УНИВЕРЗИТЕТ СВ. СВ.

КИРИЛ И МЕТОДИЈ
СТОМАТОЛОШКИ ФАКУЛТЕТ - СКОПЈЕ

ПРЕВЕНТИВА НА ДЕНТАЛНИОТ КАРИЕС

 УНИВЕРЗИТЕТСКИ СТОМАТОЛОШКИ
КЛИНИЧКИ ЦЕНТАР - СВ. ПАНТЕЛЕЈМОН -
СКОПЈЕ

ПРЕВЕНТИВА НА ДЕНТАЛНИОТ КАРИЕС

 Радикална стоматологија
Конзервативна стоматологија 18 -19 век. Амалгам. Пјер
Фошар
Превентивна стоматологија 1942 г. Дин (Dean)

1973 г. В. Британија и Велс над 90% кариес кај школските даца,

50% од нив барем еднаш се подвргнати на санација на
забалото под општа анестезија - премногу скапо:
анестезиолог, помошник анестезиолог, сестри
анестезиолошка и стоматолошка, стоматолог и помошник
стоматолог - тоа е тимот. Апарат за анестезија, анестетици,
дeнтални материјали...
проф. Нечева во Скопје, во Белград проф. Вуловиќ и Белоица, во
Ниш проф. Бабамилкиќ, во Загреб проф. Рајиќ, во Љубљана проф.
Рибникар, во Бугарија проф. Странски.
Сепак, со падот на комуниузмот, богатите држави водат по однос на
грижата кон децата, особено онаму каде наталитетот е низок, а
приматот го држи Данска со искоренување на кариесот.
 Методи за превенција на забниот кариес:

Механичка и хемиска контрола на дентален плак

Употреба на флуориди

Рационално внесување јагленохидрати

Залевање фисури и јамички

Едукација и мотивација во промоцијата на

оралното здравје
Вакцина?
 Fluorna profilaksa.
1874 г. Erhardt напишал: таблети со флуориди се
препорачуваат во Англија, каде кариесот е широко
распространет.
Најреактивен, најелектронегативен халоген.
Локално дејство
Заменува OH група - од хидроксилапатит во флуороапатит, кој
е поотпорен на киселинска деминерализација
Овозмо`ува реминерализација
Блокира ензими бактериостатско и бактерицидно дејство
Блокира создавање екстрацелуларни полисахариди, блокира
создавање киселини
Плунката ја прави поретка
Ca10(PO4)6Ca(OH)2 _ Ca10(PO4)6CaF2
 Системско дејство - во фаза на развој на забите
Подобрува кристализација - емајловите призми се подолги
Создава флуороапатит
Делува на морфологијата - поплитки фисури
Зајакнува коските - и вилиците, успорена ерупција, одло`ена
експозиоција на плак и кариес.
Плунката е презаситен раствор од калцуим фосфатни
соединенија. Секогаш има една динамичка ранотежа
помеѓу неа и емајлот. При киселост –
деминерализација, критична точка Ph 5,5. При
базичност – реминерализација, која во присуство на
флуориди се забрзува.
Флуориди во храна, вода воздух. Метаболизам на Флуор.
Тoксикологија на F: LD 15mgF/KgTT. Плачна маска,
стомачни болки, диареја, хипокалцемија. Флуороза
(Црешово, Градско, Кочани)
Endogena fluor profilaksa, највисок степен редукција.
Флуоризација на вода за пиење. Редукција на кариес 50-60%.
Летно време поголема потрошува~ка - концентрации 0,7
максимално 1,2 ppm, оптимум 1 ppm F. USA 1992 г. 144
милиони
Добри страни-најевтино, најголем успех.
Лошо-реално е најскапо, флуоринатор на секоја каптажа,
над 500 илјади `iteli. USA 60% опфатено население.
Лошо оштетува цевки и постројки.
Училишни водоводи со флуорирана вода во USA, и
СССР,
Бугарија дистрибуција на вода со високо количество
Флуор (Меричлерска).
Проблем: флаширана вода
Флуорирање gotvarska сол eвтина и ефикасна метода, која се
употребува во повеќе земји: Унгарија, Франција, Германија,
Швајцарија, Финска, Јамајка, Костарика 250 mgF/kg.
Мексико, Шпанија. Evtina, можност за точно дозирање
во одредени подрачја 200-350 mgF/kg. Се сметаше дека
децата внесуваат многу малку сол, но се увиде дека
внесуваат најмногу на килограм телесна те`ина.
Флуорирање на млеко. GB, USA, Кина, Чиле, Бугарија,
Унгарија. Wirz 47% редукција на кариес со 0,5-0,8
mgF/L. Смоленск 1994 г. 200 ml млеко со 0,5 mgF/L. И
кај нас со Borow фондација.
Таблети NaF. Замена за флуорирање на вода.
Редовност (мин. 200 дена), како бомбони (и локално
дејство). Субјективна, акциденти.
Препораки од FDI и WHO.
Интернет: канцероген, оштетува бубрези, хронично
труење...
Динко Странски – минерална вода во училиштата,
Живорад Граовац – Закон за флуорирање на вода
(20.000 ж.),
Љубинка Нечева: Флуоридите се вградуваат во
организмот, ФЗО да купува
EГЗОГЕНА ФЛУОР ПРОФИЛАКСА
Локална примена на флуориди
Mo`eme da rezimirame deka deka deluvaweto na oralno
prisutnite fluoridi e rezultat na kumulativniot efekt na pove}e
razli~ni mehanizmi koi se slu~uvaat na povr{inata na zabite i
mo`e da vlijaat na dinamikata na mineralnata faza na emajlot,
kako {to se:
‡ stimulirawe na remineralizacijata na emajlot ;
‡ vlijanie na mikroorganizmite na zabniot plak;
‡ zgolemuvawe na otpornosta na emajlot kon demineralizacija.
 Pri lokalnata aplikacija na visoko koncentrirani rastvori na
fluoridi, glavna reakcija, koja se odigruva na povr{inata na
emajlot e sozdavaweto na kalcium-fluorid (CaF2):
 
Ovoj, relativno nerastvorliv kalciumfluorid, igra va`na uloga vo
prevencijata na dentalniot karies, bidej}i tokmu toj mo`e da
poslu`i kako fluoridno depo, koe }e se aktivira vo uslovi koga e
toa neophodno, odnosno pri pad na vrednostite na pH vo
dentalniot plak pod 5,5.
Oslobodenite joni od rastvoreniot CaF2 mo`at da gi vrzuvaat
vodorodnite joni, sozdavaj}i fluorvodorod (HF) koj lesno
minuva niz plakot koj e polupropustliv, reduciraj}i ja na toj
na~in negovata kiselost ‡ pufersko deluvawe na fluoridite. Od
druga strana, fluorvodorodot mo`e da prodre preku
interkristalnite prostori vo podlabokite sloevi na emajlot, kade
vodorodnite joni ve}e ja zapo~nale demineralizacijata, i da gi
vrzuvaat, pri toa oslobodenite joni na kalcium (i drugi minerali),
precipitiraj}i kalciumfluorid koj }e pretstavuva bariera za
ponatamo{en prodor na vodorodnite joni. Isto taka, zabele`ano e
formirawe na kalciumfluorid vo fisurite i jami~kite na
okluzalnata povr{ina na bo~nite zabi, {to zboruva za za{titata na
ovie predilekcioni mesta od deluvaweto na kariogenite noksi.
а. Висококонцентрирани раствори за професионална
употреба 10-23 илјади ppm F. Редукција 35-40 %.
Натриум флуорид 2% 9000 ppm, стабилен раствор не
иритира, ниту пребојува. Knutson-Amstrong четкање и 4
пати во тек на недела во 3, 7, 10 и 13 година.
Калај флуорид, ex tempore – нестабилен. Метален вкус,
пребојува пломби и заби. 8-10% раствор (20-23.000
ppm). Кај возрасни
Закиселен фосфатен флуорид, Ph=2,8 раствор или желе.
Аминофлуорид Podravka-Belupo
Изолирање, суви површини, по квадранти, 4 мин, 30 сек.
Енергично исплукување, 30 мин да не пие и јаде, за
желе – апликатор. 2-4 пати годишно.
Висококонцентрирани лакови – се задржуваат подолго во
устата, сушењето е 15 сек.
Пасти со флуориди – најчесто закиселен фосфатен
флуорид 1% 10.000 ppm.
б. Средноконцентрирани пасти и раствори за употреба
во училишта и градинки во склоп на некој превентивен
програм
в. Нискоконцентрирани за секојдневна употреба – дома.
Пасти со флуор - сите, зна~ајна редукција на кариесот.
натриуm, kalaj, natrium monofluorfosfat (најкомпатибилен
со абразивите - калциумови соединенија), kisel
fluorofosfat, aminofluorid. Tiha revolucija. Kompatibilnost so
abrazivite samo silicium dioksid, kalcium pirofosfat i natrium
metafosfat.
Koncentracija 1000 ppm, некои сметаат и до 1500 ppm.
Раствори за плакнење на устата со флуориди.
Кoncentracija 200-300 ppm за секој ден, 1000 ppm за
еднаш неделно, 2000 ppm за двапати месечно.
Редукција на кариес 30-50%. Најефикасна е
секојдневната – само поради претходно исчистените
заби. Некои автори со концентрираните раствори во
програми во училиштата – и над 50% редукција.
Се користат кај особи со: висок кариес ризик, со фиксни
ортодонтски апарати, со мноштво оптурации и
протетски надокнади, со намалено лачење плунка, со
посебни потреби, циркуларен кариес, кариес на
вратовите.
Желеи со флуориди – не можат да заменат паста –
немаат абразиви. Натриуm флуорид, kisel fluorofosfat
(5000 ppm), или калај флуорид 1000 ppm. Аminofluorid.
Еднаш неделно или месечно. За деца и стари особи.
За оние под 5 години потребна е контрола – да се
исплука.
Тераписки системи за контролирана емисија на флуор во
оралната шуплина. Лепење таблети на букалната
површина на горен молар: акрилатен или целулозен
матрикс во кој се инкорпорирани флуориди.

Композитни залевачи со перманантна емисија на флуор

ГЈЦ залевачи и оптурации – перманантна емисија на

флуор, дејство на соседни заби
За успешна редукција на кариес инциденцата, потребна
е комбинирање на заштитата со флуориди, најчесто
една ендогена и неколку егзогени методи.
За наши услови, каде водата за пиење има ниска
концентрација на флуор, а не се флуорира, доволна е
една едногена – системска метода: таблети, или
флуорирање сол или млеко. Но кај особи со висок
кариес ризик, треба да се дополни со егзогени
методи. Да се инструираат за орална хигиена. Срека е
што тихата револуција настапи – флуорирани пасти.
Норвешка: таблети, раствори за плакнење и орална
хигиена.
Данска и Финска, исто, плус концентрирани средства за
професионална употреба и програми за плакнење во
училиштата.
 ЗАЛЕВАЊЕ НА ФИСУРИ
Апсолутно безболна и безбедна метода
Оклузалните површини на забите се осум пати
поприемчиви за кариес од мазните, иако се само 12%
Повеќе од 60% кариес во устата има на оклузалните
површини на трансканините заби кај 12-14 годишни.
Hyatt 1923 г. Prophylactic odontomy
1955 Buоnocore – татко на атхезивната стоматологија
цијаноакрилати и метилметакрилати (вовел
нагризување)
1895 г. Wilson – цементи
Денес: поретко композити – иако значајно имаат
поголема атхеренција
ГЈЦ најчести: хемиска врска, емисија на F.
Современо – Fuji VII
Индикации: период од 1 година после ерупција.
Денес?

Техника на залевање
Чистење? Четка, паста, пескарење Air flow?
Припрема полиакрилна киселина, или ортофосфорна
Апликација (дигитална компресија?)
Полимеризација, автополиомеризација, или со светло
Атхезијата зависи од исчистеноста,
кондиционирањето, длабочината на фисурата, сувоста.
Одстранување на вишоците
Контрола
Обоени – за едноставна контрола
Опаѓање на бројот на микроорганизми заробени со
залевачот
Инвазивно залевање на фисури 1978 г. Simonsen
превентивна препарација – несоодветен термин.
Современа препарација 1 класа
 GJC
se indicirani i kaj trajnite zabi vo detska vozrast - mladite trajni
zabi i toa u{te pri samata erupcija - koga ne e mo`no
obezbeduvawe suvo rabotno pole, no i voop{to kaj site pacienti
do 18 god vozrast, bez razlika dali se raboti za opturacija na
karies, endodontski tretman, za{tita na zabite pri ortodontski
tretman, cementirawe ili zalevawe.
 Nova generacija na cementi, posebno pogodni vo
detskata stomatologija
 hemfil, akvajonofil...Fuji

Sostav:
 kalcium aluminium silikat
 poliakrilna kiselina
 Fluorni soedinenija

Glas-jonomernite cementi sodr`at aluminium-fluoro-silikat i

poliakrilna kiselina која е додадена како анхидрид, и
затоа сe me{aат so destilirana voda (Wilson i Kent).
Индикации: Restavracii na kaviteti od V, III kl. i cervikalni
abrazii i erozii kaj trajnite zabi i site klasi na mle~nite zabi
 GJC se idealni materijali za polnewe na mle~nite
incizivi i kanini, vklu~uvaj}i ja i terapijata na povredite na
mle~nite zabi. Za mle~nite molari situacijata e poinakva, bidej}i
ponekoga{ GJC ne mo`at da go izdr`at xvakopritisokot, no ne
pretstavuva nikakov problem na takva restavracija samo da se
dodade kompozit na povr{inata, pod forma na sendvi~ tehnika,
i toa naj~esto samo na okluzalnata strana, a ako smetame i
aproksimalno. Vo prilog na toa se i streme`ite na proizvoditelite
- postojat i GJC poja~ani so srebreni ~estici (Argion - Voco).
GJC - i kako sredstvo za zalevawe na fisuri na
mle~nite zabi, samostojno ili kombinirano zalevawe so
opturacija, kako sredstva za za{tita na mezijalnata strana na
prviot traen molar - po pat na obi~na ili tunel preparacija,
restavracija na endodontski tretirani mle~ni zabi, cementirawe
na ortodontski i protetski nadoknadi i sl.
 Dobrite karakteristiki na GJC se:
-sposobnost za hemiska vrska so tvrdite zabni
supstanci,
-biokompatibilni i so sli~ni termi~ki koeficienti na
ekspanzija so dentalnite tkiva;
-nivnata polimerizaciona kontrakcija e minimalna -
retko ima puknatina,
-nema zgolemuvawe na temperaturata pri
polimerizacija,
-relativno lesni se za manipulacija,
-postojani se vo saliva i kiselini; ne im smeta, duri e
po`elna minimalna vlaga vo kavitetot;
-ne e apsolutno potrebno kondicionirawe, no mo`e da
se postigne zadovolitelna athezija so kondicionirawe,
-se kombiniraat so kompozitite;
-estetikata im e zadovolitelna;
.
 -permanentno emitiraat fluorni joni vo okolinata -
otsustvoto na recidiven karies kako i za{titata na sosednite zabi
od karies,
-ne mora celiot razmeknat dentin da se odstrani bidej}i
se remineralizira od strana na GJC ,
-usovr{eni se po odnos na tvrdosta i jakosta na
definitivnata opturacija,
-nedvojbeno e uverenieto deka se raboti za idealno
sredstvo za opturacija, i toa za site tipovi karies na mle~nite
zabi, vklu~itelno i cirkularniot.
Negativnite svojstva se odnesuvaat samo na
nedostato~nata mehani~ka otpornost, (osobeno za vtora klasa i
MOD), koja e nadminata so sozdavaweto na hibridnite GJC i
kompomerite; osetlivosta na vodniot disbalans od koja sledi
zgolemuvawe na poroznosta i koja se eliminira so
prema~kuvawe so lakovi ili athesivi; kako i sporoto
stvrdnuvawe koe onevozmo`uva polirawe vo istata seansa.
 Oralnoto zdravje se definira kako standard na zdravi
oralni tkiva, sostojba koja na poedinecot mu ovozmo`uva da se hrani
i komunicira so okolinata bez znaci na bolest, pre~ki ili pote{kotii, i
pridonesuva za op{toto zdravje (WHO, FDI).

Промоцијата на здравјето е во комбинација со

едукацијата, а, едукацијата е почетен чекор на секоја
превентива.
 Примарна превенција претставува делување во
фаза пред на настапи заболувањето, т.е. да се обезбеди
прекинување на патогенетскиот сиџир и реституција pr.
Macula alba precariosa или gingivitis catarrhalis.
Секундарна превенција подразбира рана дијагноза на
заболувањето - систематски прегледи, примена на
превентивни и профилактички методи (invazivno
zalevawe), како и примена на рутински и специфични
мерки за терапија (plombirawe), но и спречување на
последователни компликации, вклучително и фокална
инфекција (ekstrakcija).
Тeрцијарна превенција претставува рехабилитација на
оштетените орални ткива и е најскапа. Se sveduva na
protetska rehabilitacija
Odej}i kon tercijarnata preventiva, Tro{ocite na stomatolo{kite uslugi
se zgolemuvaat, a zadovolstvoto na pacientite se namaluva
Превентивата спречува настанување и на други компликации
(компликации на пародонтити, фокалоза, реуматски
заболувања, сепса... Од друга страна спречува појава на
естетски, фонетски и комуникативни промени, со можни
асоцијализација и психички пореметувања, како и
функционални потешкотии во гастроинтестинумот; кои
резултираат со зголемен апсентизам - отсуство од работа.
Затоа во интерес не секоја заедница е примарната превенција да е
што поефикасна - помасовна и што поевтина - да е бесплатна.
Програмска стоматолошка заштита претставуваат
организираните напори на заедницата за
унапредување на оралното здравје на населението.

Популациони стратегии – во сиромашните земји,

каде има висока инциденца и преваланца на
масовните орални заболувања – кариесот,
пародонтопатијата и орално-виличните аномалии.
Ги опфаќа сите популациони групи, без разлика на
ризикот на експонираност.

Во развиените земји овие заболувања се искоренети

поради: променети норми на однесување, зголемена
стоматолошка култура, флуориди.
 Секој програм содржи ист редослед na postapki
како и кај поединец:
Систематски прегледи за утврдување на
карактеристиките на оралната патологија (преглед)
анализа на состојбата и причините за неа
(дијагноза)
усвојување на програма за унапредување на
оралното здравје (план на терапија)
изведување на програмот во тек на одредено
време (терапија)
финансирање на програмот (плаќање на
услугата)
евалуација на програмот (евалуација на
терапијата)
Мерење на инциденцата на кариес

Кариес индекс по особа=луѓе со КЕП/вкупно %

Кариес индекс по заб=КЕП/вкупно заби+екстракц %

Кариес индекс просек=КЕП/прегледани луѓе %

Кај нас програм залевање на фисурите на првите

трајни молари кај сите првоодделенци.
 Училишна забна нега
Планска и систематска здравствена активност која
има за цел превенција, рана дијагностика и лечење на
оралните заболувања кај популацијата кај која најмногу
ќе има успех таа активност – кај децата.
Успешноста се базира на целокупноста на таа
организирана групација на школски деца – застапена е
буквално целата популација со одредена старост.
Школските деца се најорганизирана и сеопфатна
групација (градинки, војска). Се работи за групации кои
се генерациски последователни – а сукцесивното
опфаќање е многу важно за секоја превентивна
активност (пример – вакцини). Децата се приоритетна
популациона група за се: образование, здравство
(активна имунизација) – вложување во иднината на
секоја популација.
 Секој програм се заснова на: механичка и хемиска
контрола на дентален плак, употреба на флуориди,
рана дијагноза и терапија на кариесот, а кај
адолесцентите и пародонтопатијата.

Здравствено – стоматолошко воспитување со цел

воспоставување позитивни хигиенски навики
Улога на наставниците
Улога и едукација на родителите
Механичка контрола на дентален плак, употреба на
флуориди
Прво систематки прегледи заутврдување на
состојбата
Систематска санација - Првите одделенија
Основни предуслови за успех на секој програм при
Училишната забна нега

Добро планирање
Добра соработка со родителите
Добра соработка со училишните власти
Опфаќање на сите деца
Промоција на здравје
Мотивација
Систематска примена на профилактични мерки
Контрола на исхраната
Рана дијагноза и терапија
Организација на Училишната забна нега

Систематска посета кај стоматолог – ординацијата

да е во училиштето

Мобилна стоматолошка амбуланта

Кадар – најадекватно е да се специјалисти

педодонти

Време и можности – првите одделенија, и деветтите

 Промовирање на оралното здравје – здравствено
воспитување.

Оспособување на луѓето и воопшто заедницата за

зголемување на контролата и унапредување на
здравјето. Се работи за концепт во кој здравјето се
креира низ социјални и политички процеси, за
постигнување психичка, физичка и социјална
благосостојба на сите граѓани.
1986 г Отавска историска повелба
- Препознавање на економските, социјалните и
детерминантите на околината кои влијаат на
општото здравје
- Преземање на акција на локално, регионално и
национално ниво со цел унапредување на здравјето
- Техничка поддршка од мултидисциплинарен тим
- Долготрајност која ќе даде плодови
-За постигнување на целите на WHO: Zdravje za site,
od esencijalna vaжност е промоцијата на здравјето
-За постигнување на целите на промоцијата на
здравјето od esencijalna vaжност е здравственото
воспитување.

Фактори кои влијаат врз промоцијата на здравјето во

системот на здравствената заштита: еднаквост, мир,
писменост и ниво на образование, социјален и
економски статус, стил на живот, влијание на
средината, ресурси – финансиски, информациони и
инфраструктурни, политичко влијание (отвореност,
демократија, религија).
Здравствено воспитување е мултидисциплинарна
наука:
-Медицинска – јавноздравствена
-Социјална – социологија, антропологија
-Психологија
-Комуникациони – информатика, маркетинг
-Здравственото воспитување во областа на
стоматолошката заштита е интегрален дел од
општото здравствено воспитување и има цел да
оствари и информира, укажувајќи на факторите на
ризик за оралните заболувања на поединец и
заедницата. За разлика од здравствената
пропаганда и просветување (кои се само почеток),
здравственото воспитување подразбира примена –
секојдневна имплементација на тие знаења.
Еден од најважните сегменти на превентивната
стоматологија е здравствено воспитување:

-буди интерес кај популацијата за чување и

унапредување на оралното и општото здравје

-мотивира за активирање на поединецот или групата

и превземање одговорност за своето здравје

-Со пренесување на знаењето се создава подобра

емоционална врска лекар-пациент

-се следат и проучуваат ефектите од превентивните

мерки
 Методи на здравствено-воспитната работа
- Индивидуални – интервју (информативен,
советодавен, тераписки). Личен контакт, поволни
емоции, зголемување мотивација
- Групни – мала, голема група. Малата треба да е
хомогена. Неизоставно вклучува животна
демонстрација.
-Комплексни – советувалиште, предавања, изложби,
домашни посети. Институционализиран облик на
здравствено-воспитната работа е советувалиште.
Домашна посета – патронажа. Здравствено
предавање, вклучува прашања и одговори.
Се реализираат во здравствени установи,
училишта и градинки, (наставни и воннаставни),
работно место, семејство, заедница.
Средства на здравствено-воспитната работа

Показни
Изложби: општи и специјализирани,
Слики: слики, цртежи, графоскоп, дијафилм
Подвижни слики: филм, фланелограф
Печатени средства: плакати, брошури, сликовници,
книги, циркуларни писма, пароли, летоци, статии
Носители на звук – предавања на ЦД, касети.

Средства за масовно информирање

Телевизија, радио, кино, весници
 Мотивација – главна движечка сила која го
тера поединецот на акција, за да се задоволи некоја
потреба. Медицински - стечените информации да се
претворат во активно знаење, со кое пак се менува
начинот на однесување и менуваат навиките, за да
се однесува според принципите на здрав начин на
живот. Креативност.
Мотив – поттик, причина, подстрек, повод за
акција.
Примарни – вродени: жед, глад, мајчинство,
секс, здравје. Ендогени се мотивите на болниот.
Стечени – секундарни: страв, амбиција (успех,
афирмација, економски статус), естетика. Со
примери се активира поединец или група за промена
на однесувањето. Но, прво треба да се мотивираат.
 Внатрешна мотивација – резултат на интимна
одлука
Надворешна мотивација причината доаѓа од
надвор: разговор-убедување кое се заснова на
факти и искуство на терапевтот во кој пациентот има
доверба, претставува моќно оружје за промена на
однесувањето – воспитување. Се настојува со
разговор и со примери да се активира промена на
однесувањето. Но, многу е потешко ако не се
мотивирани - прво треба да се мотивираат.
Грубо земено популацијата се дели на три
групи: оние кои се природно добро мотивирани,
втора група кои се латентно мотивирани и треба да
им се иницицира тој процес на активација на
мотивот, и оние кои е неможно да се мотивираат.
Мотивациони принципи кои треба стоматологот да ги
познава:
Принцип на сатијација – заситување. Постојат
особи кои периодично се мотивираат, и се грижат за
своето орално здравје, а после следи еден пасивен
период, до следниот напад на проблеми во
оралната шуплина.
Принцип на депривација – спречување на
задоволување на потребата, со што мотивот се
појачува.
Принцип на доминација и хиерархија – при
истовремена перзизтенција на два или повеќе
мотиви, победува доминантниот мотив.
Клучни личности - кои се пример за сите: во
училиште, семејство, пошироката зедница. Пр.
Спортист – непушач и антиалкохоличар. Популарна
пејачка глумица – со негувани заби.
 Кариес активност. Индекси на орална хигиена.

Mineralizacija - kletki - optimalni uslovi (primarna,

definitivna i maturacija).
Emajl - nema aktivna odbrana, samo vo plunkata - prezasiten
rastvor na minerali.
Neutralen rN - ravnote`a, mineralizacija-demineralizacija,
reverzibilen proces
Fluor - inhibira demineralizacija i vo uslovi na kiselost

Plak - kiselost - Ca - H joni - macula alba precariosa -

gubitok na 30 -50 % minerali, (povr{en sloj - pokrupni kristali -
pove}e fluor)
 Agresiven nastap na terapevtskata stomatologija
(laseri, implantologija, ortodoncija, GJC, kompoziti)
Ubedlivi rezultati na preventiven plan (studentski ve`bi,
fluorirawe kolku edna plomba)
In`enerski na~in na razmisluvawe - algoritam
Klini~ki, eksperimentalni i epidemiolo{ki ispituvawa
da se iznajde test indikator za intenzitet na karies:
rodnini, bra}a
siroma{ni
ne zavisi od stepenot na higiena
razli~en stepen na otpornost
 1. Broj na bakterii vo plunkata - Laktobacillus
Hadley 1933 g. Jay
Edinstven,
pove}edeceniski
+ individualen
suspektibilnost za nivoto na rasprostranetost na karies,
za incidencijata na kariesot vo idnina
- te`ok i dolgotraen za izveduvawe (mikrobiolo{ka
laboratorija), no denes i ambulantno (Dentocult LB)
senzibilnost nediferencirana (ne vo sekoja usta,
acidofilniot potencijal slab vo odnos na Streptococcus
mutans)

samo vo nau~ni celi

 2. Kolorimetriski test za relativniot broj na bakterii vo
plunkata - Laktobacillus - Snyder,1940 g.
a Alban go simplificiral 1970 g.
Kvantifikacija na acidogeno sposobni mikroorganizmi vo
planka

individualen
dijagnoza na postoe~kiot karies,
za incidencijata na kariesot vo idnina

sproveduvawe na higieno-dietetski re`im

kontrola na uspe{nost na preventivnite merki
senzibilnost i osetlivost

103 vo ml plunka - zgolemen rizik

104 vo ml plunka - visok rizik
3. Karies - infektivno zaboluvawe (mikroorganizmi i dieta
nasproti doma}inot zab i plunka)

najacidogen Streptococcus mutans, (a pomalku

Laktobacillus)

105 vo ml plunka - zgolemen rizik

106 vo ml plunka - visok rizik

Gotov set Dentocult LB

 4. Karies rizik test - Edelstein i Tinanoff 1989 g.
Weinberger i Wright1990 g.
vo po~etok da se oddelat karies-kompetentno dete i
inkompetentno

prifateno od American Academy of Pediatric Dentistry:

- karies istorija
- oralna higiena
- socijalni uslovi - roditeli
- `elba za redovni stomatolo{ki pregledi
- sorabotka za tretman pri posetite

5. Sostojba na zabaloto KEP (DMF), 2 - 4

 6. Plunka - kvalitet i kvantitet:
- ~istewe
- puferirawe
- remineralizacija
- antimikrobno dejstvo
- serozna bogata so minerali
- mukus - podma~kuva, {titi od maceracija, bakterii i
nalepuvawe neorganski i organski i antigeni.
Nestimulirana - submandibularna 65%, parotidna 20%,
sublingvalna 5-7%, mali 5-7%
Stimulirana (mastika, parafin), мerewe na nivoto na la~ewe
stimulirana plunka za 5 min.
1 ml plunka / min e normalno, (0,7 1,5)
merewe na puferskiot kapacitet na plunkata
test komplet - Dentobuff
3 - 4 nizok ; 5,5 - 6,5 visok puferski kapacitet
 7. Merewe na nivoto na dnevna produkcija na
dentalen plak (kvalitet i kvantitet na: plunka, mikroorganizmi,
ishrana i higiena).

~istewe i posle 24 ~asa plaknewe. Posle se meri po Silness-

Löe:
nizok (diskretno samo so sonda) vo sulkus - do 1,
sreden (so golo oko vo sulkus i interdentalno) 1-2
visok nad 2
8. Kvalitet i na~in na ishrana
JH skrob - saharoza, tvrdina, leplivost, frekvencija, koli~ina
Proteini (favoriziraat proteoliti)
Masti nekariogeni (izolacionen sloj, bakteriostatsko dejstvo)
 Индекси на орална хигиена

1. Green-Vermillion на потполно еруптирани

заби, плакнење, со сонда: букалните површини на 16,
11, 26, 31 и оралните површини на 36, и 46. Нула, до
1/3 = 1, 2 над 1/3 – 2/3 и три над 2/3.

2. Silness-Loe сите гингивални забни површини,

на сите заби. Трае најмалку 30 мин. Нула, 1 само со
сонда, 2 видливи и со око, 3 и интердентално.

3. Ramfјord боење на плаките, 16, 21, 24 36, 41,

44. Нула, 1 – само на една-две површини, 2 – сите
забни површини до половина, 3 – повеќе од половина
на сите површини.
 Циркуларен кариес на млечни заби.

Caries circularis, melanodontia, melanosis, baby bottle

syndrom.
Samo kaj mle~nite zabi e naj~esto od akuten tip, karies na ranata
vozrast.
Mnogu rano - posle prvatata godina. Decata vo taa vozrast imaaat
prete`no ka{asta ishrana, nematuriran emajl, i dolgotrajna
ekspozicija na jaglenohidrati (zaspivawe so mleko ili sokovi).
Po~nuva labio-gingivalno i se {iri aproksimalno - cirkularno,
podminiraj}i ja okluzalnata povr{ina, odnosno incizalniot rab i
doveduvaj}i do fraktura na koronkata. Kolizija so pulpa i
otvarawe mo`nost za komplikacii, no ponekoga{ mo`e da
nastapuva postepeno i pulpata da e intaktna, no povle~ena.
Terapijata porano be{e te{ka, duri i neizvodliva, no denes
sovremeni materijali - GJC i kompoziti.
 Етиологија

• Dolgi periodi na ekspozicija na kariogen

supstrat. [i{eto za hranewe se dr`i dolgo
do palatinalnite povr{ini na gornite predni
zabi
• Maloto izla~uvawe na plunka vo tekot na no}ta
i namalenoto pufersko dejstvo
• Podatoci vo anamnezata za postoewe na aktiven
i netretiran karies, osobeno kaj majkata
Тип на акутна кариозна лезија,
која се јавува кај деца кои
земаат млеко или овошни сокови во шише со цуцла,
во значително подолг времрнски период, најчесто
додека спијат во текот на ноќта.
Детето зема поголема количина на лесно
ферментабилни шеќери заедно со млекото, кои им
овозможуваат на кариогените бактерии брзо да
предизвикаат кариес ферментирајќи ги овие шеќери.
Циркуларниот кариес најчесто се јавува на горните
предни заби (тие се во перманентен контакт со
засладеното млеко); додека долниот фронт не се
вообичаено засегнати.