Giới Hạn Hàm 2 Biến +Phép Tính Vi Phân Hàm Nhiều Biến +Cực Trị -GTNN, GTLL

Chương 1.
HÀM SỐ NHIỀU BIẾN SỐ
Bài 1. Khái niệm cơ bản

Bài 2. Đạo hàm riêng – Vi phân
Bài 3. Cực trị của hàm hai biến số

Chương 1. HÀM SỐ NHIỀU BIẾN SỐ
1.1. Các định nghĩa

1.2. Giới hạn của hàm hai biến số
1.3. Hàm số liên tục
1.1. Các định nghĩa
a) Miền phẳng
D
D
Miền đóng
D
D
D D D
Miền mở
D
D
D D\ D
đa liên
Miền đơn liên
C1
D
C2 C3
D
D C1 C2 C3
Miền liên thông
• D
•
Miền không liên thông
D
b) Lân cận của một điểm trong mặt phẳng
ε
• M0
S(M0,ε)
M S (M 0, ) d(M , M 0 )
ε • M0
H(M0,ε)
|x x0 |
M (x , y ) H (M 0, )
|y y0 |
Điểm trong Điểm ngoài
• M1
D • M2
D • M3
Điểm biên
d) Hàm số hai biến số
2
f :D
(x, y ) D z f (x, y ) .
2
• Tập D được gọi là miền xác định (MXĐ)
của hàm số f (x , y ), ký hiệu là D f .
2
Df {(x , y ) | f (x , y ) }
•z f (x , y ) được gọi là giá trị của hàm số tại (x , y ).
y
M (x 0, y0 ) z0 f (x 0, y0 ) f (M )
y0 •
•z z
O x0 x O 0
Đồ thị của hàm số z = f(x,y)
f (M ) f (a, b) c z S
• N(a,b,c)
b
O y
a •M
x D
S {(x, y, f (M )) | M (x, y ) D}
VD 1
2 2
• Hàm số f (x , y ) 3x y cos xy có D f .
• Hàm số z 4 x 2 y 2 có MXĐ là hình tròn
đóng tâm O(0; 0), bán kính R 2 .
Vì M (x , y ) Dz 4 x2 y2 0
2 2
x y 4.
2 2
• Hàm số z ln(4 x y ) có MXĐ là hình tròn
mở tâm O(0; 0), bán kính R 2 .
Vì M (x , y ) Dz 4 x2 y2 0
2 2
x y 4.
• Hàm số z f (x , y ) ln(2x y 3) có MXĐ là
nửa mp mở có biên d : 2x y 3 0 , không
chứa O . y
2x y 3 0
2x y 3 0
O d x
1.2. Giới hạn của hàm số hai biến số
a) Điểm tụ • Mn
• • •
•
••• • •
• • •
•••• • •
•
• M0 • •
1 1
VD. O(0, 0) là điểm tụ của dãy điểm M n , .
n n2
b) Định nghĩa giới hạn bội
• Điểm M 0 (x 0 , y 0 ) được gọi là giới hạn của dãy
điểm M n (x n , yn ), n 1, 2,... nếu M 0 (x 0 , y 0 ) là
điểm tụ duy nhất của dãy.
Ký hiệu là:
n
lim M n M 0 hay M n M 0.
n
• Hàm số f (x , y ) có giới hạn là L { } khi
n
Mn M 0 nếu lim f (x n , yn ) L.
n
Ký hiệu là L lim f (M )
M M0
lim f (x , y ) lim f (x , y ).
(x ,y ) (x 0 ,y 0 ) x x0
y y0
y M
••
D
M0 f
O
x • ( ) z
O L
D
y z
•M
•L
• M0
O x • f (M )
2
2x y 3x 1 3
VD 2. lim .
2 2
(x ,y ) (1, 1) xy 3
xy
VD 3. Tìm lim f (x , y ), f (x , y ) .
(x ,y ) (0,0) 2 2
x y
Giải.
x 0
xy xy y 0
0 f (x , y ) x 0.
2 2 2
x y y
Vậy lim f (x , y ) 0.
(x ,y ) (0,0)
Nhận xét
y
x x0 x x0 r cos
•M
y y0
r y y0 r sin
•
M0
O x M M0 r 0
2 2
sin(x y )
VD 4. Tìm lim .
2 2
x
(x ,y ) (0,0) y
Giải. Đặt x r cos , y r sin , ta có:
2 2 2
sin(x y ) sin r
lim lim 1.
2 2 2
(x ,y ) (0,0) x y r 0 r
2xy
VD 5. Cho hàm số f (x , y ) 2 2
.
x y
Chứng tỏ rằng lim f (x , y ) không tồn tại.
(x ,y ) (0,0)
Giải. Đặt x r cos , y
r sin , ta có:
2
r sin 2
lim f (x , y ) lim sin 2 .
2
(x ,y ) (0,0) r 0 r
Do giới hạn phụ thuộc vào nên không duy nhất.
Vậy lim f (x , y ) không tồn tại.
(x ,y ) (0,0)
c) Giới hạn lặp
Giới hạn theo từng biến khi dãy điểm Mn (xn , yn )
dần đến M 0 của f (x , y ) được gọi là giới hạn lặp.
• Khi x x 0 trước, y y0 sau thì ta viết
lim lim f (x , y )
y y0 x x0
• Khi y y0 trước, x x 0 sau thì ta viết

lim lim f (x , y )
x x0 y y0
Chú ý
• Nếu lim lim f (x , y ) lim lim f (x, y ) thì không
y y0 x x0 x x0 y y0
tồn tại lim f (x , y ).
(x ,y ) (x 0 ,y 0 )
• Sự tồn tại giới hạn lặp không kéo theo sự tồn tại
của giới hạn bội.
2 2
sin x sin y
VD 6. Xét hàm số f (x , y ) .
2 2
Ta có: x y
sin y 2
lim lim f (x , y ) lim 1,
2
y 0x 0 y 0 y
2
sin x
lim lim f (x , y ) lim 1.
2
x 0y 0 x 0 x
Vậy lim lim f (x , y ) lim lim f (x , y ).
y 0x 0 x 0y 0
1.3. Hàm số liên tục
2
• Hàm số f (x , y ) liên tục tại M 0 (x 0, y 0 ) D
nếu
lim f (x , y ) f (x 0, y 0 )
(x ,y ) (x 0 ,y 0 )
2
• Hàm số f (x , y ) liên tục trên tập D nếu nó
liên tục tại mọi điểm thuộc D .
Chú ý
Hàm số f (x , y ) liên tục trên miền đóng giới nội D
thì nó đạt giá trị lớn nhất (max) và nhỏ nhất (min)
trên D .
2 2
sin x sin y
VD 7. Xét sự liên tục của f (x , y ) .
2 2
x y
Giải
• Với (x, y ) (0, 0) thì hàm số f (x , y ) xác định
nên liên tục.
• Tại (0, 0) thì lim f (x , y ) không tồn tại.
(x ,y ) (0,0)
2
Vậy hàm số f (x , y ) liên tục trên \ {(0, 0)}.
……………………………………………………….
Bài 2. Đạo hàm – Vi phân
2.1. Đạo hàm riêng

2.2. Vi phân
2.3. Đạo hàm của hàm số hợp
2.4. Đạo hàm của hàm số ẩn
2.5. Đạo hàm theo hướng
2.1. Đạo hàm riêng
2.1.1. Đạo hàm riêng cấp 1
2
Cố
Chođịnh
hàmysố 0
, f
nếu(x , hàm
y ) xác số f (
địnhx , y
trên
0
) có đạo
miền hàm
mở D tại x 0
chứa
thì ta điểm
gọi đạo M 0hàm(x 0, yđó
0
).là đạo hàm riêng theo biến x
của hàm số f (x , y ) tại (x 0, y0 ), ký hiệu là:
f
fx (x 0, y0 ) hay (x 0, y0 ) hay fx (x 0, y0 ).
x
Vậy
f (x , y 0 ) f (x 0, y 0 )
fx (x 0, y 0 ) lim
x x0 x x0
Tương tự, đạo hàm riêng theo biến y tại (x 0, y0 ) là

f (x 0, y ) f (x 0, y 0 )
fy (x 0, y 0 ) lim
y y0 y y0
Chú ý
• Nếu f (x ) là hàm số một biến x thì
d
f (x ) f (x ).
dx
• Hàm số nhiều hơn hai biến có định nghĩa tương tự.
Ý nghĩa z f (x , y )
z
•
y b fx (a, b)
O y
• M(a,b)
x
Ý nghĩa z f (x , y )
z
fy (a, b )
•
x a
O y
•
x M(a,b)
VD 1. Tính các đạo hàm riêng của hàm số
4 3 2 3
f (x, y ) x 3x y 2y 3xy tại ( 1; 2).
Giải
fx (x , y ) 4x 3 9x 2y 2 3y
fx ( 1, 2) 46.
3 2
fy (x , y ) 6x y 6y 3x fy ( 1, 2) 39.
2
x 1
z ln .
2 2
x y 1
2 2 2
x 2y 1 2 x y 1
Giải. Ta có zz x 2xy . .
y 22 22 2,
xx2 yy 2 11 x 2 x 1
(x 1)(x y 1)
Cách khác
2 2 2
Ta có z ln(x 1) ln(x y 1).
2x 2x
Suy ra zx
zy x 2 12y x 2 . y 2 1
2 2 2
x y2xy 1
.
2 2 2
(x 1)(x y 1)
x y
f (x , y ) ln tại (2; 1).
x y
Giải
x y1 x y1 2y 4
ffyx(2,
(x , y1)
) . 2 2 .
x 2 y ( x 1)x 2y 1x y3
2
fx (2, 1) .
3
VD 4. Cho hàm số f (x , y, z ) x 2 y2 z 2 .
Tính ( fx )2 ( fy )2 ( fz )2 .
Giải. Tatựcó
Tương
2 22
2 2x y 22 zx
fx( fy ) , ( f(zf)x ) . .
2 2 2 22 22 22
2 xx yy zz
2 2 2 x x yy z z
Vậy ( fx )2 ( fy )2 ( fz )2 1 .
2.1.2. Đạo hàm riêng cấp cao
• Ký
Cáchiệu: đạo hàm riêng (nếu có) của các2 hàm số
f f
fx (fx ,2y ), fyfx(x , y ) được
fxx gọi là các đạo hàm riêng
x x x x 2
cấp hai của hàm số f (x , y ). x
2
f f
fy 2 fy fyy
y y y 2
y
2
f f
fxy fx fxy
y y x y x
2
f f
fyx fy fyx
x x y x y
• Hàm số nhiều hơn 2 biến và đạo hàm riêng cấp
cao hơn 2 có định nghĩa tương tự.
(5)
VD. fx 2y 3 (x , y ) (((( fx (x , y ))x )y )y )y ( fx 2 (x , y ))y 3 ;
fx(6)
2
yxz 2 (x , y, z ) ((( fx 2 (x , y, z ))y )x )z 2 .
Sơ đồ f
x2
fx fxy
f (x , y )
fy fy 2
fyx
VD 5. Tính các đạo hàm riêng cấp hai của hàm số
3 y 2 3 4
f (x, y ) x e x y y tại ( 1; 1).
y 3
ffx 22 ( 61,xe
21)y 2y6e3 2
fxx 3x e 2xy
Giải. Ta có ff ( 31,3x 1) 2 y
ye f
2
62xy(2 1, 1)3 3e 6
fyxy x e
xy 3xyxy 4y
2 y
ffyx2 ( 1,3x 1)e 6exy 2 6.
y
fy 2 x 3e y 6x 2y 12y 2
4 3 5 5 4 3 4 5 2 5
Giải.6.fCho
VD
x
hàm
5x số4xf (yx, y ) f x2 20
x
y x x 12 y x. y
(5)
Giá trị
fx 3 của60
đạo
x hàm
2
24riêng
xy cấp
5
f3 năm
(4) f (1, 4 1) là:
3
y xy
x1202
x y
(5)(5) (5)
A. f 3f 23(1, 1) 480 480
xy 3
; f (5) f 3 21)
B.2 (1, (1, 4801) 480
A . ;
x yx y 2 3
x y x y
(5) (5)
C. f 3 2 (1, 1) 120 ; D. f 3 2 (1, 1) 120 .
x y x y
4 3 5 3 2 5
Giải. fx 5x 4x y fx 2 20x 12x y
• Định lý Schwarz
Nếu hàm số f (x , y ) có các đạo hàm riêng fxy và
2
fyx liên tục trong miền mở D thì fxy fyx .
Hermann Amandus Schwarz

(1843 – 1921)
(m riêng
n) (m (mn ) n )
Giải. Ta có z m 2 n 2 x mz 2mynnx 2 .(m 2) của hàm số
VD 7. Đạo hàm z
x y x x y
2x y 2x y
z ze 2 e
là: zx 2 2 e 2 2x y
x
n (m m) n 2xm y 2x y m m n 2x y
( 1) z2
A. ... e2 e; B. ( 1) 2 e ;
m
x
m m 2x y n m 2x y
C. ( (m1)1) 2 e m ; 2x y (m (2) 1) 2m e2x y .
D.
z m 2 e z m2 2 e
x y (m n ) (m n )x y
Giải. Ta có z z
(m n ) x m 2y n x 2n m x2xmy ny
.
z mn ( 1) 2 e D.
x y
Hướng
Bài tập.dẫn.
Cho Đạo
u hàm
u(x , ytừng
), v phương thỏatheo x :
v(x , y )trình
0 y2u.uux 2 vxv xvx
1 2v
x xv.v 2 yu .
yu
x .
Thayux (1; 1,
Tính 1) yvà v1,(1;u 1) biết
0, v u(1;1 1) 0 , v(1;ux1)
vào hệ (1; 1)1..
x y
2.2. VI PHÂN
2.2.1. Vi phân cấp 1
a) Số gia của hàm số
Cho x một
Cho hàm sốsốf (gia x và
x , y ) xác y một
định gia lâny ,cận
sốmột
trong khicủa
đó
điểm fM
hàm (x0,(yx)0,có
y 0 )tương
. ứng số gia
f (x 0, y 0 ) f (x 0 x, y0 y) f (x 0, y 0 )
b) Định nghĩa
Giả sử hàm số f (x , y ) có các đạo hàm riêng
fx (x 0, y 0 ) và fy (x 0, y 0 ) liên tục, khi đó ta có:
f (x 0 x, y0 y) f (x 0, y 0 y)
lim
x 0 x
fx (x 0, y 0 ).
Nghĩa là, khi x 0 thì tồn tại VCB 1 sao cho
f (x 0 x, y0 y ) f (x 0, y 0 y)
fx (x 0, y0 ) x 1
x.
Tương tự, khi y 0 thì tồn tại VCB 2 sao cho
f (x 0, y 0 y ) f (x 0, y 0 ) fy (x 0, y 0 ) y 2
y.
Suy ra, khi x 0 và y 0 thì tồn tại hai
VCB 1, 2 sao cho
f (x 0, y 0 ) [ f (x 0 x, y0 y ) f (x 0, y 0 y )]
[ f (x 0, y 0 y) f (x 0, y 0 )]
fx (x 0, y0 ) x fy (x 0, y 0 ) y 1
x 2
y ( ).
NếuĐạikhilượng x f 0(xvà, y ) y x 0f mà
(x , y ) có
f )(x 0y, y, 0ký thể
hiệu
x 0 0 y 0 0
viết được dưới dạng ( ) thì ta nói hàm số f (x , y )
df (x 0, y 0 ), được gọi là vi phân của hàm số f (x , y )
khả vi tại điểm M 0 (x 0, y 0 ).
tại điểm M 0 (x 0, y 0 ).
Nhận xét
Xét hàm f (x, y ) x , ta có:
df (x, y ) (x )x . x (x )y . y dx x.
Tương tự, dy y.
Vậy, tổng quát ta có
df (x, y ) fx (x, y )dx fy (x, y )dy
z
z
•
• y
O y
x • M0
•
x M
• Vi phân của hàm nhiều hơn hai biến số
có định nghĩa tương tự, chẳng hạn
df (x, y, z ) fx (x, y, z )dx fy (x, y, z )dy fz (x, y, z )dz

y x2
VD 8. Tính dz (1, ) của hàm số z e cos(x 2y ).
y x2
Giải. z x (x , y ) 2xe [cos(x 2y ) y sin(x 2y )]
z x (1, ) 2e 1,
y x2 2 2 2
z y (x , y ) e [cos(x y ) x sin(x y )]
z y (1, ) e 1.
1
Vậy dz e (2dx dy ).
2 5 3 x 3y
VD 9. Cho hàm số f (x, y, z ) x y z e .
Tính df (2, 1, 1).
ffxx((2, z ) 1)2xy 45z 3 e 5e x 3y
x , y, 1,
Giải. ffyy((2, z ) 1)5x 2y 420
x , y, 1, z3 3e 5x . 3y
2 5 2
Vậy zz f
f (x
(2,, y , z
1,) 1)3x y z
12
5 5
df (2, 1, 1) (4 e )dx (3e 20)dy 12dz .
2.2.2. VI PHÂN CẤP CAO
a) Vi phân cấp 2
Vi phân của hàm df (x, y ) được gọi là vi phân cấp 2
của hàm số f (x , y ).
Ký hiệu và công thức:
2 2 2
d f d (df ) fx 2dx 2 fxydxdy fy 2dy
Chú ý
Nếu x , y là các biến không độc lập (biến trung gian)
x x ( , ), y y( , ) thì công thức trên không
còn đúng nữa. Sau đây ta chỉ xét trường hợp x , y
độc lập.
2 3 2 3 5
VD 10. Cho hàm số f (x, y ) x y xy 3x y .
2
Tính vi phân cấp hai d f (2, 1).
Giải. Ta cóf (2, 1) 34 3 5
xx 22 (x , y ) 2y
3
18xy
2 2 5
fffxy (x , y )1) 2xy 170
x (2, 2 y
(x , y ) 6xy +2y 45x y
9x y2 4
xy 2 2 3 4
fy2((2,x , y )1) 3x460.
2y 2xy 15 3 x3 y
fyy 2 (x , y ) 6x y +2x 60x y
2 2 2
Vậy d f (2, 1) 34dx 340dxdy 460dy .
2
VD 11. Tính vi phân cấp 2 của hàm z sin(xy ).
2 2
z x (x , y ) y cos(xy )
Giải. Ta có 2
zy (x , y ) 2xy cos(xy )
4 2
z x 2 (x , y ) y sin(xy )
2 3 2
z xy (x , y ) 2y cos(xy ) 2xy sin(xy )
2 2 2 2
z y 2 (x , y ) 2x cos(xy ) 4x y sin(xy )
2
d z (x , y ) ...
b) Vi phân cấp n
n
n k (n ) k n k
d f Cn f k n k
dx dy
x y
k 0
n
k (n ) n k k
C n f n k k dx dy
x y
k 0
trong đó:
(n ) (n ) (n ) (n )
fn 0 fn , f0n fn ,
x y x x y y
n 0 n 0 n n
dx dy dx , dx dy dy .
Đặc biệt
3 3 2 2 3
d f fx 3dx 3 fx 2ydx dy 3 fxy 2dxdy fy 3dy
VD 12. Tính vi phân cấp 3 của hàm f (x, y ) x 3y 2 .

Giải.
fx Ta3có:
x 2y 2 fxy 6x 2y fxy 2 6x 2 ,
2 2 2 2
fx 3x y fx 2 6xy fx 3 6y ,
fy 3 0 .
2 2 2
fx 3x3 y f2 x 2 3 6xy f2x 2y 12xy2 ,
Vậy d f 6y dx 36xydx dy 18x dxdy 2 .
3 2x
VD 13. Tính vi phân d z của hàm z e cos 3y .
Giải. Ta có:
3 3 2 2 3
d z z x 3dx 3z x 2ydx dy 3z xy 2dxdy z y 3dy
8e 2x cos 3ydx 3 36e 2x sin 3ydx 2dy
2x 2 2x 3
54e cos 3ydxdy 27e sin 3ydy .
VD 14. Tính vi phân d 10 f của hàm f (x, y ) x 3e 2y .
Đáp số.
10 10 3 2y 10 9 2 2y 9
d f 2 x e dy 3.10.2 x e dxdy
8 2y 2 8 7 2y 3 7
6.45.2 xe dx dy 6.240.2 e dx dy .
2.3. Đạo hàm của hàm số hợp
2.3.1. Hàm hợp với một biến độc lập
Khi
Chođó,f (xhàm
, y ) là
hợp
hàm biếnvit đối
củakhả (t ) x , yf (và
là với x ,yy(t ))
x (t ), là
những
khả hàm khả vi đối với biến độc lập t .
vi và
d
(t ) (t ) fx (x, y ).x (t ) fy (x, y ).y (t )
dt
Đặc biệt, nếu (x ) f (x, y(x )) thì

d
(x ) (x ) fx (x, y ) fy (x, y ).y (x )
dx
VD 15. Tính (t ), biết (t ) f (x (t ), y(t )) trong đó
2 2
f (x , y ) x y và x 3t t, y sin t .
Giải. (t ) (x 2y )x .(3t 2 t) (x 2y )y .(sin t )
2xy(6t 1) x 2 cos t
2 2 2
2(3t t )sin t.(6t 1) (3t t ) cos t .
Ta có thể tính trực tiếp như sau:
2 2
(t ) (3t t ) sin t
(t ) 2(3t 2 t )(6t 1)sin t (3t 2 t )2 cos t .
VD 16. Tính (x ), biết (x ) f (x, y(x )) trong đó
2 2 2
f (x, y ) ln(x y ) và y sin x .
Giải
2 2 2 2 2
(x ) [ln(x y )]x [ln(x y )]y .(sin x )
2x 2y sin 2x 2x 4 cos x sin 3 x
2 2 2 2 2 4
.
x y x y x sin x
Ta có thể tính trực tiếp như sau:
2 4 2x 4 cos x sin 3 x
(x ) [ln(x sin x )] .
2 4
x sin x
2.3.2. Đạo hàm riêng của hàm hợp
với hai biến độc lập
Khi , y ) là( hàm
f (xhàm
Cho đó, , ) khảf (vi
x ( đối y( x, , y))và
, ),với khảx ,viy và
là
những hàm khả vi đối với hai biến độc lập , .
( , ) fx (x , y ).x ( , ) fy (x, y ).y ( , )
( , ) fx (x , y ).x ( , ) fy (x, y ).y ( , )
Tương tự, U (r, s ) f (x (r, s ), y(r, s ), z (r, s )) thì
U f x f y f z
. . .
r x r y r z r
U f x f y f z
. . .
s x s y s z s
VD 17. Cho ( , ) f (x ( , ), y( , )) trong đó
2 2 3
f (x , y ) x y, x e ,y . Tính ( , ).
2 2 2 3 (x 2y )5 .(3 2 3 )
Giải. ( , )( , (x) y )x( e )
Cách khác. .( e )
2
y e
) .25 e 4
( , 2xy 3 22
ex .. 3
5 4 3 2
e .
U U y
Bài tập. Tính , với U z sin trong đó
r s x
2 3 2 2
x 3r 2s , y 4 2s , z 2r 3s .
2.4. Đạo hàm của hàm số ẩn
2.4.1. Đạo hàm của hàm số ẩn một biến
Hàm y(x ) xác định trên Dy thỏa phương
trình F (x , y(x )) 0, x D Dy ( ) được gọi là
hàm số ẩn một biến xác định bởi ( ).
Giả sử các hàm số ở trên đều khả vi, đạo hàm 2 vế
của ( ) theo biến x ta được Fx Fy .y (x ) 0 .
Giả sử Fy 0, vậy ta có:
Fx
y (x )
Fy
Giải.
VD 18.MTính
(Chệ
) sốagóc 7tiếp tuyến
M (7; tại
3). điểm M (a; 3)
(a 5)
F 8x nằm trên
2 đường
15y 2 conic
24xy có16phương
x 30ytrình1
2 2
(CF)x : 8x16x 1524
y y 2416
xy 16x 30y 1 0 .
Fy 30y 24x 30
16x 24y 16 1
y (x ) y (7) .
30y 24x 30 2
Cách khác
Đạo hàm theo biến x , ta được:
16x 30yy 24(y xy ) 16 30y 0.
Thay x 7 và y 3 ta có kết quả.
2.4.2. Đạo hàm của hàm số ẩn hai biến
2
Hàm z (x , y ) xác định trên Dz thỏa phg trình
F (x , y, z (x , y )) 0, (x , y ) D Dz ( ) được gọi
là hàm số ẩn hai biến xác định bởi ( ).
Giả sử các hàm số ở trên đều khả vi, đạo hàm
riêng 2 vế của ( ) lần lượt theo x và y ta được:
Fx Fz .z x 0, Fy Fz .z y 0 .
Giả sử Fz 0 , vậy ta có:
Fx Fy
zx , zy
Fz Fz
VD 19. Cho hàm ẩn z (x , y ) thỏa phương trình
xyz cos(x y z ). Tính z x , z y .
Giải. Ta có F (x, y, z ) xyz cos(x y z )
Fx yz sin(x y z)
Fy xz sin(x y z)
Fz xy sin(x y z ).
yz sin(x y z)
Vậy z x ,
xy sin(x y z)
xz sin(x y z)
zy .
xy sin(x y z)
VD 20. Cho hàm ẩn z (x , y ) thỏa phg trình mặt cầu
2 2 2
x y z 2x 4y 6z 2 0. Tính z y .
2 2 2
Giải. Ta có F x y z 2x 4y 6z 2
Fy 2y 4 y 2
zy .
Fz 2z 6 z 3
VD 21. Tìm hệ số góc tiếp tuyến tại điểm M (3; 4;5)
2 2
nằm trên mặt nón z x y , biết tiếp tuyến
nằm trong mặt phẳng y 4.
x
Giải. Ta có z x (x , y ) .
2 2
x y
3
Vậy hệ số góc là z x (3, 4) .
5
2.5. Đạo hàm theo hướng – Vector gradient
2.5.1. Hàm vector
• Ánh xạ
n
r :T
t r (t ) (x 1(t ), x 2 (t ),..., x n (t ))
được gọi là một hàm vector.
• Giới hạn
lim r (t ) v lim r (t ) v 0
t t0 t t0
• Đạo hàm
r (t ) (x 1(t ), x 2 (t ),..., x n (t ))
r (t0 ) M Tốc đồ
M0
• •
r (t0 ) r (t0 t)
•
O
2.5.2. Đạo hàm theo hướng
a) Định nghĩa
r M v
f (x , y, z ) xác định • •
M0
f (M ) f (M 0 )
fv (M 0 ) lim
r 0 r
b) Cosin chỉ phương
Gọi , , lần lượt là góc tạo bởi v (vx , vy , vz )
khác 0 với i , j , k . Khi đó cos , cos , cos được
gọi là các cosin chỉ phương của v và:
vx vy vz
cos , cos , cos
|v | |v | |v |
Vậy ta có:
vx vy vz
fv (M 0 ) ( fx (M 0 ), fy (M 0 ), fz (M 0 )) , ,
|v | |v | |v |
fx (M 0 )cos fy (M 0 )cos fz (M 0 )cos
2.5.3. Vector gradient
f (M 0 ) fx (M 0 ), fy (M 0 ), fz (M 0 )
Vậy ta có:
v
fv (M 0 ) f (M 0 ).
|v |
Ý nghĩa
n f (M )
•
M (C ) : f (x, y ) 0
n f (M )
•
M
(S ) : f (x, y, z ) 0
VD 22. Cho hàm f (x , y, z ) x 2 y 2 z 2 và

vector v (1; 2; 2).
Tính f (M ), fv (M ) tại M (0; 4; 3).
Giải. Ta có:
4 3
fx (M ) 0, fy (M ) , fz (M ) .
5 5
Mặt khác
v 1 2 2
v (1; 2; 2) ; ; .
|v | 5 5 5
4 3
Vậy f (M ) 0; ; và
5 5
v 2
fv (M ) f (M ). .
|v | 15
VD 23. Trong mặt phẳng, cho đường cong
2 2
(C ) : x y 3xy 2y 1 0 .
Viết pttt với (C ) tại M (1; 1).
2 2
Giải. Ta có f (x, y ) x y 3xy 2y 1
fx (M ) 5 , fy (M ) 1 n (5; 1).
Vậy : 5x y 4 0.
2 2
Giải. f x y z x y
VD 24. Trong không gian, cho mặt 4parabolic
Ta có ( , , ) 4 z 8 eliptic
2
fx (M ) (S4) ,: zfy (Mx) y24
2 , f (M )
2.
z
4
n(P ) (1; 6; 1)4.
Viết pt tiếp diện (P ) với (S ) tại M (2; 3; 8).
Vậy (P ) : x 6y z 12 0 .
…………………………………………………….
3.1. Định nghĩa

3.2. Cực trị tự do
3.3. Cực trị có điều kiện
3.4. Cực trị toàn cục (max – min)
3.1. Định nghĩa

Xem bài giảng!
Cực trị tự do z
• P2 z f (x, y )
•
z CÑ
•
S
•P
zCT 1
Điểm cực đại
O
y
•M 2
M
•
1 Điểm cực tiểu
x
Cực trị có điều kiện z
• S z f (x, y )
z CÑ •P
• 2
•P
1
zCT
O
y
•M
2 ( )
x M1
• Điểm cực tiểu
3.2. CỰC TRỊ TỰ DO
3.2.1. Định lý
a) Điều kiện cần
Nếu hàm số z f (x, y ) đạt cực trị tại M 0 (x 0, y0 )
và tại đó hàm số có đạo hàm riêng thì
fx (x 0, y 0 ) fy (x 0, y 0 ) 0
Điểm M 0 (x 0, y0 ) thỏa fx (x 0 , y0 ) fy (x 0 , y 0 ) 0
được gọi là điểm dừng, M 0 có thể không là điểm
cực trị.
b) Điều kiện đủ
Giả sử hàm z f (x, y ) có điểm dừng là M 0 và có
đạo hàm riêng cấp hai tại lân cận của điểm M 0 .
Đặt A fx 2 (M 0 ), B fxy (M 0 ), C fy 2 (M 0 )
2
và AC B .
0
• Nếu thì f (x , y ) đạt cực tiểu tại M 0 .
A 0
0
• Nếu thì f (x , y ) đạt cực đại tại M 0 .
A 0
• Nếu 0 thì f (x , y ) không đạt cực trị tại M 0 .
• Nếu 0 thì ta không thể kết luận.
3.2.2. Phương pháp tìm cực trị tự do
• Bước 2.
1. Giải A tìmf điểm
Tính hệ 2 (x 0 , y
x
dừng
0
), BM 0 (xfxy0,(yx00),:y 0 ),
fx (x 0, y 0 ) 0
C fy 2 (x 0, y 0 ) AC B 2 .
fy (x 0, y 0 ) 0
• Bước 3. Dựa vào điều kiện đủ để kết luận.
VD 2. Tìm điểm dừng của hàm z xy(1 x y ).
Giải.
Vậy hàm số(có
Ta có: x 2 4 điểm
2
y ) dừng:
(x y ) 0
2
zx 0 y2 2xy y 01 1
x M
M 1(0; 0), 2xy
2
(0; x
1), M 0
3
(1; 0), M 4 ; .
zy 0 x 2xy x 2
03 3
(x y )(x y 1) 0
2 .
x 2xy x 0
VD 3. Tìm cực trị của hàm số
2 2
z x y 4x 2y 8.
z x z2x2 ( 2;4 1) 0 2
A
Giải. x M ( 2; 1)4 là điểm
0 dừng.
z y z2y ( 2;
B 2 1)0 0 .
xy A 0
C z y 2 ( 2; 1) 2
Vậy M ( 2; 1) là điểm cực tiểu và zCT 3.
z x 3 y 3 3xy 2 .
Giải. Ta có:
Do z x 2 6x , z xy 3, 2z y 2 6y nên
z x 3x 3y 0
• Tại M1 : A C 0, B 3 0
2
3y là điểm
Mz1 ykhông 3x cực0 trị.
• Tại M 2 :MA (0;C0), M 6 (1;0,1)Blà hai 3điểm dừng.
0
1 2
Vậy M 2 (1; 1) là điểm cực tiểu và zCT 3.
Hình 1
z 3x 2y y 3 3x 2 3y 2 2 .
Do z x 2 6yz x 6, 6zxyxy 66xx , z0y 2 6y 6 nên
Giải. Ta có 2 2
• Hai điểm Mz3y, M 43xkhông3ylà điểm 6y cực 0 trị.
•Suy
Điểm M1 làsốđiểm
ra hàm có 4cực và zC Đ 2 .
đạidừng:
điểm
MM
• Điểm
1
(0;2 là
0),điểm
2
cực2),tiểu
M (0; M và
3
(1;zCT
1), M (2.1; 1).
4
Hình 2
VD 6. Cho hàm số
50 20
z xy (x 0, y 0).
x y
Khẳng định đúng là:
A. z đạt cực tiểu tại M (2; 5) và zCT 39 .
B. z đạt cực tiểu tại M (5; 2) và zCT 30 .
C. z đạt cực đại tại M (2; 5) và z CÑ 39 .
D. z đạt cực đại tại M (5; 2) và z CÑ 30 .
x 5 50 x 5
zx y 0 2
xMy(5; 2)
50.
y 2 x2 y 2
Giải. Ta có 2 2
xy 20 20 xy 20
zy x 0
y100
2 40
Vi phân cấp hai: z x 2 , z xy 1, z y 2
3 3
x y
2
AC B 3 0 B.
Hình 3
3.3. CỰC TRỊ CÓ ĐIỀU KIỆN
(cực trị vướng)
Cho hàm số f (x , y ) xác định trên lân cận của điểm
M 0 (x 0, y0 ) thuộc đường cong ( ) : (x, y ) 0.
Nếu tại điểm M 0 , hàm f (x , y ) đạt cực trị thì ta nói
M 0 là điểm cực trị có điều kiện của f (x , y ) với
điều kiện (x, y ) 0 .
Cực trị có điều kiện z
• S z f (x, y )
z CÑ •P
• 2
•P
1
zCT
O
y
•M
2 ( )
x M1
• Điểm cực tiểu
3.3.1. Phương pháp khử

Từ (x, y ) 0 , ta rút x hoặc y thế vào hàm f (x , y ).
Sau đó, ta tìm cực trị của hàm một biến.
2
VD 7. Tìm điểm cực trị của hàm số z x y thỏa
điều kiện x y 3 0 .
3 2
Giải. x y 3 0 y x 3 z x 3x .
2
Ta có z 3x 6x 0 x 2, x 0 .
•x 2 y 1 z đạt cực đại tại M 1( 2; 1).
•x 0 y 3 z đạt cực tiểu tại M 2 (0; 3).
Hình 4
3.3.2. Phương pháp nhân tử Lagrange
• Bước 1. Lập hàm phụ (hàm Lagrange)
L(x, y, ) f (x, y ) (x, y )
Số thực được gọi là nhân tử Lagrange.
Lx 0
• Bước 2. Giải hệ Ly 0
L 0
Suy ra điểm dừng M 0 (x 0, y0 ) ứng với 0

.
• Bước 3. Ứng với 0
, ta tính
2 2 2
d L(M 0 ) Lx 2dx 2Lxydxdy Ly 2dy
Vi phân dx , dy phụ thuộc vào điều kiện ràng buộc
d (M 0 ) x
(M 0 )dx y
(M 0 )dy 0 (1)
2 2
(dx ) (dy ) 0 (2)
• Bước 4. Từ điều kiện ràng buộc (1) và (2), ta có:
 Nếu d 2L(M 0 ) 0 thì f (x , y ) đạt cực tiểu tại M 0 .
 Nếu d 2L(M 0 ) 0 thì f (x , y ) đạt cực đại tại M 0 .
2
 Nếu d L(M 0 ) 0 thì chưa đủ cơ sở để kết luận.
VD 8. Tìm điểm cực trị của hàm số
f (x , y ) 2x y
2 2
với điều kiện x y 5.
Tìm điểm
Giải. dừng:
Lập hàm Lagrange:
2 2 2 2
x Lyx 05 2(x, y2) x x 0 y 5
2 2
L(x, y,Ly) 02x y1 2(xy y0 5).
L 0 2 2
x y 5 0
1 2
Vi phân cấp hai d L(x, y ) 2 (dx 2
dy ). 2
x
2
• d L(M 1 ) (dx 2 2
dy )M 0(2; 1), 1
1 1 1
2 .
y M1 là điểm cực đại.
2 1
2 2 2 M ( 2; 1),
• d L(M 12 ) dx1 dy 0 2 2
2
5
2
4 2M 2 là điểm cực tiểu.
Hình 5
2 2
VD 9. Tìm giá trị cực trị của hàm số z x y
2 2
thỏa điều kiện x y 3x 4y .
Điểm dừng:
Giải. Ta có (x, y ) x 2
y 2
3x 4y
L
L xx 2 2x2
y (2(xx2 3)
y 2 0
3x 4y ).
Ly 2y (2y 4) 0
2 2
L x y 3x 4y 0
M1(0; 0), 1
0
.
M 2 (3; 4), 2
2
2 2 2
Vi phân d L(x, y ) (2 2 )(dx dy ), ta có:
2
• L(M 1 )
d 0 M 1 là điểm cực tiểu và zCT 0.
• d 2L(M 2 ) 0 M 2 là điểm cực đại và z CÑ 25 .
Hình 6
2 2
Chú ý. Nếu ta thay x y 3x 4y vào hàm z
thì z 3x 4y và
L 3x 4y (x 2 y 2 3x 4y ).
Khi đó kết quả không sai nhưng thay đổi.
VD 10. Tìm điểm cực trị của z xy thỏa điều kiện
2 2
x y
1.
8 2
x 2 y2
Giải. Ta có L(x , y, ) xy 1.
8 2
Tìm điểm dừng: M 1(2; 1), 2
2 1 4y
4
x M 2( 2; 1), 2
Lx x y y 0 x2 .
4 M 3( 2; 1), x3 2
Ly x 2 x 4y 2 y 80
M 4 (2; 1), 4y 2
2 2
x y x 2
y 2
L 1 0 1 0
8 2 8 2
Vi phân cấpdhai(x , y ) x
Mặt khác, dx ydy
2
4 2 2
y ) ) 0dx dx2dxdy2dy dy0..
d Ld(x(, M
1 4
2 1 2
M1 : dd LL(M
• Tại(*) 2 (M 1))
1
dy
8dx 2 0dxdyM 1 2làdyĐCĐ.
2 2
(*).
2
• Tại các điểm M 2 , M 3 , M 4 ta làm tương tự.
Hình 7
Cáchýkhác (chỉ dùng trong trắc nghiệm)
Chú
Khi
2 ta thay 1 (x,2y ) 0 bởi một2 phương trình
d L(M1 ) dx 2dxdy 2dy
tương đương 2thì nhân tử sẽ thay đổi nhưng
không làm thay1 đổi kết quả2của bài toán.
dx 2dy 0 M1 là ĐCĐ.
2
VD 11. Tìm cực trị của hàm số f (x , y ) 10x 40y
thỏa điều kiện xy 20 và x , y 0.
Giải. Ta có:
xy 20 xy 400 (x , y ) xy 400
L 10x 40y (xy 400) .
Điều kiện: d L
(xx, y ) 10 ydx y xdy
0 x 40
d (40;Ly10) 400 xdx 0 4dyy 010 .
Điểm dừng:
2 L xy
d L(40; 10) 8dy 400
2
00. 1
Vi phân
Vậy M 2: L
cấp(40; 10)
x
0; L
2 là điểmxycực 1;
tiểu L
của
y
0
2 f (x , y ).
2
d L(40; 10) 2dxdy .
Hình 8
3.4. Max – Min của hàm hai biến
trên miền đóng, bị chặn
2
Cho miền D đóng có biên D : (x , y ) 0
và f (x , y ) là hàm liên tục trên D , khả vi trong D
mở (có thể không khả vi tại hữu hạn điểm).
• Bước 3. M 1,...,P1M
1. Tìm các điểm dừng ,...,
m p
trên D D
P trên
màthỏa điều
tại đó f không
kiện
hàm (x, y )khả0vi.
• Bước 2. Tìm (dùng cực trịdừng
các điểm có điều kiện).
N 1,..., N n trong D
• Bước 4. Giá trị max f (x , y ), min f (x , y ) tương ứng
(dùngD cực trị tự do).
D
là giá trị lớn nhất, nhỏ nhất trong tất cả các giá trị:
f (M 1 ),..., f (M m ), f (N 1 ),..., f (N n ),
f (P1 ),..., f (Pp ).
VD 12. Tìm giá trị lớn nhất và nhỏ nhất của hàm số
2 2 2 2 3
f (x , y ) x y trong miền D : x x y .
Giải 4
• Xét hàm f (x , y ) trong miền mở
2 2 3
D :x x y .
4
fx 0 2x (2x 1) 0
Ta có N (0; 0) là điểm dừng thuộc D .
Lx fyLy 0 L 0 2y 2 y 0 .
22 2 2
3
• Xét hàm f (x , y ) trên D : x4x x 4x y 4y . 3
4
Suy ra 2 điểm
2 dừng 2 thuộc 2 D là: 2
Ta có L x y (4x 4x 4y 3).
3 1
P1 ; 0 , P2 ;0 .
2 2
9 1
Do f (N ) 0, f (P1 ) , f (P2 ) nên:
4 4
2 2
 N (0; 0) là điểm cực tiểu và min(x y ) 0;
D
3 9
 P1 ; 0 là điểm cực đại và max(x 2 2
y ) .
2 D 4
Hình 9
2 2
VD 13. Cho hàm f (x , y ) x y xy x y .
Tìm max – min của f (x , y ) trong miền
D : x 0, y 0, x y 3.
y
A x
Giải. Miền D là OAB với 3 O
A( 3; 0), B(0; 3). D
3
B
• Tại
Trêncác
cạnhđỉnhOA :OAB 3 hàm x số0, không
y 0 , khả vi, ta có:
ta có:
f (O ) 0, f (A) f (B ) 6 . 1
2
• Trongf (miền
x , 0) D ,xta có:x fx 0 x
2
1 2x y 1 0 1
P1 fx ; f0y là 0điểm dừng và f (P1 ) .
2 2y x 1 0 4
N ( 1; 1) là điểm dừng và f (N ) 1.
• Trên cạnh OB
AB : xy 0,x 3 3, y 3 0 ,xta có:
0 , ta có:
2 2 1 3
f (x ,fy(0,
) y )3x y 9xy 6 fy fx 0 0 y x
2 2
3 13 13
PP 32
0; ; làlàđiểm dừngvàvàf (fP(P
điểmdừng ))
23
..
2 22 44
Vậy max f 6 tại A, B và min f 1 tại N .
D D
Hình 10
VD 14. Tìm giá trị lớn nhất và nhỏ nhất của hàm số
z sin x sin y sin(x y )
trong miền D : 0 x ,0 y .
2 2
•Giải.
Tại các
Miền D OABC
đỉnh hàm sốOABC
là hình vuông không, khả vi,đó:
trong ta có:
z(O ) 0, z(A) z(B ) z(C ) 2 .
A ; 0 , B ; , C 0; .
2 2 2 2
• Trong miền D , ta có:
cos x cos(x y) 0
zx zy 0
cos y cos(x y) 0
3 3
N ; là điểm dừng và z (N ) .
3 3 2
• Trên cạnh
2 cạnhAB , 0cácyđiểm O
OA: ,xOC (bỏ ,A
, ta , C ) thì
có:
2 2
hàm số khôngzcó điểm
1 sindừng.
y cos y
P1 ; là điểm dừng và z (P1 ) 1 2.

2 4
• Trên cạnh BC : y ,0 x , ta có:

2 2
z 1 sin x cos x
P2 ; là điểm dừng và z (P2 ) 1 2.
4 2
3 3
Vậy max z tại N và min z 0 tại O .
D 2 D
Hình 11
…………………………………………………………..

Giới Hạn Hàm 2 Biến +Phép Tính Vi Phân Hàm Nhiều Biến +Cực Trị -GTNN, GTLL

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Giới Hạn Hàm 2 Biến +Phép Tính Vi Phân Hàm Nhiều Biến +Cực Trị -GTNN, GTLL

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Chương 1.

HÀM SỐ NHIỀU BIẾN SỐ

Bài 1. Khái niệm cơ bản

Bài 3. Cực trị của hàm hai biến số

Bài 1. Khái niệm cơ bản

1.1. Các định nghĩa

Điểm trong Điểm ngoài

• Khi y y0 trước, x x 0 sau thì ta viết

Bài 2. Đạo hàm – Vi phân

2.1. Đạo hàm riêng

Tương tự, đạo hàm riêng theo biến y tại (x 0, y0 ) là

Hermann Amandus Schwarz

df (x, y, z ) fx (x, y, z )dx fy (x, y, z )dy fz (x, y, z )dz

VD 12. Tính vi phân cấp 3 của hàm f (x, y ) x 3y 2 .

Đặc biệt, nếu (x ) f (x, y(x )) thì

VD 22. Cho hàm f (x , y, z ) x 2 y 2 z 2 và

Bài 3. Cực trị của hàm hai biến số

3.1. Định nghĩa

3.1. Định nghĩa

3.3.1. Phương pháp khử

Suy ra điểm dừng M 0 (x 0, y0 ) ứng với 0

P1 ; là điểm dừng và z (P1 ) 1 2.

• Trên cạnh BC : y ,0 x , ta có:

You might also like