პიროვნული და ქცევის

აშლილობანი ზრდასრულ
ასაკში
ფსიქიატრია
პიროვნება
• ადამიანის მყარი თვისებსბისა და ქცევის პატერნები,
რომლებსაც ადამიანი განსხვავებულ ვითარებებში ავლენს
• პერსონოლოგია გულისხმობს ქცევებს, რომლებიც
პიროვნებას მთელი ზრდასრული ცხოვრების მანძილზე
უვლინდება
• განსხვავება ‘’პერსონოლოგიასა’’ და ფსიქიკურ
აშლილობას შორის
ქცევა შეიძლება შეიცვალოს ხანმოკლე მანძილზე ( მაგ.:
მანიაკალური მდგომარეობა ) ან ხანგრძლივი დროის
განმავლობაში ( მაგ.: შიზოფრენია )
პიროვნების მნიშვნელობა
• პიროვნება როგორც პრედისპოზიცია
• პიროვნება როგორც პათოპლასტიკური ფაქტორი
• პიროვნება და მკურნალობა
პიროვნების აღწერა
• ღიაობა გამოცდილების მიმართ
• კეთილსინდისიერება
• ექსტრავერსია - ინტროვერსია
• უკონფლიქტო ხასიათი ( აფილაცია )
• ნევროტიზმი
პიროვნების აღწერა
• ქცევის აქტივაცია - სიახლის ძიება ( დოფამინერგული
ფუნქცია )
• ქცევის ინჰიბიცია - ზიანის არიდება ( სეროტონინული
ფუნქცია )
• ქცევის შენარჩუნება - ჯილდოზე დამოკიდებულება
• შეუპოვრობა
პოზიტიური და ნეგატიური თვისებები
• პოზიტიური: მეგობრულობა, თავდაჯერებულობა,
სტაბილურობა, ადაპტირებულობა
• უარყოფითი: მორცხვობა, გულჩათხრობილობა,
დაურწმუნებლობა, მგრძნობიარობა, ეჭვიანობა,
გაღიზიანებულობა, იმპულსურობა, ეგო-ცენტრულობა,
სიხისტე, აგრესიულობა
• ობსესიური ნიშნები
• ისტერიული ნიშნები
ობსესიური ნიშნები
• დადებითი: სანდო, შეუპოვარი, სიზუსტის მოყვარული
• ნეგატიური; სიჯიუტე, უმნიშნველო დეტალებზე ყურადღების
გამახვილება, ფანატიზმი, იუმორის გრძნობის არქონა
ისტერიული ნიშნები
• დადებითი: ცოცხალი და მომხიბვლელი ურთიერთობაში,
კარგი მასპინძლობა და სტუმრობა, თავის წარმოჩენის
უნარი
• ნეგატიური: სიტუაციის დრამატიზაცია, დემონსტრაციული
რეაგირება
პიროვნების ჩამოყალიბება
• გენეტიკის ზეგავლენა ( აღნაგობა და პიროვნება, თყუპების
კვლევა, შეჭიდულობა )
• შეჭიდულობა
• ბავშვობისდროინდელი ტემპერამენტი და ზრდასრული
პიროვნება
• ბავშვობისდროინდელი გამოცდილება და პიროვნების
განვითარება ( ფროიდის თეორია, იუნგის თეორია,
ადლერი, ერიკსონი )
როგორ ჩამოყალიბდა წარმოდგენა
ანომალური პიროვნების შესახებ
• მორალური შეშლილობა
• ფსიქოპათიური არასრულფასოვნება -> ფსიქოპათიური
პიროვნება (აგზნებადი, არასტაბილური, მაჩხუბარი,
ექსცენტრული, მატყუარა, თაღლითი)
• უპირატესად აგრესიული/პასიური და
არაადექვატური/კრეატიული ფსიქოპათები (ჟანა დარკი და
ტ.ე.ლოურენსი)
• ფსიქოპათიური პიროვნება ( არსებობს ორი განსაზღვრება:
ფართო გაგებით ყველა სახის ანომალური პიროვნება, ვიწრო
გაგებით - ანტისოციალური პიროვნება ) - პიროვნული აშლილობა
პიროვნული აშლილობა
• ღრმად გამჯდარი და მუდმივი ქცევის ისეთი მოდელები, რომლებიც
ფართო დიაპაზონის პიროვნული და სოციალური სიტუაციების
რიგიდული საპასუხო რეაქციებით გამოვლინდება;
• ჩვეულებრივი ცხოვრების წესიდან გადაჭარბებული ან არსებითი
გადახრაა
• მოცემულ კულტურაში ‘’საშუალო’’ ინდივიდისათვის დამახასიათებელი
აღქმის, აზროვნების თავისებურებებიდან და ინტერპერსონალური
ურთიერთობებიდან განსხვავდება
• აქვს სტაბილურობის ტენდენცია და მოიცავენ ქცევისა და
ფსიქოლოგიური ფუნქციონირების მრავალ სფეროს
• ხშირად თან ახლავს სუბიექტური დისტრესი, დარღვეული სოციალური
ფუნქციონირება და პროდუქტიულობა
პიროვნული აშლილობა
• პიროვნული აშლილობა VS პიროვნული ცვლილებები
1) აღმოცენების დრო
2) არ არის მეორადი
პიროვნების სპეციფიკური
აშლილობანი
• პიროვნების სპეციფიკური აშლილობა - ესაა ხასიათობრივი
კონსტიტუციისა და ინდივიდუმის ქცევის ტენდენციის მძიმე
დარღვევა, რომელიც ჩვეულებრივ მოიცავს პიროვნების
რამოდენიმე სფეროს და თითქმის ყოველთვის თან ახლავს
პიროვნული და სოციალური დეზინტეგრაცია
• დიაგნოსტირდება არაუადრეს 16-17 წლისა
დიაგნოსტიკური კრიტერიუმები
• შესამჩნევი დისჰარმონია პიროვნულ პოზიციებსა და ქცევაში, რომელიც
ჩვეულებრივ ჩაითრევს ფუნქციონირების რამოდენიმე სფეროს
• ადრე აღმოცენებული ქრონიკული ხასიათის ანომალური ქცევის სტილი
• ქცევის ანომალური სტილი ყოვლისმომცველია და ვლინდება პიროვნული
და სოციალური სიტუაციების ადაპტაციის მკაფიო დარღვევით
• ყოველთვის აღმოცენდება ბავშვობაში და ნარჩუნდება ზრდასდრულობაში
• აშლილობას მივყავართ პიროვნულ დისტრესამდე ( შესაძლოა უფრო
გვიანი ეტაპებისათვის)
• აშლილობას თან ახალვს სოციალური და პროფესიული
პროდუქტიულობის გაუარესება
პიროვნების პარანოიდული
აშლილობა
• ეჭვიანი
• უნდობლობას იჩენს სხვების მიმართ
• შურიანი
• სენსიტიური
• აღშფოტებული
• გულღვარძლიანი
• საკუთარი თავი მნიშვნელოვან ადამიანად მიაჩნია
პიროვნების შიზოიდური აშლილობა
• ემოციურად ცივი
• ინდიფერენტული
• დისტანციური
• უჭირს სიამოვნების მიღება
• ინტროსპექტული
პიროვნების დისოციალური
აშლილობა
• უგრძნობია
• ამყარებს დროებით ურთიერთობებს
• უპასუხისმგებლოა
• იმპულსური და ადვილად ღიძიანდება
• არ ახასიათებს დანაშაულის და სინანულის განცდა
ემოციურად არამდგრადიო
პიროვნული აშლილობა
• მოსაზღვრე ტიპი: დარღვეული ან ბუყნდოვანი მე-ს ხატი,
ინტენსიური და არასტაბილური ურთიერთობები,
ძალისხმევა, რომ არ იყოს სხვებისგან მიტოვებული,
განმეორებითი მუქარა ან თვითდაზიანების აქტები,
სიცარიელის მუდმივი განცდა
• იმპულსური ტიპი: იმპულსურობა, მიდრეკილება სიბრაზისა
და ძალადობისაკენ, არასტაბილური, ჭირვეული განწყობა,
მაჩხუბარა, უჭირს მოქმედების კურსის შენარჩუნება
ისტერიული პიროვნული აშლილობა
• თვითდრამატიზაცია
• სუგესტიურობა
• ზედაპირული, ლაბილური აფექტი
• ითხოვს ყურადღებას და ეზებს ამაღელვებელ გამოცდილებას
• ცდილობს მოხიბლოს სხვები უადგილო ვითარებაში
• ზედმეტად დიდ მნიშვნელობას ანიჭებს ფიზიკურ მიმზიდველობას
• მეტყველება ზედმეტად გამომხატველია
• ურთიერთბებს აღიქვამს უფრო ინტიმურს, ვიდრე ის
სინამდვილეშია
ნარცისული პიროვნული აშლილობა
• საკუთარი გრანდიოზულობისა და მნიშვნელობის განცდა
• ფანატაზიები საკუთარი განუზომელი წარმაების და
ძალაუფლების შესახებ
• განსაკუთრებულობის შეგრძნება
• მოითხოვს განსაკუთრებულ აღფრთოვანებას
• ექსპლუატაციას უწევს სხვებს
• აკლია ემპათია
• შურიანია, სჯერა რომ სხვებს შურთ მისი
• ქედმაღალია
პიროვნების ანანკასტური ( ობსესიურ
კომპულსიური ) აშლილობა
• დაუჯერებლობა და სიფრთხილისადმი გადაჭარბებული მიდრეკილება
• გადაჭარბებული ყურადღება დეტალებზე
• პერფექციონიზმი
• გადაჭარბებულ კეთილსინდისიერება და სკურპულოზურობა
• პროდუქტიულობაზე არაადექვატური ზრუნვა, რომელიც ხელს უშლის
სიამოვნების მიღებასა და ინტერპერსონალურ კავშრებში
• გადაჭარბებული პედანტურობა
• სიჯიუტე და რიგიდულობა
• დაჟინებული მოთხოვნა სხვეიც ასევე მოიქცნენ
• არასასურველი ფიქრებისა და სურვილების გაჩენა
პიროვნების შფოთვითი აშლილობა
• დაძაბულობის განცდა
• თავს სოციალურად არასრულყოფილად განიცდის
• მუდმივად აწუხებს იმის შიში, რომ უარყოფილი იქნება სხვების
მიერ
• ერიდება ურთიერთობებში შესვლას
• ერიდება რისკს
• ერიდება სოციალურ აქტივობას
• შებოჭილობა ინტიმურ ურთიერთობებში
• ცხოვრების წესის შეზღუდვა ფიზიკური უსაფრთხოების
მოთხოვნილების გამო
პიროვნების დამოკიდებულებითი
აშლილობა
• საკუთარი, მნიშვნელოვანი ცხოვრებისული
გადაწყვეტილებების სხვებისთვის აქტიური ან პასიური
გადაბარება
• არ სურს გონივრული მოთხოვნები წაუყენოს სხვა
ადამიანებს
• გრძნობს, რომ არ შეუძლია მოუაროს საკუთარ თავს
• ეშინია მარტო დარჩენა
• სჭირდება აქტიური დამხმარე გადაწყვეტილებების მიღბის
დროს
პიროვნების ქრონიკული ცვილებები, რომლებიც არ არის
დაკავშრებული თავის ტვინის დაზიანებასთან ან
დაავადებასთან
• გადატანილი კატასტროფის შედეგად განვითარებული
პიროვნების ქრონიკული ცვლილებები
1) სოციალური კავშრების რღვევა
2) სიცარიელისა და უიმედობის განცდა
3) ‘’ზღვარზე’’ ყოფნა
4) გაუცხოება
• ფსიქიკური დაავადებით გამოწვეული პიროვნების
ქრონიკული აშილობა
ჩვევების და მიზიდულობათა
აშლილობები
• აზარტული თამაშებისადმი პათოლოგიური ლტოლვა
• პირომანია
• კლეპტომანია
• ტრიქტილომანია
სქესობრივი იდენტიფიკაციის
დარღვევები
• ტრანსსექსუალიზმი
• ორმაგი როლის ტრანსვერტიზმი
• სქესობრივი იდენტიფიკაციის დარღვევები ბავშვთა ასაკში
• ფეტიშიზმი
• ფეტიშისტური ტრანსვერტიზმი
• ექსქიბიციონიზმი
• ვუაიერიზმი
• პედოფილია
• სადო-მაზოხიზმი