Epistemolohiyang Filipino sa

Karunungang Filipino

Ano ang karunungan?

Paano nahuhubog ang karunungan?
Ano ang katuturan ng karunungan sa buhay?

Ano ang relasyon ng karunungan sa katotohanan?

Ano ang katotohanan?

 Sa pangkalahatan, may dalawang
pangunahing saklaw o parametro ang siyensya:

Karunungan tungkol sa tao Karunungan tungkol sa

natural na kalikasan
 Sa Siyensya, talino ang lumilikha
sa karunungan. Ang iba-ibang
larangan ng siyensya ay
katotohanang galing sa talino.
Lahat ng nalilikhang karunungan ay
galing sa karanasan ng
sangkatauhan—ng magkaiba sa
lahi.

Ang batayan ng kagalingan ng

konsepto ay kung mabisang
nakawawasak ng katangahan.

Ang totoo sa lahat ng sangay o

larangan ng siyensya—kapag
naangkin ng isip—ay katalinuhang
kapaki-pakinabang sa buhay.
SIMULA AT PAGSULONG NG TALINONG PILIPINO

Karunungan at Talino ng Sambayanang Pilipino sa Sinaunang Sibilisasyon

• Nagsimula ang talino ng Pilipino noong panahon ng Plestosin

• Homo Erectus

Punto ng Karunungan
• Ang pagkiskis sa dalawang bato ng mga sinaunang nilalang sa
kasaysayan. Ang sitwasyon ng pagkikiskisan ng Homo Erectus sa
dalawang bato ay malinaw na sandali ng paggawa ng apoy. Nang
dumiklap ang init, sa pagkikiskis ng kamay sa dalawang bato, umiglap sa
isip ng Homo Erectus ang talino. Ito ang etimolohiya ng talino at umpisa
ng karunungan ng Pilipino
• Malayang galaw ng isip at talino ng sinaunang Pilipino ang nagbigay sa kanila ng maayos na
pamumuhay, kaunlaran, katiwasayan at kagandahan.

• Ungol, bulyaw at galaw ang kanilang naging wika/lengguwahe. Ito naman ang etimolohiya
ng ngayo’y wikang Pilipino.

• Ang salita ay kumakatawan sa mga bagay-bagay (5 senses). Mula sa mga bagay na tumitimo
sa sentido, nakakabuo ng mga ideya ang sinaunang Pilipino. (Kapaligiran=Talino)
• Ideomotor ang nagpapakilos sa kahulugan, kabuluhan at katuturan ng mga ginagawa ng tao
sa pamumuhay. Idea ang laman ng ideomotor.

• Sa pamamagitan ng talino at paggawa, umunlad nang umunlad ang pamumuhay ng

sinaunang Pilipino. KARUNUNGAN ANG NALILIKHA NG TALINONG GUMAGAWA.
• Maunlad at maginhawang kabihasnan ay dulot ng mga sumusunod:
• 1) Talino at Paggawa
• 2) Kalayaan at Kasarinlan
• 3) Masaganang likas na yaman sa kapaligiran.
 Tiwalag ang talino sa pagkatao ng
sambayanang Pilipino.
 APARATO NG IDEOLOHIYA:

Simbahan,
Pamilya, at
Gobyerno
Simbahan ang naghasik at luminang sa
malaganap na katangahan. Sa
pamamagitan ng dasal, misa, binyag,
kumpisal, piyesta… ito ang naging
behikulo ng simbahan upang lupigin
ang utak ng mga Pilipino.
 DI-MAKATWIRAN
MAPANG-ABUSO
UNGAS

ay isang litanya ng duyan at kabaong. Ang

tangang madla ay kumakain, nagbabawas,
nagugutom, gumigising—nang gayun at gayon
lang—habang nagttrabaho na hindi nila
natatamasa ang makatwirang parte ng
kanilang pinagpawisan.
 Nawasak ang
Kulturang Ungas sa
pagsiklab ng digmaang
Pilipino-Espanyol.

TAONG-LABAS 1896
 Kung lalagumin ang historical na reyalidad
Hindi habang
ng kolonyalismong Espanyol sa Pilipinas,
Winawasak Ang talino ay
ng
mula sa anggulo ng karunungan at
panahon
talinoespisipikong
ang nakatuon sa kagalingan ng
nasisikil ang
katangahan katinuan
pagkatao, ng sambayanan, mauunawaan
talino
natin ang katangian ng bait ng bayan o
talino ng sambayanan sa sumusunod:
 Ang talino sa lantayNahuubog
Ang mga masasaklap
na karanasan na
na ang
kahulugan, kabuluhan
tumitimo sa isip, ay talino ng mga
talinong
mapanghimagsikat katuturan ay totoo,karanasan
magaling at mabuti
 Talino ang
Ang talino na
naghahatid ng
ideomotor ay
pagbabago sa
napakalakas na
kaayusan at sa
pwersa na batas ng
pagkatao ng
kasaysayan
sambayanan
Ang patuloy na lumilinang sa namamayaning balintunang kamalayan ay mga
SaSaloobkasalukuyang
ng 333 taon namamayaning
na kolonyalismo
aparato na ideolohiya ng estado: pamilya, simbahan, pabatirang madla,
ng kulturang
Espanyol ungas-nasa
umiral ang ISIP kulturang
ang
edukasyon at gobyerno. Ang mga aparato ng idelohiya ay kontrolado ng
mga dayuhan at lokal na mga naghaharing uri sa lipunanang Pilipino.
nagpapagalaw
ungas—umiiral sa lahat
pa ng larangan
hanggang
1. Uring kapitalista (dayuhan at lokal)sa
ng buhay. Sa umiiral na
2. Propitaryo-komprador (asendero-komersyante)
kasalukuyan. Higit pang lumala.
3. Burukrata-komprador (negosyanteng Pulitiko)
komersyalismo—walang puwang ang
4. Edukador-komprador (nagnenegosyo sa edukasyon)
- Diwang kolonyal
kabutihan ang dominante.
ng pagkatao.
5. Komprador-tagapamahayag (naegosaynte sa mass media)
6. Banal na awtoridad (mga taong simbahan)
Ang ideya, konsepto, teorya,
modelo o paradigm, prinsipyo o Ang wikang Filipino ay hindi
pilosopiya na pawang resaresa midyum lamang ng
(intricacies) ng karunungan—na
likha ng epistemolohiyang
pagtuturo. Sinasalamin ng
Filipino—at ginagamit ng wikang Filipino ang pagkatao,
sambayanang Pilipino sa pagkabayan,
pamumuhay ay tiyak na pagkamamamayan at
maghahatid sa Pilipinas ng pagkalahi ng mga Pilipino
kaunlaran at kagandahan sa
kalooban ng mga Pilipino.
 Ekonomiya o pambansang
FILIPINOLOHIYA
Ang
Maymahigpit
tatlong dimensyon
na balakid SA kabuhayan
Ang katotohanan ay
KALINANGANG
sa
o larangan
epistemolohiyng
Pilipino
pinaiiralan
ng buhay na
ay dogmatismo
ng at
mapagpalaya. Sa na
Pulitika o malawak
katuturan lumalaya
ng buhay
katotohanan
PINOY
panatisismo
Filipinolohiya
matinong
kalinangan
na sa
(lason) sa
pag-iisip.
ang isip sa katangahan.
Kultura, kadluan ng totoo, tama, mabuti
at maganda sa kapamuhayan ng
sambayanan
 Aktibong kasangkot ang  Pawang motibasyon at intensyon ang
estado/gobyerno sa tunggalian ng mga enerhiya o ideomotor ng talino.
uri ng mga pagkatao. Sapagkat estado
 Ang sikohenesis ay kimpil ng mga uri
ang kasangkapan ng mga
ng pagkatao—na nag-kakaisa sa
nagtutunggaliang mga uri ng mga
paniniwala, paninindigan... ay
pagkatao sa pagtatamasa nila ng
aktibong nakasangkot sa batas ng
kapangyarihan, kasiyahan at
kontradiksyon sa kapamuhayang
kaligayahan.
sosyal/panlipunan.
 Ang makatuturang pedagohiya
(pagtuturor at pag-aaral) ay
dapat na nakatuon sa
paglinang ng pagiging
makabayan (nationhood) ng
pagkataong Pilipino at
makataong kaunlarang
tatamsahin ng buong
EDUKASYONG
sambayanan.
FILIPINOLOHIYA
 Sa Filipinolohiya lamang maitatampok
ang pambansang kalinangan na tunay
na Pilipino sa diwa at gawa. Hindi ito
mapasusubalian. Kalakip nito ang ating
kultura at mga pinanggalingan.
Malawak ang gampanin ng
Filipinolohiya, hindi lamang sa
akademya.
- Maging sa industriyalisasyon
- Maging sa modernisasyon
EDUKASYONG
FILIPINOLOHIYA
 - Maaaring maapektuhan ng globalisasyon ang ating diwang
maka-Pilipino dahil pabor lamang ito sa mga malalakas at
mayayamang bansa. Halimbawa: Sa pandaigdigang sistemang
kapitalismo tanging grupong 7 (Amerika, Inglatera, Kanada,
Alemanya, Italya, Pransya at Hapon) ang mga bansang
Hindi maituturing na balakid ang
nakikinabang sa yaman ng daigdig na nalilikha ng lakas ng
paggawa ng daigdig. Wikang Ingles, dahil instrumento
rin ito upang malinang ang ating
- Sa globalisasyon batbat ng global na kaalaman.
mga problema Ngunit, higit
ang sangkatauhan,
lalo yaong mga mamamayan na mahusay
ng ikatlongang Wikang
daigdig na Filipino
kinabibilangan ng masangsaPilipino.
pagpapanday ng paninda
Hindi lamang ating ng
katalinuhang
lakas paggawa, bagkus pagkatao sosyal saang
ng sangkatauhan
hinahakutan ng tubo sa puhunan ng mga dambuhalang
kontemporaryong panahon at
kapitalista sa daigdig. Kaipala, tandisang
salamin paninda
nito ng atingnapagka-
din ang
EDUKASYONG
tao. Pilipino.
FILIPINOLOHIYA
- Ang sigalutan sa diwa ay nangyayari sa larangan ng ekonomiya,
pulitika hanggang sa kultura. Kilatis ng isip o diwa—na ideolohiya—
ang nagpipingkian sa umiiral na sistema ng pamumuhay ng
sangkatauhan.
- Nasasangkot ang sambayanang Pilipino sa hidwaan-diwa ng mga uri
ng mga pagkatao sa sangkatauhan. Ang tunggalian ng mga uri ng
pagkatao ay nagaganap sa larangan ng kabuhayan o ekonomiya,
gobyerno o pulitika at kultura.
- Sa tunggalian ng mga uri ng mga bayan o etnikong katauhan
sensitibong usapin o isyu ang kalayaan at kasarinlan. Sapagkat
kalakip ng kalayaan at kasarinlan ang katuturan ng pagkatao ng
bawat bayan at halaga ng patrimonya o kabansaan na
nagtataglay ng mga likas na yaman: ginto, tanso, tingga at iba
pang mahahalagang elemento ng ginagamit sa paglikha ng
maraming bagay o paninda.
- Sa katayuan ng Pilipinas at kalagayan ng sambayanang Pilipino na
kontrolado ng “estadong dolyar” ng Amerika imposibleng umunlad ang
bansa at humusay ang pamumuhay ng mga mamamayan. Sapagkat ang
yamang nalilikha ng lakas ng paggawang Pilipino ay matagal nang
pinakikinabangan ng mga dayuhang kapitalista sa kapinsalaan ng
kabuhayan ng mga mamamayang Pilipino. Gobyerno ng Pilipinas ang
lunsaran at sinupan ng mga dayuhan interes.
- Ang talino ng bayan ay nakatuon sa dolyar. Sa kalagayang ito—na sikil
ang kalagayan at napariwara ang kasarinlan—ng sambayanan, sa
katuturan ng Filipinolohiya sadyang imperatibo sa pedagohiya ang
karunungang mapagpalaya.