3.

Glikoliza Sveučilište u Splitu

Prirodoslovno-matematički fakultet
Odjel za kemiju
glikis = sladak
prof. dr. sc. Maja Pavela-Vrančič
lisis = rastvaranje

1
 GLUKOZA je glavno gorivo za većinu organizama

Raspodjela glukoze nakon obroka

 Glukoza je za eritrocite SKLADIŠTENJE SINTEZA ATP-a
jedino gorivo,

 glukoza je jedino gorivo za glikogen

mozak, osim u vrijeme 17 g 15 g
gladovanja,
2g glukoza 8g
trigliceridi
 izvori glukoze: (90 g)
 škrob: hranidbeno
skladište u biljaka 25 g 23 g
 glikogen: skladišni glikogen
polisaharid u životinja
 saharoza.

2
 Prednost ugljikohidrata pred mastima

 Ugljikohidrati su stanici lakše dostupni,

 topljivi su u vodi i lakše se prenose,

 lakše se probavljaju i brže se oslobađa potrebna energija.

Triacilgliceroli nisu topljivi u
Glukoza je topljiva u vodi; krvlju se prenose u obliku
krvnoj plazmi lipoproteinskih kompleksa

lipoproteinski
kompleks

3
Razgradnja škroba u probavnom sustavu
Škrob je polimer glukoze

Usna šupljina NASUMIČNA HIDROLIZA

Amilaza iz sline Amilaza iz sline hidrolizira
-1,4-glikozidne veze

Hidroliza na OLIGOSAHARIDE
Želudac (< od 8 podjedinica glukoze)
HCl inaktivira amilazu do inaktivacije amilaze

Hidroliza na MALTOZU (disaharid),

Crijeva maltotriozu i oligosaharid dekstrin
Amilaza iz gušterače (-1,6-glikozidna veza)

Integralni proteini u plazmatskoj

membrani mikrovila (maltaza,
-dekstrinaza, glukoamilaza):
hidroliza do GLUKOZE

Crijevne resice Krvotok

PRIJENOS GLUKOZE u enterocite: 4

Na+-glukoza simport
 Na+- glukoza simport
Unos glukoze u epitelne stanice tankog crijeva i bubrega

SOLT1/2 GLUT 2
LUMEN
TANKOG KAPILARA
2 Na+
CRIJEVA

glukoza

glukoza
3 Na+

2 K+
mikrovili Na+/K+-
ATPaza
STANICA CRIJEVNOG EPITELA

 Na+/K+ ATPaza, uz učešće ATP-a, održava nisku koncentraciju Na + u stanici.

 Unos 2Na+ olakšanom difuzijom omogućava kotransport glukoze protivno koncentracijskom gradijentu.
 Porast koncentracije glukoze u stanicama crijevnog epitela stvara osmotski gradijent koji potiče unos vode.

 Dehidracija je gubitak vode i elektrolita: zašto otopine za oralnu rehidraciju sadrže Na +, K+, Cl- i glukozu?
5
Glukoza se preko plazmatske membrane animalnih
stanica prenosi pomoću proteinskih prijenosnika

Prijenosnici: proteini s
12 transmembranskih
segmenata

Prijenos: konformacijskom
promjenom prijenosnika

 GLUT1 i GLUT3: unose glukozu u većinu stanica

 Km za glukozu: 1 mM (niži od normalne razine glukoze u krvi: 4-8 mM)

 posljedica: kontinuirani unos glukoze u stanice

 GLUT2: prijenos glukoze u jetru, -stanice gušterače i epitelne stanice

tankog crijeva (unos sustavom nosača ne ovisi o inzulinu)

 Km za glukozu: 15-20 mM
 posljedica: glukoza ulazi u stanicu samo pri visokim koncentracijama glukoze u krvi

6
 Unos glukoze u mišiće i masne stanice
ovisi o inzulinu
glukoza
 GLUT4: unos glukoze u masne INZULIN
prijenosnici
stanice i mišiće (skeletni i srčani glukoze
mišići) (ovisi o inzulinu)
egzocitoza
 Km za glukozu: 5 mM
stimulacija endocitoza
 inzulin stimulira nagli porast broja inzulinom
prijenosnika u plazmatskoj
endosom
membrani
 posljedica: povećan unos glukoze u
mišiće i masno tkivo

enterocit

 GLUT5: unos u epitelne stanice glukoza

tankog crijeva glukoza
 prvenstveno prenosi fruktozu galaktoza
fruktoza fruktoza
Osim u jetru, u ostala tkiva glukoza ulazi
samo ako se AKTIVNO TROŠI

GLUKOZA

8
 Unos glukoze povezan je s fosforilacijom

glukoza
Prijenos glukoze
olakšanom difuzijom

glukoza
PRIJENOS i KINAZE
FOSFORILACIJA ATP kataliziraju
funkcionalno su HEKSOKINAZA prijenos fosfatne
vezani procesi. ADP skupine s ATP na
akceptor !
glukoza-6-fosfat

Proteinski prijenosnici ne prenose fosforiliranu glukozu !

Fosforilirana glukoza zadržava se u stanici. 9

 Izgaranje glukoze
Glukoza se u prisutnosti kisika oksidira do CO2 i H2O
uz oslobađanje značajne količine energije

 Reakcija se odvija u jednom stupnju.

Nekatalizirana
reakcija

Visoka
6CO2 + 6H2O
šećer energija
aktivacije
Slobodna energija

2840 kJ/mol
6O2

Sva slobodna energija

oslobađa se u obliku topline;
ne skladišti se! glukoza C6H12O6

10
U aerobnim uvjetima, stanice proizvode ATP postupnim i
kontroliranim “izgaranjem” glukoze u tri stupnja

1. glikoliza
G
G
L
L
2. ciklus limunske kiseline II

K
K
O
O
L
L
3. oksidacijska fosforilacija II
Z
Z
A
A
enzimski katalizirane reakcije
Slobodna energija

šećer

Energija se pohranjuje
u obliki aktiviranih CLK
nosača (ATP, NADH)

Oksidacijska
fosforilacija

11
 Otto Meyerhof
1884-1951.

 Embden-Meyerhofov put
 O. Warburg, G. Embden, O. Meyerhof

 Metabolički proces:
razgradnja glukoze do 2 piruvata

 Mjesto: u eukariota, citosol

 Glikoliza je anaeroban proces

citosol

 U aerobnim uvjetima piruvat se

oksidira do CO2 i H2O

12
 GLIKOLIZA
je razgradnja glukoze do piruvata kroz
9 reakcijskih koraka

glukoza Ključne reakcije u glikolizi

REAKCIJA ENZIM

fosforilacija na kinaza
teret ATP
izomerizacija izomeraza
(aldozaketoza)
pregradnja fosfatne mutaza
skupine
oksido-redukcija oksidoreduktaza

dehidratacija
(uklanjanje dehidraza/enolaza
molekule H2O)
aldolno cijepanje
(cijepanje C-C veze aldolaza
- suprotno aldolnoj
kondenzaciji)

Dijeli se u 13
TRI STUPNJA
I. Stupanj glikolize

glukoza
AKTIVACIJA GLUKOZE ATP

 stvaranje spoja koji se ATP

lako može cijepati
na F-1,6-BP
fosforilirane
trikarbonske jedinice
 fosforilacija
 izomerizacija
 Fosforilacija

 uz ulaganje energije:
utrošak 2ATP

piruvat
14
 REAKCIJE I. stupnja glikolize

HO 6 CH2
• FOSFORILACIJA glukoze u G6P 5 O H
H
– reakcija je endergona: vezuje
4 H 1
glukoza
glukoza
se uz hidrolizu ATP OH H
HO
(G)
(G)
OH
3 2
H OH
• Enzim: HEKSOKINAZA
“pacemaker” glikolize
 ima visoki afinitet za ATP
glukozu: omogućuje glikolizu
i pri niskim koncentracijama heksokinaza
heksokinaza
glukoze (ispod 1 mM)
 inhibira je G6P ADP G‘ = - 34 kJ/mol

• 1. IREVERZIBILNA reakcija
glikolize Pi O 6 CH2
Pogodnost fosforilacije: H 5 O H
 negativno nabijena i 4 H 1
glukoza-
hidrofilna fosfatna skupina OH H 6-fosfat
zadržava glukozu u stanici HO OH
 u stanici se održava niska
3 2 (G6P)
H OH
koncentracija glukoze i tako
potiče unos glukoze u
stanicu 15
 Pi O 6 CH2
H 5 O H glukoza-
glukoza-
• IZOMERIZACIJA G6P u
fruktoza-6-fosfat (F6P) 4 H
OH
1 6-fosfat
H
 aldoheksoza se izomerizira HO OH (G6P)
u ketoheksozu 3 2
H OH

fosfogluko-
fosfogluko-
• Enzim: fosfoglukoizomeraza izomeraza
izomeraza

Pi O 6 CH2 O 1 CH2OH
• Reakcija je REVERZIBILNA 5 2 fruktoza-
fruktoza-
 međutim, potrošnja F6P u
OH H 6-fosfat
6-fosfat
H OH
slijedećem koraku glikolize 4 3 (F6P)
(F6P)
potiče reakciju prema
naprijed
H OH

16
• FOSFORILACIJA F6P u fruktoza-
1,6-difosfat (F1,6BP) na račun
hidrolize ATP
Pi O 6 CH2 O 1 CH2OH
5 2 fruktoza-
OH H 6-fosfat
• Enzim: FOSFOFRUKTOKINAZA-1 H OH
 tetramerni enzim 4 3 (F6P)
(F6P)
 alosterički reguliran H OH
 ključno regulatorno mjesto u
glikolizi

ATP
fosfofrukto-kinaza-1
fosfofrukto-kinaza-1
(PfK-1)
ADP G‘ = - 19 kJ/mol

• 2. IREVERZIBILNA reakcija
glikolize Pi O CH2 O CH2 O Pi fruktoza-
 potiče stanicu da metabolizira
OH H 1,6-
1,6-
glukozu, umjesto da je skladišti H OH difosfat
H OH (F1,6BP)
(F1,6BP)
• F1,6BP se može cijepati na dvije
fosforilirane trikarbonske jedinice
17
II. Stupanj glikolize
glukoza

 Cijepanje na F1,6BP
fosforilirane
trikarbonske
(C3) jedinice DHAP GAP

 Izomerizacija

piruvat
18
 II. stupanj glikolize

• CIJEPANJE F1,6BP na Pi O CH2 O CH2 O Pi fruktoza-

fruktoza-
gliceraldehid-3-fosfat (GAP) i
dihidroksiaceton-fosfat (DHAP) 1,6-
1,6-
OH H
H OH difosfat
difosfat
(F1,6BP)
(F1,6BP)
• Enzim: aldolaza H OH
(aldolno cijepanje)
aldolaza
aldolaza
aldotrioza ketotrioza
Pi O CH2 CH2 O Pi
• GAP je na glavnom putu
glikolize H C OH O C
CHO CH2 OH

• GAP (aldotrioza) i DHAP trioza-fosfat-izomeraza

(ketotrioza) su izomeri
gliceraldehid- dihidroksi-
dihidroksi-
3-fosfat aceton-fosfat
aceton-fosfat
(GAP) (DHAP)
(DHAP)
• Djelovanjem trioza-fosfat-
izomeraze, DHAP se
izomerizira u GAP i pridružuje
glavnom putu glikolize

Na glavnom 19
putu glikolize
 F-1,6-BP

Iz jedne molekule
glukoze nastaju DHAP
dvije molekule GAP
Izomerizacija
gliceraldehid-3-fosfata
2NAD+ + 2Pi
GAP

1,3-BPG 1,3-BPG Do sada su utrošena

2ADP 2 ATP.

3PG 3PG U 3. stupnju glikolize

oslobađa se energija i
postiže pozitivna
energijska bilansa.
2PG 2PG
Iz 2 gliceraldehid-3-
fosfata nastaju
2 piruvata.
PEP PEP
2ADP

piruvat piruvat

20
III. Stupanj glikolize
glukoza

“Isplata ili faza žetve”

Dobivanje energijom
bogatih spojeva
NADH
Oksidoredukcija: ATP
Neophodan je NAD+

Fosforilacija:
Sinteza ATP
ATP
piruvat

21
 Nikotinamid-adenin-dinuklotid (NAD+) je oksidans u
mnogim metaboličkim procesima

Reaktivno mjesto:
C4-atom nikotinamidskog
prstena
Nikotinamidski prsten prima ion vodika i dva
elektrona: ekvivalent hidridnom ionu

redukcija
NAD+ + H +
+ 2e- NADH
oksidacija

O
CH3 CH2 OH + NAD
NAD++ NADH + H+
H3C C H + NADH
Sa supstrata se jedan atom vodika
NADH je reducirani oblik NAD+
izravno prenosi na NAD+, a drugi
se otpušta u otapalo.
NADH je energijom bogati spoj !

22
 Reakcija koju katalizira gliceraldehid-3-fosfat
dehidrogenaza može se smatrati kao
zbroj dva procesa

1. Oksidacija aldehida u karboksilnu kiselinu

Oksidans: NAD+
O O
Redoks reakcija II II
I. polureakcija R-C-H + H2O  R-C-OH + 2H+ + 2e- oksidacija
II. polureakcija NAD+ + 2H+ + 2e-  NADH + H+ redukcija
______________________________________________________________

O reducira se O
II II
Go‘ = - 10,3 kcal/mol
R-C-H + NAD+ + H2O  R-C-OH + NADH + H+ egzergona
oksidira se reakcija

2. Fosforilacija karboksilne kiseline

Endergona reakcija, koju pokreće oksidacija aldehida

O O
R C OH + HOPO32-  R C O~PO32- + H2O Go‘ = + 11,8 kcal/mol

energijom bogati
23
miješani anhidrid
 REAKCIJE III. stupnja glikolize

OH H
OH H gliceraldehid-
gliceraldehid-
• OKSIDACIJA aldehida
3-fosfat
(gliceraldehid-3-fosfat) u Pi O CH C CC1
CH22 C 3-fosfat
karboksilnu kiselinu (3-fosfoglicerat) (GAP)
(GAP)
 Oksidans: NAD+ (preuzimanjem H O
H O
2e- i H+, reducira se u NADH)

+ NAD+
• Oksidacija je vezana uz fosforilaciju Pi
na C1 atomu:
FOSFORILACIJA karboksilne gliceraldehid-
gliceraldehid-
kiseline (3-fosfoglicerat) u anhidrid 3-fosfat-
3-fosfat-
(1,3-difosfoglicerat) dehidrogenaza
dehidrogenaza
 Izvor fosfatne skupine :
anorganski fosfat (Pi)

NADH + H+
• Enzim: gliceraldehid-3-fosfat-
dehidrogenaza
OH O Pi 1,3-difosfo-
1,3-difosfo-
Pi O CH2 C C glicerat
glicerat
• Nastaje ENERGIJOM BOGATI
MIJEŠANI anhidrid (1,3-BPG) (1,3-BPG)
(1,3-BPG)
– visoki potencijal za prijenos fosfata H O

24
• HIDROLIZA anhidrida (1,3-difosfoglicerat)
do karboksilne kiseline (3-fosfoglicerat)
 visoka negativna slobodna energija
OH O Pi
hidrolize omogućava sitezu ATP:
FOSFORILACIJA ADP na račun Pi O CH2 C C 1,3-difosfo-
supstrata (bez učešća respiracijskog
H O glicerat
glicerat
lanca)
(1,3-BPG)
(1,3-BPG)
• Enzim: fosfoglicerat-kinaza
ADP
fosfoglicerat-
fosfoglicerat-
 Nastaju 2 ATP kinaza
kinaza
 Obnavljaju se 2 ATP
utrošena u 1. stupnju
glikolize ATP
 Nakon ovog koraka
energijska bilanca glikolize je
0
OH O 3-fosfo-
3-fosfo-
Pi O CH2 C C glicerat
glicerat
O (3PG)
(3PG)
• Pregradnja fosfatne skupine s 3-OH na 2- H
OH skupinu
fosfoglicero-
fosfoglicero-
mutaza
mutaza
• Enzim: fosfoglicero-mutaza

Pi
O O 2-fosfo-
HO CH2 C C glicerat
glicerat
H O (2PG)
25
• DEHIDRACIJA (oduzimanje molekule
vode) 2-fosfoglicerata (2PG) u
fosfoenolpiruvat (PEP) Pi O O 2-fosfo-
HO CH2 C C glicerat
• Enzim: enolaza
(2PG)
(2PG)
H O
• Nastaje ENERGIJOM BOGATI fosfoenol
• visoka negativna slobodna energija enolaza
hidrolize
• visoki potencijal prijenosa fosfata
Pi
O O fosfoenol-
fosfoenol-
CH2 C C piruvat
O (PEP)
(PEP)
• DEFOSFORILACIJA fosfoenolpiruvata
(PEP) u piruvat
ADP
• Slobodna elergija hidrolize koristi se za piruvat-kinaza
piruvat-kinaza
sintezu ATP: fosforilacija na račun G‘ = - 23 kJ/mol
supstrata (bez učešća respiracijskog lanca)
ATP
• Enzim: PIRUVAT-KINAZA
O O
• 3. IREVERZIBILNA reakcija glikolize piruvat
• kontrolno mjesto glikolize CH3 C C
O 26
 Zašto fosfoenolpiruvat ima visoki potencijal za
prijenos fosfatne skupine?

Prijenosom fosfatne skupine na ADP, enol prelazi

u stabilniji keto oblik (piruvat)

Go
(kJ/mol)

fosfoenolpiruvat + H2O → piruvat + Pi - 61,9

ADP + Pi → ATP + H2O + 30,5

fosfoenolpiruvat + ADP → piruvat + ATP - 31,4

27
 Glikoliza se sastoji iz dvije faze: faze “ulaganja”
energije i faze “oslobađanja” energije

glikoliza dihidroksiaceton gliceraldehid-

Uglavnom
gliceraldehid- egzergone
Uglavnom
fosfat
fosfat
bgliceraldehid-
gliceraldehid-
33-fosfat
-fosfat reakcije

endergone reakcije 33-fosfat

-fosfat

fruktoza-
fruktoza-
1,6-
1,6-difosfat
1,6-difosfat 1,3-
1,3-difosfoglicerat
1,3-difosfoglicerat 1,3-
1,3-difosfoglicerat
1,3-difosfoglicerat
“ulaganje” “oslobađanje”
energije energije
- 2 ATP 33-fosfoglicerat
-fosfoglicerat 33-fosfoglicerat
-fosfoglicerat + 4 ATP
fruktoza-
fruktoza-
66-fosfat
-fosfat
22-fosfoglicerat
-fosfoglicerat 22-fosfoglicerat
-fosfoglicerat

glukoza-
glukoza-
66-fosfat
-fosfat fosfoenolpiruvat fosfoenolpiruvat
fosfoenolpiruvat

glukoza piruvat piruvat

piruvat
29

Energijski prinos pri pretvorbi glukoze u piruvat

glukoza + 2Pi + 2ADP + 2NAD+  2 piruvat + 2ATP + 2NADH + 2H+ + 2H2O

28
Dio oslobođene energije pohranjen je u obliku NADH !
 Ponavljanje

citosol

 Zašto se glukoza fosforilira nakon ulaska u stanicu?

 Objasnite ulogu I., II., i III. stupnja glikolize.
 Koliki je energijski prinos glikolize?
 Navedite sve produkte glikolize.
 Što je oksidans u glikolizi? piruvat
 Što je fosforilacija na razini supstrata? glukoza
 Koji su energijom bogati spojevi u glikolizi?
Obrazložite!
 Kako se iskorištavaju energijom bogati spojevi?

29
 Metabolička raskrižja

 Metabolički putovi se
isprepliću preko zajedničkih
međuprodukata

 Smjer ovisi o trenutnom

stanju i potrebama
organizma

30
 Sudbina piruvata koji je nastao glikolizom
Anaerobna Anaerobna
Aerobna oksidacija
(alkoholna fermentacija) (homolaktička fermentacija)

piruvat

CO2 CO2

acetaldehid laktat acetil-CoA

etanol Oksidacija
do CO2 i H2O
31
 Aerobna glikoliza: stanično disanje
 Glukoza se oksidira do CO2 i H2O

 Kontrolirano oslobađanje
energije kroz više metaboličkih
putova: glikoliza

glukoza

 glikoliza mitohondrij
 oksidacijska dekarboksilacija acetil- oksidacijska
CLK
piruvata piruvat
CoA fosforilacija

 ciklus limunske kiseline

 oksidacijska fosforilacija ATP ATP ATP

energija
 Efikasnija sinteza ATP !

(Predavanje 4. i 5.)

32
 Alkoholna fermentacija
U anaerobnim uvjetima, kvasci i neki mikroorganizmi
regeneriraju NAD+ prevođenjem piruvata u etanol

alkohol-dehidrogenaza

piruvat- Uzrok pojave mjehurića i alkohola

dekarboksilaza npr. u pivu i šampanjcu

piruvat acetaldehid etanol

dekarboskilacija oksido-redukcija
glukoza

SVRHA: regeneracija NAD+ radi 2 piruvat

održavanja kontinuiteta glikolize
2 acetaldehid
2 etanol
 Homolaktička fermentacija
U mikroorganizmima i stanicama viših organizama,
u nedostatku kisika piruvat se reducira u laktat

laktat-dehidrogenaza
LAKTAT: ion
mliječne kiseline

piruvat
piruvat laktat
laktat

oksido-redukcijska reakcija glukoza

SVRHA: regeneracija NAD+ radi

održavanja kontinuiteta glikolize 2 piruvat

2 laktat
34
 Zamor mišića
pH do 6,4

 Anaerobna glikoliza: brža proizvodnja

laktata od potrošnje
 Pojačana mišićna aktivnost popraćena je
pojačanom potrošnjom ATP-a

ATP + H2O  ADP + Pi + H+

 povećana koncentracija unutarstaničnog

laktata i H+
 H+ inhibira fosfofruktokinazu
 obustavlja procese koji su
neophodni za kontrakciju mišića,
 sprječava oštećenje mišića zbog
nakupljanja velike količine kiseline,
 posljedica: bolni grčevi mišića.

35
 Prijenos metaboličkog tereta s mišića na jetru
CORIJEV CIKLUS

JETRA MIŠIĆ
K
GLUKONEOGENEZA R GLIKOLIZA
glukoza
V glukoza
piruvat
O piruvat
laktat T laktat

 Laktat se iz skeletnih mišića O

krvotokom prenosi u jetru
 U jetri se laktat oksidira u piruvat, K
koji se glukoneogenezom prevodi u
glukozu

Laktat: pokretni nosač energije

Homolaktička fermentacija
 Tijekom poroda mozak je
opskrbljen kisikom, a ostalo tkivo
ovisi o anaerobnoj glikolizi dok ne
otpočne normalna opskrba stanica
kisikom.

 Mehanizam kojim se osigurava

preživljavanje moždanih stanica
u stanju stresa.

 Laktat je gorivo za srčani mišić i

neuron
moždane neurone
 Astrociti, koji okružuju i štite
astrocit moždane neurone, fermentiraju
glukozu do laktata. Neuroni
preuzimaju laktat, oksidiraju ga u
piruvat koji se metabolizira preko
ciklusa limunske kiseline:
proizvodnja ATP-a.
37
 U stanicama tkiva koje ne sadrže mitohondrije ili je ograničena
opskrba kisikom, glikoliza s laktatom kao krajnjim proizvodom
je glavni put proizvodnje ATP

 crvene krvne stanice, kojima je

zadača prijenos kisika, ne sadrže
mitohondrije (proizvode najviše laktata)

 rožnica, leča i dio šerenice (slaba

opskrba kisikom, ne sadrže
mitohondrije)

 srž bubrega, testisi, leukociti i

bijela mišićna vlakna (mali broj
mitohondrija)

38
 Mliječno kiselo vrenje

 Mliječno kisele bakterije

(Lactobacillus bulgaricus i Streptococcus thermophilus)
metaboliziraju laktozu:

laktoza + H2O  galaktoza + glukoza

glukoza   mliječna kiselina (laktat)

 Posljedica: u mlijeku se
 taloži kazein,
 dolazi do spontane koagulacije mlijeka
J
 Proizvod: jogurt

39
 Snažna aktivnost izazvana stresom iscrpljuje aerobne izvore
energije u mišiću, pa mišić ovisi o anaerobnoj glikolizi
kao izvoru ATP

 U uzgajalištima se koriste vodeni anestetici radi prijenosa i sakupljanja uzgojene

ribe, kako bi se izbjeglo otpuštanje stresom izazvanih hormona i metabolita.

 Razlog:
 Riba reagira na iznenadne smetnje: dodir s mrežom, zvuk ili druga neočekivana
aktivnost, poput vađenja iz vode.

 Odaziv: ubrzani rad srca, pojačana proizvodnja kortizola, adrenalina i noradrenalina,

snažna kontrakcija mišića.

 Nakuplja se laktat, snizuje se pH mišića i smanjuju sveukupne zalihe energije.

 Smanjena kvaliteta proizvoda i veća smrtnost.

40
 Tri su ireverzibilna koraka u glikolizi
(visoka negativna slobodna energija)

ΔG’ u fiziološkim uvjetima glukoza

hekso-
-34 kJ/mol kinaza Glukoneogeneza

GLIKOLIZA fruktoza-6-fosfat

-19 kJ/mol fosfofrukto-

kinaza-1

fruktoza-1,6-difosfat

fosfoenolpiruvat
piruvat
oksaloacetat
-23 kJ/mol kinaza

piruvat

41
 Alosterički regulatori glikolize

U metaboličkim putovima, enzimi koji kataliziraju esencijalne

ireverzibilne korake ključna su mjesta regulacije

Enzim Aktivator Inhibitor

heksokinaza AMP, ADP, glukoza-6-fosfat

fruktoza-6-fosfat

fosfofruktokinaza-1 fruktoza-2,6- citrat, ATP,

(PFK-1) difosfat NADH, PEP

piruvat kinaza AMP, fruktoza- ATP, acetil-CoA

2,6-difosfat

42
 Fosfofruktokinaza-1 (PFK-1) ključni je enzim
za kontrolu glikolitičkog puta
PFK-1 je regulirana energijskim
statusom stanice: aktivnost enzima raste
glukoza
AMP
smanjenjem omjera ATP/AMP
 AMP je alosterički
glikoliza aktivator: signalizira
stimulira potrebu za ATP-om
fosfofruktokinaza

inhibira inhibira
ATP je alosterički inhibitor: signalizira da
su energetske potrebe stanice
zadovoljene

piruvat
 citrat (intermedijer CLK):
je alosterički inhibitor
ATP acetil-SCoA citrat
 visoka razina citrata
označava
 zadovoljavajuću
CLK opskrbu energijom
 zadovoljavajuću
razinu biosintetskih
oksidacijska preteča
fosforilacija
43
Glikolizu potiče: niski energijski naboj stanice i nedostatak građevnih sastojaka
 Regulacija glikolize na razini fosfofruktokinaze ne koči druge
metaboličke procese koji se izvode od glukoza-6-fosfata

Više točaka regulacije: omogućava da se međuprodukti između kontrolnih mjesta uključuju

u glikolizu ili izlaze iz glikolitičkog puta i priključuju drugim metaboličkim procesima.

1. kontrolno mjesto (heksokinaza):

 umjesto da se metabolizira glikolizom, G6P se 1
može skladištiti u obliku glikogena ili škroba,
glukoza-
 razgradnjom glikogena nastaje G6P, koji ulazi 6-fosfat
u glikolizu iza prvog kontrolnog mjesta.

2. kontrolno mjesto (fosfofruktokinaza): sinteza put pentoza

 DHAP može napustiti glikolizu i prijeći u glikogena fosfata
glicerol-3-fosfat, koji sudjeluje u sintezi 2
triacilglicerola,

 triacilgliceroli se razgrađuju na masne kiseline

i glicerol, koji preko glicerol-3-fosfata i DHAP
ulazi u glikolizu iza 2. kontrolnog mjesta.

glicerol-3-
fosfat
piruvat

44
sinteza
triacilglicerola
Ako je niski energijski naboj stanice (smanjen omjer ATP/AMP),
stanice tkiva teže sintezi ATP-a poticanjem glikolize

glukoza glukoza glukoza

heksokinaza

G6P G6P
1. U jetri se razgrađuje glikogen ili
glukoneogenezom sintetizira
glukoza,
F6P
glukoneo- 2. olakšanom difuzijom, glukoza fosfofrukto
geneza prelazi u krvotok,
3. stanice tkiva opskrbljuju se kinaza-1
glikogen glukozom iz krvotoka,
F1,6BP
4. heksokinaza fosforilira glukozu
u G6P,
5. razgradnjom glukoze oslobađa
se energija za sintezu ATP.
piruvat

Jetra ATP Tkivo

Krvotok
45
Ako je visoki energijski naboj stanice, obustavlja se glikoliza
inhibicijom fosfofruktokinaze-1 (PFK-1)

glukoza glukoza glukoza

glukokinaza heksokinaza
G6P G6P
1. ATP inhibira PFK-1,
2. porast koncentracije F6P pomiče
ravnotežu prema natrag,
3. porast koncentracije G6P inhibira F6P
heksokinazu,
4. obustavlja se unos glukoze u stanice PFK-1
perifernog tkiva,
5. glukoza odlazi u jetru,
6. glukokinaza fosforilira glukozu u G6P, F1,6BP
glikogen 7. glukoza se skladišti u obliku glikogena.

piruvat

ATP
Jetra Krvotok Tkivo
46
 Fosforilacijom se glukoza zadržava unutar stanice

 GLUKOKINAZA katalizira
fosforilaciju glukoze u jetri i -
stanicama Langerhansovih heksokinaza I
otočića, (Km za glukozu = 10 ima visoki afinitet
mM) za glukozu

 HEKSOKINAZA katalizira heksokinaza IV

fosforilaciju glukoze u svim (glukokinaza)
drugim tkivima (Km za glukozu = katalizira fosforilaciju
0,1 mM)
glukoze samo kod
visokih koncentracija
glukoze
 razlika u katalitičkim svojstvima
ta dva enzima određuje
raspodjelu glukoze u različitim glukoza
tkivima

47
 Inzulin ne pospješuje unos glukoze u jetru stimulacijom
sustava nosača za glukozu, već indukcijom
jetrene glukokinaze i poticanjem fosforilacije glukoze u G6P

Glukokinaza: jetreni enzim krv

 nije inhibiran glukoza-6-fosfatom
 ima manji afinitet za
glukozu od heksokinaze
jetra Izobilje
 inducibilan (inzulin potiče
ekspresiju gena za glukokinazu) glukoze
glukoza
(visoka konc.) GLUT2
 IZOBILJE GLUKOZE: glukokinaza
glukokinaza je aktivna glukoza
(aktivna)
Uloga: G6P
 sprječava gubitak glukoze masne
 osigurava G6P za sintezu glikogena kiseline glikogen
i masnih kiselina
 održava razinu glukoze u krvi

 koncentracija glukoze u krvi je 4-5 mM

48
Neaktivna glukokinaza

U nedostatku glukoze:
 glukokinaza je neaktivna
 prednost imaju mozak i mišići

jetra krv

Manjak
glukoza mozak
(niska konc.)
glukoze

glukokinaza glukoza
(neaktivna)
mišići

49
 Ponavljanje
 Metabolizam glukoze započinje djelovanjem heksokinaze ili glukokinaze.

 Aktivnost heksokinaze povezana je s trenutnim potrebama: heksokinaza

je aktivna pri svim normalnim koncentracijama glukoze.

MIŠIĆ: glikogen
heksokinaza CO2
Km = 0,05 mmol/L

glukoza glukoza G-6-P ADP + Pi  ATP

laktat
JETRA:
“skladište energije”
glukokinaza glikogen
Km =5,5 mmol/L
mast
glukoza glukoza G-6-P
“metabolički signal”
50
 Fruktoza-2,6-difosfat (F2,6BP) aktivira
fosfofruktokinazu-1 u jetri

jetra
fruktoza-6-fosfat

ATP
fosfofruktokinaza-1
aktivator: fruktoza-2,6-difosfat
ADP
fruktoza-1,6-difosfat
51
 Sintezu i razgradnju fruktoza-2,6-difosfata
katalizira bifunkcionalni enzim
fosfofruktokinaza-2 (PFK2)/fruktoza-2,6-difosfataza (FBPaza)

 jetreni enzim
 hormonski reguliran
 nefosforilirani protein: aktivna je kinaza (PFK2)
 fosforilirani protein: aktivna je fosfataza (FBPaza)

mjesto
SerOH fosforilacije

H3N
+
PFK2 FBPaza COO-

kinaza fosfataza
 oba aktivna mjesta nalaze se na jednom
polipeptidnom lancu

52
 Koncentracija F2,6BP zavisi o odnosu sinteze i razgradnje
ATP ADP
Nefosforilirani protein: aktivna je kinaza
Kinaze kataliziraju fosforilaciju na teret ATP-a
Fosforilacijom se povećava koncentracija F2,6BP
PFK2
FBPaza
FBPaza

fruktoza-6-fosfat fruktoza-2,6-difosfat
Pi
PFK2
FBPaza
Fosforilirani protein: aktivna je fosfataza
Fosfataze kataliziraju defosforilaciju
Defosforilacijom se snizuje koncentracija F2,6BP
Pi H2O
53
 Koncentracija fruktoza-2,6-difosfata u jetri
ovisi o koncentraciji glukoze
adenilat
Manjak glukoze glukagon ciklaza
jetra

 U nedostatku glukoze, gušterača

lući glukagon
 preko receptora aktivira G- fruktoza-6-fosfat
protein, koji aktivira adenilat (ne stimulira PFK)
ciklazu protein kinaza A
 adenilat ciklaza sintetizira cAMP,
koji aktivira protein kinazu A
Glikoliza neaktivna
 protein kinaza A fosforilacijom Glukoneogeneza
bifunkcionalnog proteina aktivira aktivna
fosfataznu aktivnost
 fosfataza defosforilira F2,6BP u
F6P
fosfoprotein fruktoza-2,6-difosfat
 F6P ne stimulira glikolizu; fosfataza
glikoliza se obustavlja, a
glukoneogeneza aktivira.

Pri niskim koncentracijama glukoze, sprječava jetru 54

da troši glukozu koja je potrebnija mozgu i mišićima

 U izobilju glukoze, glikoliza je aktivna, a
glukoneogeneza inaktivna
(niska koncentracija
fruktoza-2,6-difosfat glukagona i adrenalina u krvi)
(stimulira PFK) protein kinaza A

fruktoza-6-fosfat fosfoprotein
fosfataza
Izobilje glukoze inzulin
55
 Morski organizmi fiziološkim mehanizmima
reagiraju na promjene u okolišu

Anemona Metridium senile

 Obitavalište: sjeverna mora

 Preživljavaju stanje anoksije

smanjenjem energetskih
potreba tj. usporavanjem
metabolizma.

 Anoksija uzrokuje:
 promjenu katalitičkih svojstava
kovalentnom modifikacijom
regulatornih enzima glikolize,

 pad koncentracije fruktoza-2,6-

difosfata, alosteričkog
aktivatora fosfofruktokinaze-1.

Anemona Metridium senile 56

Inhibitor glikolize: CH3–Hg+Cl-

 inhibicija gliceraldehid-3-fosfat-dehidrogenaze
 katalitički značajan cisteinski aminokiselinski
ostatak u aktivnom mjestu sadrži –SH skupinu
koja se kovalentno modificira

E– SH + CH33 – Hg++ Cl--  E – S – Hg – CH33 + Cl-- + H++

57
 Inhibicija arsenatom
Arsenat ne inhibira glikolizu, već u procesu glikolize ometa
regeneraciju ATP utrošenog u prvom stupnju glikolize

glukoza
gliceraldehid-3-fosfat

gliceraldehid- NAD
NAD +
+ Pi
Pi 42-
HAsO
HAsO42- je nalik
3-fosfat- fosfatu
dehidrogenaza NADH,
NADH, H
H +
+

anhidrid arsenatne kiseline

1,3-difosfoglicerat
i 3-fosfoglicerata

H
H22O
ADP
ADPO
spontana hidroliza
ATP
ATP
HAsO 4
2-

3-fosfoglicerat piruvat

58
Polisaharidi i disaharidi iz hrane razgrađuju se
do monosaharida koji ulaze u proces glikolize

 dekstrin + nH2O  n D-glukoza

 maltoza + H2O  2 D-glukoza

 laktoza + H2O  D-glukoza + D-galaktoza

 saharoza + H2O  D-glukoza + D-fruktoza

59
 Ulazak fruktoze i galaktoze u glikolizu

glukoza

galaktoza G6P

fruktoza F6P
(adipozno tkivo)

F-1,6-BP

fruktoza DHAP GAP

fruktoza
(jetra) (jetra)

piruvat
60
 Metabolizam fruktoze u jetri

 Fruktokinaza je jetreni enzim.

Jetra fruktoza  U jetri se fruktoza uključuje u

ATP glikolizu zaobilazeći dva
kontrolna koraka glikolize
fruktokinaza (heksokinazu i
fosfofruktokinazu).
ADP
 Fruktoza se brže metabolizira
fruktoza-1-fosfat od glukoze.

fruktoza-1-fosfat  Fruktoza nije izvor energije za

mozak i mišiće (nedostaju im
aldolaza GLUT2 prijenosnici i
fruktokinaza).

gliceraldehid + dihidroksiaceton fosfat

ATP trioza-fosfat-
trioza kinaza
izomeraza
ADP

gliceraldehid-3-fosfat gliceraldehid-3-fosfat
61
Hrana bogata fruktozom

Sirup od kukuruza Sirup agave je 90%-tna fruktoza

62
 Fruktoza potiče de novo lipogenezu i sintezu
VLDL kompleksa
 Fruktoza iz hrane metabolizira se leptin
u jetri nema
regulacije inzulin

 prvenstveno se metabolizira u FRUKTOZA

masne kiseline

 osigurava C-atome za sintezu fruktoza-1-P

glicerol-3-fosfata i acetil-CoA, hepatička gliceraldehid
preteča u sintezi triglicerida otpornost
na inzulin
dihidroksiaceton gliceraldehid-3-P
fosfat
 za razliku od glukoze, fruktoza iz
hrane ne stimulira inzulin i leptin glicerol-3-P piruvat
(regulatori metabolizma masti)
lipogeneza laktat

 porast razine leptina signalizira TRIGLICERID acil-CoA acetil-CoA

mozgu da je organizam sit te
potiskuje tek.
ApoB
CO2 + ATP
VLDL

63
 Katabolički put za galaktozu ne postoji,
pa se galaktoza pretvara u glukozu

UDP-glukoza
galaktoza galaktoza-1-fosfat
galaktokinaza
transferaza epimeraza NAD+

glukoza-1-fosfat UDP-galaktoza

fosfoglukomutaza

glukoza-6-fosfat

glukoza galaktoza
glikoliza

64
 Sinteza laktoze

laktoza
UTP PPi
epimeraza
glukoza-1-fosfat  UDP-glukoza  UDP-galaktoza

glikoprotein
Laktoza sintetaza (u mliječnim žlijezdama)
katalitička podjedinica
katalizira ugradnju galaktoze u glikoproteine

preinačna podjedinica
(koncentraciju nadziru hormoni)

Promjenom hormonalnog statusa, povećava se koncentracija preinačne podjedinice,

koja u kompleksu s katalitičkom podjedinicom katalizira sintezu laktoze.
 Hipolaktazija

 Nedostatak enzima laktaza

glukoza
laktaza
laktoza
galaktoza

Posljedice:
 mikroorganizmi fermentiraju laktozu u mliječnu kiselinu te nastaju CH 4 i H2

 mliječna kiselina je osmotski aktivna, privlači vodu u crijeva što uzrokuje dijareju

 plinovi i dijareja sprječavaju apsorpciju drugih hranjivih tvari poput proteina i masti

 izbjegavati hranu koja sadrži laktozu

66
 Srčani i moždani udar

 Slaba opskrbljenost kisikom

u dijelovima srca i mozga krvni ugrušak
oslobađanje zatvara suženu
nestabilnog krvnu žilu
plaka
 Posljedica: prestanak
stanične aktivnosti i smrt
stanice

moždani udar
Zašto smrt stanice?
srčani udar

67
 U odsutnosti kisika, stanica koja se jedino može osloniti na glikolizu kao
izvor energije brzo potroši zalihe

 fosfokreatina (izvor brze proizvodnje ATP)

 glikogena

 Opada proizvodnja ATP ispod razine koja je potrebna za rad ionskih,

membranskih crpki neophodnih za održavanje unutarstanične ionske
koncentracije
 poremeti se ionska ravnoteža
 stanica počinje bubriti
 istegnute membrane postaju propusne, te ispuštaju tvari iz stanice

 dijagnostični kriterij za infarkt: prisutnost srčanih enzima u

krvi

 Niski unutarstanični pH (proizvodnja mliječne kiseline zbog anaerobne

glikolize) aktivira lizosomske enzime koji razgrađuju stanične sadržaje.

Posljedica: ireverzibilno oštećenje stanice

68