Paksa 7 : Epistemolohiya sa Wikang Filipino
kaalaman
● Ano Ang Epistemolohiya ?
- Ang epistemolohiya ay disiplina ng isip sa walang humpay na
pagtugon sa hatak ng kalayaang itinakda ng pangangailangan.
- Isang sangay ng pilosopiya na may kinalaman sa Karunungan,
kaalaman, atbkatalinuhan. Sakop din nito ang pag-aaral sa
kalikasan at pinagmulan ng isang paksa
● Ano Ang karunungan ?
- lantay ng katotohanan na likha ng pagsusuri ng talino sa mga
datos na nasa memorya mula sa mga pamamaraang maka-
agham
● Dalawang pangunahing saklaw o parametro ng siyensya
- (1) karunungan tungkol sa tao; at
- (2) karunungan tungkol sa natural na kalikasan
● Talino:
- Sa siyensya, ito lumilikha at nagpapaunlad ng karunungan
- maaaring mahubog sa karanasan ng sangkatauhan
- Sa dinamismo ng buhay, umiiral ang diyalektikal na talino
● Karunungan ng makaagham → proseso → katotohanan
→ Katalinuhang kapakipakinabang sa buhay
- Ang bawat larangan ng siyensya/agham ay may katugmang
disiplinang tumutuklas at lumilinang sa mga partikular na
karunungan. Ang mga karunungang maka-agham—bago
kilalaning totooay isasalang muna sa mahigpit na proseso ng
agham. lahat ng sangay o larangan ng siyensyakapag naangkin
ng isip- ay katalinuhang kapaki-pakinabang sa buhay
● Konsepto at dalumat - Proseso ng isip na umaayon sa
organikong batas ng buhay
- May konseptong magaling at may konseptong masama.
- Mabisang nakawawasak ng katangahan
SUBTOPIC 1: HINGGIL SA EPISTEMOLOHIYA
● Paano pinagtitibay ang totoo o karunungan?
- Sa siyensya pinagtitibay ang totoo o karunungan (pagtanggap
ng lipunan), pagkatapos ng masinop na prosesong makaagham:
haka, obserbasyon, ebalwasyon, validasyon at konklusyon.
● Etimolohiya
- Ugat ng kaalaman o impormasyon
● Teknolohiya
- Nagsilbing likha mula sa talino at karunungan
- Simula at likas na galaw ng mga impormasyon/kaalaman ng
bstrakto/teoretikal sa kabuluhan at katuturan
● Ontolohiya
- inter-aktibong galaw o magkakaugnay na kaganapan ng
● Ang mga kaalaman/impormasyon ay likha ng buhay at
nakasanib sa buhay. Hindi pa karunungan ang mga
kaalaman, impormasyon lang
● Kaibahan ng karunungan at kaalaman
Kaalaman
─ Anyo (abstrakto/konkreto) ng mga kaganapan
(datos) sa buhay, nasasabat ng sentido ng tao at
natatambak sa memorya.
Karunungan
─ Lantay ng katotohanan – ay likha ng pagsusuri ng
talino sa mga datos na nasa memorya mula sa mga
pamamaraang maka-agham.
● Diyalektikal
– (nag-aakitan, nagsasanib, nagpipingkian at
nagbabago) ang organikong kalikasan/ katangian ng
mga bagay/ nilalang sa buhay.
● ibat-ibang kaanyuan ng diyalektika
– Tesis, antitesis, at sintesis.
SUBTOPIC 2: SIMULA AT PAGSULONG NG TALINONG
PILIPINO
• sinaunang sibilisasyon – Pinagmulan ng karunungan o talino
ng sambayanang Pilipino
• Islas Moniolas – Ang sinauna’t orihinal na pangalan ng
kapuluan
• Si Ptolemy, griyegong topograpistang gumawa ng mapa, ang
naglapat ng pangalang Islas Maniolas sa mapa ng mundo
• Nagsimula ang talino ng Pilipino noong panahon ng Plestosin,
250,000—taon bago kay Kristo .
• Ang sinaunang mga tao sa arkipelago/kapuluan ay unggoy
(Homo Erectus)
- Pagdiskubre ng init o apoy, sa pagkiskis ng kamay
sa dalawang bato
- Ungol at bulyaw ng mga kamay at katawan ang wika
o lengguwahe ng mga Homo Erectus.
• Alibata – sinaunang alphabetong Filipino at paraan ng
pagsulat ng mga katutubo
- Ang tunog at mga letra, na kaangkinan ng wika, ay
kinikilalang alibata.
- Sa disiplina, ito ay pagsasaayos ng mga tunog ng mga
salita o baybayin.
• Ideomotor ang nagpapakilos sa kahulugan, kabuluhan at
katuturan ng mga ginagawa ng mga tao sa pamumuhay. Ideya
ang nilalaman ng ideomotor.
• Paggawa ang talino: talino ang paggawa
• Maunlad at maginhawang kabihasnan ay dulot ng:
1. Talino—paggawa
2. Kalayaan at kasarinlan
3. Masaganang likas na yaman ng kapaligiran.
SUBTOPIC 3: ANG TALINO NG BAYAN SA SAPOT NG
SIMBAHAN
• Simbahan – masigsasig sa pagpapatatag ng kulturang ungas
sa pamamagitan ng dasal, misa, binyag, kumpisal, piyesta na
kumondisyon o humutok sa kaisipang alipin
• Lipunang Kolonyal
- Taong-labas (social deviance) – tumataliwas o
lumilihis sa kalakaran ng mga espanyol
- “utak de kahon” (stereotype consciousness ) – asal
at pag-iisip ng mga katutubong Pilipino na sunod-
sunuran sa kalakaran
• 1896 – sumiklab ang digmaang Pilipino-Espanyol. Dito
nagtapos ang Kulturang Ungas na pinapalaganap ng mga
Espanyol.
SUBTOPIC 4 : REPUBLIKANG BASAHAN
● Isang talata mula sa tulang republikang basahan ni
teodoro A. Agoncillo.
Republika baga itong busabos ka ng dayuhan?
Ang tingin sa tanikala ay busilak na kalayaan?
Kasarinlan baga itong ang bibig mo’y nakasusi
Ang mata mong nakadilat ay bulag na di mawari?
Ang buhay mo’y walang patid na hibla ng pagtataksil
Sa sarili, lipi’t angkan, sa bayan mong dumaraing!
● Mekanismo ng makabagong kolonyalismo → IMF
(international monetary fund) at WB (world bank) →
kabuhayan, pulitika at kultura
● ang “matitinding” naghaharing uri sa daigdig :
- Amerika, ingglatera, alemanya, italya at hapon
- Ang konsentrikong daloy ng mga negosyo ng mga
“matitinding” naghaharing uri ng daigdig ay
nakatining sa sistema ng monopolyo kapitalismo.
- IMF at WB – mga institusyong “namamahala” sa
mga negosyo ng mga matitinding naghaharing uri sa
daigdig.
● Dahilan ng kontradiksyon sa sistema ng monopolyo
kapitalismo, IMF at WB
- Krisis na dala nito sa mga institusyon at mga tao.
- Ang kontradiksyon ay nagaganap sa antas ng
kabuhayan, pulitika at kultura.
● Ang mga naghaharing uri sa Pilipinas ay binubo ng mga
sumusunod:
1.. Uring kapitalista (dayuhan at lokal)
2. Propitaryo-komprador (asendero-komersyante)
3. Burukrata-komprador (negosyanteng Pulitiko)
4. Edukador-komprador (nagnenegosyo sa edukasyon)
5. Komprador-tagapamahayag (naegosaynte sa mass
media)
6. Banal na awtoridad (mga taong simbahan)
● Sa kasalukuyang umiiral na komersyalismo— walang
puwang ang kabutihan ng pagkatao kundi mas binibigyang
halaga karunungan at talino kaya malaki ang kinalaman ng
Axiolohiya
- Axiolohiya – ang karunungan hinggil sa
pagpapahalagang pantao o ang pag-aaral ng halaga
(study of Value) – ito ay ang kabutihan ng tao ang
pinapanday na talino.
SUBTOPIC 5 : ANG EPISTEMOLOHIYANG PILIPINO
● Wika – mukha at isip na magkakaiba sa sangkatauhan.
● Sa diwa ng konteksto ng kabutihan ng sambayanang Pilipino,
ang kasabihan ay pumukaw-diwa sa katalinuhan ng bayan
● Wikang Filipino :
- Tanging saligan ng Epistomolohiyang Filipino—na
batayan ng antas-antas na pag-unlad ng talinong
Pilipino.
- Hindi midyum lamang ng pagtuturo
- Sumasalamin sa pagkatao, pagkabayan,
pagkamamamayan at pagkalahi ng mga Pilipino
● Mga balakid sa epistemolohiyang Pilipino :
- dogmatismo – tumutukoy sa isang anti-dyalektiko
pag-iisip dahil sa prinsipyo
- panatisismo na (lason) sa matinong pag-iisip na
tinatanggihan ang mga alternatibo
● Katotohanan – karunungan ang daan sa katotohanan
- nagpapalaya sa isip mula sa katangahan
- masakit ang katotohanan. Ngunit nagtuturo ang totoo
● “ karunungan ay kapangyarihan! “ – Knowledge is Power
by Voltaire
SUBTOPIC 6: FILIPINOLOHIYA SA KALINANGANG
PINOY
• Filipinolohiya
- kilatis ng talino ng madla na gumagana o tumutugon
sa kahingian ng panahon sa batas ng kasaysayan
- karunungan ng sambayanan na hango sa malawak na
karanasan ng sambayanan na sinisinop sa mga teorya,
prinispyo at mga likhahuwaran ng mga piling talino.
- Tanging Filipinolohiya lamang maitatampok ang
pambansang kalinangan na tunay na Pilipino sa diwa
at gawa.
- Lalaki silang bawas ang pagpapahalaga sa sariling
wika dahil nga naman hindi na nila ito aaralin
pagtungo sa kolehiyo.
- Maaring magdulot ito ng kalituhan sa mga estudyante
dahil mawawalan sila ng ideya at impormasyon kung
paano ang wastong paggamit ng sariling pambansang
wika.
- Mahihirapan sa pag-intindi ng wika sa paglipas ng
panahon at mas makilala ang wikang Ingles

• Bawat larangan ng buhay ng sambayanan ay kinaiiralan ng

batas ng kontradiksyon—mula ng sumulpot at umiral ang mga
uri ng pagkatao sa sibilisasyong Pilipino.
• Aktibong kasangkot ang estado/gobyerno sa tunggalian ng
mga uri ng mga pagkatao. Samantalang Ekonomiya ang
pangunahing problema kinasasangkutan ng tunggalian ng mga
uri ng pagkatao.
- Halimbawa: sigalot ng uring kapitalista , hidwaan sa
lupa ng mga magsasaka at propitaryo at mga asendero
• Talino – Nagmumulat sa katotohanan na pumipino sa
katauhang kultural.
- Naiwawaksi sa katauhang bayolohikal ang likas na
kabangisan sa pagkatao sa patuloy na pag-unlad ng
talino sa isip.
- Pawang motibasyon at intensyon ang enerhiya o
ideomotor ng talino. Sa motibasyon napupukaw ang
talino.
• Kahalagahan ng Wika sa Pagkatao at pagkakakilanlan n
- Nagsisilbing pundasyon ng lahat para magkaroon ng
komunikasyon sa mga nakapaligid sa atin.
- Ang wika ay kumakatawan sa pangunahing
pagpaparating sa iba ng panlipunang pagkakakilanlan.
- Ang wika ang kaluluwa ng isang bansa.
- Sa pagsusulat o pagsasalita, ang wika ang
pinakamabisang paraan upang maihatid ang mga
kaisipan at mapanatili sa madaling hakbang ang
kasaysayan at mga tala ng mga sinaunang Pilipino.
- Sa kabuuan, ang wika ang nagsisilbing kaparaanan
upang maging isang ganap na tao ang isang tao at
maging isang ganap na bansa ang isang bansa.

Paksa 8 : Laban para sa Wika ay Laban para sa

Bayan

● CHED Memorandum Order No. 20 series of 2013 3

- na nagtatanggal sa asignaturang Filipino at Panitikan

sa general education curriculum ng mga kolehiyo’t
unibersidad
- ginawang opsiyonal na lamang ang Filipino at
Panitikan bilang mga asignatura sa kurikulum sa
kolehiyo
-

● Mga isyu na nabuong isyu dahil sa Kurikulum m

- pagbaba ng pagtingin ng mismong mamamayan ng

bansa

- Ang naging pagpapasya na ito ay isang halimbawa

ng ating neokolonyal at Imperyalistang pag-iisip

- Nagsilbing kontra-wika at kontra-kultura ang

kurikulum

● Epekto ng kurikulum sa mag-aaral