Lanugon, Anna

Sa patuloy na pagbabago ng panahon, kasabay

ring nagbago ang layunin, tema, nilalaman, anyo
at maging ang wikang ginagamit sa
pagpapahayag ng kaisipan at damdamin ng tao
sa lipunan.
Sa kasalukuyan, iba’t-ibang paksa
sa iba’t-ibang anyo ng panitikan
ang patuloy na namamayagpag.
Ito ay dahil sa higit na naging
malawak ang karanasan ng mga
Pilipino bunga ng maraming
pangyayari sa ating bansa.
Ang panitikan ay dapat lamang dumaan sa
masusing pagsusuri upang lumabas ang
magkabilang-mukha ng mga argumentong
nakapaloob sa isang sulatin. Mangyari paman iba-
iba ang dahilan kung bakit isinusulat ang isang
teksto. Gayundin, may sari-sariling paraan at estilo
ang isang manunulat sa pagbuo ng kaniyang
sulatin.
Wika ang puhunan ng isang
manunulat sa pagpapahayag ng
kanyang mga saloobin at
pananaw ukol sa isang paksa na
bunga ng kaniyang kaalaman at
naging mga karanasan sa buhay.
Gayundin naman, iba-iba rin ang nagiging
paraan ng pagtanggap at pag-unawa ng
mga mambabasa sa mensaheng nais
ipabatid ng manunulat. Ang pagkilatis at
ang pagtitimbang-timbang sa mga
mensaheng nakapaloob sa isang teksto ay
dapat dumaan sa kritikal at lohikal na
pamamaraan. Nakasalalay parin sa kamay
ng mambabasa ang kaniyang magiging
pagtingin o paghuhusga sa mga datos na
kaniyang nakakasalubong sa kaniyang
pagbabasa.
Depende sa layunin ng manunulat,
ang isang teksto ay maaaring
manlibang, mangaral, magturo,
magpatawa at marami pang iba na
mararamdaman ng mambabasa
habang ninanamnam niya ang isang
sulatin.
Upang lumitaw ang kadalisayan o kabuluhan ng
mga tekstong nakasulat, nararapat kung gayon
ang masusing pagsusuri sa nilalaman ng mga ito.
Ito ang dahilan kung bakit dapat bigyan ng
puwang ang pagsusuri sa mga teksto dahil mas
tumitingkad ang tunay na kayamanang taglay ng
isang teksto kapag ito ay idinaan sa isang
pagsusuri.
Mahalagang larangan ng pag-aaral ang panunuring
pampanitikan. Ito ay kung isasaalang-alang na wala
tayong ideya ng kung ano ang daigdig ngayon kung
walang panitikan na nagbibigay depinisyon,
naglalahad sa anyong buhay; naglalarawan at
nagtutunggali sa mga imahen ng mundo. At kung
walang pagsusuri ng panitikan, wala rin tayong ideya
kung paano umunlad at dumating sa yugtong
kasalukuyan ang ating buhay. Ganyan ang ugnayan ng
panitikan at panunuri ng teksto at krisismo. Kung
titingnan natin sa ganitong perspektiba, masasabi
samakatuwid na isang kinakailangan at di maiiwasang
aktibidad ng tao ang panunuring pampanitikan at ang
gawaing ito ay nakaatang sabalikat ng mga
intelektuwal at akademiko (Santiago, 2004)
Ayon kay Richards (sa Olsen, 1978) maaaring
kumilos ang wika sa emosyon ng mambabasa sa
dalawang paraan: maaaring maghatid ito ng
ideya na sa kalaunan ay maghahatid ng emosyon
at maghahatid ito ng direktang emosyon sa
mambabasa ng walang tagapamagitan sa mga
ideya. Nagiging posible ito kung nakondisyon na
ang mambabasa sa mga salita. Ang isang uri ng
teksto ay naghahatid ng iba’t-ibang realisasyon,
ang bawat indibiduwal o mambabasa ay gagawa
ng sarili niyang desisyon kung paano punuin ang
pagkukulang sa ano lang ang ipinapakita ng
binabasa niya.
1. Pakikisangkot. Ito ang paglalapat ng
karanasang emosyunal o relasyon ng
mambabasa sa teksto.

2. Pakikipag-ugnayan. Pagsasalaysay ito ng

magkakatulad na karanasan, saloobin at
kaalaman ng tekstong binasa sa iba pang teksto.
3. Paglalarawan. Ito ang pagsasalaysay ng kilos,
ugali, paniniwala, layunin at plano ng may-akda
gamit ang wika.

4. Pagbibigay-kahulugan. Ang pagbibigay ng

hinuha, pagpapaliwanag sa mga kahulugan ng
mga simbolong ginamit ng may-akda, kabilang
din dito ang intensiyon ng may-akda, ang
persepsiyon ng karakter at mga prediksyon sa
pag-unawa ng binasang akda.

5. Paghatol. Ang pagkritik sa mga karakter o sa

kalidad ng tekstong binasa.
May dawalang panlahat na anyo ang teksto: ang
prosa o tuluyan at patula. Ang prosa o tuuyan ay
maluwag na pagsasama-sama ng mga salita sa
katutubong anyo ng pangungusap. Ang patula ay
pagbubuo ng pahayag sa pamamagitan ng
salitang binilang sa pantig. May dalawang kayarian
ang tula: may sukat at tugma o tradisyunal. Ang
malayang taludturan ay ang tinatawag sa Ingles na
free verse. Sapagkat malaya, hindi nito
isinasaalang-alang ang tiyak na bilang ng pantig at
pagpili ng salitang dapat na magkakasintunog sa
dulo ng taludtod (Espina et al, 2009)
1. Maikling Kuwento. Ito’y
isang salaysay na
ginagalawan ng isa o ilang
tauhan, may isang pangyayari
at kakintalan.

2. Dula. Isa itong anyo ng

akdang panliteratura na
binibigyang-buhay sa
pamamagitan ng karaniwang
pagtatanghal sa entablado.
3. Sanaysay. Pagpapahayag ito ng kurukuro o
opinyon ng may-akda tungkol sa isang suliranin
o pangyayari. Ito’y isang paglalahad at may
dalawang uri: maanyo o pormal
(nangangailangan ng masusing pag-aaral at
pananaliksik tungkol sa paksang isusulat) at
malaya o impormal (karaniwan lamang ang ma
paksang ginagamit sa sulatin kaya hindi na
kailangan ng ibayong pananaliksik).

4. Nobela. Isang mahabang salaysay na nahahati

sa mga kabanata. Ang mga pangyayari rito’y
hango sa tunay na pangyayari sa buhay ng tao,
sumasaklaw ng mahabang panahon at
ginagalawan ng maraming tauhan.
5. Alamat. Karaniwang hindi batid kung sino ang
may-akda o sumulat nito. Ang mga paksa nito ay
tungkol sa pinagmulan ng tao, bagay, lugar at iba
pa. Dahil karamihan sa mga ito ay pasalindila
lamang, nagkakaroon ng iba’t-ibang bersyon ang
isang alamat.

6. Anekdota. Ito’y likhang-isip ng mga

manunulat na ang layunin ay magbigay ng aral.

7. Pabula. Tungkol sa mga hayop ang

karaniwang paksa nito. Layon nitong gisingin ang
interes ng mga bata at makapagbigay-aral sa
mga mambabasa.
8. Parabula. Ito’y salaysaying hango sa Bibliya.
Layon din nitong makapagbigay-aral.

9. Balita. Isang paglalahad sa mga pangyayaring

nagaganap sa lipunan sa araw-araw, tungkol sa
pamahalaan at sa lahat ng isyung maaaring
makaapekto sa indibidwal o sa nakararaming
mga tao sa isang komunidad o bansa.

10. Talumpati. Karaniwang ito’y binibigkas sa

harap ng mga tao. Layunin itong humikayat,
magpaliwanag at magbigay ng opinyon ukol sa
isang pangyayari o paksa.
11. Talambuhay. Ito’y tala ng
kasaysayan sa buhay ng isang tao. Ito
ay maaaring pansarili o paiba.
Ang pagsulat ay isinasagawa batay sa marami
at iba’t-ibang layunin na tumutugon sa iba’t-
ibang uri ng mambabasa. Ang iba’t-ibang
anyo ng pagsulat ay karaniwang tinatawag na
mga uri ng teksto. Ang tinatawag na factual
texts ay nagbibigay-impormasyon, nag-uutos
o humihikayat o umaakit sa pamamagitan ng
pagbibigay ng katibayan o patotoo at
impormasyon. Ang mga tekstong literari ay
nagbibigay-aliw o kasiyahan o nagbibigay ng
emosyonal na tugon sa pamamagitan ng
paggamit ng wika na lumilikha ng mga
larawan sa ating utak.

TEKSTONG IMPORMATIBO
naglalahad ng mga
mahahalaga at tiyak na
impormasyon tubgkol sa paksa
(bagay, tao, lugar, o pangyayari
TEKSTONG PERSUWEYSIB
naglalahad ng ideya
upang makahikayat,
makakuha ng atensiyon o
mapaniwala ang
mambabasa
TEKSTONG PROSIDYURAL
naglalahad ng mga
impormasyon kung paano
ang proseso o isinasagawa
ang isang bagay
TEKSTONG IMPORMATIBO
naglalarawan ng isang
biswal na konsepto tungkol
sa isang tao, bagay, lugar o
pangyayari sa tulong ng
mahalagang impormsyon
TEKSTONG
Mga ARGUMENTATIBO
uri ng naglalahad ng mga
proposisyon hinggil sa
teksto isang konsepto o isyu
TEKSTONG NARATIBO
naglalahad ng pagkasunod
sunod ng mga pangyayari
habang nagpapakita ng mga
impormasyon tungkol sa
mga tiyak na tagpo,
panahon, at mga tao
Araw-araw patuloy na nadaragdagan ang ating kaalaman sa
pamamagitan ng pagbabasa. Lumalawak ang ating
kaalaman dahil sa mga ideya at impormasyong ating
nababasa sa mga pahayagan, sa internet at sa social media.
Nagbibigay impormasyon ang mga tekstong ito dahil
pinupukaw nito ang mga dati na nating alam o binibigyan
tayo ng bagong impormasyon na hindi pa natin nalalaman.
Layunin ng ganitong uri ang sulatin na ipabatid sa mga
mambabasa ang tungkol sa isang tiyak na paksa. Ito ay
isinusulat sa paraan na madaling mahanap ng mambabasa
ang pangunahing impormasyon na kailangan nang sa gayon
ay madali nilang maintindihan ang paksa. Sa pangkalahatan,
pangunahing layunin ng tekstong impormatibo ang
maghatid ng impormasyon tungkol sa natural at sosyal na
daigdig; mga tekstong tipikal na nagtataglay ng katangian
gaya ng mga tekstong nanggaling sa marami at iba’t-ibang
anyo kasama na ang mga aklat, magasin, handouts, brochure
at iba pa.