FIZIOLOGIJAN

A KLETKA

SINTEZA NA PROTEINI

Prof. D-r Beti Dejanova

 REPLIKACIJA, TRANSKRIPCIJA
I TRANSLACIJA
 Replikacija na DNK:
- identi~na kopija na DNK -
pri delba na kletkata; Replikacija

Transkripcija na RNK:
- genetskiot kod se Transkripcija

prenesuva
na RNK (trojki na azotni
bazi = kodoni); Translacija

Translacija:
- kodonite ja odreduvaat
Protein
sekvencata na AK
pri sinteza na proteini vo
citoplazmata.
 TRANSKRIPCIJA
 Proces na
transkripcija:
- Genetskiot kod od genite
vo jadroto se prenesuva
Aminokiselini za
na RNK sinteza

- Taa difundira niz jadrenata protein

membrana vo
citoplazmata
ribozom
- Za kontrola na sintezata
na proteini.
 SINTEZA NA PROTEINI
 Sinteza na RNK:
- Dvete nizi na DNK privremeno se razdeluvaat;
- Edniot od tie nizi se koristi za primer za sinteza na RNK
- Trojkite bazi: DNK sozdavaat komplementarni trojki: RNK-
kodoni
- Kodonite ja opredeluvaat sekvencata na AK vo proteini
- Edna niza od DNK se koristi za sozdavawe RNK, a drugata niza
ostanuva neaktivna
- Sozdavawe nukleotidi na mRNK, koja go napu{ta jadroto
- Aktivacija na nukleotidi: dodavawe na 2 fosfatni radikali
koristej}i visokoenergetski vrski so tro{ewe E -trifosfati
TRANSKRIPCIJA NA RNK
 TRANSKRIPCIJA NA RNK
Uloga na RNK polimeraza
Vo DNK, pred po~etniot gen - sekvenca na nukleotidi ( promotor)
RNK polimerazata ima komplementarna struktura, go prepoznava
promotorot i se vrzuva za nego;
Se odmotuvaat i se razdvojuvaat 2 namotuvawa na DNK heliksot;
RNK polimerazata se pomestuva dol` DNK, sozdavaj}i vodorodni
vrski pome|u bazite od DNK i RNK;
RNK polimerazata odvojuva 2 od 3-te fosfatni radikali: osloboduva
E za sozdavawe kovalentni vrski me|u preostanatiot fosfat i
ribozata na sledniot nukleotid vo RNK;
RNK polimerazata stignuva do krajot na genot (sekvencata na
genot) naiduva na nova sekvenca na nukleotidi = zavr{na
sekvenca;
RNK polimerazata se odvojuva od ni{kata na DNK;
Koga se sozdade noviot RNK sinxir, se raskinuvaat vodorodnite
vrski so DNK;
RNK se osloboduva vo nukleoplazmata ( ponatamo{na obrabotka!),
a dvete DNK ni{ki povtorno se spojuvaat.
PONATAMO[NA OBRABOTKA NA
PRIMARNIOT RNK TRANSKRIPT
- INTRON
- SPLAJSEOZOM
P RI M A RE N RN K T RA N S K RI P T

EK SO N EK SO N EK SO N
i k o di r a~k i s ek v en c i i k o di r a~k i s ek v en c i i k o di r a~k i s ek v en c i i

JADRO

CITOPLAZMA
EKSON EKSON EKSON
 VIDOVI NA RNK
I NIVNI FUNKCII
mRNK: kodoni (100-1000 nuleotidi)
- Dolgi, edine~ni sinxiri,
- Sodr`at kodoni komplementarni na bazite vo genite
- CCG, UCU, GAA = prolin, serin i glutaminska kiselina
- 1 kodon CI / 3 kodoni CT
tRNK: antikodoni (80 nukleotidi)
- mala molekula vo forma na detelina
- nosa~ na AK: se vrzuva za OH grupata od ribozata
na
adenilna kiselina
rRNK: zastapena 60% vo ribozomot
- se sozdava vo nukleolusot, se obrabotuva i se
spojuva so
PRIKAZ NA KODIRAWE: DNK -
RNK - PROTEIN

2 3
Po~etok 1 kodon
kodon kodon

DNK kod TAC AGT CGG GCT

mRNK kodon AUG UCA GCC CGA

tRNK antikodon UAC AGU CGG GCU

AK metionin serin alanin arginin

INFORMACIONA RNK
kodon
TRANSPORTNA RNK
antikodon
AK

Adenilna kiselina
OH (riboza)
RIBOZOMALNA RNK
 60% od ribozomot go ~ini
rRNK, a ostatokot se proteini=75
razli~ni strukturni proteini i
enzimi;

 Ribozom: mala subedinica = 1

molekul RNK i 33 proteini; golema
subednica = 3 molekuli RNK i nad
40 proteini;

 mRNK + tRNK + mala

subedinica = inicijalen kompleks;

 Golema subedinica obezbeduva

enzimi za sodavawe peptidni vrski.
 SINTEZA NA PROTEINI

Glavni
Proces Mesto Dejstvo
komponenti

mRNK pravi
DNK gen kopija na kodot =
Transkripcija Jadro
RNK polimeraza kodon; go
napu{ta jadroto

mRNK, ribozomi, Ribozomite ja

Vo
enzim peptidil dekodiraat
Translacija citoplazma
transferaza, mRNK, sozdavaat
na ribozomi
tRNK protein
KODON I ANTIKODON
PROCES NA TRANSLACIJA
I SINTEZA NA PROTEINI
SINTEZA NA PROTEINI
Inicijacija
- mRNK + ribozom + tRNK(metionin)
- Starten po~eten signal za translacija
(AUG na 5mRNK)
- Zavr{uva: P mesto / A mesto
Elongacija
- tRNK(metionin) se vrzuva za A / P
- Leucin (A)
- Peptidni vrski (peptidaza,
translokaza)
Terminacija
- Stop kodon (U-A-A, U-G-A)
 INICIJACIJA
Inicijalen kompleks:
Mala Malata subedinica se vrzuva
subedinica za mRNK na {to se nadovrzua
tRNK so metionin.

Inicijalna
tRNK

P mesto mRNK
Golema
subedinica
A mesto
 ELONGACIJA
Golemiot ribozom se Formirawe peptidna
vrzuva i slednata vrska i pomestuvawe
Druga tRNK pristiga
tRNK se vrzuva za A na kompleksot na P
na A mestoto so
mestoto mesto
donesuvawe na nova
aminokiselina

Ribozomot se
pomestuva od 5
na 3
 TERMINACIJA
Koga ribozomot doa|a do stop kodonot, ribozomot se
oddeluva i ja napu{ta mRNK, so {to zavr`uva sintezata.
 ENERGETSKI PROCESI PRI
SINTEZA NA PROTEINI
AK AA1 AA2 AA20
+ + +
ATP ATP ATP
  
a-AK AMP-AA1 AMP-AA2 AMP-AA20
+ + +
tRNK tRNK tRNK20
  
kompleks
tRNK1-AA1 tRNK1-AA2 tRNK1-AA20
2P~
+ + +
GCC UGU AAU CAU CGU AUG GUU
mRNK        1P~
GCC UGU AAU CAU CGU AUG GUU
tRNK1 tRNK5 tRNK3 tRNK9 tRNK2 tRNK13 tRNK20
rRNK
AA1 AA5 AA3 AA9 AA2 AA13 AA20
1P~
SOZDAVAWE NA PROTEINI
Prva aminokiselina Vtora aminokiselina

Se formira peptidna vrska i

se osloboduva H2O

Peptidna vrska pome|u 2

aminokiselini
FORMIRAWE NA PEPTIDNA
VRSKA
 POLIRIBOZOMI
ribozom protein

mRNK

 1 molekula mRNK sozdava proteini vo nekolku

ribozomi vo isto vreme;
 3 - 10 ribozomi na 1 molekula mRNK;
 Vrzuvawe na ribozomite so ER  granularen
oblik.
PRIMER: Kako so sinteza na
proteini se sozdava kosa?

 Vo kletkite na folikulot na vlaknoto se

sintetizira protein: keratin
 Poliribozomi
 Keratinot sozdava dolgi vlakna;
 Kletkite na folikulot umiraat;
 Keratinot zaedno so keratinot od
prethodnite kletki, raste nad ko`ata kako
kosa.
Antikodon pretstavuva:

a) Sekvenca od mRNK koj e transkript

od DNK
b) Triplet od purinski i pirimidinski azotni
bazi koi pripa|aat na DNK
c) Komplementarna sekvenca na
kodonot koja pripa|a na tRNK
d) Del od nukleotodot na DNK molekulot
e) Triplet na purinski azotni bazi
Procesot na sinteza na proteini opfa}a
3 fazi so sledniot redosled:

a) Vrzuvawe na 3 aminokiselini so
peptidni vrski
b) Elongacija, terminacija i inicijacija
c) Faza na kod, faza na antikodon, faza
na kodon
d) Inicijacija, elongacija i terminacija