Ubezpieczenia społeczne

Wykład 9

System emerytalny w Polsce

 Finansowanie systemu emerytalnego może mieć charakter

• Finansowanie repartycyjne – wydatki na świadczenia wypłacane

obecnym emerytom finansowane są ze składek lub podatków płaconych
aktualnie przez osoby pracujące.
• Finansowanie kapitałowe – polega na tym, że składki wpłacane przez
uczestników systemu do funduszu emerytalnego są inwestowane w
określone instrumenty finansowe, a osiągnięte w ten sposób indywidualne
kapitały emerytalne stanowią źródło wypłat przyszłych świadczeń. Ich
wysokość zależy od wysokości wynagrodzenia stanowiącego podstawę
wymiaru składki, wysokości składki oraz efektywności inwestycyjnej
funduszy emerytalnych.
 c.d.

• Może występować również metoda repartycyjno-kapitałowa

– repartycyjna w bazowych systemach emerytalnych,
natomiast kapitałowa w systemach dodatkowych.
 Rodzaje systemów emerytalnych

• system emerytalny o zdefiniowanej składce – gdzie

określona jest wysokość płaconych składek, a od wielkości
zgromadzonych przez nie uprawnień i kapitałów emerytalnych
zależy wysokość wypłacanych świadczeń.
• system emerytalny ze zdefiniowanym świadczeniem –
składka jest funkcją zakładanej wysokości emerytury.
 Reforma systemu emerytalnego
• Reforma wprowadzona w 1999 roku dotyczyła przede wszystkim sposobu
finansowania świadczeń emerytalnych. Bardzo istotną zmianą było wprowadzenie
trójfilarowego systemu emerytalnego.
• W 2014 roku wprowadzono kolejne istotne zmiany: uszczuplenie środków
gromadzonych w otwartych funduszach emerytalnych poprzez przekazanie części
aktywów zgromadzonych w OFE do ZUS; korekta wielkości składki emerytalnej
przekazywanej do funduszy; wprowadzenie dobrowolności drugiego filaru; zmiana
limitów inwestycyjnych mających zastosowanie do działalności OFE. Ponadto
wskazano, iż system wypłaty emerytur będzie w całości obsługiwany przez Zakład
Ubezpieczeń Społecznych, a świadczenia będą finansowane z funduszu
emerytalnego w ramach Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (FUS).
System emerytalny w Polsce
 Trójfilarowy system emerytalny w Polsce
• I filar – państwowy, powszechny, obowiązkowy, gwarantowany przez państwo –

funkcjonuje jako zmodyfikowana forma systemu obowiązującego przed

wprowadzeniem reformy. Każdy ubezpieczony ma swoje konto, na którym są

ewidencjonowane opłacone składki.

• II filar – oparty na funduszach emerytalnych - obowiązkowy, jednak obecnie

możemy wybrać czy chcemy gromadzić część składek na subkoncie ZUS czy w

otwartym funduszu emerytalnym (OFE). OFE są zarządzane przez podmioty

prywatne, inwestujące pieniądze zgromadzone na indywidualnych kontach. Dzięki

inwestycjom, wartość zgromadzonych środków zwiększa się wraz z upływem

czasu.
• III filar – ubezpieczenia dodatkowe, o charakterze prywatnym, dobrowolnym,

kapitałowym – opiera się na oszczędnościach pracowników skierowanych do

pracowniczych funduszy emerytalnych, towarzystw ubezpieczeń wzajemnych, firm

 Podział składki emerytalnej
Podział składki emerytalnej w przypadku podjęcia decyzji o przekazywaniu składki
wyłącznie na subkonto w ZUS:

Podział składki emerytalnej w przypadku wyboru ZUS 19,52%

Konto w ZUS Subkonto w ZUS

12,22% 7,3%

Podział składki emerytalnej w przypadku podjęcia decyzji o dalszym przekazywaniu składki

na rachunek w OFE:
Podział składki emerytalnej w przypadku wyboru OFE
19,52%

Konto w ZUS Subkonto w ZUS

Rachunek w OFE 2,92%
12,22% 4,38%
 Wiek emerytalny

• Przed 2013 r. wiek emerytalny wynosił 60 lat dla kobiet i 65 dla

mężczyzn. Od 2013 r. był on natomiast wydłużany o miesiąc,
przypadający na każdy kolejny kwartał roku, tak aby wiek
emerytalny wynosił 67 lat zarówno dla kobiet (w 2040 r.) jak i
mężczyzn (w 2020 r.). Od 1 października 2017 roku powrócił
zróżnicowany wiek emerytalny dla kobiet -60 lat, a dla mężczyzn -
65 lat.
• Najniższa emerytura w 2021 r (od 1 marca 2021 r.) wynosi ie
1250,88 zł brutto. W 2022 r. wyniesie prawdopodobnie 1300 zł
 Podstawa uzyskania emerytury

Dla osób urodzonych po 31 grudnia 1948 r. prawo do emerytury uzależnione jest

od:
•ukończenia powszechnego wieku emerytalnego, który wynosi 60 lat dla kobiet i
65 lat dla mężczyzn,
•udowodnienia jakiegokolwiek okresu podlegania ubezpieczeniu społecznemu lub
ubezpieczeniu emerytalnemu, a dla osoby opłacającej składki na własne
ubezpieczenie opłacenie co najmniej jednej składki.
•Dla ustalenia prawa do emerytury na nowych zasadach nie ma znaczenia długość
przebytych okresów składkowych i nieskładkowych, czyli staż pracy. 
•Prawo do emerytury uzyskuje się od dnia, w którym osiągnięto powszechny wiek
emerytalny, nie wcześniej jednak niż od miesiąca, w którym zgłoszono w tej
sprawie wniosek.
 Zasady obliczania emerytury (1)

Wysokość emerytury obliczana jest poprzez podzielenie podstawy jej

obliczenia przez średnie dalsze trwanie życia. 
Podstawę obliczenia nowej emerytury stanowi suma:
•zwaloryzowanych składek na ubezpieczenie emerytalne, zapisanych na
indywidualnym koncie ubezpieczonego do końca miesiąca poprzedzającego
miesiąc, od którego przysługuje wypłata emerytury;
•zwaloryzowanego kapitału początkowego;
•środków zapisanych na subkoncie w ZUS.
 Zasady obliczania emerytury (2)

Średnie dalsze trwanie życia jest to przewidywana liczba miesięcy, przez którą
będzie pobierana emerytura. Tablice średniego dalszego trwania życia ogłasza
co roku Prezes Głównego Urzędu Statystycznego. Są one podstawą do
obliczenia emerytur na wnioski zgłoszone od 1 kwietnia danego roku do 31
marca następnego roku.
Czynnikiem, który znacząco wpływa na wysokość emerytury jest waloryzacja
składek emerytalnych i kapitału początkowego zapisanych na koncie
ubezpieczonego oraz środków zapisanych na subkoncie. Kwoty, które zostały
tam zgromadzone podlegają waloryzacji rocznej i kwartalnej.
 Zasady obliczania emerytury (3)

• Waloryzacja polega na pomnożeniu zewidencjonowanych kwot składek

odpowiednio na koncie i subkoncie przez wskaźnik waloryzacji. Wskaźnik
waloryzacji składek i kapitału początkowego na koncie ubezpieczonego ogłaszany
jest przez Ministra Rodziny i Polityki Społecznej
• Zapisane na koncie i subkoncie kwoty, w tym również kapitał początkowy,
podlegają przede wszystkim waloryzacjom (podwyżkom) rocznym, które są
przeprowadzane od 1 czerwca każdego roku kalendarzowego, przy zastosowaniu
wskaźnika waloryzacji ogłoszonego za poprzedni rok. Operacji tej podlegają kwoty
zapisane na koncie i subkoncie ubezpieczonego na dzień 31 stycznia roku, za który
przeprowadzana jest waloryzacja, powiększona o kwoty z tytułu wcześniejszych
waloryzacji.
 Kapitał początkowy (1)

• To odtworzona kwota składek na ubezpieczenie społeczne, które zostały

opłacone przez ubezpieczonego lub jego płatnika składek do 1 stycznia
1999 roku. Kapitał początkowy nie jest świadczeniem wypłacanym przez
ZUS. Jest uwzględniany przy obliczaniu tak zwanej nowej emerytury.
Kapitał początkowy jest ustalany dla każdy, kto:
• urodził się po 31 grudnia 1948 roku,
• pracował przed 1 stycznia 1999 roku i miał opłacane składki na
ubezpieczenie społeczne, na przykład przez pracodawcę.
 Kapitał początkowy (2)

ZUS może ustalić kapitał początkowy także dla osoby, która urodziła się
przed 1949 rokiem – jeśli spełnia WSZYSTKIE następujące warunki:
•złożyła wniosek o emeryturę z tytułu ukończenia powszechnego wieku
emerytalnego po 31 grudnia 2008 r. i o obliczenie według nowych zasad,
•ma okresy składkowe i nieskładkowe – co najmniej 20 lat (kobieta) albo co
najmniej 25 lat (mężczyzna),
•była objęta ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi po osiągnięciu
powszechnego wieku emerytalnego.
 Kapitał początkowy (3)

• Ustalona na 1 stycznia 1999 r. kwota kapitału początkowego jest

waloryzowana co roku. Od czerwca 2000 r. waloryzowana jest
wskaźnikiem, który wynosił 115,60%. Wskaźniki te są ogłaszane przez
ministra odpowiedzialnego za zabezpieczenie społeczne (obecnie minister
rodziny i polityki społecznej) w Monitorze Polskim.
• W wyniku waloryzacji kwota kapitału początkowego nie może ulec
obniżeniu.
 Dziedziczenie zebranych środków

• Subkonto różni się od indywidualnego konta sposobem

waloryzacji, który oparty jest w tym przypadku jedynie o
zmianę krajowego PKB.
• Środki zebrane na OFE będą stopniowo przekazywane na
konto ZUS w miarę zbliżania się danej osoby do wieku
emerytalnego. Składki zebrane zarówno na subkoncie ZUS jak
i w OFE są objęte dziedziczeniem. Jeśli nie dożyjemy
emerytury, bądź odejdziemy w ciągu 3 lat po przejściu na nią,
zgromadzone pieniądze zostaną przekazane najbliższym.
 Pracownicze Programy Emerytalne (PPE) (1)

• Jest to porozumienie zawarte pomiędzy pracownikami a pracodawcą

polegające na gromadzeniu indywidualnych oszczędności w ramach
zbiorowego programu organizowanego i prowadzonego przez pracodawcę.
Ich głównym zadaniem jest gromadzenie i inwestowanie środków
pochodzących ze składek w celu przeznaczenia ich do wypłaty po
uzyskaniu określonego prawem wieku a w przypadku pracowniczego
programu emerytalnego w formie umowy z zakładem ubezpieczeń
dodatkowo objęcie uczestnika ochroną ubezpieczeniową.
• Pracownicze programy emerytalne tworzone są przez pracodawców na
zasadzie dobrowolności w zakresie wyboru formy oraz warunków ich
funkcjonowania.
 Pracownicze Programy Emerytalne (2)

Pracowniczy program emerytalny może obejmować jedną z czterech form:

• pracowniczego funduszu emerytalnego,

• umowy o wnoszenie przez pracodawców składek pracowników do funduszu

inwestycyjnego,
• umowy grupowego ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem
kapitałowym,
• zarządzania zagranicznego.

Pracownicze programy emerytalne mogą być tworzone jako:

•programy zakładowe – jest to samodzielny program jednego pracodawcy,

•program międzyzakładowy – wymaga zawarcia umowy międzyzakładowej i umowy z

instytucją finansową wspólnych dla co najmniej dwóch pracodawców, którzy na
jednakowych warunkach chcą taki program utworzyć.
 Indywidualne Konta Emerytalne (IKE)

• Na IKE może gromadzić oszczędności wyłącznie jeden oszczędzający.

Oznacza to, że nie ma możliwości gromadzenia oszczędności wspólnie, np.
z małżonkiem czy z dzieckiem. Każda z tych osób musi założyć własne,
odrębne IKE.
• Na IKE można co roku wpłacić maksymalnie 300% prognozowanego na
dany rok przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w gospodarce
narodowej. Dodatkowo limit ten w kolejnym roku nie może być niższy, niż
limit wpłat na IKE obowiązujący w roku poprzednim.
 Indywidualne Konta Emerytalne (IKE)

IKE  mogą być prowadzone przez:

•fundusze inwestycyjne (otwarte fundusze inwestycyjne i specjalistyczne
fundusze inwestycyjne otwarte),
•podmioty prowadzące działalność maklerską (domy maklerskie i banki
prowadzące działalność maklerską),
•zakłady ubezpieczeń na życie,
•banki,
•od 1 stycznia 2012 również dobrowolne fundusze emerytalne.
 Indywidualne Konta Zabezpieczenia Emerytalnego
(IKZE)

- Na IKZE może gromadzić oszczędności wyłącznie jeden oszczędzający.

Oznacza to, iż ustawa nie przewiduje prowadzenia wspólnego konta IKZE np.
dla małżonków;
- IKZE można założyć bez względu na to, czy posiada się już IKE i czy jest
się uczestnikiem pracowniczego programu emerytalnego;
-Wysokość kwoty wpłat na IKZE w roku 2021 wynosi 6 310,80 zł;
-Dla osób prowadzących własną działalność wysokość kwoty wpłat na IKZE
w roku 2021 wynosi 9 466,20 zł.
 Indywidualne Konta Zabezpieczenia Emerytalnego
(IKZE)
IKZE może być prowadzone przez zawarcie umowy z:
•funduszem inwestycyjnym albo
•podmiotem prowadzącym działalność maklerską o świadczenie usług
polegających na wykonywaniu zleceń nabycia lub zbycia instrumentów
finansowych i prowadzenie rachunku papierów wartościowych        oraz
rachunku pieniężnego, albo
•zakładem ubezpieczeń – ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym
funduszem kapitałowym, albo
•bankiem o prowadzenie rachunku bankowego,
•dobrowolnym funduszem emerytalnym  prowadzonym przez powszechne
towarzystwo   emerytalne.
 Indywidualne Konta Zabezpieczenia Emerytalnego
(IKZE)

• Wpłaty na IKZE można odliczyć od dochodu (podstawy opodatkowania)

w PIT.
• W 2021 r. korzyść podatkowa może wynieść 2019 zł.
• Dla osób samozatrudnionych korzyść podatkowa może wynieść 3 029 zł. 
• Pieniądze gromadzone w IKZE są prywatne i podlegają dziedziczeniu.