CH 1-TOAN 1E2HAMNHIEUBIEN

Chương 1.
HÀM SỐ NHIỀU BIẾN SỐ
Bài 1. Khái niệm cơ bản

Bài 2. Đạo hàm riêng – Vi phân
Bài 3. Cực trị của hàm hai biến số

Chương 1. HÀM SỐ NHIỀU BIẾN SỐ
1.1. Các định nghĩa

1.2. Giới hạn của hàm hai biến số
1.3. Hàm số liên tục
1.1. Các định nghĩa
a) Miền phẳng
D
¶D
Miền đóng
D
¶D
D = D U¶D
Miền mở
D
¶D
D = D \ ¶D
Miền đơn
đa liên
liên
C1
D
C2 C3
¶¶ D
D = C UC UC
1 2 3
Miền liên thông
• D
•
Miền không liên thông
D
b) Lân cận của một điểm trong mặt phẳng
ε
• M0
S(M0,ε)
M Î S (M 0, e) Û d (M , M 0 ) < e
ε • M0
H(M0,ε)
ìï | x - x | < e
M (x , y ) Î H (M 0, e) Û íï 0
ïï | y - y 0 | < e
î
Điểm trong Điểm ngoài
• M1
D • M2
¶D • M3
Điểm biên
d) Hàm số hai biến số
2
f : D Ì ¡ ¾ ¾® ¡
(x , y ) Î D a z = f (x , y ) Î ¡ .
2
• Tập D Ì ¡ được gọi là miền xác định (MXĐ)
của hàm số f (x , y ), ký hiệu là D f .
2
D f = {(x , y ) Î ¡ | f (x , y ) Î ¡ }
• z = f (x , y ) được gọi là giá trị của hàm số tại (x , y ) .
y
M (x 0 , y 0 ) z 0 = f (x 0 , y 0 ) = f (M )
y0 •
x
•z z
O x0 O 0
Đồ thị của hàm số z = f(x,y)
f (M ) = f (a, b) = c z S
• N(a,b,c)
b
O y
a •M
x D
S = {(x , y , f (M )) | M (x , y ) Î D }
VD 1
2 2
• Hàm số f (x , y ) = 3x y - cos xy có D f = ¡ .
• Hàm số z = 4 - x 2 - y 2 có MXĐ là hình tròn
đóng tâm O (0; 0) , bán kính R = 2 .
Vì M (x , y ) Î Dz Û 4 - x 2 - y 2 ³ 0
Û x 2 + y 2 £ 4.
2 2
• Hàm số z = ln(4 - x - y ) có MXĐ là hình tròn
mở tâm O (0; 0) , bán kính R = 2 .
Vì M (x , y ) Î Dz Û 4 - x 2 - y 2 > 0
2 2
Û x + y < 4.
• Hàm số z = f (x , y ) = ln(2x + y - 3) có MXĐ là
nửa mp mở có biên d : 2x + y - 3 = 0 , không
chứa O . y
2x + y - 3 > 0
2x + y - 3 < 0
O d x
1.2. Giới hạn của hàm số hai biến số
a) Điểm tụ • Mn
• • •
•
••• • •
• • •
•••• • •
•
• M0 • •
æ1 1 ö
VD. O (0, 0) là điểm tụ của dãy điểm M n çç , ÷
÷.
çèn n 2 ø÷
÷
b) Định nghĩa giới hạn bội
• Điểm M 0 (x 0 , y 0 ) được gọi là giới hạn của dãy
điểm M n (x n , y n ), n = 1, 2, ... nếu M 0 (x 0 , y 0 ) là
điểm tụ duy nhất của dãy.
Ký hiệu là:
n® ¥
lim M n = M 0 hay M n ¾ ¾ ¾ ¾® M 0.
n® ¥
• Hàm số f (x , y ) có giới hạn là L Î ¡ U {± ¥ } khi
n® ¥
® M 0 nếu lim f (x n , y n ) = L .
Mn ¾ ¾ ¾ ¾
n® ¥
Ký hiệu là L = lim f (M )
M ® M0
= lim f (x , y ) = lim f (x , y ).
( x ,y )® ( x 0 ,y 0 ) x ® x0
y ® y0
y M
d ••
D e
M0 f
O
x • ( g) z
O L
¶D
y z
•M
•L
• M0
O x • f (M )
2
2x y - 3x - 1 3
VD 2. lim = - .
( x ,y )® (1,- 1) 2
xy + 3 2
xy
VD 3. Tìm lim f (x , y ) , f (x , y ) = .
( x ,y )® (0,0) 2 2
x +y
Giải.
x® 0
xy xy y® 0
0 £ f (x , y ) = £ = x ¾ ¾ ¾® 0.
2 2 2
x +y y
Vậy lim f (x , y ) = 0 .
( x ,y )® (0,0)
Nhận xét
y
x - x0 ìï x = x + r cos j
ï 0
j •M í
y - y0
r ïï y = y 0 + r sin j
• î
M0
O x M ® M0 Û r ® 0
2 2
sin(x + y )
VD 4. Tìm lim .
2 2
x +y
( x ,y )® (0,0)
Giải. Đặt x = r cos j , y = r sin j , ta có:

2 2 2
sin(x + y ) sin r
lim = lim = 1.
2 2 2
( x ,y )® (0,0) x +y r® 0 r
2xy
VD 5. Cho hàm số f (x , y ) = .
2 2
x +y
Chứng tỏ rằng lim f (x , y ) không tồn tại.
( x ,y )® (0,0)
Giải. Đặt x = r cos j , y = r sin j , ta có:
2
r sin 2j
lim f (x , y ) = lim = sin 2j .
2
( x ,y )® (0,0) r® 0 r
Do giới hạn phụ thuộc vào j nên không duy nhất.
Vậy lim f (x , y ) không tồn tại.
( x ,y )® (0,0)
c) Giới hạn lặp
Giới hạn theo từng biến khi dãy điểm M n (x n , y n )
dần đến M 0 của f (x , y ) được gọi là giới hạn lặp.
• Khi x ® x 0 trước, y ® y 0 sau thì ta viết
lim lim f (x , y )
y ® y0 x ® x 0
• Khi y ® y 0 trước, x ® x 0 sau thì ta viết

lim lim f (x , y )
x ® x0 y ® y0
Chú ý
• Nếu lim lim f (x , y ) ¹ lim lim f (x , y ) thì không
y ® y0 x ® x0 x ® x0 y ® y0
tồn tại lim f (x , y ) .
( x ,y )® ( x 0 ,y 0 )
• Sự tồn tại giới hạn lặp không kéo theo sự tồn tại
của giới hạn bội.
2 2
sin x - sin y
VD 6. Xét hàm số f (x , y ) = .
2 2
Ta có: x +y
- sin y 2
lim lim f (x , y ) = lim = - 1,
2
y® 0 x® 0 y® 0 y
2
sin x
lim lim f (x , y ) = lim = 1.
x® 0 y® 0 x® 0 x2
Vậy lim lim f (x , y ) ¹ lim lim f (x , y ) .

y® 0 x® 0 x® 0 y® 0
1.3. Hàm số liên tục
2
• Hàm số f (x , y ) liên tục tại M 0 (x 0, y 0 ) Î D Ì ¡
nếu
lim f (x , y ) = f (x 0 , y 0 )
( x ,y )® ( x 0 ,y 0 )
2
• Hàm số f (x , y ) liên tục trên tập D Ì ¡ nếu nó
liên tục tại mọi điểm thuộc D .
Chú ý
Hàm số f (x , y ) liên tục trên miền đóng giới nội D
thì nó đạt giá trị lớn nhất (max) và nhỏ nhất (min)
trên D .
2 2
sin x - sin y
VD 7. Xét sự liên tục của f (x , y ) = .
2 2
x +y
Giải
• Với (x , y ) ¹ (0, 0) thì hàm số f (x , y ) xác định
nên liên tục.
• Tại (0, 0) thì lim f (x , y ) không tồn tại.
( x ,y )® (0,0)
2
Vậy hàm số f (x , y ) liên tục trên ¡ \ {(0, 0)} .
……………………………………………………….
Bài 2. Đạo hàm – Vi phân
2.1. Đạo hàm riêng

2.2. Vi phân
2.3. Đạo hàm của hàm số hợp
2.4. Đạo hàm của hàm số ẩn
2.5. Đạo hàm theo hướng
2.1. Đạo hàm riêng
2.1.1. Đạo hàm riêng cấp 1
2
Cố định
Cho hàmysố 0
, nếu
f ( x , hàm
y ) xác số f (
định x , y
trên
0
) có đạo
miền hàm
mở D tại
Ì ¡x 0
chứa
thì ta điểm
gọi đạo M 0hàm(x 0, yđó0
) .là đạo hàm riêng theo biến x
của hàm số f (x , y ) tại (x 0, y 0 ) , ký hiệu là:
¶f
fx¢(x 0, y 0 ) hay (x 0, y 0 ) hay fx (x 0, y 0 ) .
¶x
Vậy
f (x , y 0 ) - f (x 0 , y 0 )
fx¢(x 0, y 0 ) = lim
x ® x0 x - x0
Tương tự, đạo hàm riêng theo biến y tại (x 0, y 0 ) là

f (x 0 , y ) - f (x 0 , y 0 )
fy¢(x 0, y 0 ) = lim
y ® y0 y - y0
Chú ý
• Nếu f (x ) là hàm số một biến x thì
d
f ¢(x ) = f (x ) .
dx
• Hàm số nhiều hơn hai biến có định nghĩa tương tự.
Ý nghĩa z = f (x , y )
z
Hệ
số
• gó
c
là
y=b fx¢(a, b)
O y
• M(a,b)
x
Ý nghĩa z = f (x , y )
z fy¢(a, b)
• c là
ố gó
s
Hệ
x= a
O y
•
x M(a,b)
VD 1. Tính các đạo hàm riêng của hàm số
4 3 2 3
f (x , y ) = x - 3x y + 2y - 3xy tại (- 1; 2) .
Giải
fx¢(x , y ) = 4x 3 - 9x 2y 2 - 3y
Þ fx¢(- 1, 2) = - 46.
3 2
fy¢(x , y ) = - 6x y + 6y - 3x Þ fy¢(- 1, 2) = 39.
2
x +1
z = ln .
x2 + y2 + 1
æ x 2 + 1 ö¢ x 2 + y 2 + 1
ç 2y 2÷
¢
Giải. Ta có zz x¢ == -çç 2 xy ÷
÷. .
y = ç 22 22 ÷
÷ 2,
è(xxx2 +
++yy ++2 11ø x 2 x + 1
1)(x + y + 1)
Cách khác
2 2 2
Ta có z = ln(x + 1) - ln(x + y + 1) .
2x 2x
Suy ra z x¢ = -
x 2
+ 12y x 2 + y 2 + 1
z y¢ = - .
2 2 2
x + y2xy +1
= .
2 2 2
(x + 1)(x + y + 1)
x- y
f (x , y ) = ln tại (2; - 1) .
x+y
Giải
æx - y ö¢ x + y 2y 4
¢(x ,-y1) ç ÷
1 1
= = - .
ffy¢x(2, ) == ç-
çèx +
÷
÷
÷
. -
y ø x - y 2
2 - (-x 1) 2 - 1x - y3
2
2
Þ fx¢(2, - 1) = - .
3
VD 4. Cho hàm số f (x , y , z ) = x 2 + y 2 + z 2 .
Tính ( fx¢)2 + ( fy¢)2 + ( fz¢)2 .
Giải. Tatựcó
Tương
2 22
2 2x y 22 zx
fx(¢f=y¢) = Þ, ( f(zf¢)x¢) == ..
2 2 + y2 2 + z2 2
x x 22
x ++y 22
y ++z 22
z
2 x +y +z
Vậy ( fx¢)2 + ( fy¢)2 + ( fz¢)2 = 1.
2.1.2. Đạo hàm riêng cấp cao
• Ký
Cáchiệu: đạo hàm riêng (nếu có) æ của
ö các2 hàm số
¢ ¶ ç¶ f ÷ ¶ f
x
( )x
fx¢(fx¢,2¢y=
) , fyf¢x(¢x , y )=được
fxx =gọi làçcác ÷
¶ x çè¶ x ÷ ÷ =
đạo
2
hàm riêng
ø ¶x
cấp hai của hàm số f (x , y ) .
¢ ¶ æ ¶ f ö 2
¶ f
( )
fy¢2¢ = fy¢ = fyy =
y
çç ÷
¶ y çè¶ y ÷
÷
÷
ø
=
¶y 2
¢ ¶ æ ¶ f ö 2
¶ f
fxy = ( fx ) = fxy =
¢ ¢ ¢ çç ÷ ÷ =
y ¶ y çè¶ x ÷ ÷
ø ¶ y¶ x
¢ ¶ æ ¶ f ö 2
¶ f
( )
fyx¢¢ = fy¢ = fyx =
x
çç ÷
¶ x çè¶ y ÷
÷
÷
ø
=
¶ x¶ y
• Hàm số nhiều hơn 2 biến và đạo hàm riêng cấp
cao hơn 2 có định nghĩa tương tự.
VD. f 2 3 (x , y ) = (((( fx¢(x , y ))x¢)y¢)y¢)y¢ = ( f ¢2¢(x , y ))¢¢3¢;
( 5)
x y x y
fx(6)
2
¢¢ ¢ ¢ ¢¢
2 (x , y , z ) = ((( f 2 (x , y , z )) y ) x ) 2 .
yxz x z
Sơ đồ fx¢2¢
fx¢ fxy¢¢
f (x , y )
fy¢ fy¢2¢
fyx¢¢
VD 5. Tính các đạo hàm riêng cấp hai của hàm số
3 y 2 3 4
f (x , y ) = x e + x y - y tại (- 1; 1) .
ìïìï f ¢¢ = 6xe y + 2y 3
ïïìï ffx¢¢2¢(- 1, 21)y = - 6e3 + 2
ïï xx 2 = 3x 2e y + 2xy 2
Giải. Ta Þcó ïïí ff ¢¢¢(=- 31,3x 1)
ïíï fxyxy¢= x e ye +=+3fx6yx¢2xy
¢y(-2 -1, 41)
y 3= 3e - 6
Þ íïïî y
ïïï ffy¢x¢2¢(=- 1, 2 y
3x 1)e =+ -6exy- 6.2
ïî y
ïï f ¢¢ = x 3e y + 6x 2y - 12y 2
ïïî y 2
5 4 3 4 5 2 5
VD
Giải.6.fCho
¢ = 5hàm
x 4
- số4xf (yx , yÞ) =f x¢2¢ =+ 20
3 5 y x - -x 12 y x. y
x x
(5)
Giá
Þ trịfx¢3¢¢của
= 60 đạox hàm
2
- 24riêng
xy Þ cấp
5 năm
(4)
f 3 = - x120 f (1, - 4 1) là:
3
y xy
2
x y
(5)(5) (5)
A.Þf 3f 23(1, -= 1)- =480 480
xy ; Þ f 3B.2 (1,
3 (5) f -3 21)(1,=- 480
1) = Þ- 480A . ;
x yx y 2
x y x y
C. f (5)
3 2 (1, - 1) = 120 ; D. f (5)
3 2 (1, - 1) = - 120
.
x y x y
4 3 5 3 2 5
¢
Giải. fx = 5x - 4x y Þ f 2 = 20x - 12x y ¢ ¢
x
• Định lý Schwarz
Nếu hàm số f (x , y ) có các đạo hàm riêng fxy¢¢ và
2
fyx¢¢ liên tục trong miền mở D Ì ¡ thì fxy¢¢ = fyx¢¢.
Hermann Amandus Schwarz

(1843 – 1921)
(m +riêng
n) ( m (+mn+) n )
VD
Giải. Ta có z m - 2 n 2 = x mz- 2my nnx 2 .(m ³ 2) của hàm số
7. Đạo hàm z
x y x x y
2x - y 2x - y
z = ze ¢ = 2là: e ¢
¢
Þ zx 2 = 2 e 2 2x - y
x
n (m m)+ n 2xm- y 2x - y m m + n 2x - y
ÞA. ...
(- Þ1) z2 =e 2 e ;
m
B. (- 1) 2 e ;
x
m m 2x - y n m 2x - y
C. (-(m1)+ 1) 2 e m ; 2x - y D. - 1) 2m e2x - y .
(m +(2)
Þ z m = - 2 e Þ z m 2 = 2 e
x y (m + n ) ( m + n )x y
Giải. Ta có z = z
( m + n ) x m - 2y n x 2n m x2xm-y ny
.
Þ z m n = (- 1) 2 e Þ D.
x y
Hướng
Bài tập.dẫn.
Cho Đạo
u = hàm u (x , ytừng
) , v phương thỏatheo x :
= v(x , y )trình
ìï 0 =ìï y2u=.uu¢2++ vxv + xv ¢
ï ï x x
í í
ïï 1 =ï x2v=.vxv¢2++yuyux¢..
î ïî
Thayux¢(1;
Tính = 1,
1) yvà=v1, ¢ u 1)
(1; = biết vào
0, v u=(1;1 1) = hệ
0 , Þv(1;u x¢1)(1;=1)1..
x y
2.2. VI PHÂN
2.2.1. Vi phân cấp 1
a) Số gia của hàm số
Cho hàm
x một x , y )Dxác
sốsốf (gia x vàđịnh
y một
trong
sốmột
gia lân
D y ,cận
khicủa
đó
hàm (x0,(yx)0,có
điểm fM y 0 )tương
. ứng số gia
D f ( x 0 , y 0 ) = f (x 0 + D x , y 0 + D y ) - f (x 0 , y 0 )
b) Định nghĩa
Giả sử hàm số f (x , y ) có các đạo hàm riêng
fx¢(x 0, y 0 ) và fy¢(x 0, y 0 ) liên tục, khi đó ta có:
f (x 0 + D x , y 0 + D y ) - f (x 0 , y 0 + D y )
lim
Dx ® 0 Dx
= fx¢(x 0, y 0 ).
Nghĩa là, khi D x ® 0 thì tồn tại VCB e1 sao cho
f (x 0 + D x , y 0 + D y ) - f (x 0 , y 0 + D y )
= fx¢(x 0, y 0 )D x + e1D x .
Tương tự, khi D y ® 0 thì tồn tại VCB e2 sao cho
f (x 0, y 0 + D y ) - f (x 0, y 0 ) = fy¢(x 0, y 0 )D y + e2D y .
Suy ra, khi D x ® 0 và D y ® 0 thì tồn tại hai
VCB e1, e2 sao cho
D f (x 0, y 0 ) = [f (x 0 + D x , y 0 + D y ) - f (x 0, y 0 + D y )]
+ [f (x 0, y 0 + D y ) - f (x 0, y 0 )]
= fx¢(x 0, y 0 )D x + fy¢(x 0, y 0 )D y + e1D x + e2D y (*) .
NếuĐạikhilượng
D x ®f ¢0(xvà, y y x®+0f mà
D)D ¢( x Dy f )(D
, ) có
x 0y, y, 0ký thể
hiệu
x 0 0 y 0 0
viết được dưới dạng (*) thì ta nói hàm số f (x , y )
df (x 0, y 0 ) , được gọi là vi phân của hàm số f (x , y )
khả vi tại điểm M 0 (x 0, y 0 ) .
tại điểm M 0 (x 0, y 0 ) .
Nhận xét
Xét hàm f (x , y ) = x , ta có:
df (x , y ) = (x )x¢.D x + (x )y¢.D y Þ dx = D x .
Tương tự, dy = D y .
Vậy, tổng quát ta có
df (x , y ) = fx¢(x , y )dx + fy¢(x , y )dy
z
Dz
•
• Dy
O y
Dx • M0
•
x M
• Vi phân của hàm nhiều hơn hai biến số
có định nghĩa tương tự, chẳng hạn
df (x , y , z ) = fx¢(x , y , z )dx + fy¢(x , y , z )dy + f z¢(x , y , z )dz

y- x2
VD 8. Tính dz (1, p ) của hàm số z = e cos(x 2y ) .
y- x2
Giải. z x¢(x , y ) = - 2xe [cos(x 2y ) + y sin(x 2y )]
p- 1
¢
Þ z x (1, p ) = 2e ,
y- x2
¢ 2 2
z y (x , y ) = e [cos(x y ) - x sin(x y )] 2
¢ p- 1
Þ z y (1, p ) = - e .
p- 1
Vậy dz = e (2dx - dy ) .
VD 9. Cho hàm số f (x , y , z ) = x y z - e x - 3y .
2 5 3
Tính df (2, - 1, - 1) .
ìïìï ff ¢¢((2,
x , y- , 1,
z )- =1)2=
xy 5 3 5 x - 3y
4 z- -e e
ïïïï xx
ïï ¢¢
Giải.
Þ íí ffyy((2, x , y- , 1,
z )-=1)5=x 2y- 420
z 3 + 3e 5x -. 3y
ïïïï
2 5 2
ï ï ¢¢
Vậy ïïîïïî ffzz((2,
x , y- , 1,
z )-=1)3=x y- 12z
5 5
df (2, - 1, - 1) = (4 - e )dx + (3e - 20)dy - 12dz .
2.2.2. VI PHÂN CẤP CAO
a) Vi phân cấp 2
Vi phân của hàm df (x , y ) được gọi là vi phân cấp 2
của hàm số f (x , y ) .
Ký hiệu và công thức:
2 2 2
¢¢ ¢
¢ ¢¢
d f = d (df ) = fx 2dx + 2 fxydxdy + fy 2dy
Chú ý
Nếu x , y là các biến không độc lập (biến trung gian)
x = x ( j , y ) , y = y ( j , y ) thì công thức trên không
còn đúng nữa. Sau đây ta chỉ xét trường hợp x , y
độc lập.
2 3 2 3 5
VD 10. Cho hàm số f (x , y ) = x y + xy - 3x y .
2
Tính vi phân cấp hai d f (2, - 1) .
ìï f ¢¢(2, - 1) = 34
Giải. Ta có 3 5
ïï x 22 (x , y ) = 2y - 18xy
ï ïïì fx¢(x , y ) = 2xy 3 + y 2 - 9x 2y 5
Þ í
Þ ïí fxyï f x¢
¢¢
¢ (2, - 1) = - 170
2
(x , y ) = 6xy + 2y - 45x y 2 4
xy
ïï f ¢¢((2, 2 2 3 4
x , y- ) 1)
= =3x460.
2y + 2xy - 15
3 x3 y
ïîïî fy¢2¢(x , y ) = 6x y + 2x - 60x y
y 2
ïî y
2 2 2
Vậy d f (2, - 1) = 34dx - 340dxdy + 460dy .
2
VD 11. Tính vi phân cấp 2 của hàm z = sin(xy ) .
ìï z ¢(x , y ) = y 2 cos(xy 2 )
ï x
Giải. Ta có í
ïï z ¢(x , y ) = 2xy cos(xy 2 )
ïî y
ìï z ¢¢(x , y ) = - y 4 sin(xy 2 )
ïï x 2
ïï ¢¢ 2 3 2
Þ í z xy (x , y ) = 2y cos(xy ) - 2xy sin(xy )
ïï
ïï z ¢¢2 (x , y ) = 2x cos(xy 2 ) - 4x 2y 2 sin(xy 2 )
ïî y
2
Þ d z (x , y ) = ...
b) Vi phân cấp n
n
n
d f = å k (n ) k
C n f k n - k dx dy
x y
n- k
k= 0
n
= å k (n ) n- k
C n f n - k k dx dy
x y
k
k= 0
trong đó:
(n ) (n ) (n ) (n )
fn 0 = fn , f 0n = fn ,
x y x x y y
n 0 n 0 n n
dx dy = dx , dx dy = dy .
Đặc biệt
3 3 2 2 3
¢¢¢ ¢¢¢ ¢
¢¢ ¢¢¢
d f = fx 3dx + 3 fx 2ydx dy + 3 fxy 2dxdy + fy 3dy
VD 12. Tính vi phân cấp 3 của hàm f (x , y ) = x 3y 2 .

Giải.
¢ Ta có:
2 2
¢¢ 2
¢ ¢ ¢
fx = 3x y Þ fxy = 6x y Þ fxy 2 = 6x , 2
¢ 2 2
¢¢ 2
¢ ¢ ¢
fx = 3x y Þ fx 2 = 6xy Þ fx 3 = 6y , 2
fy¢3¢¢= 0 .
fx = 3x3 y Þ 2fx 2 3= 6xy Þ f2x¢2¢y¢ = 12xy2 ,
¢ 2 2
¢¢ 2
2
Vậy d f = 6y dx + 36xydx dy + 18x dxdy .
3 2x
VD 13. Tính vi phân d z của hàm z = e cos 3y .
Giải. Ta có:
3 3 2 2 3
¢
¢¢ ¢¢¢ ¢¢
¢ ¢¢¢
d z = z x 3dx + 3z x 2ydx dy + 3z xy 2dxdy + z y 3dy
= 8e 2x cos 3ydx 3 - 36e 2x sin 3ydx 2dy
2x 2 2x 3
- 54e cos 3ydxdy + 27e sin 3ydy .
VD 14. Tính vi phân d 10 f của hàm f (x , y ) = x 3e 2y .
Đáp số.
10 10 3 2y 10 9 2 2y 9
d f = 2 x e dy + 3.10.2 x e dxdy
8 2y 2 8 7 2y 3 7
+ 6.45.2 xe dx dy + 6.240.2 e dx dy .
2.3. Đạo hàm của hàm số hợp
2.3.1. Hàm hợp với một biến độc lập
Khi
Chođó,f (xhàm
, y ) là
hợp
hàm biếnvit đối
củakhả là w(t ) x=, yf (và
với x ,yy(t ))
x (t ), là
những
khả hàm khả vi đối với biến độc lập t .
vi và
d
w¢(t ) = w(t ) = fx¢(x , y ).x ¢(t ) + fy¢(x , y ).y ¢(t )
dt
Đặc biệt, nếu w(x ) = f (x , y (x )) thì

d
w¢(x ) = w(x ) = fx¢(x , y ) + fy¢(x , y ).y ¢(x )
dx
¢t ) , biết w(t ) = f (x (t ), y (t )) trong đó
VD 15. Tính w(
2 2
f (x , y ) = x y và x = 3t - t , y = sin t .
Giải. w¢(t ) = (x 2y )x¢.(3t 2 - t )¢+ (x 2y )y¢.(sin t ) ¢
= 2xy (6t - 1) + x 2 cos t
2 2 2
= 2(3t - t ) sin t .(6t - 1) + (3t - t ) cos t .
Ta có thể tính trực tiếp như sau:
2 2
w(t ) = (3t - t ) sin t
¢ 2 2 2
Þ w (t ) = 2(3t - t )(6t - 1) sin t + (3t - t ) cos t .
VD 16. Tính w¢(x ) , biết w(x ) = f (x , y (x )) trong đó
2 2 2
f (x , y ) = ln(x + y ) và y = sin x .
Giải
2 2 2 2 2
w (x ) = [ln(x + y )]x + [ln(x + y )]y .(sin x ) ¢
¢ ¢ ¢
2x 2y sin 2x 2x + 4 cos x sin 3 x
= + = .
2 2 2 2 2 4
x +y x +y x + sin x
Ta có thể tính trực tiếp như sau:
3
2 4 2x + 4 cos x sin x
w¢(x ) = [ln(x + sin x )]¢= .
2 4
x + sin x
2.3.2. Đạo hàm riêng của hàm hợp
với hai biến độc lập
Cho , y ) là
f (xhàm
Khi đó, w( jhàm khảf (vi
,y) = x ( jđối y ( j x, y, y)) và
, y ),với khảx ,viy và
là
những hàm khả vi đối với hai biến độc lập j , y .
w¢j ( j , y ) = fx¢(x , y ).x j¢( j , y ) + fy¢(x , y ).y j¢( j , y )
w¢y ( j , y ) = fx¢(x , y ).x y¢( j , y ) + fy¢(x , y ).y y¢( j , y )
Tương tự, U (r , s ) = f (x (r , s ), y (r , s ), z (r , s )) thì
¶U ¶f ¶x ¶f ¶y ¶f ¶z
= . + . + .
¶r ¶x ¶r ¶y ¶r ¶z ¶r
¶U ¶f ¶x ¶f ¶y ¶f ¶z
= . + . + .
¶s ¶x ¶s ¶y ¶s ¶z ¶s
VD 17. Cho w( j , y ) = f (x ( j , y ), y ( j , y )) trong đó
2 2 y 3
f (x , y ) = x y , x = j e , y = j y . Tính w¢j ( j , y ) .
2 2y y2 2 5 3 2 y3
Giải.
Cách w ¢ (
khác.
j
j , yw)(=j , (
y x) y=) ¢
x(.(
j j
2
e e ) )j¢
j y +3 (=x y
j )y
¢
y.( j
e y ) ¢
j
Þ w¢j (= j , y2xy) =.2j5je y4 y+3ex2 2y ..y 3 = 5j 4 y 3e 2 y .
¶U ¶U y
Bài tập. Tính , với U = z sin trong đó
¶r ¶s x
2 3 2 2
x = 3r + 2s , y = 4 - 2s , z = 2r - 3s .
2.4. Đạo hàm của hàm số ẩn
2.4.1. Đạo hàm của hàm số ẩn một biến
Hàm y (x ) xác định trên Dy Ì ¡ thỏa phương
trình F (x , y (x )) = 0, " x Î D Ì Dy (*) được gọi là
hàm số ẩn một biến xác định bởi (*) .
Giả sử các hàm số ở trên đều khả vi, đạo hàm 2 vế
của (*) theo biến x ta được Fx¢+ Fy¢.y ¢(x ) = 0 .
Giả sử Fy¢¹ 0 , vậy ta có:
Fx¢
y ¢(x ) = -
Fy¢
Giải.
VD 18.MTính
Î (Chệ
) Þsốagóc
= 7tiếp
Þ tuyến 3) . điểm M (a ; 3)
M (7; tại
(a > 5) F = 8x + 15y - conic
nằm trên
2 đường
2
24xy -có16phương
x + 30ytrình
- 1
ì 2
ïï F)x¢: =8x16+x -1524
(C 2
xy - 16x + 30y - 1 = 0 .
y y- - 2416
Þ í
ïï Fy¢= 30y - 24x + 30
î
16x - 24y - 16 1
Þ y ¢(x ) = - Þ y ¢(7) = .
30y - 24x + 30 2
Cách khác
Đạo hàm theo biến x , ta được:
16x + 30yy ¢- 24(y + xy ¢) - 16 + 30y ¢= 0 .
Thay x = 7 và y = 3 ta có kết quả.
2.4.2. Đạo hàm của hàm số ẩn hai biến
Hàm z (x , y ) xác định trên Dz Ì ¡ 2 thỏa phg trình
F (x , y , z (x , y )) = 0, " (x , y ) Î D Ì Dz (*) được gọi
là hàm số ẩn hai biến xác định bởi (*) .
Giả sử các hàm số ở trên đều khả vi, đạo hàm
riêng 2 vế của (*) lần lượt theo x và y ta được:
Fx¢+ Fz¢.z x¢ = 0, Fy¢+ Fz¢.z y¢ = 0 .
Giả sử Fz¢¹ 0 , vậy ta có:
Fx¢ Fy¢
z x¢ = - , z y¢ = -
Fz¢ Fz¢
VD 19. Cho hàm ẩn z (x , y ) thỏa phương trình
xyz = cos(x + y + z ) . Tính z x¢, z y¢.
Giải. Ta có F (x , y , z ) = xyz - cos(x + y + z )
ìï F ¢= yz + sin(x + y + z )
ïï x
Þ ïí Fy¢= xz + sin(x + y + z )
ïï
ïï Fz¢= xy + sin(x + y + z ).
î
yz + sin(x + y + z )
Vậy z x¢ = - ,
xy + sin(x + y + z )
xz + sin(x + y + z )
z y¢ = - .
xy + sin(x + y + z )
VD 20. Cho hàm ẩn z (x , y ) thỏa phg trình mặt cầu
x + y + z - 2x + 4y - 6z - 2 = 0 . Tính z y¢.
2 2 2
2 2 2
Giải. Ta có F = x + y + z - 2x + 4y - 6z - 2
ìï F ¢= 2y + 4 y+2
Þ í ï y
Þ z y¢ = - .
ïï Fz¢= 2z - 6 z- 3
î
VD 21. Tìm hệ số góc tiếp tuyến tại điểm M (3; 4;5)
2 2
nằm trên mặt nón z = x + y , biết tiếp tuyến
nằm trong mặt phẳng y = 4 .
x
Giải. Ta có z x¢(x , y ) = .
2 2
x +y
3
Vậy hệ số góc là z x¢(3, 4) = .
5
2.5. Đạo hàm theo hướng – Vector gradient
2.5.1. Hàm vector
• Ánh xạ
r n
r :T Ì ¡ ® ¡
r
t a r (t ) = (x 1(t ), x 2 (t ),..., x n (t ))
được gọi là một hàm vector.
• Giới hạn
r r r r
lim r (t ) = v Û lim r (t ) - v = 0
t ® t0 t ® t0
• Đạo hàm
r
r ¢(t ) = (x 1¢(t ), x 2¢(t ),..., x n¢(t ))
r Tốc đồ
M0 r ¢(t 0 ) M
•
•
r r
r (t 0 ) r (t 0 + D t )
•
O
2.5.2. Đạo hàm theo hướng
a) Định nghĩa
M r
r• v
f (x , y , z ) xác định •
M0 D
f (M ) - f (M 0 )
fvr¢(M 0 ) = lim
r® 0 +
r
b) Cosin chỉ phương
r
Gọi a , b, g lần lượt là góc tạo bởi v = (vx , vy , vz )
r r r r
khác 0 với i , j , k . Khi đó cos a , cos b, cos g được
r
gọi là các cosin chỉ phương của v và:
vx vy vz
cos a = r , cos b = r , cos g = r
|v | |v | |v |
Vậy ta có:
æv v v ö
ç ÷
fvr¢(M 0 ) = ( fx¢(M 0 ), fy¢(M 0 ), fz¢(M 0 ) ) çç r , r , r ÷
x y z
÷
çè| v | | v | | v | ÷
÷
ø
= fx¢(M 0 ) cos a + fy¢(M 0 ) cos b + fz¢(M 0 ) cos g
2.5.3. Vector gradient
(
Ñ f (M 0 ) = fx¢(M 0 ), fy¢(M 0 ), fz¢(M 0 ) )
Vậy ta có:
r
v
fvr¢(M 0 ) = Ñ f (M 0 ). r
|v |
Ý nghĩa r
n = Ñ f (M )
•
M (C ) : f (x , y ) = 0
r
n = Ñ f (M )
•
M
(S ) : f (x , y , z ) = 0
VD 22. Cho hàm f (x , y , z ) = x 2 + y 2 + z 2 và

r
vector v = (1; - 2; - 2) .
Tính Ñ f (M ), fvr¢(M ) tại M (0; 4; - 3) .
Giải. Ta có:
4 3
fx¢(M ) = 0, fy¢(M ) = , fz¢(M ) = - .
5 5
Mặt khác
r æ1 2 2 ö
r v ç ÷
v = (1; - 2; - 2) Þ r = çç ; - ; - ÷
÷.
| v | è5 5 5 ø÷
æ 4 3ö
Vậy Ñ f (M ) = çç0; ; - ÷ ÷ và
çè 5 5 ÷ ÷
ø
r
v 2
fvr¢(M ) = Ñ f (M ). r = - .
|v | 15
VD 23. Trong mặt phẳng, cho đường cong
2 2
(C ) : x - y - 3xy + 2y - 1 = 0 .
Viết pttt D với (C ) tại M (1; - 1) .
2 2
Giải. Ta có f (x , y ) = x - y - 3xy + 2y - 1
r
Þ fx¢(M ) = 5 , fy¢(M ) = 1 Þ n D = (5; 1) .
Vậy D : 5x + y - 4 = 0.
2 2
Giải. Ta có f ( x , y , z ) =
VD 24. Trong không gian, cho mặt x + 4y - 4parabolic
z - 8 eliptic
2
Þ fx¢(M ) =(S 4) ,: zfy¢(=Mx) =+- y24 2 , f¢
- 2z
(
. M ) = - 4
r
Þ n ( P ) = (1; - 6; - 1)4.
Viết pt tiếp diện (P ) với (S ) tại M (2; - 3; 8) .
Vậy (P ) : x - 6y - z - 12 = 0 .
…………………………………………………….
3.1. Định nghĩa

3.2. Cực trị tự do
3.3. Cực trị có điều kiện
3.4. Cực trị toàn cục (max – min)
3.1. Định nghĩa

Xem bài giảng!
Cực trị tự do z
• P2 z = f (x , y )
•
z CÑ
•
S
• P1
zCT Điểm cực đại
O
y
•M 2
M
•
1 Điểm cực tiểu
x
Cực trị có điều kiện z
• S z = f (x , y )
z CÑ •P
• 2
•P1
zCT
Điểm cực đại
O
y
•M 2
( g)
x M• 1 Điểm cực tiểu
3.2. CỰC TRỊ TỰ DO
3.2.1. Định lý
a) Điều kiện cần
Nếu hàm số z = f (x , y ) đạt cực trị tại M 0 (x 0, y 0 )
và tại đó hàm số có đạo hàm riêng thì
fx¢(x 0, y 0 ) = fy¢(x 0, y 0 ) = 0
Điểm M 0 (x 0, y 0 ) thỏa fx¢(x 0 , y 0 ) = fy¢(x 0 , y 0 ) = 0

được gọi là điểm dừng, M 0 có thể không là điểm
cực trị.
b) Điều kiện đủ
Giả sử hàm z = f (x , y ) có điểm dừng là M 0 và có
đạo hàm riêng cấp hai tại lân cận của điểm M 0 .
Đặt A = f ¢¢2 (M 0 ), B = fxy¢¢(M 0 ), C = f ¢2¢(M 0 )
x y
2
và D = A C - B .
ìï D > 0
• Nếu ïí thì f (x , y ) đạt cực tiểu tại M 0 .
ïï A > 0
î
ìï D > 0
• Nếu ïí thì f (x , y ) đạt cực đại tại M 0 .
ïï A < 0
î
• Nếu D < 0 thì f (x , y ) không đạt cực trị tại M 0 .
• Nếu D = 0 thì ta không thể kết luận.
3.2.2. Phương pháp tìm cực trị tự do
• Bước 1.
2. Tính
Giải hệ
A= tìmfx¢điểm
¢ dừng
2 (x 0 , y 0
), BM= ( x
f
0 xy
¢¢
,(yx ),:y ) ,
0 00 0
ìï f ¢(x , y ) = 0
C =ïí xfy¢2¢(0x 0,0 y 0 ) Þ D = A C - B 2 .
ïï f ¢(x , y ) = 0
ï
î y 0 0
• Bước 3. Dựa vào điều kiện đủ để kết luận.
VD 2. Tìm điểm dừng của hàm z = xy (1 - x - y ) .
Giải. sốìïï (có
Ta có:
Vậy hàm x - y ) - dừng:
2 4 điểm
2
(x - y ) = 0
Û íìï z ¢ = 0 ìï y2 - 2xy - y 2 = æ 0 1 1 ö
M 1(0;ïïïîí 0),
xx- M 2xy(0;- x ï M
1), = 0 (1; 0), M ç ; ÷
÷.
2 Û í ç
ïï z y¢ = 0 ïï x - 2xy - x 2 = çè03 3 ø÷
3 4 ÷
ìïî (x - y )(x +ïî y - 1) = 0
Û í ï .
2
ïï x - 2xy - x = 0
î
VD 3. Tìm cực trị của hàm số
2 2
z = x + y + 4x - 2y + 8.
ìï A z ¢ = 2x2 (-+ 2;4 1)
= =0 2
ï x = z ¢¢
Giải. ïí x Þ M (ìï- D2;=1)4 là
> điểm
0 dừng.
ïB z ¢ == z2¢y¢ (-
- 2
2; =
1) 0
= 0 Þ ï .
íïî y xy í
ïï ïï A > 0
ïï C = z y¢¢2 (- 2; 1) = 2 î
î
Vậy M (- 2; 1) là điểm cực tiểu và zCT = 3.
z = x 3 + y 3 - 3xy - 2 .
Giải. Ta có:
Do z x¢¢2 = 6x , zìxy
¢¢ = - 3, z ¢¢2 = 6y nên
ïï z ¢ = 3x 2 -y 3y = 0
• Tại M 1 : A = Cí =x 0, B = - 3 Þ D < 0
ï ¢
Þ Mïïî z1 ykhông
2
= 3y là- điểm
3x =cực
0 trị.
• Tại MÞ 2 :MA1(0;
= C0),= M6 >(1;0,1)Blà=hai
- 3điểm
Þ Ddừng.
> 0
2
Vậy M 2(1; 1) là điểm cực tiểu và zCT = - 3 .
Hình 1
z = 3x 2y + y 3 - 3x 2 - 3y 2 + 2 .
Do z x¢¢2 = 6ìïïyz -x¢ =6, 6zxy
¢¢
xy
=
- 66
xx ,
= z0¢
y
¢2 = 6y - 6 nên
Giải. Ta có í 2 2
• Hai điểm M ï ¢
ïïî z3y, =
M 43xkhông
+ 3ylà -điểm 6y =cực0 trị.
•Suy
Điểm
ra hàmM 1 làsốđiểm có 4cực
điểm đạidừng:
và zC Đ = 2 .
• Điểm
M 1M (0;2 là
0),điểm cực2),tiểu
M 2 (0; M và (1;zCT
1), =
M - (-2 .1; 1) .
3 4
Hình 2
VD 6. Cho hàm số
50 20
z = xy + + (x > 0, y > 0) .
x y
Khẳng định đúng là:
A. z đạt cực tiểu tại M (2; 5) và zCT = 39 .
B. z đạt cực tiểu tại M (5; 2) và zCT = 30 .
C. z đạt cực đại tại M (2; 5) và z CÑ = 39 .
D. z đạt cực đại tại M (5; 2) và z CÑ = 30 .
ìï ìïx
ïï ï z ¢= =5 y - 50ìï = x =0 5 ìï 2
ï
Û í ïïy x 2 Ûx 2í ï Þ ï xMy(5;= 2)50.
Giải. Ta cóïï í 2 ïï y = 2Û í 2
ïïî ïïxyz ¢ == x20- 20î = 0 ïï xy = 20
ïî
ïï y 100
2 40
Vi phân cấpïî hai: z ¢¢2 = y , z ¢¢ = 1, z ¢¢
xy 2 =
x 3 y 3
x y
2
Þ AC - B = 3 > 0 Þ B .
Hình 3
3.3. CỰC TRỊ CÓ ĐIỀU KIỆN
(cực trị vướng)
Cho hàm số f (x , y ) xác định trên lân cận của điểm
M 0 (x 0, y 0 ) thuộc đường cong ( g) : j (x , y ) = 0 .
Nếu tại điểm M 0 , hàm f (x , y ) đạt cực trị thì ta nói
M 0 là điểm cực trị có điều kiện của f (x , y ) với
điều kiện j (x , y ) = 0 .
Cực trị có điều kiện z
• S z = f (x , y )
z CÑ •P
• 2
•P1
zCT
Điểm cực đại
O
y
•M 2
( g)
x M• 1 Điểm cực tiểu
3.3.1. Phương pháp khử

Từ j (x , y ) = 0 , ta rút x hoặc y thế vào hàm f (x , y ) .
Sau đó, ta tìm cực trị của hàm một biến.
VD 7. Tìm điểm cực trị của hàm số z = x 2y thỏa

điều kiện x - y + 3 = 0 .
3 2
Giải. x - y + 3 = 0 Û y = x + 3 Þ z = x + 3x .
¢ 2
Ta có z = 3x + 6x = 0 Û x = - 2, x = 0 .
• x = - 2 Þ y = 1 Þ z đạt cực đại tại M 1(- 2; 1) .
• x = 0 Þ y = 3 Þ z đạt cực tiểu tại M 2(0; 3) .
Hình 4
3.3.2. Phương pháp nhân tử Lagrange
• Bước 1. Lập hàm phụ (hàm Lagrange)
L (x , y , l ) = f (x , y ) + l j (x , y )
Số thực l được gọi là nhân tử Lagrange.
ìï L ¢ = 0
ïï x
• Bước 2. Giải hệ ïí Ly¢ = 0
ïï
ïï L l¢ = 0
î
Suy ra điểm dừng M 0 (x 0, y 0 ) ứng với l 0 .
• Bước 3. Ứng với l 0 , ta tính
2 2 2
¢¢ ¢¢ ¢¢
d L (M 0 ) = Lx 2dx + 2Lxydxdy + Ly 2dy
Vi phân dx , dy phụ thuộc vào điều kiện ràng buộc
d j (M 0 ) = j x¢(M 0 )dx + j y¢(M 0 )dy = 0 (1)
2 2
(dx ) + (dy ) > 0 (2)
• Bước 4. Từ điều kiện ràng buộc (1) và (2), ta có:
 Nếu d 2L (M 0 ) > 0 thì f (x , y ) đạt cực tiểu tại M 0 .
 Nếu d 2L (M 0 ) < 0 thì f (x , y ) đạt cực đại tại M 0 .
2
 Nếu d L (M 0 ) = 0 thì chưa đủ cơ sở để kết luận.
VD 8. Tìm điểm cực trị của hàm số
f (x , y ) = 2x + y
2 2
với điều kiện x + y = 5 .
Tìm điểm
Giải. dừng:
Lập hàm Lagrange:
2 ì 2
ï ¢ ì
ï 2
x +ï Lyx = 05 Þ jï 2(x+, y2) l=x x= +0 y - 52
ïï ïï 2 2
¢
Þ L (x , yí ,Lly) == 02xÛ+ íy1++ l2(lxy + = y0 - 5) .
ïï ïï
ïîï L l¢ = 0 ïï x 2 + y 2 - 5 = 0
î
ìï cấp hai d L (x , y ) = 2l (dx + dy ) .
Vi phân 1 2 2 2
ïï x = -
2 ï l 2 2é 1
• d L (M ïï 1 ) = - (dx + dy ) < 0
êM (2; 1), l = -
ï 1 ê 1 1
2 .
Û í y = - Þ M làÞđiểm ê cực đại.
ïï 2l 1
ê 1
2 ï 1 2 2 êM (- 2; - 1), l =
• d L (M ïï 2 ) = dx1 + dy > ë0 2 2
2
+ = 5
ïï l 2 4Þl 2M là điểm cực tiểu.
î 2
Hình 5
VD 9. Tìm giá trị cực trị của hàm số z = x 2 + y 2

2 2
thỏa điều kiện x + y = 3x + 4y .
Điểm dừng: 2 2
Giải. Ta có j (x , y ) = x + y - 3x - 4y
ìï ¢2
ï L = 2x 2+ l (2x 2- 3) 2= 0
Þ L ï= xx + y + l (x + y - 3x - 4y ) .
ï L ¢ = 2y + l (2y - 4) = 0
í y
ïï
ïï L l¢ = x 2 + y 2 - 3x - 4y = 0
î
éM (0; 0), l = 0
Þ êê 1 1
.
M
êë 2
(3; 4), l 2
= - 2
2 2 2
Vi phân d L (x , y ) = (2 + 2l )(dx + dy ) , ta có:
• d 2L (M 1 ) > 0 Þ M 1 là điểm cực tiểu và zCT = 0 .
• d 2L (M 2 ) < 0 Þ M 2 là điểm cực đại và z CÑ = 25 .
Hình 6
2 2
Chú ý. Nếu ta thay x + y = 3x + 4y vào hàm z
thì z = 3x + 4y và
L = 3x + 4y + l (x 2 + y 2 - 3x - 4y ) .
Khi đó kết quả không sai nhưng l thay đổi.
VD 10. Tìm điểm cực trị của z = xy thỏa điều kiện
x2 y2
+ = 1.
8 2
æx 2 y 2 ö
ç ÷
Giải. Ta có L (x , y , l ) = xy + l çç + - 1÷
÷.
çè 8 2 ÷
÷
ø
Tìm điểm dừng: éM (2; 1), l = - 2
ìï 2 ê 1 ìï 1 4y
ìï ïï l = 4 ê ï
ïï Lï¢ = y + l x = 0 êM 2(- ïï2;l - =1),- l 2 = - 2
Ûï íx x = - l y Þ ê ïï x .
ïï ï 4 M (- ï 2; 1), l x = 2
L ïï¢ =2 x + l2 y = 0 ê Û í l = -
3 3
í ïy x + 4y = 8 êM (2;ï- 1), l y = 2
ïï î êë 4 ïï 4
2 2
ïï x y ï x 2
y 2
L
ïï l ¢ = + - 1 = 0 ï + - 1 = 0
î 8 2 ï
ïî 8 2
ViMặt
phân cấpdhai x
khác, j (x , y ) = dx + ydy
2 l 4 2 2
dÞ Ld(jx(, M
y ) =) = 0dxÛ +dx2dxdy
= - 2+dyl ¹dy 0..
1 4
2 1 2
• Tại(*)
M 1Þ: dd LL(M
2 (M 1) )== - - 8dx
1
dy +
2 Þ M- 1 2làdyĐCĐ.
< 20dxdy 2
(*).
2
• Tại các điểm M 2, M 3, M 4 ta làm tương tự.
Hình 7
Chú ýkhác (chỉ dùng trong trắc nghiệm)
Cách
Khi
2 ta thay 1j (x ,2y ) = 0 bởi một2 phương trình
d L (M 1 ) = - dx + 2dxdy - 2dy
tương đương 2thì nhân tử l sẽ thay đổi nhưng
không làm thay1 đổi kết quả2của bài toán.
= - (dx - 2dy ) < 0 Þ M 1 là ĐCĐ.
2
VD 11. Tìm cực trị của hàm số f (x , y ) = 10x + 40y
thỏa điều kiện xy = 20 và x , y > 0 .
Giải. Ta có:
xy = 20 Þ xy = 400 Þ j (x , y ) = xy - 400
Þ L = 10x + 40y + l (xy - 400) .
Điều kiện: d jìïï L (xx¢, y=) 10
= ydx
+ l y+ =xdy
0 ìï x = 40
ï
ïï ïï
ĐiểmÞdừng:
d j (40; í Ly¢10) = =400+Ûl xdx= =0 - Û4dyí y¹ =010 .
ïï ïï
2 ï L ¢ = xy - 400 2 = 0 ï l = - 1
Þ d L (40; ïî l 10) = 8dy > 0 . ïî
Vi phân cấp 2: L ¢¢2 = 0; Lxy
¢¢ = - 1; L ¢¢2 = 0
Vậy M (40; 10) là điểm cực tiểu của f (x , y ) .
x y
2
Þ d L (40; 10) = - 2dxdy .
Hình 8
3.4. Max – Min của hàm hai biến
trên miền đóng, bị chặn
Cho miền D Ì ¡ 2 đóng có biên ¶ D : j (x , y ) = 0
và f (x , y ) là hàm liên tục trên D , khả vi trong D
mở (có thể không khả vi tại hữu hạn điểm).
• Bước 3.
1. Tìm các điểm dừng
M 1,...,P1M
,...,
m
trên D ¶D
Pp trên
màthỏa điều
tại đó kiện
hàm f không
j (x , y )khả
= 0vi.
• Bước 2. Tìm (dùng cực trịdừng
các điểm có điều kiện).
N 1,..., N n trong D
• Bước 4. Giá trị max f (x , y ), min f (x , y ) tương ứng
(dùngD cực trị tự do).D
là giá trị lớn nhất, nhỏ nhất trong tất cả các giá trị:
f (M 1 ),..., f (M m ) , f (N 1 ),..., f (N n ) ,
f (P1 ),..., f (Pp ) .
VD 12. Tìm giá trị lớn nhất và nhỏ nhất của hàm số
2 2 2 2 3
f (x , y ) = x + y trong miền D : x - x + y £ .
Giải 4
• Xét hàm f (x , y ) trong miền mở
2 3 2
D :x - x + y < .
4
ìï f ¢ = 0 ìï
ï x ï 2x + l (2x - 1) = 0
Ta có í Þ N (0; 0) ïï là điểm dừng thuộc D .
Lx¢ = ïïîLfyy¢¢=
= L0 ¢ = 0 Û í 2y + 2l y = 0
l
.
ïï 2 2 2 3
• Xét hàm f (x , y ) trên ¶ D ïï 4:xx - - 4xx ++ y4y =- 3. = 0
2
î 4
Suy
Ta córaL2 =điểm x 2 +dừng l (4x¶2 D
y 2 +thuộc - 4là:
x + 4y 2 - 3) .
æ3 ö æ 1 ö
P1 çç ; 0÷ ÷, P çç- ; 0÷ ÷.
çè2 ø÷ ÷ çè 2 ø÷ 2 ÷
9 1
Do f (N ) = 0, f (P1 ) = , f (P2 ) = nên:
4 4
2 2
 N (0; 0) là điểm cực tiểu và min(x + y ) = 0 ;
D
æ3 ö 9
ç
 P1 ç ; 0÷÷ là điểm cực đại và max( x 2
+ y 2
) = .
çè 2 ø÷
÷ D 4
Hình 9
2 2
VD 13. Cho hàm f (x , y ) = x + y - xy + x + y .
Tìm max – min của f (x , y ) trong miền
D : x £ 0, y £ 0, x + y ³ - 3 .
y
A x
Giải. Miền D là D OA B với - 3 O
A (- 3; 0), B (0; - 3). D
- 3 B
Tại các
• Trên cạnhđỉnhOAD:OA - 3B< hàm
x < số 0, không
y = 0 , khả vi, ta có:
ta có:
f (O ) = 0, f (A ) = f (B ) = 6 . 1
2
x , 0) =D ,xta +có:x Þ fx¢ = 0 Û x = -
• Trongf (miền
2
æ 1 ö ìï 2x - y + 1 = 0 1
ç ÷
Þ P1 çf-x¢ = ; f0y¢÷=là 0 Û
điểm ï
ídừng và f (P1 ) = - .
çè 2 ø÷ ÷ ïï 2y - x + 1 = 0 4
î
Þ N (- 1; - 1) là điểm dừng và f (N ) = - 1 .
• Trên cạnh OB A B : xy = -0,x- -3 <3, -y 3< <0 ,xta< có:0 , ta có:
2 2 1 3
) =y )3=x y+ +9xy+Þ6 fÞy¢=fx¢0=Û0 yÛ=x- = -
f (x ,fy(0,
2 2
ææ 3 1 3ö ö 13
ÞÞ PP ç ç ÷
-ç0; -; - ÷ ÷
là
÷ là
điểm
điểm dừng
dừng và vàf (fP( P ) )
= = - - . .
3ççè çè 2 2 2ø÷
2 ÷ø÷
÷ 2 3
44
Vậy max f = 6 tại A , B và min f = - 1 tại N .
D D
Hình 10
VD 14. Tìm giá trị lớn nhất và nhỏ nhất của hàm số
z = sin x + sin y + sin(x + y )
p p
trong miền D : 0 £ x £ , 0 £ y £ .
2 2
•Giải.
Tại các
Miền D OA
đỉnh BC vuông
là hình hàm sốOA không
BC , khả
trong vi,đó:
ta có:
z (O ) æ ö(A ) æ=p z (pBö) = zæ(C )p =ö 2 .
=p 0, z÷
A çç ; 0÷ , B çç ; ÷ ÷ , C çç0; ÷ ÷.
çè 2 ÷ ÷
ø èç 2 2 ø ÷
÷ èç 2 ø÷ ÷
• Trong miền D , ta có:
ìï cos x + cos(x + y ) = 0
z x¢ = z y¢ = 0 Û ïí
ïï cos y + cos(x + y ) = 0
î
æp p ö 3 3
ç
Þ Nç ; ÷ ÷ là điểm dừng và z ( N ) = .
çè 3 3 ø÷
÷ 2
• Trên cạnh
2 cạnhA OA p p
B : ,xOC= (bỏ, 0các
< yđiểm
< O , C ) thì
, Acó:
, ta
2 2
hàm số khôngzcó = điểm dừng.
1 + sin y - cos y
æp p ö
Þ P1 çç ; ÷ ÷
÷ là điểm dừng và z (P1 ) = 1 + 2 .
çè 2 4 ø÷
p p
• Trên cạnh BC : y = , 0 < x < , ta có:
2 2
z = 1 + sin x - cos x
æp p ö
Þ P2 çç ; ÷ ÷
÷ là điểm dừng và z (P2 ) = 1 + 2.
çè 4 2 ø÷
3 3
Vậy max z = tại N và min z = 0 tại O .
D 2 D
Hình 11
…………………………………………………………..

CH 1-TOAN 1E2HAMNHIEUBIEN

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

CH 1-TOAN 1E2HAMNHIEUBIEN

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Chương 1.

HÀM SỐ NHIỀU BIẾN SỐ

Bài 1. Khái niệm cơ bản

Bài 3. Cực trị của hàm hai biến số

Bài 1. Khái niệm cơ bản

1.1. Các định nghĩa

Điểm trong Điểm ngoài

Giải. Đặt x = r cos j , y = r sin j , ta có:

• Khi y ® y 0 trước, x ® x 0 sau thì ta viết

Vậy lim lim f (x , y ) ¹ lim lim f (x , y ) .

Bài 2. Đạo hàm – Vi phân

2.1. Đạo hàm riêng

Tương tự, đạo hàm riêng theo biến y tại (x 0, y 0 ) là

Hermann Amandus Schwarz

df (x , y , z ) = fx¢(x , y , z )dx + fy¢(x , y , z )dy + f z¢(x , y , z )dz

VD 12. Tính vi phân cấp 3 của hàm f (x , y ) = x 3y 2 .

Đặc biệt, nếu w(x ) = f (x , y (x )) thì

VD 22. Cho hàm f (x , y , z ) = x 2 + y 2 + z 2 và

Bài 3. Cực trị của hàm hai biến số

3.1. Định nghĩa

3.1. Định nghĩa

Điểm M 0 (x 0, y 0 ) thỏa fx¢(x 0 , y 0 ) = fy¢(x 0 , y 0 ) = 0

3.3.1. Phương pháp khử

VD 7. Tìm điểm cực trị của hàm số z = x 2y thỏa

VD 9. Tìm giá trị cực trị của hàm số z = x 2 + y 2

You might also like