MY THUAT
Bic phi diéu
MOl PHAT HIEN
O CHIEN DAN
NGO VAN DOANH
‘€ ty 1989 dén
nay, chting téi da
iéu lén dén
Chién Dan va cing nhiéu
ln c6 ¥ dinh nghién citu va
gidi thigu nhiing tac phdm
digu khic da 6 Chién
Dan(1). Bai viét nay 1a mot
trong nhing cé ging di séu
tim hiéu nhing gid tri nghé
thuat cla cdc tac phdm
diéu khde Chién Dan. Va,
déi tugng ma ching tdi
chon 1 mét tac phdm diéu
khdc kha Ién, kha dep va
con khé nguyén ven (tuy di
bj vd): chiée tran cia hién
dang duge trung bay va bao
vé 6 nha trung bay trong
khu thap Chién Dan (ky
higu: 1.17).
Chiéc tran cita Chién
Dan cé hinh cung nhon va
Icha In: cao 1,05m, réng
(ché rgng nhét) 0,85m va
day 0,15m. Toan bé bé mat
phia truéc cia tran cita 1a
hinh pha diéu néi thé hién
mét hinh anh séng dong,
manh mé va c6 kich tinh
cao, Bao chiém toan b6
FR VENT 5201
Thang 9 - 2008
Yao nhing thang dau nam
1989, tal khu thap cd Chiéa
Ban, Tam Kj, Quing Nam
(tude day thupe lang Chién
‘Ban, xi Tam An, huygn Tam
Kj), tong khi don dep va ha
cot mat bing céc cOng tink
ign tric 68 phyc vu cho cong
‘vigc bdo v@ khu di tich, nguat
ta G3 tim théy va tam 1p ra
hang trim téc phSm dléu kc
44 tén ond ma teu bigu 1a cée
hloh trang tri bing 04 tuy§t dep
bao quanh chan cia ngdl thap
‘lia, Vii nhimg phat indi
hay, ngay ti! nim 1994, ching
108 da dua raj ki6n cho ring
néa ding tén Chién Ban cila
kha thép Chién Ban 48 thay
cho cal ttn phony céch chuyés
Up tit My Sou A.1 sang Bink
‘ind (tué Wj XE), THE ning, rt
Uéc 1a ti bay dén nay, cae tae
phdm digu khéc d4 cO Chimpa
m6) phat bien § Chin Dan bau
bu vin chua duge glél thigu
¥a nghiée cit mOt cach khoa
hee. .
hinh cung nhon tit dudi len
dén dinh 14 hinh mét ngudi
phy n@ khée manh cé sau
tay dang dang chan dé bep
mét con trau, Ngudi phy nit
duge thé hién nhin thing
trong tu thé tam khtic (trib-
hanga) tuyét dep cia nghé
thuat An Dé voi cai ddu hoi
nghiéng vé bén phai, toan
b@ than minh hoi nga vé
bén tréi, chan phai banh
manh ra va gap dau géi cho
bap chan dai ap st vao véi
nhau, trong khi dé thi chan
trai lai banh ra va dap
thing vé bén trai. Ngudi
phy ni c6 hai tay chinh véi
cAnh tay trai dang duéi ra
dé nang cay cung lén dang
cdm trong tay lén, cén tay
phai thi vita dua bap tay ra
vita gap khuju tay lai nhu
dé cdm va kéo cing sgi day
cung. Ti méi tay chinh,
moe ra tit khuyu tay thém
mét canh tay phy: tay phy
phai cAm mét mii tén gio
Ién nhu dang chun bj lip
vao cung; cdn tay phy trai
thi cdm mét vat gi day rat
kch6 nhan ra (c6 thé 14 mot
chiée day thong long hay
chudi hat). Trong khi dé, tix
hai vai ngudi phu ni vucn
lén hai tay (¢6 di cd canh
tay va bap tay chi khong
chi c6 hai canh tay nhu hai
tay phy bén dudi). Hai tay
phy phia trén nay déu cing
dua lén chym eac ddu ngén
tay lai d trén dinh dau va
vong tay cing hoi nghiéng
vé bén phai theo chiéu
nghiéng cia cd céi dau.
Nhan vat phy nit nay cé théla dang nhay mia trén
lung con tru ma minh da
chinh phyc difgc. Tuy da
khéng cin mang diéu khée
thé hién than minh con vat,
nhung, trén ed sé nhiing gi
hign cén, vin dé dang nhan
ra con vat ma nguéi phy nit
dap lén 1a mét con trau.
Qua nhiing gi duge mé
ta, c6 thé dé dang nhan ra
ngudi phu ni trong chiée
tran cita Chién Dan la nit
than Durga giét quy ddu
trau. Su tich vé chién cong
nay eda ni thin Durga
(thuge tinh ni, hay vg eda
than Siva) duge mé ta
nhiéu trong cée huyén
thoai Hindu gio. Vi du,
Vamana Purana da ké vé
tran danh vi dai nay nhu
sau: “Khéng mét asura
(quy) nao 6 thé manh bang
Mahisha, vua cia cae
asura. Vua quy Mahisha
khéng chi né dich cd ba thé
gidi, ma cdn ché ngu tat cd
ede than, da vj than dé 1a
thdn téi thugng. Khi cae
than gp nhau dé cdng ban
bac, thi con tite gidn khing |
khiép eda cée thin bang
sdng lén tit nhiing cp mat.
Nhiing anh sang gian dit
khang khiép ay da lam
bang lén mét ngon lita
Khéng 16, Ti gitta ngon Nia
ay, mot ni déng trinh xudt.
hign va toa sang rue rd. Cd
gai c6 ba mat, c6 nude da
den, c6 mAi téc xda xudng
va cé mudi tam cénh tay
xoay tit giéng nhu céc nan
hoa cia chiée vong banh xe
dang quay nhanh. Méi tay
cha cé gai cdm mét vi khi
hay biéu trung cia mot
trong nhing vj thin dang
dau khé: chiée dinh ba cia
thin hay diét Siva, chiée
dia cia than bao tén Visnu,
chudi hat va binh nuéc cha
than sang tao Brahma,
chiée day thong long cia
‘than bién Varuna, chiée
giéo cia thdn lta Agni,
chiée cung cia thin gié
Vayu, nhiing mii tén cua
than mt tréi Surya va cay
tém sét cia thdn s&m
Indra. Kubera, vj thin cha
thé gidi bén duéi cung ep
cho cé gai mot chiée gay
nang bang kim logi. Thin
chét Yama cho cé gai chiée
kigém va cdi khién.
Vishwakarman, vi kién
tréc su cia céc than, trao
cho c6 gai cdi riu chién cha
minh. Lan lugt, céc than
truyén cho cé gai tat ca site
manh cia minh. Véi tat cd
nhiing vii khi va ste manh
cha tat cA céc than, c6 gai
MY THUAT
quat nga Mahisha, dimg
lén hing déi tha, réi dang
thanh kiém chat ddu vua
quy"(2). Cén vi sao céc thin
Jai khéng thé thdng néi vua
quy Mahisha, thi cac
Purana ciing cho biét
nguyén nhan. Theo céc
truyén thuyét Purana, thi
nhé an hué cua d&t tri, ma
khéng mét ngudi dan 6ng
nao, ké cA cée than, ¢6 thé
danh bai duge quy trau
Mahisha. Cac thdn ban
juan va nhan thay phu ni
c6 thé giét duge con quy
nay. Vi thé, c4c thn da két
tat cA stic manh cla minh
vao ni thin Durga, mét
héa than cia Devi. Va, nhu
Vamana Purana va cac
Purana khéc di ké, ni
thén cm tat cd c&c va khi,
cui lén con su tit cla minh
Jao vao tran chién va da
giét duge quy dau trau
Mahisha, ké thd khing
khigp cia céc thdn. Nho
chién céng nay ma nd than
VENT. so 201
2008 |
Thang 9-MY TH UAT
Durga cén duge goi 1a
Mahishamardini- nguéi
giét quy ddu trau Mahisha.
Theo céc nha nghién
cttu, hinh tugng
Mahishamardini thuting
xuyén dude thé hién trong
diéu khéc An Dé. C6 thé
thay nhéing tac phim nghé
thuat tao hinh dep thé hién
ni than Durga giét quy
dau tréu trong nghé thuat
An Dé ti thdi Kushan (ti
thé ky I dén thé ky II) trd
vé sau. Trén mét trong
nhing tac phdm cham
khéc vao nhiing thé ky dau
céng nguyén cé nguén géc
tit Peddamudiyam, trong
khi cae thdn chi cé hai
tay, thi Mahishamardini
lai e6 bdn tay. Con trén
hinh khde thé ky VII-IX
tai dén thé Durga &
Aihole (Sisiresvara,
Bhuvanesvara), ni thdn
Durga duge thé hién véi
tam tay cdm cac vi khi cha
cée thdn (cung, tén, dinh
ba, kiém, dia tron, sgi day
thong long va chiéc bia)
dang ding chan phai dap
Ten vai va ding tay trai
chinh &n du xuéng, trong
Khi 6 thi tay phai chinh
cdm dinh ba dam vao ed con
quy ddu trau dang quin
quai va chudn bj guc nga.
Hinh anh nhu cia Aihole
cing due thay trong ngéi
dén Vaitaldeul 6 phia dong
song Hang. Co le, hinh anh
Mahishamardini dugc thé
hign manh mé va hing vi
nhét 1a trén t&m pha diéu
théi Pallava (thé ky VI) 3
Mahabalipuram. Trén hinh
pha digu nay, ni thdn
Durga c6 tam tay cm cac
loai va khi, cudi trén minh
su tit, giuong cung (bing
hai enh tay chinh) cling cd
doan quén cia minh dang
hang ding lao vao cuée
chién tn cng vua quy du
tréu va c& doan quan quy.
Hinh anh tran danh
Mahisha cia nit thén
Durga nhu trén con duge
thé hién trén tém pha diéu
Rashtrakuta 6 Ellora (hang
sO 14, thé ky V-VI). Con
céch mé tA ni thin Durga
Mahishamardini ding véi
di chan dap lén cai ddu da
bj cét dut cha con quy ddu
trau lai la hinh anh rét phd
bién 6 mién nam An Dé ti
théi Pallava (thé ky VID) trd
di, dac biét 14 trong céc dén
thd thdi Chola (thé ky IX-
XH) (3).
Ngoai An Dé, tai khu
vue Déng Nam A, ndi da
phat hién duge nhiéu nha&t
nhiing tac phdm diéu khée
da thé hién
Mahishamardini 1a nén
nghé thuat diéu khdc cd
Champa, Néu tinh ca chiée
tran eta Chién Dan mdi
phat hign, thi chting ta da
6 téi su chiée tran cita dé
mé ta Mahishamardini:
tran cita My Son E.4; tran
cita Chién Dan I (4a duge
phat hign ti nhitng thap
nién ddu cia thé ky XX),
tran cita thip Ba Nha
Trang (thap Pé Nagar),
tran cita Thap Mdm, tran
cita Nui Cm (méi phat
hign ndm 1989 tai Binh
Dinh) va tran cita Chién
Dan II (méi phat hign vao
nhiing thap nién cudi cua
thé ky XX). Hon thé nita,
nhiing tac phdm diéu khée
thé hign Durga giét quy
d4u trau cia Champa lai
vita xudt hign khé sém va
vita chi kéo dai lién tue
trong m6t théi gian khéng
dai (tit cudi thé ky X dau XI
dén thé ky XID).
‘Tae phdm diéu khéc déu
tién cia nghé thuat
Champa thé hién ni than
giét quy ddu tréu la chide
tran cita My Son E.4 (duge
dua vé Bao tang diéu khdc
Cham Da Nang nam 1935,
cao 0,75m, ky higu: 16.2).
Nu thén Durga cha My Son
E.4 cé mudi tay, duge thé
hign ding véi hai chan
banh rong ra hai bén. Chi
c6 ban tay duéi bén phai 1A
khéng cim gi va dat lén
bap dai phdi; con nhiing
ban tay kia thi cdm cac vi
khi va vat biéu trung coa
cae thin: day thong long,
cung, tén, dia tron, tam sét,
ti va 6c... Rat tiée la phan
duéi cua trin cla mang
hinh nh con trau nim pha
phye dudi chin ni than da
bj mat. Theo nhan xét cita
nha nghién citu J.Boisslier,
cach thé hién cdc canh tay
cua Durga My Son E.4 1a
r&t dae bigt_va gén véi
truyén théng An Dé: khong
phai hai canh tay dudi xudt
hign ra phfa truéc ma 1a hai
canh tay cdm cung va tén,
con nhiing cénh tay khéechi 16 ra don gian vé phia
sau. Trén cd sd nhiing phan
tich va nghién ctu chi tiét,
J.Boisslier da xép tac phdm
My San E.4 vao phong cach
Chanh Lé (thé ky XI)(4).
Tac phdm thu hai thé hién
Mahishamardini cia
Champa 1a chiée tran cita
Chién Dan I (Bao tang diéu
khde Cham Da Ning, cao
0,66m, rong 0,64m, ky hiéu:
16.1). Nit than Durga cia
Chién Dan chi cé s4u canh
tay. Vi bi bao mén nhiéu,
nén chi cé thé nhan thay n&
than cia Chién Dan gig cao
va chdp hai cdnh tay phy
trén dinh d&u, hai tay
chinh giutong cung (tay trai)
va cAng day cung (nét khée
truyén théng An Dé), cdn
hai tay kia cfm gi thi
khong théy ré (c6 thé la ta
va 6c va cai dia trén?). Do
cén nguyén ven, nén é tran
cita Chién Dan, con thay r6
con trau dang nim khuat
phue va kha hién dudi site
dé cua cd chiée chan phai
gap lai cia nit thin, Tuy 6
khae déi chit vé cach thé
hién, nhung, nhiéu chi
cia ni thin Durga Chién
Dan, nhét 1A cde chi tiét y
phue, dé dgi va dé trang
site, vn con rat gan véi nit
than 6 Mg Son E.4. Do vay,
diéu khdc Chién Dan cing
thuée phong céch Chénh
Lé, nhung c6 nién dai mugn
hon a nita cudi thé ky
XI(5). Tac phdm diéu khée
tht ba thé hién
Mahishamardini 1A chiée
tran cia duge tim thdy nam
1934 Thép M&m (tinh
Binh Djnh) va duta vé Bao
tang diéu khéc Cham Da
Nang nim 1935 (ky higu:
16.3). Rat tiée 1A chi edn lai
phdn trén cla chiée tran
cia (cao 0,68m) thé hign nit
than cé tam canh tay. Vi bi
hy hai nhiéu, nén chi nhan
thay 6 ni thén mét 6 biéu
trung 6 cc tay nhu sau: hai
tay trén chip lai trén ddu,
ban tay phai dudi khéng
cdm gi ma chi lam d6ng tae
tr&n an, ban tay phai trén
cdm mét dia tron; phfa bén
trai, chi buip sen cd eudng
dai la cdn gi é ban tay dudi.
Qua nhiing chi tiét trang
phuc, cc nha khoa hoe xép
chiée tran cita Thap M4m
vao phong cach Thap Mém
(thé ky XID@). Tée phém
thi tu 1a chiée tran cita cha
thap chinh trong quén thé
kién tric Thép Ba Nha
Trang (Thap Po Nagar).
Ching t6i di phan tfch va
nghién eitu ky tée phdm
diéu khée nay trong mét
bai viét (7). Theo ching t6i,
tée phdm Thap Ba cé
nhiing nét khée cée tac
phdm trén: nit thén chi cé
bén tay (chi ba tay 1a cdm
ba vat: dia tron, hoa sen vA
tam sét); con tru qué nhé
bé ndm quay ddu vé bén
trai, huéng dau va than
minh vé phia trong va chiée
déu nim lot hin vao phan
gidtz hai ban chan cia nit
thdn; ni thén duge thé hién
cing mot va céng dang
mia 6 géc duéi bén phai va
mét nhac cong dang thdi
M_¥ THUAT
séo géc dudi bén trai. Qua
phan t{ch va nghién citu cae
chi tiét trang phyc va kiéu
ddu téc cia nif than Durga
va cia hai nhan vat va céng
va nhac céng, ching téi cho
ring, tac phim Thép Ba
Nha Trang c6 nién dai cudi
thé ky X va thudc cudi
phong c&ch diéu khde Tra
Kiéu va déu phong cach
Chanh Lé (du thé ky XD.
‘Tac phdm thit nam thé hién
Mahishamardini cia ngh¢
thuat Champa la chiéc tran
cita Nui Cam (Binh Dinh).
Ni than cia Nui Cm duge
thé hién rat khée so véi tat
e& cae =n thén
Mahishamardini khée: nit
thén dang mia khéng phai
trén lung con tréu ma 1a
trén lung hai con thiy quai
Macara, c6 mudi tay,
nhung hai tay trén chip
trén ddu va chi tam tay con
lai 1A cdm céc vat bigu
trung nhu cénh cung, mai
tén, trang hat, ngon giao,
dia trén, binh nuéc, con
é&... Qua phn tfch va so
sAnh cac chi tiét, chung toi
cho ring chiéc tran cua Nui
Cam cé nién dai thé ky XI
va thude phong cach diéu
‘hac Chanh Lé (8).
Va, tac phém
Mahishamardini cudi cing
cia nghé thuat digu khéc
ed Champa 1a chiée tran
cita méi phat hién Chién
Dan. Co thé dé dang nhan
thay 6 su gidng nhau gitta
hai- nit thdn Durga 6 hai
chiée tran cita Chién Dan.
Ca hai n@ than déu cé sau
VENT ss 291
Tang 9 - 2008 MlMY THUAT
tay cdm cfc vi khi va lam
nhiing dong tée nhw nhau:
hai tay trén cing nhé lén tit
hai vai va chym cae ngén
tay lai trén dinh ddu; tay
trai chinh giuong cung; tay
phai chinh dua ra nhu dang
kéo cing day cung; canh
tay phai phy nhé ra tu
khuyu tay trai chinh cim
mii tén va canh tay trai
phy nhé ra tit khuyu tay
tréi chinh gQp thing ding
va cdm mét vat (c6 thé 1a
chiéc day hay trang hat?).
Ca hai n@ thin déu duge
thé hién nhin thing theo tu
thé tam khte (tribhanga)
that can bing va ving chai
véi chan phai banh rong va
gap manh lai dé dé lén
minh quy vudng Mahisha
dang nam thudn phuc, cin
chén trai thi banh ra va
dap manh got chan xudng
dat nhu dé dua va dén toan
bé site manh va site nang
eda minh cho chan phai, Ca
hai na thdn déu chi mac 4
duéi mét chiée vay quén
kiéu sampot ngdn dén bap
vé va duge thit ra&t tré 6
bung dudi. Thé nhung,
trong chi tiét, cing dé nhan
thay gida hai na than nay
c6 nhiing nét khée bigt rat
76, Trutéc hét, tur thé cha
Durga 6 Chién Dan II duge
thé hign mém va duyén
dang hon caa Durga Chién
Dan I: chige ddu ca na
thdn Chién Dan II hoi
nghiéng vé phai, trong khi
d6 thi ddu n@ thdn cia
Chién Dan I lai ding
thang. Réi, cdc khdi hinh va
VENT ss 201
‘Thang 9 - 2008,
cfc bd phin co thé cia n&
thdn Chién Dan II duge thé
“hign mém mai va séng dong
hon cia né than Chién Dan
I. Nhiing sy khéc biét con
thé hign rd hon trong cdc
chi tiét. Vi du, chiée ma
(hirita) cia nit thin Chién
z
SEEE
Dan I cé hai tang hinh chop
non, tang dudi trang tri ba
canh hoa hinh mii lao,
tang trén chi cé mét canh
hoa cé hinh tuong ty,
nhung Ién hon. Trong khi
d6, t6c cia n@ than Chién
Dan II thi duge bi nguge
lén dinh ddu thanh mét bai
téc lén hai tang, téng trén
nhé hon tang dudéi va duge
ngin véi ting duéi bing
mot dai thét nam gitta hai
tang. Kiéu bili t6c nay xudt
hign trong nghé thuat
Champa tit thé ky X va con
théy & khong it nhiing nhén
vat n@ cia phong cfch
Chénh Lé (thé ky XD. Co
thé thay ngay su gan gai
giita kidu bui téc cha Durga
Chién Dan II vdi kiéu biti
téc cua mét sé vi ni duge
khac trén phdn chan thap
b&ng dé ciia cdc thép Trung
tam va thap Nam cia
Chién Dan (cing méi duge
phat hién vao cing thdi
gian véi chiée tran cia).
Chiéc sampot ma ni than
trén tran cifa mac cing
gidng kiéu vay ng&n cia céc
phy n@ é chan hai ngéi
thaép Chién Dan, Thé
nhung, 6 nd than Durga
trén trén cifa, chiée sampot
cé hai than vt ra va tung
bay 6 phia sau hai bap dt
R6 rang, day 1 mot chi tiét
rat dién hinh ea y phuc
cée nhén vat nam va nit cha
phong cach diéu khéc Tra
Kiéu thé ky X. C6 thé nhan
thay kiéu sampot c6 hai dai
bay ra phia sau d cdc ngudi
mia trén dai thé Tra Kiéu
va dac biét 1a 6 than Siva
trén tran cifa Tra Kiéu (ca
hai hign 6 Bao tang diéu
khéc Cham DA Ning, ky
higu: 22.2 va 15.5). Diéu ly
thd 1a, 6 hai bén chan than
Siva Tra Kigu cing c6 hai
nhan vat phy nhu @ tran
cda Chién Dan.
Khong chi 4 hinh tugng
chinh, ma ngay @ hai nhanvat phy duge thé hién trén.
tran cla Chién Dan, cing
6 nhiing chi tiét co thé dua
ra phan tich va so sénh.
Tuy da bi m&t hdn phan
trén (ndi dau cha nhan vat
duge thé hién), nhung van
dé nhan thay nhan vat bén
phai 1a mét phy ni dang
ngdi trong tu thé quy va
dang cdm chiée hép hay
chiée khay trong hai ban
tay dé dang lén ni than.
Cach thé hién ddu va than
nguéi nhin thang, cn chan
quy thi nhin nghiéng va
chiée khay c6 hinh thi nhy
hai hinh chép tip vao cia
nhan vat n@ Chién Dan rat
gan véi hai hinh ngudi phy
nit ngéi hai bén ni thdn
Parvati 6 bie pha diéu
Chanh Lé (Bao tang diéu
khdc Cham DA Ning, ky
higu: 4.1). Ngudi phy nit
ngéi bén trai cua tran cita
Chién Dan cing duge thé
hign nhu ngudi phy nd bén
trai, nhung lai khéc 6 ché
dua hai ban tay ra chdp 6
truéc nguc. Diéu dade biét
la, du cda ngudi phy ni
bén trai c6 b6 téc lén giéng
nhu cia ni thén Durga.
Nhu vay 1a, qua nhiing
phan tich va so sanh, c6 thé
nhan thay, vé co ban, cae
nhan vat cha chiéc tran ctta
Chién Dan méi phat hién
da mang trong minh nhiing
yéu té cia diéu khde Chénh
Lé. Thé nhung, 6 tac phém
nay, van edn Iu Iai nhiing
chi tiét va nhing truyén
thong tao hinh cua diéu
khéc Tra Kiéu. Do vay,
Mahishamardini eta Chién
Dan II khéng chi duge thé
hién trong mét bé cuc gon
va hop ly, ma cdn duge dién
ta kha mém mai, song dong
va duyén déng. Theo téi,
khong mét tac phdm diéu
khée nao cia phong cach
Chanh Lé cé thé sanh duce
véi tran ctta thé hién
Mahishamardini cia Chién
Dan vé nghé thuat tao khéi
va chat duyén ding mém
mai cia cée nhan vat.
Nhiing phdm chat trén,
theo chung t6i, da ddy tran
cita Chién Dan nguge vé véi
giai doan cuéi cia phong
each diéu khée Tra Kiéu
(cudi thé ky X - ddu thé ky
xD.
Mae di cae hinh thite
thé hign 6 khée nhau vA
du mé ta kha trung thanh
theo néi dung truyén théng
cla Dé, nhung, trong
nghé thuat Champa, nit
thin Durga giét quy ddu
trau khéng bao gid duge thé
hign cudi trén minh su ti
va cing dao quan cia minh
lao vao tran dénh véi doan
quan cia Mahisha, hoge
dang cdm dinh ba hay kiém
dam giét di tha, nhu da
ting rat phé bién trong lich
sit nghé thuat An D6.
Mahishamardini cha diéu
khéc Champa bao gid cing
duge thé hién hoge bing
hinh anh da khu&t phue
duge con quy ddu tru hay
chi hién ra nhu mét hinh
anh kha ddy da vé n@ than.
C6 thé nhan thay, trong
diéu khdée Champa, hinh
anh nit than luén luén
chiém vj tri trung tam va
M_Y¥ THUAT
bao chiém gdn nhu toan bd
khong gian cha tac phdm.
‘Va, cing theo nhan xét cha
ching téi, trong nhiing tran
cita thé hign
Mahishamardini cha
Champa, tac phém mdi
phat hién 4 Chién Dan 1a
mét trong nhiing tac phdm
hoan hao nh&t vé chat
lugng nghé thuat. Do vay,
06 thé coi chide tran cia
Chién Dan méi phat hign
la téc phém diéu khic
dep nhét thé hién
Mahishamardini cia nghé
thuat diéu khée cd
Champa 3
N.V.D
1. Ng6 Vin Doanh, Thé Thye,
Diéu khde Champa, Nxb Thang
‘Tan, 2004, t1.60-61.
2. Din theo: Wolf-Dieter Stor!,
Shiva, the wild god of power
and ecstasy, Inner Traditions
India, Bombay, 2004, tr.118-119.
3, Calambur Sivaramamurti,
The Art of India, Harry N.
Abrams, Inc., Publishers, New
York, 1977, tr.82; hinh: 513, 299,
454."
4, 5, 6. J.Boisslier, La
Statuaire du Champa, EFEO,
Paris, 1963, tr.213, 220, 264
1, Ngo Van Doanh, Tit chiée
Id nhi @ Pé Nagar dén hink
tugng Mahishamardini trong
nghé thugt c&’ Champa, Nghién
ettu Dong Nam A, sé 6(69)/2004,
1148-53.
8, Ng Van Doanh, Trén eita
Nut Cam - mét tac phém diéu
khde cé Champa dée ede thé
hign Mahishasuramardini,
Nghién citu Dong Nam A, s6
£8(89)/2007, tr.45- 50.
VENT 629:
Thang 9 - 2008 Mil!