CHƯƠNG 2.

CHỦ NGHĨA DUY VẬT BIỆN CHỨNG

III. LÝ LUẬN NHẬN THỨC
NỘI DUNG CỦA BÀI HỌC

• 1. Quan niệm về nhận thức trong lịch sử triết học

• 2. Lý luận nhận thức duy vật biện chứng

 1. Quan niệm về nhận thức trong lịch sử triết học

• Khái niệm lý luận nhận thức

+ Lý luận nhận thức là một bộ phận của triết học,
nghiên cứu bản chất của nhận thức, những hình
Gnosis
(Tri thức) thức, các giai đoạn của nhận thức; con đường để
đạt tới chân lý, tiêu chuẩn của chân lý,…
Lý luận
nhận thức + Lý luận nhận thức là khía cạnh thứ hai trong vấn
đề cơ bản của triết học, phản ánh tương quan giữa
Logos
(lời nói, học thuyết) tư duy và tồn tại, trả lời câu hỏi: “con người có thể
nhận thức được thế giới hay không?”
 1. Quan niệm về nhận thức trong lịch sử triết học

• Một số lập trường cơ bản về nhận thức:

• Chủ nghĩa duy tâm • Chủ nghĩa hoài nghi • Thuyết không thể biết • Chủ nghĩa duy vật trước
Mác
 * Quan niệm của chủ nghĩa duy tâm

• Chủ nghĩa duy tâm chủ quan • Chủ nghĩa duy tâm khách quan

• Họ có những quan niệm mang tính thần bí về nhận

• Nhận thức không phải là sự phản ánh thế giới thức.
• Plato: Nhận thức chẳng qua là quá trình hồi tưởng,
khách quan mà là sự phản ánh trạng thái chủ quan
làm cho sống dậy những gì tiềm ẩn trong linh hồn
của con người. vũ trụ.
• Hegel: Nhận thức là quá trình tự ý thức của tinh
• Các đại biểu: Bekerly, Fichte,…
thần tuyệt đối.
* Quan điểm của chủ nghĩa hoài nghi

• Hoài nghi năng lực nhận thức của con người và tất cả các quan niệm, tri
thức mà con người đang nắm giữ.

• Tiêu biểu: Chủ nghĩa hoài nghi thời cổ đại, Descartes,…

* Quan niệm của thuyết không thể biết

• Con người không thể nhận thức được bản chất của thế giới khách
quan.

• Đại biểu: I. Kant,…

 * Quan điểm của chủ nghĩa duy vật trước Mác

+ Con người có thể nhận thức được thế giới khách quan.

+ Nhận thức là quá trình phản ánh thụ động, đơn giản, một chiều hiện thực
khách quan vào đầu óc con người.

+ Chủ nghĩa duy vật trước Mác chưa thấy được tính năng động, sáng tạo của ý
thức.
 • Các nguyên tắc xây dựng lý luận nhận thức của chủ nghĩa duy vật biện chứng

1/ Thừa nhận sự vật khách quan tồn tại bên ngoài và độc lập với ý thức
của con người.

Ba 2/ Cảm giác, tri giác, ý thức nói chung là hình ảnh của thế giới khách
nguyên
quan.
tắc

3/ Thực tiễn là tiêu chuẩn để kiểm tra hình ảnh đúng, hình ảnh sai của cảm giác,
ý thức nói chung.
 2. Lý luận nhận thức duy vật biện chứng

b.
b. Thực
Thực tiễn
tiễn và
và c. Các giai đoạn d.
d. Quan
Quan điểm
điểm của
của
a.
a. Nguồn
Nguồn gốc,
gốc, vai
vai trò
trò của
của thực
thực chủ
chủ nghĩa
nghĩa duy
duy
bản
bản chất
chất của
của tiễn
của quá trình
nhận tiễn đối
đối với
với nhận
nhận vật
vật biện
biện chứng
chứng về
về
nhận thức
thức thức nhận thức chân
thức chân lý
lý
 a. Nguồn gốc và bản chất của nhận thức

 Nguồn gốc của nhận thức?

 Thế giới vật chất tồn tại khách quan là nguồn gốc duy nhất và
cuối cùng của nhận thức.

 Con người có khả năng nhận thức thế giới.

 a. Nguồn gốc và bản chất của nhận thức

• Nhận thức là một quá trình phản ánh thế giới khách quan vào bộ
não con người.

Bản
chất của • Nhận thức là một quá trình biện chứng có sự vận động và phát

nhận triển.

thức?
• Nhận thức là quá trình tác động biện chứng giữa chủ thể và khách thể
thông qua hoạt động thực tiễn của con người.
b. Thực tiễn và vai trò của thực tiễn đối với nhận thức

• Phạm trù thực tiễn:

• Theo quan niệm của chủ nghĩa Mác - Lênin, thực tiễn là toàn bộ
những hoạt động vật chất có mục đích, mang tính lịch sử - xã
hội của con người nhằm cải biến tự nhiên và xã hội.
b. Thực tiễn và vai trò của thực tiễn đối với nhận thức

1/ Thực tiễn là hoạt động vật chất - cảm tính của con
người.
Đặc
trưng 2/ Thực tiễn là hoạt động mang tính lịch sử - xã hội
của hoạt
động của con người.
thực tiễn
3/ Thực tiễn là hoạt động có mục đích nhằm cải tạo tự
nhiên và xã hội phục vụ con người.
 b. Thực tiễn và vai trò của thực tiễn đối với nhận thức

• Các hình thức của hoạt động thực tiễn:

1/ Hoạt động sản 2/ Hoạt động 3/ Hoạt động thực

xuất vật chất chính trị - xã hội nghiệm khoa học
b. Thực tiễn và vai trò của thực tiễn đối với nhận thức
b. Thực tiễn và vai trò của thực tiễn đối với nhận thức
b. Thực tiễn và vai trò của thực tiễn đối với nhận thức

• Vai trò của thực tiễn đối với nhận thức

1/ Thực tiễn là cơ sở, động lực của nhận thức

2/ Thực tiễn là mục đích của nhận thức

3/ Thực tiễn là tiêu chuẩn để kiểm tra chân lý

•c. Các giai đoạn của quá trình nhận thức

• Khái quát: Từ trực quan sinh động đến tư duy trừu tượng và từ tư duy trừu
tượng đến thực tiễn là con đường biện chứng của sự nhận thức chân lý.

Nhận thức cảm tính

Quá Cảm giác, Tri giác, Biểu tượng
(Trực quan sinh động)
trình
nhận
thức bao
gồm 2
giai Nhận thức lý tính
Khái niệm, Phán đoán, Suy luận
đoạn: (Tư duy trừu tượng)
 •c. Các giai đoạn của quá trình nhận thức

• Nhận thức cảm tính

• Cảm giác: là sự phản ánh từng

thuộc tính riêng lẻ của các sự
vật, hiện tượng khi chúng đang
tác động trực tiếp vào các giác
quan của con người.
•c. Các giai đoạn của quá trình nhận thức

• Nhận thức cảm tính

• Tri giác: là hình ảnh tương đối toàn vẹn về sự

vật khi nó đang trực tiếp tác động vào các
giác quan.
•c. Các giai đoạn của quá trình nhận thức

• Nhận thức cảm tính

• Biểu tượng là hình ảnh tương đối

hoàn chỉnh về sự vật, hiện tượng còn
lưu lại trong bộ óc con người khi sự
vật đó không còn trực tiếp tác động
vào các giác quan.
•c. Các giai đoạn của quá trình nhận thức

• Nhận thức lý tính

• Nhận thức lý tính là giai đoạn phản ánh gián tiếp, trừu tượng, khái quát
những thuộc tính, những đặc điểm bản chất của sự vật, hiện tượng.

• Nhận thức lý tính được thể hiện ở ba hình thức là khái niệm, phán đoán
và suy luận.
 •c. Các giai đoạn của quá trình nhận thức

Khái niệm: là hình thức cơ bản của tư duy trừu tượng, phản ánh khái quát, gián tiếp một
hoặc một số thuộc tính chung có tính bản chất nào đó của một nhóm sự vật, hiện tượng
được biểu thị bằng một từ hoặc một cụm từ. Khái niệm là cơ sở để hình thành phán đoán.
Nhận
Phán đoán là một hình thức của tư duy trừu tượng, bằng cách liên kết các khái niệm lại để
thức lý
khẳng định hay phủ định một thuộc tính nào đó của sự vật.
tính
Suy luận: cũng là hình thức của tư duy trừu tượng, trong đó các phán đoán đã liên kết với
nhau theo quy tắc: phán đoán cuối cùng (kết luận) được suy ra từ những phán đoán đã biết
làm tiền đề.
•c. Các giai đoạn của quá trình nhận thức

• Mối quan hệ biện chứng giữa nhận thức cảm tính và nhận thức lý tính:

• Nhận thức cảm tính và nhận thức lý tính là hai giai đoạn khác nhau về chất
của quá trình nhận thức, chúng thống nhất, liên hệ, bổ sung cho nhau.
• Nhận thức cảm tính là cơ sở cho nhận thức lý tính, còn nhận thức lý tính giúp
cho nhận thức cảm tính có định hướng đúng và trở nên sâu sắc hơn.
d. Quan điểm của chủ nghĩa duy vật biện chứng về chân lý

• Chân lý là gì?

• Chân lý dùng để chỉ những tri thức có nội dung phù hợp với
hiện thực khách quan và được thực tiễn kiểm nghiệm.
d. Quan điểm của chủ nghĩa duy vật biện chứng về chân lý

• Các đặc trưng của chân lý:

Tính khách quan

Tính tương đối và tính tuyệt đối
Tính cụ thể
d. Quan điểm của chủ nghĩa duy vật biện chứng về chân lý

• Tính khách quan:

• Chân lý là tri thức phù hợp với hiện thực khách quan, với khách thể
nhận thức và sự phù hợp đó là do thực tiễn kiểm nghiệm chứ không
phụ thuộc vào ý chí chủ quan của con người.
 d. Quan điểm của chủ nghĩa duy vật biện chứng về chân lý

• Tính tương đối và tính tuyệt đối

Tính tuyệt đối của chân lý là sự phù hợp hoàn toàn và đầy đủ giữa nội dung
phản ánh của tri thức với hiện thực khách quan.

Tính tương đối của chân lý là tính phù hợp chưa hoàn toàn giữa nội dung
phản ánh của tri thức với hiện thực khách quan.

Tính tương đối và tính tuyệt đối của chân lý có quan hệ biện chứng với
nhau. Chân lý tuyệt đối là tổng số của các chân lý tương đối.
d. Quan điểm của chủ nghĩa duy vật biện chứng về chân lý

• Tính cụ thể

• Tính cụ thể của chân lý là sự phù hợp giữa nội dung phản ánh với hiện
thực khách quan luôn được đặt trong một thời gian, không gian xác định,
trong một điều kiện lịch sử cụ thể. Nếu thoát ly khỏi những điều kiện,
hoàn cảnh cụ thể thì tri thức đó có thể không còn đúng đắn nữa.
THANK YOU