng nghé thuat. Do vay, 06 thé coi chide tran cia Chién Dan méi phat hign la téc phém diéu khic dep nhét thé hién Mahishamardini cia nghé thuat diéu khée cd Champa 3 N.V.D 1. Ng6 Vin Doanh, Thé Thye, Diéu khde Champa, Nxb Thang ‘Tan, 2004, t1.60-61. 2. Din theo: Wolf-Dieter Stor!, Shiva, the wild god of power and ecstasy, Inner Traditions India, Bombay, 2004, tr.118-119. 3, Calambur Sivaramamurti, The Art of India, Harry N. Abrams, Inc., Publishers, New York, 1977, tr.82; hinh: 513, 299, 454." 4, 5, 6. J.Boisslier, La Statuaire du Champa, EFEO, Paris, 1963, tr.213, 220, 264 1, Ngo Van Doanh, Tit chiée Id nhi @ Pé Nagar dén hink tugng Mahishamardini trong nghé thugt c&’ Champa, Nghién ettu Dong Nam A, sé 6(69)/2004, 1148-53. 8, Ng Van Doanh, Trén eita Nut Cam - mét tac phém diéu khde cé Champa dée ede thé hign Mahishasuramardini, Nghién citu Dong Nam A, s6 £8(89)/2007, tr.45- 50. VENT 629: Thang 9 - 2008 Mil!

You might also like