PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

TS. Trần Tiến Khai

Khoa Kinh Tế Phát Triển
Đại học Kinh Tế TP.HCM
 CẤU TRÚC MÔN HỌC
1. Giới thiệu về Phương pháp nghiên cứu
2. Xác định và mô tả vấn đề nghiên cứu
3. Tổng quan tài liệu
4. Phát triển khung khái niệm và khung phân tích
5. Các phương pháp thu thập dữ liệu
6. Đo lường và thang đo
7. Phương pháp chọn mẫu và xác định cỡ mẫu
8. Viết đề cương nghiên cứu
9. Nhập và xử lý dữ liệu
10.Viết báo cáo nghiên cứu
2
Bài 4. Phát triển khung khái niệm
và khung phân tích

1. Nghiên cứu định tính, định lượng và

phối hợp
2. Khác biệt giữa định tính và định lượng
3. Khung lý thuyết, khung khái niệm và
khung phân tích
 Ba phương pháp nghiên cứu
tổng quát (tiếp cận nghiên
cứu)

Định tính (qualitative research methods)

Định lượng (quantitative research methods)
Phối hợp (mixed research methods)

4
 1.1 Nghiên cứu định tính

nhằm mô tả bản chất của sự vật, hiện tượng

thông tin dưới dạng thang đo danh nghĩa
(nominal scale) hay là thang đo thứ bậc (ordinal
scale)
không quan tâm đến sự biến thiên của đối tượng
nghiên cứu
không nhằm lượng hóa sự biến thiên này
không nhất thiết phải áp dụng các công cụ thống
kê

5
 1.1 Nghiên cứu định tính

Áp dụng khi nào?

Khi cần biết
cái gì xảy ra
xảy ra thường xuyên hay không
như thế nào (quá trình diễn ra) và
tại sao (ý nghĩa)
cần hiểu biết một khái niệm hay hiện tượng
khám phá một vấn đề mới mẻ

6
 1.1 Nghiên cứu định tính

Phương pháp thu thập dữ liệu

phỏng vấn nhóm (focus group),
phỏng vấn chuyên gia (individual depth interview),
nghiên cứu tình huống (case studies),
lý thuyết nền (grounded theory),
nghiên cứu hành động (action research), và
quan sát (observation).

7
 1.1 Nghiên cứu định tính

Phương pháp xử lý và phân tích dữ liệu

các kỹ thuật phân tích nội dung (content
analysis) đối với
các bản ghi chép
các bản ghi âm, thu hình
các chứng cứ, sự kiện hiện hữu

8
 1.2 Nghiên cứu định lượng

Mục tiêu:
lượng hóa sự biến thiên của đối tượng nghiên cứu.
ứng dụng công cụ thống kê
Thu thập thông tin:
Điều tra/khảo sát thống kê
Tổ chức thí nghiệm trong điều kiện có kiểm soát
 Xác định mẫu và tổng thể
Nêu rõ chiến lược điều tra, thu thập và phân tích
dữ liệu

9
 1.3 Nghiên cứu phối hợp

Sử dụng các khía cạnh của cả các phương pháp

định lượng lẫn định tính
Hiểu bản chất của sự vật, hiện tượng nghiên cứu
mô tả chi tiết và tổng quát hóa các kết quả
Dùng số liệu, thông tin của mẫu để ước đoán số
liệu, thông tin của dân số nghiên cứu

10
 2. Khác biệt
Định tính Định lượng

Tiêu điểm của Hiểu và diễn dịch Mô tả, giải thích và dự

nghiên cứu báo

Can dự của nhà Nhà nghiên cứu là xúc Bị hạn chế, kiểm soát để
nghiên cứu tác tránh thiên lệch

Mục tiêu Hiểu sâu sắc, xây dựng Mô tả hoặc dự báo, xây
nghiên cứu lý thuyết dựng hoặc kiểm định lý
thuyết
Chọn mẫu Phi xác suất, có mục Xác suất
đích
11
Cỡ mẫu Nhỏ Lớn
 2. Khác biệt
Định tính Định lượng

Thiết kế nghiên Có thể được điều chỉnh Được quyết định trước khi
cứu trong quá trình thực hiện bắt đầu nghiên cứu
nghiên cứu. Thường sử Sử dụng một phương pháp
dụng phối hợp nhiều thuần túy hay phối hợp
phương pháp đồng thời nhiều phương pháp
hay theo thứ tự Tiếp cận thời điểm hay lâu
Không kỳ vọng vào sự dài
nhất quán
Chuẩn bị cho Thường có sự chuẩn bị Không chuẩn bị trước để
người tham dự trước tránh thiên lệch của người
12 tham dự
 2. Khác biệt
Định tính Định lượng

Kiểu dữ liệu và Mô tả bằng lời nói hay hình Mô tả lời nói

chuẩn bị ảnh Lượng hóa dữ liệu bằng cách
Lọc dữ liệu bằng công cụ mã hóa để phân tích thống kê
mã hóa lời nói (đôi khi có bàng máy tính
trợ giúp của máy tính)
Phân tích dữ liệu Phân tích con người; chủ Phân tích bằng máy tính – Các
yếu phi-định lượng phương pháp toán và thống kê
Nhà nghiên cứu phải nhìn là chủ đạo
thấy bối cảnh của hiện Phân tích có thể diễn ra suốt
tượng nghiên cứu – khác quá trình nghiên cứu
biệt giữa thực tế và sự phán Duy trì sự khác biệt rõ ràng
13
xét ít rõ ràng giữa thực tế và phán xét
 1. Đo lường
Việc đo lường gắn có nghĩa là gán các con số cho các
sự kiện thực nghiệm, các đối tượng nghiên cứu hoặc
các tính chất, hoặc các hành động theo các nguyên tắc
nhất định.
Mục tiêu của đo lường là cung cấp các dữ liệu, thông
tin có chất lượng tốt nhất, ít sai sót nhất để kiểm định
giả thuyết, để phỏng định, tiên lượng hoặc mô tả.

14 TS.Trần Tiến Khai, UEH

 1. Đo lường
Chúng ta có thể đo lường cái gì?
Đối tượng nghiên cứu (objects) và cố gắng hiểu các
tính chất (properties) của chúng bằng cách quan sát các
biến số (variables) đại diện cho các tính chất này.

15 TS.Trần Tiến Khai, UEH

 1. Đo lường

Đối tượng (objects) nghiên cứu là một khái niệm rộng, ám

chỉ tới chủ thể mà chúng ta đang tiến hành nghiên cứu.
Đối tượng nghiên cứu có thể là cá nhân, hộ gia đình, nhóm
người, các chủ thể kinh tế, khu vực kinh tế, v.v.
Ta không trực tiếp đo lường được đối tượng nghiên cứu mà
ta diễn giải đối tượng nghiên cứu thông qua các tính chất,
đặc điểm của đối tượng nghiên cứu.

16 TS.Trần Tiến Khai, UEH

 1. Đo lường

Không đo lường được các đối tượng nghiên cứu cũng như
các tính chất (hoặc khái niệm)
Chỉ đo lường được các chỉ số/chỉ tiêu đại diện (indicants;
indicators) cho đối tượng hoặc tính chất
Các chỉ số/chỉ tiêu có thể đo lường được này chính là các
biến (variables)

17 TS.Trần Tiến Khai, UEH

 1. Đo lường
Tính chất (properties) là các đặc tính của đối tượng, ví dụ:
Các tính chất thực thể (physical properties): chiều cao, cân nặng,
tuổi tác, v.v.
Các tính chất tâm lý (psychological properties): thái độ, sự thông
minh, tình cảm, v.v.
Các tính chất kinh tế (economic properties): thu nhập, chi tiêu, chi
phí đầu tư, mua sắm, tiết kiệm, v.v.
Các tính chất xã hội (social properties): khả năng lãnh đạo, quan hệ
cộng đồng, v.v.

18 TS.Trần Tiến Khai, UEH

 1. Đo lường
Đối tượng Tính chất, Chỉ tiêu, Biến số
nghiên Khái niệm
cứu, Đơn
vị nghiên
cứu
Tình trạng Nhân khẩu Số nhân khẩu của hộ; Số người phụ thuộc; Tỷ lệ
nghèo học người phụ thuộc so với lao động chính; Tình trạng
Hộ gia dân tộc của hộ; Tình trạng tôn giáo của hộ…
đình
Kinh tế Thu nhập của hộ trong năm; Chi tiêu của hộ trong
năm; Thu nhập bình quân đầu người; Giá trị tài sản
sinh hoạt; Giá trị phương tiện sản xuất; Diện tích đất
sản xuất; Giá trị vốn vay trong năm
…
19 TS.Trần Tiến Khai, UEH
 3. Khung lý thuyết, khái niệm
và phân tích
Tổng quan tài liệu giúp:
hiểu và tóm lược các lý thuyết có liên quan
bài học kinh nghiệm từ các nghiên cứu tương
tự
định dạng rõ hơn cách tiếp cận quy nạp hay
diễn dịch, hay là phối hợp
định dạng các phương pháp phân tích nào, định
tính, định lượng hay phối hợp

20
 3. Khung lý thuyết, khái niệm
và phân tích
Bước tổng hợp của Tổng quan tài liệu:
Khung lý thuyết (theoretical framework)
Khung khái niệm (conceptual framework)
Khung phân tích (analytic framework)

21
 2.1 Khung lý thuyết
Khung lý thuyết là gì?
Tóm lược ngắn gọn các ý tưởng chủ đạo của các
lý thuyết mà ta có thể vận dụng làm nền tảng cho
nghiên cứu của mình.
Chọn lọc và giữ lại các lý thuyết cần thiết, liên
quan trực tiếp để làm nền tảng cho nghiên cứu
Loại bỏ những lý thuyết không liên quan.

22
 2.1 Khung lý thuyết
Vai trò của Khung lý thuyết
tóm lược các ý tưởng chủ yếu của các lý thuyết
mà ta có thể dựa vào để giải quyết vấn đề nghiên
cứu.

23
 Ví dụ 1. Một minh họa về khung lý thuyết – Áp
dụng cho chủ đề nghiên cứu động thái phát triển
của chi phí canh tác lúa ở Đồng bằng sông Cửu
Long

Lý thuyết Chủ đề được đề cập đến

Lý thuyết Kinh tế hộ nông dân
(Theory of farm household
economics)
Lý thuyết Hành vi thích ứng
(Adaptative behavior)
Lý thuyết Kinh tế học sản xuất
(Production economics)
24
Hộ nông dân (farm household)
Nguồn lực sản xuất của hộ nông dân
Quá trình ra quyết định của hộ nông
dân
Các yếu tố ảnh hưởng đến quá trình
ra quyết định (không điều chỉnh
được, điều chỉnh trong ngắn hạn,
điều chỉnh trong dài hạn)
Lợi thế nhờ quy mô
Thay đổi kỹ thuật
Chi phí sản xuất
Lợi nhuận
 Ví dụ 2. Một minh họa về khung lý thuyết – Áp
dụng cho chủ đề nghiên cứu đói nghèo ở hộ gia
đình

Lý thuyết Chủ đề được đề cập

đến
Lý thuyết về đói nghèo Định nghĩa về bản chất
của đói nghèo
Đo lường đói nghèo
Các nghiên cứu thực Các yếu tố ảnh hưởng
nghiệm đến tình trạng đói
nghèo của hộ gia đình

25
 Ví dụ 3. Khung lý thuyết hành động hợp lý (TRA)
26
 Source: Ajzen, I. (1991). The theory of planned behavior.
Organizational Behavior and Human Decision Processes, 50, p. 179-211.

Ví dụ 4. Khung lý thuyết hành vi dự định

27
 The Technology Acceptance Model, version 1. (Davis 1989)
28 Ví dụ 5. Khung lý thuyết – Mô hình chấp nhận công nghệ
 Ví dụ 6. Khung lý thuyết Giá trị tiêu dùng -
The five values influencing consumer choice (Theory of Consumption
Values)
29
 Ví dụ 7. Khung lý thuyết – Mô hình dự định mua sắm -
MODEL OF PURCHASE INTENTIONS
Source: Ederm and Swait (1998)
30
 Figure 2.2: Conceptual Framework

Free Product
Sample

Encourage Favorable Promotional

Create a Buzz
customer Location Activity

H1 H H3 H4
2 Brand
Awareness

Model adapted from Moris B. Holbrook and Elizabeth C. Hirschman (1982) ;Kylee Anne Gibson (2013);
Chebli Leila and Gharbi Abderrazak (2013); Kevin Gwinner (1997);and Luiz Gustavo Pinke Rodrigues (2010)

31
 2.2 Khung khái niệm

một bộ các ý tưởng và nguyên lý bao quát rút

ra từ các lĩnh vực nghiên cứu liên quan và
được sử dụng để cấu trúc một ý tưởng kế tiếp
(Reichel & Ramey, 1987, trích bởi Smyth,
2004).

32
 2.2 Khung khái niệm
Là một dạng lý thuyết trung gian
Có tiềm năng nối kết tất cả mọi khía cạnh của
nghiên cứu như xác định vấn đề, mục tiêu, tổng
quan, phương pháp, thu thập và phân tích dữ liệu
Trình bày các thành phần (khái niệm) có liên quan
và các mối quan hệ tương tác giữa các thành phần
này
Được sơ đồ hóa thành bản đồ khái niệm (concept
map)

33
34
 Đầu tư cơ sở hạ tầng Chính sách KHCN Chính sách khuyến nông

Thủy lợi Xây dựng hệ thống

Giao thông/Vận tải Xây dựng hệ thống Viện khuyến nông
Thông tin/Truyền thông nghiên cứu Tài trợ hoạt động
Thị trường địa phương Nhà Tài trợ các dự án R&D khuyến nông
máy xay xát

Hình 1.
Khung
khái Các yếu tố nông dân Chi phí sản xuất ở hộ Các yếu tố nông
niệm: không kiểm soát nông dân dân kiểm soát
Giống
Các yếu R & D Phân bón
Lượng vật tư đầu
Hệ thống thủy lợi vào
tố tác Cơ sở hạ tầng khác
Thuốc BVTV
Áp dụng kỹ thuật
Nhiên liệu
động Dịch vụ khuyến nông Máy móc, cơ giới Thay thế lao động
Quy mô nông hộ
đến sự Giá vật tư/ nông sản
Lao động chân tay Cơ giới hóa
Thuế, thủy lợi phí Chất lượng sản
thay đổi Chi phí khác
phẩm
về chi Quản lý nước tưới
phí sản
xuất lúa
ở Đồng Chính sách ANLT Chính sách đất đai Chính sách thương mại
bằng Bốn thuộc tính (sẵn Công bằng Tự do hóa thị trường vật tư
có, ổn định, tiếp cận nông nghiệp
sông được và an toàn)
Quyền SD đất
Ổn định giá lương thực nội
Quy hoạch SD đất
Cửu Hai mục tiêu (quốc gia Hạn điền địa
và gia đình) Kiểm soát xuất khẩu
Long
35
 Hình 2. Khung khái niệm, trường
hợp nghiên cứu các yếu tố tác
động đến tình trạng đói nghèo của
Các đặc trưng hộ gia đình nông thôn
nhân khẩu
học của hộ

Nguồn lực
sản xuất của
hộ

Nguồn lực tài Tình trạng đói nghèo

chính của hộ của hộ

Cơ sở hạ tầng
kỹ thuật

Chính sách hỗ
trợ của Nhà
nước

36
 2.3 Khung phân tích
Là một hình thức sơ đồ hóa tất cả các quan hệ
giữa các biến liên quan đến vấn đề nghiên cứu,
theo bản chất và trình tự của chúng.
Khung phân tích cũng được phân loại thành các
dạng khung phân tích cố định (fixed frame), lỏng
lẻo (fluid frame) hay mềm dẻo (flexible frame).

37
 Giới tính
Thành chủ hộ Số nhân
phần dân khẩu
tộc
Số người
Chi tiêu bình quân
Số tiền đầu người
phụ
vay /năm thuộc

Diện tích
Số năm đi học Tuổi chủ
đất sản
trung bình của hộ
xuất
thành viên hộ

Hình 3. Khung phân tích các yếu tố tác động đến tình trạng đói nghèo
ở Đồng bằng sông Cửu Long (khung cố định)

38
 Ethnicity

Number Adults

Head Age

Head Gender

Head Education
Degree of Partial Credit
Dependency Loan Purposes
Ration
Area Collateral Value
Probability of Credit
Access
House Size Loan Size Demand
Probability of Partial Credit
Land Value Credit Institution
Ration

Livestock Value

Household Size

Income

Household Shock

Social Position

Khung phân tích Cung – Cầu tín dụng của hộ gia đình nông thôn (Nguyễn
39 Văn Hoàng, 2013)
 Website tham khảo
 http://www.slideshare.net/ludymae/chapter-6theoretical-conceptual-
framework
 (by Ludy Mae Nalzaro, Classroom and Clinical Instructor on Jun
09, 2012)
 http://www.slideshare.net/rsmehta/conceptual-and-theoretical-
framework
 (by Ram Sharan Mehta, Ph.D., Additional Professor at BP
KOIRALA INSTITUTE OF HELATH SCIENCS,, NEPAL on Oct
27, 2013)
 http://www.slideshare.net/wtidwell/theoretical-framework-14121489
 (by Wylie Tidwell, III, Professor - Social Science / Legal Studies /
History at Ashford University, ITT Technical Institute, Westwood
College on Aug 30, 2012)

40