HEOGRAPIKAL,

MORPOHIKAL, AT
PONOHIKAL NA
VARAYTI NG WIKA
Heograpikal na Varayti ng
Wika
 ◦ Ang heograpikal na
Ano nga ba varayti ng wika ay ang
ang
pagkakaiba-iba sa mga
heograpikal
na varayti ng katawagan at kahulugan
wika? ng salitang ginagamit sa
iba’t ibang lugar.

3
 ◦ Dahil ang Pilipinas ay isang arkipelago na
nahahati ng katubigan at kapatagan, at
napaghihiwalay ng mga pulo at kabundukan,
Paano ba at napaghihiwalay ng mga pulo at
nabuo ang kabundukan, hindi maiwasang makalikha
ng sariling kultura o paraan ng pamumuhay
heograpikal ang mga taong sama-samang naninirahan sa
na varayti ng isang partikular na pulo o lugar.

wika? ◦ Kasabay ng nabubuong kultura ang pagbuo

rin ng wika sapagkat ang kultura ay kabuhol
ng wika.

4
 ◦ Ang “ibon” sa Filipino ay “langgam” naman
sa Sinugbuanong Binisiya.
◦ Kapag nasa Pampanga ka at naliligaw at ibig
mong magtanong ng direksyon,
“mangungutang” ka. Samantala, kung nasa
Narito ang Maynila ka, kapag ibig mong “mangutang”
ilang nanghihiram ka ng pera.
halimbawa. ◦ Ang “maganda” sa wikang Filipino ay
“mahusay” sa Samar.
◦ Sa Pangasinan, ang salitang “oras” ay
“hugas” ang ibig sabihin sa Filipino;
samantalang may salitang “oras” din sa
Filipino na panahon naman ang tinutukoy. 5
 ◦ Ang “daga” sa wikang Filipino ay
Mapapansin
tumutukoy sa hayop samantala
na ang iisang
bagay o sa Bikol naman, ito ay
konsepto ay nangangahulugang “lupa.”
nagkakaroon
ng magkaibang ◦ Ang “sira” sa Bikol ay
katawagan. nangangahulugang “isda” sa
wikang Filipino.
6
7
 • Sa Bikol, namumutan ta ka.
• Sa Pangasinense, inaro taka.
Ano pa ba • Sa Ilocano, ay-ayaten ka.
ang ibang • Sa Hiligaynon, palangga ta
katawagan sa
gid ka.
parilalang • Sa Kapampangan, kaluguran
ito?
da ka.
• Sa Tausug, kalasahan ta kaw.

8
 Pansinin ang mga salitang ito.
Mga salitang ginagamit sa Mga salitang ginagamit at
Maynila naririnig sa Batangas at iba
pang lalawigang Tagalog
Iniihaw binabangge

Tagilid tabinge

langgam Hantik/guyam

saranggola Papagayo/ bulado

iimik naghiso

9
◦ Ang salitang salvage ay
nangangahulugang “iligtas o
isalba” sa Ingles. Nang hiramin
Nangyayari din na
ng Filipino, ang salvage ay
nagkakaroon ng
naging “pagpatay nang hindi magkaibang
nililitis.” kahulugan sa
◦ Ang “baka sa wikang Niponggo magkahiwalay na
ay nangangahulugang “bobo” lugar na may
samantalang sa Filipino, ito ay magkaibang kultura
isang hayop. ang isang salita.

10
Morpohikal na Varayti
ng Wika

11
 ◦ Ang pagkakaiba-iba sa
Ano ang pagbuo ng mga salita dahil
Morpohikal
na Varayti ng sa paglalapi ang tinatawag
Wika? na morpohikal na varayti ng
wika.
 ◦ Dahil iba-iba ang wikang
Paano nga ba ginagamit sa iba’t ibang
nagkaroon ng
morpohikal lugar, nagkakaiba rin ang
na varayti ng paraan ng pagbuo ng salita
wika? ng mga naninirahan sa mga
lugar na ito.

13
 “Napatak ang mga dahon.”
◦ Ginamit ang salitang “napatak” para sa
dahon. Sa Tagalog-Batangas, maaaring
gamitin ang salitang “napatak” para tukuyin
ang mga bagay na nalalaglag o
Narito ang nahuhulog(mula sa itaas). Samantala, sa
mga Maynila, mas ginagamit ang “napatak” para
halimbawa. sa tubig, gaya ng ulan at luha.
“Nasuray ang dyipni.”
◦ Ginagamit ang salitang “nasuray” ng
Tagalog-Batangas para sa isang sasakyan. Sa
Tagalog-Maynila, ito ay ginagamit para sa
tao. 14
 ◦ Mapapansin na sa ilang lalawigang
tagalog gaya ng Batangas, ang pandiwa
ay nakabanghay sa unlaping /na-/ tulad
Pansinin ang ng naiyak, naulan, nakanta, at natakbo.
pagbuo ng
◦ Sa Maynila, ang pandiwa ay
mga salitang
nakabanghay sa gitlaping /-um-/ gaya ng
“napatak” at
umiyak, umuulan, kumakanta at
“nasuray.”
tumatakbo.
◦ Kaya sa Maynila, ang napatak ay
pumapatak at ang nasuray ay sumusuray.
15
 Tingnan ang halimbawa sa ibaba.
Tagalog-Maynila kumain
Tagalog-Batangas (iba pang nakain
lalawigang Tagalog)

Camarines Sur makakan

Legaspi City magkakan
Aklan makaon
Tausug kumaun
Bisaya mangaon
Pampanga mangan

16
 Halimbawa:
Masasabing Salitang ugat: bili
nagkakaroon ng Panlapi: -um-
pagbabago sa Nabuong salita: bumili (sa Ingles,
kahulugan ng to buy)
salita batay sa
panlaping Salitang ugat: bili
ginamit. Panlapi: mag–
Nabuong salita: magbili (sa
Ingles, to sell)
17
/i-/ /-in/

ilutol utuin May mga pagkakataon

naman na kahit
iihaw ihawin magkaibang panlapi ang
ginamit, hindi pa rin
iinit initin
nagbabago ang
kahulugan ng salita.
igisa gisahin

18
 ◦ Iakyat mo na sa maysakit ang
kaniyang hapunan. (Dalhan sa
Maging maingat sa
paggamit ng itaas ng bahay ng hapunan ang
panlapi. Tandaan may sakit.)
lagi ang wastong
pagpili ng panlapi ◦ Akyatin na natin ang mayamang
upang wastong mangangalakal mamayang gabi.
maipahayag ang
(Umakyat ng bahay ng iba nang
gustong sabihin.
walang pahintulot upang gumawa
ng masama.)
19
 American English British English
acknowledgment acknowledgement
airplane aeroplane

Kasama sa anesthesia anaesthesia

mga varayti analog analogue

ng isang wika catalog catalogue

ang ispeling o characterize characterise

endeavor endeavour
baybay ng
armor armour
salita.
ber bre
theater theatre
enrollment enrolment
20
21
Ponolohikal na
Varayti ng Wika

22
Ano nga ba ◦ Ang pagkakaiba-iba sa
ang
pagbigkas at tunog ng mga
Ponolohikal
na Varayti salita ay tinatawag na
ng Wika? ponolohikal na varayti.
 ◦ Sa paglikha ng kanya-kanyang
Bakit wika, hindi maiiwasang
nagkaroon ng makalikha rin ang magkakaibang
Ponolohikal tunog at bigkas sa mga salita.
na Varayti ng ◦ Nagkakaroon ng kani-kaniyang
Wika?
dialectal accent ang bawat lugar.

24
 ◦ often
◦ organization
◦ Adidas
◦ Nike
Basahin ang ◦ accurate
mga ◦ away

salitang ito. ◦ today

◦ aluminum
◦ Porsche
◦ centennial
◦ millennium
25
26
Tandaan:
Heograpikal Morpohikal Ponolohikal

Katawagan at Anyo at Bigkas at

kahulugan ispeling tunog ng salita

27