Crregullimet e disponimit

Dr.Shukrije Statovci
• Përfshin një grup të madh të çrregullimeve psikiatrike në
të cilat disponimi patologjik dhe simptomat vegjetative që
e përcjellin ate si dhe pengesat psikomotorike dominojnë
në pamjën klinike.
• Disponimi i ngazëllyer (i ngritur) apo ai i deprimuar
dominojnë në pamjën klinike, por edhe simptomat fizike,
sjellja vetëdestruktive, humbja e funksionimit shoqëror
dhe dëmtimi i njohjës së realitetit që shpesh e
shoqërojën depresionin dhe maninë paraqesin vështirësi
dhe ndonjëherë probleme kërcënuese për jetën e
pacientit dhe familjës.
• Diagnoza pothuajse mbështetet plotësisht në historinë,
simptomat dhe sjelljën e pacientit.Megjithatë meqë
depresioni dhe hipomania-mania mund të paraqiten në
shumë mënyra diagnoza nuk është gjithmonë e lehtë.
 Historiati

• Hipokrati qysh në shek.e IV para erës së re ka dhënë një

përshkrim të depresionit apo melankolisë
• Qysh nga kohrat e grekëve të vjetër rrjedhin përshkrimet
e gjendjeve manike
• Baillarger dhe Falret 1849 paraqitën koncepcionet për
PMD,përshkruan fazat e depresionit dhe të manisë që
mund të lajmërohen te i njëjti person
• Më 1854 Baillarger e quajti ” Folie a double forme”
• 10 vite më vonë Falret e quajti ”Folie cirkulare”
• Moreli këtë sëmundje e quajti “Folie hereditare”
• Në shek.XIX psikiatër nga Gjermania bënë klasifikimin e
crregullimeve psiqike
• 1896 Kraeplin kontriboi në klasifikim të psikozave sipas të
cilit psikoza përvec që paraqitet te dëmtimet dhe
sëmundjet organike, mund të paraqitet edhe ne dy grupe
tjera si:
1. te pacientët te te cilët fillimi i sëmundjes paraqitet
pubertet dhe qon te demenca e parakoshne
2.si sëmundje në klinikën e të cilës dominon disponimi i
ndryshuar në kuptim të manisë apo depresionit
• Më 1911 Bleuler i ndajti PMD nga psikozat e tjera
• Klasifikimi më klasik dhe më pak i kundërshtueshëm i
çrregullimeve të humorit është ndarja në:
unipolar
bipolar
• Çrregullimi unipolar karakterizohet me epizode
depresioni pa epizode të disponimit të ngritur (euforisë
apo ngazëllimit)
• Çrregullimi bipolar karakterizohet me periudha të
ndryshme gjatë dekursit të sëmundjës, si depresion dhe
eufori (apo ngazëllim), apo në disa raste manifestohen të
dyja në formë “ të përzier”
 Depresioni
• është sëmundje mendore në të cilën personi përjeton
pikëllim të thellë, rënie të interesimit për pothuajse të
gjitha aktivitetet.
• Njerëzit shpesh e përdorin termin depresion për të
përshkruar dëshprimin ose pikëllimin e përkoshëm që
secili e ndien kohë pas kohe.
• Mirëpo përkundër pikëllimit normal depresioni I rëndë
mund të dëmtojë aftësitë e personit për funksionim në
situata sociale dhe në punë.
 Epidemiologjia
• OBSH ka ranguar depresionin të katërtin në listën e
problemeve urgjente në mbarë botën.
• Më i shpeshtë te femrat se te meshkujt 2:1
• Mund të paraqitet në çdo moshë por në rreth50% e
rasteve fillimin rreth moshës 20 deri 50
• 10 % e rasteve pas moshës 60 vjecare
• Rreziku më i madh te personat që në anamnezën
familjare kanë të dhëna për alkool, depresion dhe
humbje të njërit prind para moshës 13 vjecare,
• Më i shpeshtë te të personat që nuk kanë raporte të
afërta interpersonale dhe te te, divorcuarit
• Rrezik më i madh te shtresat e ulëta socikulturore nuk
dihet pse
 Etiologjia

• Teoria e faktorëve biologjikë:

Familjarët e pacientëve me çrregullime depresive kanë
rrezik më të lartë për një çrregullim depresiv për 10-15%
se sa popullata e pergjithëshme (1-2%)
Binjakët nëjvezorë të rritur në ambiente të njëjta kanë tri
herë më tepër predispozita të kenë çrregullim depresiv
se sa binjakët dyvezor
• Teoria biokimike:
Neurotransmiterët norepinefrina serotonina, dhe
dopamina në çrregullimet depresive janë më të ulëta se
vlerat normale.
Në favor të kësaj flet fakti që efekti barnave
antidepresive qëndron në ngritjën e nivelit të këtyre
neurotransmiterëve.
• Teoria e çrregullimeve hormonale:
crregullim të hyrjës së amineve biogjene në
hipotalamus
disbalansi hormonal luan rol në depresion
boshti hipotalamo-hipofizo-adrenal hiperaktiv te depres.
kjo rrit sekretimin e kortizolit
zvogëlohet lirimi I TSH
zvogëlim i nivelit të hormonit të rritjës
zvogëlim i nivelit të hormonit folikul stimulues
zvogëlim i nivelit të hormonit luteinizues
zvogëlim I nivelit të testosteronit
Teoria e faktorëve psikologjik:
• Psikoanalitike:
Humbja reale apo simbolike e objektit të dashur
Superego rigjide dënon personin që ka ndjenjën e
fajësisë për impulset e pavetëdijshme agresive dhe
seksuale.
Frojdi ka përshkruar ambivalencën internalizuese ndaj
objektit të dashur, që mund të qoj deri te forma e
pikëllimit patologjik nëse vie deri te humbja e personit të
dashur apo nëse diçka kuptohet si humbje.
Ky pikëllim merr formën e depresionit të rëndë me
ndjenjën e fajësisë, pavlerës dhe ide suicidale
• Teoria kognitive:
Spjegohet më së miri me triadën e Aaron Beck-ut:
shikim negativ i vetëvetës ( “gjërat janë të këqia se unë
jam i keq”)
interpretim negativ i ngjarjeve (“gjithmonë gjithçka ka
qenë keq”)
pritje negative për të ardhmën (“pritje e mossuksesit”.
Këto interpretime I bëjnë situatat të duken edhe më të
rënda se që janë në realitet duke rritur kështu rrezikun
për çrregullim depresiv
• Modeli integrues i depresionit
Aksikal dhe McKinney
 Simptomet dhe shenjat
• Disponimi depresiv, ndjenjë e mërzizë dhe trishtimit ,
qajnë lehtë
• Anhedonia-pakësim i dukshëm i interesit ose kënaqësisë
në të gjitha ose pothuajse në të gjitha aktivitetet që i
kanë pëlqyer në të kaluarën.
• Ndjenja e pashpresës dhe paaftësisë(ndjejnë se nuk
mund të përballen me detyrat më të vogla.detyrat duken
se nuk mund të kryhen dot. Ankohen se nuk kanë motiv
për të jetuar dhe se gjithcka është e pavlerë
• Irritabilitet ose zemërim, ankthi-edhe për gjërat më të
vogla.
• Vetëvlerësimi i ulur dhe fajësia-rezultatet personale i
sheh me sy kritik, egzagjeron dështimet. Interpretimi që
u bënë ngjarjeve rrit ndjenjën e faji
Simptomat vegjetative:
• Zvogëlim i libidos
• Humbje në peshë dhe anoreksi, apo shtim në peshë
dhe hiperfagi
• Pakësim i energjisë, lodhje
• Cikli menstrual i çrregulluar
• Zgjim herët në mëngjes, 75% e pacientëve me
depresion kanë vështirësi me gjumin, qoftë pagjumësi
apo hipersomni
• Variacione gjatë ditës (simptomet më të shprehura në
mëngjes)
• Inhibim (prapambetje) psikomotore që shfaqet me
ngadalësim të folurit dhe lëvizjeve.Volumi i zërit i ulur
dhe fjalori i varfër
• Agjitim(shqetësim) psikomotor që shfaqet me paaftësi
për të qëndruar ulur, fërkim i shpeshtë i duarve
• Simptomat somatikesi:dhimbje koke,dhimbje shpine,
dhimbje gjoksi, dhimbje e kryqeve,pengesa
gastrointestinale,pengesa gjenitourinare
• Të menduarit rrjedh ngadalë, shpesh përgjegjet i japin
pas një pauze
• Përmbajtja e mendimeve është e lidhur me disponimin
dhe përfshin humbjën, fajësin,
varfërinë,nihilizmin,përndjekjën e merituar, preokupimin
me ankesa somatike, suicidin dhe vdekjën.
• Mendimet negative që mund ti ndajmë në tri grupe:
Në gr. e parë ato që i referohen të tashmës
Në të dytin ato që i referohen të kaluarës.
Në gr. III bëjnë pjesë ato që i referohen të ardhmës
• Mendimet vetëvrasëse-rrjedhin nga bindja se pengesa
është e pakapërcyeshme, se të tjerët do të ishin më mirë
nëse ata do të vrisnin vetën
60% e të sëmurëve kanë ide suicidale
15% e realizojnë suicidin
• Preokupim me ankesa trupore
• Halucinacione dhe deluzione që përputhen me diponimin

Sjellja:
• Tërheqje nga jeta sociale që pakëson kontaktet sociale
• Pakësim i dëshirës për tu marr me punë shoqërohetme
neglizhim të detyrave dhe rezultate të ulëa
• Tentativa për vetëvrasje
Simptoma kognitive:
• Vështirësi në përqëndrim
• Ankohen në vështirësi në të mbajturit mend
• Mund të jetë i dëmtuar të menduarit abstrakt

Gjykimi dhe kritika

• Mund të jenë të dëmtuara për shkak të dëmtimeve
kognitive dhe tërheqjës në vetëvete
 Diagnostifikimi
• Sistemi DSM-IV i diagnostifikimit të
çrregullimeve të disponimit përbëhet nga
tre komponente:
1.Episodet e disponimit
2. Çrregullimet e disponimit
3.Përcaktuesit
 Episodet e disponimit

• Janë epizode të veçantë të disponimit që përbëjnë

blloqet për ndërtimin e çrregullimeve të humorit.
• Prania ose mungesa e një apo më tepër epizodeve të
disponimit është diagnostike për çdo çrregullim të
disponimit por epizodet e disponimit nuk
diagnostifikohen më vete
 Çrregullimet e disponimit

• Janë sindromë diagnostike, ku secili prej tyre ka grupin e

vet diagnostik
• Këto kritere diagnostike përfshijnë epizodet e disponimit
dhe karakteristikat e tjera të çrregullimeve të veçanta të
disponimit
 Përcaktuesit

• Përdoren për bartjën e një përshkrimi të hollësishëm të

natyrës dhe dekursit të episodeve të disponimit të
pacientit
• Përshkruajnë episodim më të fundit të disponimit(p.sh.i
lehtë, kronik, etj.) ose ecurinë e epizodeve rekurente
(p.sh. modelin me cikël të shpejtë sezonal)
 DSM-IV përcakton tre çrregullime
depresive bazë

• Çrregullimi depresiv madhor

• Çrregullimi distimik
• Çrregullimi depresiv i paklasifikuar gjetiu
(NOS)
 Crregullimi depresive madhor

• Quhet edhe unipolar

• Simptomet duhet të jenë prezente së paku për dy javë
• Faktori precipitues në 25% të rasteve
• Variacione ditore të simptomeve, më keq në mëngjes
• Me karakteristika melankolike
• Kronike, mund të jetë pjesë e c.b. I apo II
• Sezonal-paraqitet kur shkurtohet dita
hipersomni, hiperfagi dhe ngadalësim psikomotor
e lidhur me metabolizmin jonormal te melatoninës
trajtohet me ekspozim në dritë 2-6h/d
mund paraqitet se pjesë e C.B. I apo II
• Me fillim pas lindjës
fillim katër javë pas lindjës foshnjës
mund të jetë gjendje urgjente me
rrezik për nënën dhe fmiun
• Me karakteristika atipike
quhet edhe histeri disforike
shtim në peshë dhe hipersomni
mund të jetë pjesë e C.B. I apo II
• Pseudodemenca
disfunksione kognitive si te demenca
lajmërohet më tepër te moshat e shtyera
• Depresioni te fëmijët
 Crregullimi distimik
• Më heret është quajtur neurozë depresive
• Më i lehtë se Crregullimi depresiv madhor
• Më i shpeshtë te femrat, kronik
• Paraqitet më shpesh te personat me anamnezë të stresit
afatgjatë apo humbjës së papritur
• Me fillim në moshën 20 apo 30
• Simptomet
apetiti i zvogëluar
probleme me gjumin
lodhje, vetërespekt I ulur, vështirësi në koncentrim,
pashpresë
• Gjatë periudhës 2 vjecare ( 1 vit për fëmijët dhe
adoleshentët)personi asnjëherë nuk ka qenë pa
simptoma
• Çrregullimi depresiv i paklasifikuar gjetiu (NOS)
nuk plotëson kriteret për crrgullim specifik
depresiv
Përveq klasifikimit sipas DSM-IV mund të
shërbehemi edhe me klasifikimin ICD-10
 Testet laboratorike
• Testi I supresionit me deksametazon
Jo supresion për shkak të hipersekretimit të kortizonit
sekondare ne hiperaktivitetin e boshtit hipotalamo-
hipofizo adrenal
Jonormal në 50% të rasteve
është kufizuar përdorimi klinik-rezultatet e rrejshme
zvogëlohet lirimi I TSH si përgjegje në TRH
zvogëlohet lirimi I prolaktinës si përgjegje në triptofan
 Testet psikologjike
• Shkalla e Zung-ut për vlerësim të vetëvetës
• Shkalla e Hamilton-it për depresion
• Testi I Rorschachov
test I standardizuar
koha e reagimit e zgjatur te depresioni
• Testi I aperceptimit tematik- TAT
seri prej 30 fotografive
fotografitë paraqesin situata të papërcaktuara dhe
situata me raporte të ndryshme ndërnjerëzore
pacientët depresiv japin spjegime depresive
 Metodat egzaminuese te trurit
• CT
rritje e ventrikujve
qarkullim I zvogëluar I gjakut në ganglionet bazale te
depresioni madhor
• Rezonanca magnetike
 Diagnoza diferenciale
• Crregullimet e disponimit të shkaktuara nga gjendje të
përgjithshme shëndetësore
Hipotiroidizëm
Intoksikimi kronik me zhivë
• Skizofrena
anamneza familjare
premorbide
reagimi në trajtim
• Pikëllimi
mungesë e ideve suicidale apo
ndjenja e pashpresës dhe pavlerës
• Crregullim I disponimit të shkaktuara nga substanca
psikoaktive
• Crregullimet e personalitetit
• Crregullimi skizoafektiv
• Crregullim I përshtatjës me disponim depresiv
Depresioni si përgjegje ndaj stresit
Tërhiqet pas tërheqjës së stresit
 Cfarë duhet bërë ?
• Krijimi i raportit terapeutik me pacientin
• Hospitalizimi
rreziku për lëndimin e vetëvetës
dëmtimi I kritikës
crregullimi në funksionim
 Mënyrat e trajtimit
• Terapitë medikamentoze
Antidepresivët
Anksiolitikët
Antipsikotikët
• Terapia elektrokonvulzive
• Psikoterapia
Individuale
Grupore
Kognitivo bihejviorale
 Zgjedhja e AD
• Më I tolerueshëm
• Më I sigurtë në mbidozim
• Me më pak efekte anësore
• Gjendja fizike aktuale, gjendjet apo barërat që mund të
hyn në interakcion me AD
• Kosto-efekti
• SSRI apo ISRS
• Tricklik
• AD atipik
• IMAO
 Zgjedhja e trajtimeve shtesë
• Benzodiazepinë me qëllim hipnotik ose anksiolitik
• Antipsikotikë te depresioni me karakteristika psikotike
(AP me potencial të ulët)
• Dhënia e dy AD në të njëjtën kohë
p.sh.fluoxetinë-triciklikë
 Menagjimi I trajtimit
• Nëse nuk ka përgjegje deri javën e katërt kontrollo:
mungesën e kompliancës apo të dozimit adekuat
diagnozën iniciale, problemet e tjera që kanë nevojë për
trajtim
faktorët e mundshëm social
• Nëse për 4 javë ka përgjegje parciale-pas edhe 2 jave
shtohet doza e AD
ndërrohet AD (te pleqtë pas 9 jave)
• Trajtimi vazhdohet deri në 6 muaj pas remisionit, te të
moshuarit deri 12 muaj
 Terapia mbajtëse
Vazhdimi i trajtimit pas epizodit të dytë
• Historia familjare pozitive
• Prania e karakteristikave të endogjenicitetit
• Graviteti i simptomave të depresionit
• Epizoda të afërta me njëra tjetrën
• Potencial i lartë suicidal
Zgjatja e këtij trajtimi duhet të jetë së paku dy vite
Pas epizodit të tretë trajtimi mbajtës indikohet te
• tri apo më shumë epizoda depresive në pesë
vitet e fundit
• Pesë apo më shumë epizoda së bashku
• Rekurenca të rralla të epizodave depresive ,
prezemntë faktorët e rrezikut të relapsit
• Doza e AD e njëjët me dozën e trajtimit të
epizodit akut
• Trajtimi deri 5 vite apo përgjithmonë
• Litiumi si zgjedhje e dytë si shtesë e AD në
trajtimin mbajtës
• Te rekurenca e epizodeve depresive aplikohen
principet si te rastet e mungesës së përgjegjës
 Ndërprerja e trajtimit
medikamentoz
• Ndërprerja bëhet brenda 4 javësh
• Ndërprerja e shpejtë apo e menjëherëshme
bëhet kur shfaqen efekte anësore apo
precipitohet mania
• Paralajmëroni pacientin:
crregullim në drejtpeshim dhe senzorium
pengesa gastrointestinale
pagjumësi dhe disponim jo I mirë
Mund shkaktohet varësia psikologjike
Trajtimi i epizodit depresiv rezistent

• Shtohet litium
• ECT
• Shtohen hormonet e tiroides (50
mikrogram/ditë 15-20 d)
• venlafaxine ( doza mëtë lartë se 200mg/d
• Shtohet triptofan
• Fluoxetin+Olanzapine etj.
 Trajtimi medikamentoz te
depresioni bipolar
• Bashkë me AD duhet të ipet edhe një
stabilizues disponimi
• Në rast të:
crregullimit bipolar me cikël të shpejte
shtohet doza e stabilizuesit të disponimit
apo shtohet një stabilizues I dytë p.sh.
lamotrigina
 Trajtimi psikosocial
• Terapia kognitive
trajtim që realizohet në mënyrë aktive
njohja dhe korigjimi I mënyrës së gabuar të të menduarit
ristrukturim I pikëpamjeve për vetëvetën, botën dhe të
ardhmën
implantohen mendime më reale që pakësojnë ndjenjat e
dhimbshme
• Terapia e sjelljës
bazohet në teorinë e të mësuarit
drejtohet në sjellje të caktuara, të padëshiruara
• Terapia interpersonale
përqëndrohet në probleme interpersonale
• Psikoterapia me orientim psikoanalitik
terapia e kthyre kah vetëvetja
e përqëdnruar në kuptim të konflikteve të pa-vetëdijshme
dhe motiveve që mund të rrjedhin nga kjo
• Psikoterapia suportive
• Terapia grupore
suport
ventilim
fuqizim I elementeve pozitive
• Terapi familjare