CH4 - Ham Nhieu Bien

Chương 1.
HÀM SỐ NHIỀU BIẾN
Chương 2. TÍCH PHÂN BỘI
Chương 3. TÍCH PHÂN ĐƯỜNG – MẶT
Chương 4. PHƯƠNG TRÌNH VI PHÂN

Chương 1. HÀM SỐ NHIỀU BIẾN SỐ
Bài 1. Khái niệm cơ bản

Bài 2. Đạo hàm riêng – Vi phân
Bài 3. Cực trị của hàm hai biến số

1.1. Các định nghĩa

1.2. Giới hạn của hàm hai biến số
1.3. Hàm số liên tục
1.1. Các định nghĩa

a) Miền phẳng
D
¶D
Miền đóng
D
¶D
D = D U¶D
Miền mở
¶D D
D = D \ ¶D
Miền đơn
đa liên
liên
C1
D
C2 C3
¶¶ D
D = C UC UC
1 2 3
Miền liên thông
• D
•
Miền không liên thông
D
b) Lân cận của một điểm trong mặt phẳng
ε
• M0
S(M0,ε)
M Î S (M 0, e) Û d (M , M 0 ) < e
Điểm trong
Điểm ngoài
• M1
D • M2
¶D • M3
Điểm biên
d) Hàm số hai biến số
2
f : D Ì ¡ ¾ ¾® ¡
(x , y ) Î D a z = f (x , y ) Î ¡ .
2
• Tập D Ì ¡ được gọi là miền xác định (MXĐ)
của hàm số f (x , y ), ký hiệu là D f .
2
D f = {(x , y ) Î ¡ | f (x , y ) Î ¡ }
• z = f (x , y ) được gọi là giá trị của hàm số tại (x , y ) .
y
M (x 0 , y 0 ) z 0 = f (x 0 , y 0 ) = f (M )
y0 •
x
•z z
O x0 O 0
Đồ thị của hàm số z = f(x,y)
f (M ) = f (a, b) = c z S
• N(a,b,c)
b
O y
a •M
x D
S = {(x , y , f (M )) | M (x , y ) Î D }
VD.
• Hàm số f (x , y ) = 3x 2y - cos xy có D f = ¡ 2 .
• Hàm số z = 4 - x 2 - y 2 có MXĐ là hình tròn

đóng tâm O (0; 0) , bán kính R = 2 .
Vì M (x , y ) Î Dz Û 4 - x 2 - y 2 ³ 0
Û x 2 + y 2 £ 4.
2 2
• Hàm số z = ln(4 - x - y ) có MXĐ là hình tròn
mở tâm O (0; 0) , bán kính R = 2 .
Vì M (x , y ) Î Dz Û 4 - x 2 - y 2 > 0
2 2
Û x + y < 4.
• Hàm số z = f (x , y ) = ln(2x + y - 3) có MXĐ là
nửa mp mở có biên d : 2x + y - 3 = 0 , không
chứa O . y
2x + y - 3 > 0
2x + y - 3 < 0
O d x
1.2. Giới hạn của hàm số hai biến số
a) Điểm tụ • Mn
• • •
•
••• • •
• • •
•••• • •
•
• M0 • •
æ1 1 ö
VD. O (0, 0) là điểm tụ của dãy điểm M n çç , ÷
÷.
çèn n 2 ø÷
÷
b) Định nghĩa giới hạn bội
• Điểm M 0 (x 0 , y 0 ) được gọi là giới hạn của dãy
điểm M n (x n , y n ), n = 1, 2, ... nếu M 0 (x 0 , y 0 ) là
điểm tụ duy nhất của dãy.
Ký hiệu là:
n® ¥
lim M n = M 0 hay M n ¾ ¾ ¾ ¾® M 0.
n® ¥
• Hàm số f (x , y ) có giới hạn là L Î ¡ U {± ¥ } khi
n® ¥
® M 0 nếu lim f (x n , y n ) = L .
Mn ¾ ¾ ¾ ¾
n® ¥
Ký hiệu là L = lim f (M )
M ® M0
= lim f (x , y ) = lim f (x , y ).
( x ,y )® ( x 0 ,y 0 ) x ® x0
y ® y0
y M
d ••
D e
M0 f
O
x • ( g) z
O L
¶D
y z
•M
•L
• M0
O x • f (M )
2
2x y - 3x - 1 3
VD 2. lim = - .
( x ,y )® (1,- 1) 2
xy + 3 2
xy
VD 3. Tìm lim f (x , y ) , f (x , y ) = .
( x ,y )® (0,0) 2 2
x +y
Nhận xét
y
x - x0 ìï x = x + r cos j
ï 0
j •M í
y - y0
r ïï y = y 0 + r sin j
• î
M0
O x M ® M0 Û r ® 0
2 2
sin(x + y )
VD 4. Tìm lim .
2 2
( x ,y )® (0,0) x +y
2xy
VD 5. Cho hàm số f (x , y ) = .
2 2
x +y
Chứng tỏ rằng lim f (x , y ) không tồn tại.
( x ,y )® (0,0)
c) Giới hạn lặp
Giới hạn theo từng biến khi dãy điểm M n (x n , y n )
dần đến M 0 của f (x , y ) được gọi là giới hạn lặp.
• Khi x ® x 0 trước, y ® y 0 sau thì ta viết
lim lim f (x , y )
y ® y0 x ® x 0
• Khi y ® y 0 trước, x ® x 0 sau thì ta viết

lim lim f (x , y )
x ® x0 y ® y0
Chú ý
• Nếu lim lim f (x , y ) ¹ lim lim f (x , y ) thì không
y ® y0 x ® x0 x ® x0 y ® y0
tồn tại lim f (x , y ) .
( x ,y )® ( x 0 ,y 0 )
• Sự tồn tại giới hạn lặp không kéo theo sự tồn tại
của giới hạn bội.
2 2
sin x - sin y
VD 6. Xét hàm số f (x , y ) = .
2 2
x +y
1.3. Hàm số liên tục
2
• Hàm số f (x , y ) liên tục tại M 0 (x 0, y 0 ) Î D Ì ¡
nếu
lim f (x , y ) = f (x 0 , y 0 )
( x ,y )® ( x 0 ,y 0 )
2
• Hàm số f (x , y ) liên tục trên tập D Ì ¡ nếu nó
liên tục tại mọi điểm thuộc D .
Chú ý
Hàm số f (x , y ) liên tục trên miền đóng giới nội D
thì nó đạt giá trị lớn nhất (max) và nhỏ nhất (min)
trên D .
2 2
sin x - sin y
VD 7. Xét sự liên tục của f (x , y ) = .
2 2
x +y
Bài 2. Đạo hàm – Vi phân
2.1. Đạo hàm riêng

2.2. Vi phân
2.3. Đạo hàm của hàm số hợp
2.4. Đạo hàm của hàm số ẩn
2.1. Đạo hàm riêng
2.1.1. Đạo hàm riêng cấp 1
Đạo hàm riêng theo biến x của hàm số f(x,y) tại điểm
M0(x0,y0), được ký hiệu là:
¶f
fx¢(x 0, y 0 ) hay (x 0, y 0 ) hay fx (x 0, y 0 ) .
¶x
Ý nghĩa z = f (x , y )
z
Hệ
số
• gó
c
là
y=b fx¢(a, b)
O y
• M(a,b)
x
Ý nghĩa z = f (x , y )
z fy¢(a, b)
• c là
ố gó
s
Hệ
x= a
O y
•
x M(a,b)
VD 1. Tính các đạo hàm riêng của hàm số
4 5 3 2 2 3
f (x , y ) = x y - 4x y - 3x + y tại (1; - 1) .
3 3
x +y
VD 2. Tính các đạo hàm riêng của z = 2 .
x - y2
2
y
VD 3. Tính các đạo hàm riêng của z = arct an .
x
VD 4. Tính các đạo hàm riêng tại (1, - 1, - 2) của
2 2
hàm số f (x , y , z ) = ln(xy + z ) .
2.1.2. Đạo hàm riêng cấp cao
• Ký
Cáchiệu: đạo hàm riêng (nếu có) æ của
ö các22 hàm số
¢ ¶ ç ¶ f ÷ ¶¶ ff
xxy
( x ) xy
fx¢(fx¢,2¢y=
) , fyf¢x(¢x , y )=được
xy
fxx =gọi làçcác ÷
¶ yx çè¶ x ÷ ÷ ÷ =
đạo hàm
2
riêng
ø ¶ yx ¶ x
cấp hai của hàm số f (x , y ) .
¢ ¶¶ æ æ¶¶ff ö÷ö 22
¶¶ f f
y ( )
¢2¢ = fy¢ = fyy ==
fyx
yx yx
çççç ÷÷
¶¶ yx çèçè¶¶yy ÷ ÷
÷
÷
ø÷
ø
==
¶
¶yx2¶ y
• Hàm số nhiều hơn 2 biến và đạo hàm riêng cấp
cao hơn 2 có định nghĩa tương tự.
VD. f 2 3 (x , y ) = (((( fx¢(x , y ))x¢)y¢)y¢)y¢ = ( f ¢2¢(x , y ))¢¢3¢;
( 5)
x y x y
fx(6)
2
¢¢ ¢ ¢ ¢¢
2 (x , y , z ) = ((( f 2 (x , y , z )) y ) x ) 2 .
yxz x z
Sơ đồ fx¢2¢
fx¢ fxy¢¢
f (x , y )
fy¢ fy¢2¢
fyx¢¢
• Định lý Schwarz
Nếu hàm số f (x , y ) có các đạo hàm riêng fxy¢¢ và
2
fyx¢¢ liên tục trong miền mở D Ì ¡ thì fxy¢¢ = fyx¢¢.
Hermann Amandus Schwarz

(1843 – 1921)
VD 5. Tính các đạo hàm riêng cấp hai của hàm số
3 4 2 3
f (x , y ) = x y - 2x y .
VD 6. Cho hàm số f (x , y ) = x 5y 2 + x 2y 3 - x 4 + y 5 .
(5)
Tính đạo hàm riêng cấp năm f 3 2 (1, - 1) .
x y
3x - 2y (n + 5)
VD 7. Cho hàm số z = e . Tính z 5 n (x , y ) .
x y
2.2. VI PHÂN
2.2.1. Vi phân cấp 1
Đại lượng
fx¢(x 0, y 0 )D x + fy¢(x 0, y 0 )D y
ký hiệu df (x 0, y 0 ) , được gọi là vi phân hàm số
f (x , y ) tại điểm M (x 0, y 0 ) .
Công thức vi phân của f (x , y ) tại M (x , y ) là
df (x , y ) = fx¢(x , y )dx + fy¢(x , y )dy

• Vi phân của hàm nhiều hơn hai biến số
có định nghĩa tương tự, chẳng hạn
df (x , y , z ) = fx¢(x , y , z )dx + fy¢(x , y , z )dy + f z¢(x , y , z )dz

2
VD 8. Tính df (x , y ) của hàm số f (x , y ) = sin(x y ) .
3 x - 3y
VD 9. Cho f (x , y , z ) = z e . Tính df (3, 1, - 1) .
2.2.2. VI PHÂN CẤP CAO
a) Vi phân cấp 2
Vi phân của hàm df (x , y ) được gọi là vi phân cấp 2
của hàm số f (x , y ) .
Ký hiệu và công thức:
2 2 2
¢¢ ¢
¢ ¢¢
d f = d (df ) = fx 2dx + 2 fxydxdy + fy 2dy
Chú ý
Nếu x , y là các biến không độc lập (biến trung gian)
x = x ( j , y ) , y = y ( j , y ) thì công thức trên không
còn đúng nữa. Sau đây ta chỉ xét trường hợp x , y
độc lập.
x 2- y
VD 10. Cho hàm số f (x , y ) = e . Tính d 2 f (1, - 1) .
2
VD 11. Tính vi phân cấp 2 của f (x , y ) = ln(x - y ) .
b) Vi phân cấp 3
3 3 2 2 3
¢¢¢ ¢¢¢ ¢
¢¢ ¢¢¢
d f = fx 3dx + 3 fx 2ydx dy + 3 fxy 2dxdy + fy 3dy
VD 12. Tính vi phân cấp 3 của hàm f (x , y ) = x 3y 2 .

VD 13. Tính vi phân d z của hàm z = e 2x - 3y .

3
3 2
VD 14. Tính d f (x , y ) của hàm f (x , y ) = x cos 2y .
2.3. Đạo hàm của hàm số hợp
2.3.1. Hàm hợp với một biến độc lập
Khi
Chođó,f (xhàm
, y ) là
hợp
hàm biếnvit đối
củakhả là w(t ) x=, yf (và
với x ,yy(t ))
x (t ), là
những
khả hàm khả vi đối với biến độc lập t .
vi và
d
w¢(t ) = w(t ) = fx¢(x , y ).x ¢(t ) + fy¢(x , y ).y ¢(t )
dt
Đặc biệt, nếu w(x ) = f (x , y (x )) thì

d
w¢(x ) = w(x ) = fx¢(x , y ) + fy¢(x , y ).y ¢(x )
dx
¢t ) , biết w(t ) = f (x (t ), y (t )) trong đó
VD 15. Tính w(
2 2
f (x , y ) = x y và x = 3t - t , y = sin t .
VD 16. Tính w¢(x ) , biết w(x ) = f (x , y (x )) trong đó
2 2 2
f (x , y ) = ln(x + y ) và y = sin x .
2.3.2. Đạo hàm riêng của hàm hợp
với hai biến độc lập
Cho , y ) là
f (xhàm
Khi đó, w( jhàm khảf (vi
,y) = x ( jđối y ( j x, y, y)) và
, y ),với khảx ,viy và
là
những hàm khả vi đối với hai biến độc lập j , y .
w¢j ( j , y ) = fx¢(x , y ).x j¢( j , y ) + fy¢(x , y ).y j¢( j , y )
w¢y ( j , y ) = fx¢(x , y ).x y¢( j , y ) + fy¢(x , y ).y y¢( j , y )
VD 17. Cho w( j , y ) = f (x ( j , y ), y ( j , y )) trong đó
2 2 y 3
f (x , y ) = x y , x = j e , y = j y . Tính w¢j ( j , y ) .
Hướng
Bài tập.dẫn.
Cho Đạo
u = hàm u (x , ytừng
) , v phương thỏatheo x :
= v(x , y )trình
ìï 0 =ìï y2u=.uu¢2++ vxv + xv ¢
ï ï x x
í í
ïï 1 =ï x2v=.vxv¢2++yuyux¢..
î ïî
Thayux¢(1;
Tính = 1,
1) yvà=v1, ¢ u 1)
(1; = biết vào
0, v u=(1;1 1) = hệ
0 , Þv(1;u x¢1)(1;=1)1..
x y
2.4. Đạo hàm của hàm số ẩn
2.4.1. Đạo hàm của hàm số ẩn một biến
Hàm y (x ) xác định trên Dy Ì ¡ thỏa phương
trình F (x , y (x )) = 0, " x Î D Ì Dy (*) được gọi là
hàm số ẩn một biến xác định bởi (*) .
Giả sử các hàm số ở trên đều khả vi, đạo hàm 2 vế
của (*) theo biến x ta được Fx¢+ Fy¢.y ¢(x ) = 0 .
Giả sử Fy¢¹ 0 , vậy ta có:
Fx¢
y ¢(x ) = -
Fy¢
VD 18. Tính hệ số góc tiếp tuyến tại điểm M (a ; 3)
(a > 5) nằm trên đường conic có phương trình
2 2
(C ) : 8x + 15y - 24xy - 16x + 30y - 1 = 0 .
2.4.2. Đạo hàm của hàm số ẩn hai biến
Hàm z (x , y ) xác định trên Dz Ì ¡ 2 thỏa phg trình
F (x , y , z (x , y )) = 0, " (x , y ) Î D Ì Dz (*) được gọi
là hàm số ẩn hai biến xác định bởi (*) .
Giả sử các hàm số ở trên đều khả vi, đạo hàm
riêng 2 vế của (*) lần lượt theo x và y ta được:
Fx¢+ Fz¢.z x¢ = 0, Fy¢+ Fz¢.z y¢ = 0 .
Giả sử Fz¢¹ 0 , vậy ta có:
Fx¢ Fy¢
z x¢ = - , z y¢ = -
Fz¢ Fz¢
VD 19. Tính z y¢, biết hàm ẩn z (x , y ) thỏa mãn ptrình
mặt cầu x 2 + y 2 + z 2 - 2x + 4y - 6z - 2 = 0 .
VD 20. Tính z x¢ và z y¢, biết hàm ẩn z (x , y ) thỏa mãn
phương trình x 3z 2 = cos(xy 3 ) - 2z .
3.1. Định nghĩa

3.2. Cực trị tự do
3.3. Cực trị có điều kiện
3.1. Định nghĩa

• Hàm
Nếu D sốf z>= 0f (thì
x , yf)(xđạt
,
0 0
ycực
) trị
được địa phương
gọi là giá (gọi
trị tắt
cực
là
tiểucực
và trị)
M 0 tại điểmcực
là điểm M 0tiểu ) nếu với mọi điểm
(x 0, ycủa
0 z = f (x , y ) .
M (x ,D
• Nếu y )f Î<S0(Mthì ) \ M thì
0 f (x 00, y 0 ) được gọi là giá trị cực
đạiDvàf M= f là
0
(x ,điểm
y ) - cực
f (x 0,đại
y 0 )của
có dấu
z = không
f ( x , y ) đổi.
.
Cực trị tự do z
• P2 z = f (x , y )
•
z CÑ
•
S
• P1
zCT Điểm cực đại
O
y
•M 2
M
•
1 Điểm cực tiểu
x
Cực trị có điều kiện z
• S z = f (x , y )
z CÑ •P
• 2
•P1
zCT
Điểm cực đại
O
y
•M 2
( g)
x M• 1 Điểm cực tiểu
3.2. CỰC TRỊ TỰ DO
3.2.1. Định lý
a) Điều kiện cần
Nếu hàm số z = f (x , y ) đạt cực trị tại M 0 (x 0, y 0 )
và tại đó hàm số có đạo hàm riêng thì
fx¢(x 0, y 0 ) = fy¢(x 0, y 0 ) = 0
Điểm M 0 (x 0, y 0 ) thỏa fx¢(x 0 , y 0 ) = fy¢(x 0 , y 0 ) = 0

được gọi là điểm dừng, M 0 có thể không là điểm
cực trị.
b) Điều kiện đủ
Giả sử hàm z = f (x , y ) có điểm dừng là M 0 và có
đạo hàm riêng cấp hai tại lân cận của điểm M 0 .
Đặt A = f ¢¢2 (M 0 ), B = fxy¢¢(M 0 ), C = f ¢2¢(M 0 )
x y
2
và D = A C - B .
ìï D > 0
• Nếu ïí thì f (x , y ) đạt cực tiểu tại M 0 .
ïï A > 0
î
ìï D > 0
• Nếu ïí thì f (x , y ) đạt cực đại tại M 0 .
ïï A < 0
î
• Nếu D < 0 thì f (x , y ) không đạt cực trị tại M 0 .
• Nếu D = 0 thì ta không thể kết luận.
3.2.2. Phương pháp tìm cực trị tự do
• Bước 1.
2. Tính
Giải hệ
A= tìmfx¢điểm
¢ dừng
2 (x 0 , y 0
), BM= ( x
f
0 xy
¢¢
,(yx ),:y ) ,
0 00 0
ìï f ¢(x , y ) = 0
C =ïí xfy¢2¢(0x 0,0 y 0 ) Þ D = A C - B 2 .
ïï f ¢(x , y ) = 0
ï
î y 0 0
• Bước 3. Dựa vào điều kiện đủ để kết luận.
VD 1. Tìm điểm dừng của hàm số
3 3 2
f (x , y ) = x + y + 3y - 12x - 5 .
VD 2. Tìm giá trị cực trị của hàm số
2 2
f (x , y ) = - x - 3y - 2xy + 4x - 3 .
VD 3. Tìm cực trị của hàm số
4 4
f (x , y ) = x + y - 4xy + 1.
1 1
VD 4. Tìm cực trị của hàm số z = xy + + .
x y
VD 5. Tìm cực trị của hàm số
3 2 2 2
f (x , y ) = 2x + 5x + xy + y - 4 .
3.3. CỰC TRỊ CÓ ĐIỀU KIỆN
(cực trị vướng)
Cho hàm số f (x , y ) xác định trên lân cận của điểm
M 0 (x 0, y 0 ) thuộc đường cong ( g) : j (x , y ) = 0 .
Nếu tại điểm M 0 , hàm f (x , y ) đạt cực trị thì ta nói
M 0 là điểm cực trị có điều kiện của f (x , y ) với
điều kiện j (x , y ) = 0 .
Cực trị có điều kiện z
• S z = f (x , y )
z CÑ •P
• 2
•P1
zCT
Điểm cực đại
O
y
•M 2
( g)
x M• 1 Điểm cực tiểu
3.3.1. Phương pháp khử

Từ j (x , y ) = 0 , ta rút x hoặc y thế vào hàm f (x , y ) .
Sau đó, ta tìm cực trị của hàm một biến.
2 2
VD 6. Tìm cực trị của hàm z = x + y thỏa mãn
điều kiện xy = 1.
3.3.2. Phương pháp nhân tử Lagrange
• Bước 1. Lập hàm phụ (hàm Lagrange)
L (x , y ) = f (x , y ) + l j (x , y )
Số thực l được gọi là nhân tử Lagrange.
ìï L ¢ = 0
ïï x
ï
• Bước 2. Giải hệ í Ly¢ = 0
ïï
ïï j (x , y ) = 0
î
Suy ra điểm dừng M k (x k , y k ) ứng với l k .
• Bước 3. Ứng với l k , ta tính
2 2 2
¢¢ ¢¢ ¢¢
d L (M k ) = Lx 2dx + 2Lxydxdy + Ly 2dy
Vi phân dx , dy phụ thuộc vào điều kiện ràng buộc
d j (M k ) = j x¢(M k )dx + j y¢(M k )dy = 0 (1)
2 2
(dx ) + (dy ) > 0 (2)
• Bước 4. Từ điều kiện ràng buộc (1) và (2), ta có:
 Nếu d 2L (M k ) > 0 thì f (x , y ) đạt cực tiểu tại M k .
 Nếu d 2L (M k ) < 0 thì f (x , y ) đạt cực đại tại M k .
2
 Nếu d L (M k ) = 0 thì chưa đủ cơ sở để kết luận.
2 2
VD 7. Tìm cực trị của hàm số f (x , y ) = x + 2y
2 2
thỏa mãn điều kiện x + y = 1.
 Chú ý
Khi ta thay j (x , y ) = 0 bởi một phương trình
tương đương thì nhân tử l sẽ thay đổi nhưng
không làm thay đổi kết quả của bài toán.

CH4 - Ham Nhieu Bien

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

CH4 - Ham Nhieu Bien

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Chương 1.

HÀM SỐ NHIỀU BIẾN

Chương 2. TÍCH PHÂN BỘI

Chương 3. TÍCH PHÂN ĐƯỜNG – MẶT

Chương 4. PHƯƠNG TRÌNH VI PHÂN

Bài 1. Khái niệm cơ bản

Bài 3. Cực trị của hàm hai biến số

Bài 1. Khái niệm cơ bản

1.1. Các định nghĩa

1.1. Các định nghĩa

• Hàm số z = 4 - x 2 - y 2 có MXĐ là hình tròn

• Khi y ® y 0 trước, x ® x 0 sau thì ta viết

Bài 2. Đạo hàm – Vi phân

2.1. Đạo hàm riêng

Hermann Amandus Schwarz

Công thức vi phân của f (x , y ) tại M (x , y ) là

df (x , y ) = fx¢(x , y )dx + fy¢(x , y )dy

df (x , y , z ) = fx¢(x , y , z )dx + fy¢(x , y , z )dy + f z¢(x , y , z )dz

VD 12. Tính vi phân cấp 3 của hàm f (x , y ) = x 3y 2 .

VD 13. Tính vi phân d z của hàm z = e 2x - 3y .

Đặc biệt, nếu w(x ) = f (x , y (x )) thì

Bài 3. Cực trị của hàm hai biến số

3.1. Định nghĩa

3.1. Định nghĩa

Điểm M 0 (x 0, y 0 ) thỏa fx¢(x 0 , y 0 ) = fy¢(x 0 , y 0 ) = 0

3.3.1. Phương pháp khử

You might also like