ग्रामसघं स्तरावर

गाव गरिबी निर्मुलन आराखडा

(VPRP) सक ं ल्पना रुजविणे
ओळख/परिचय प्रशिक्षण
ग्रामसघं स्तरावर गाव गरिबी निर्मुलन आराखडा (VPRP) सक
ं ल्पना ओळख

गावस्तरावर ग्रामसंघ सदस्यांना VPRP प्रथम गावातील सामाजिक स्वयं सहाय्यता समहू स्तरावर
प्रक्रिया,अमं लबजावणी टप्पे याबद्दलची समस्या ओळखनू ग्रामसघं आराखडा बनविण्यासाठी समहू
सविस्तर माहिती देणे. स्तरावर सामाजिक विकास सदस्यांना उपजीविका उपक्रमांच्या
आराखडा तयार करणे प्रपत्राबाबत माहिती सांगणे.  

ग्रामसंघ सदस्यांना ग्रामसंघ ग्रामसंघाच्या सर्व सदस्यांनी

VPRP प्रक्रियेत ग्रामसघं ाच्या स्तरावर समदु ाय ससं ाधन VPRP अमलबजावणी
भमि
ू के बाबत स्पष्टता आणणे. व्यक्तींच्या मार्फ त प्रशिक्षण प्रक्रियेत सक्रीय सहभाग
देण.े घ्यावा.
 ग्रामसघं स्तरावर VPRP सक
ं ल्पनेचा परिचय / ओळख का महत्वाची?

VPRP च्या यशस्वी ग्रामसघं हि चांगल्या उपजीविके ची

स्वयं सहायता समहू VPRP मागणी निर्माण
अमलबजावणीसाठी गावस्तरावरील प्राथमिक
सामहिु क आणि त्याच्या प्रक्रियेसाठी करण्यासाठी अधिक
स्वयं सहाय्यता समहू संघटना असल्यामळ ु े समहू
सघं टनात्मक बांधणी सदस्यांमध्ये VPRP दिनदर्शिका तयार स्पष्टता प्रदान करणे
आणि ग्रामसघं यांचा सदस्यांच्या विकासासाठी
आणि ग्राम विकास बद्दल माहिती प्रसारित करणे आणि VPRP मध्ये
सक्रीय सहभाग VPRP अमलबजावणीत
करणे  एसडीपीसाठी सामाजिक
आवश्यक आहे. ग्रामसघं ाची भमि
ू के बाबत
स्पष्टता असणे आवश्यक विषय मांडणे.
आहे .
 ग्राम सघं स्तरावर VPRP सक
ं ल्पना /ओळख - सत्र परिचय

• ही एक दिवसाची प्रक्रिया आहे.

• ग्रामसघं सर्व कार्यकारी सदस्यांनी हजर राहिले पाहिजेत.

• VPRP साठी नियक्त

ु के लेल्या समदु ाय ससं ाधन व्यक्ती (सीआरपी) द्वारे मार्गदर्शन झाले पाहिजेत.
 VPRP सक
ं ल्पना /ओळख - सत्र परिचय

VPRP मध्ये आगामी

प्रस्तावना १५ के स स्टडी स्टोरी - अडथळा चालणे – ग्रामसघं ाची उपक्रमांची तयारी
मिनिटे क्रांतीनगर - 1.5 तास 1 तास भूमिका - 15 - 1 तास
मिनिटे
• VPRP
कार्यक्रमाचे उद्दिष्ट, तर्क GPDP, VPRP अमलबजावणी
व्यक्ती/समदु ायावर परिणाम VPRP प्रक्रियेत
आणि वेळापत्रक सादर आणि त्याच्या प्रत्यक्षात कशी के ली
करणाऱ्या सामाजिक ग्रामसघं ाच्या
करणे आणि उपघटकांबद्दल जाणार याबाबत
समस्यांवर चर्चा करणे आणि भमिू के वर चर्चा करणे
सहभागींकडून अपेक्षा स्पष्टता येण्यासाठी माहिती देणे.
समजनू घेणे
सामायिक करणे मदत होईल. • समहू सदस्यांना
उपजीविका उपक्रम
प्रपत्राची माहिती
समजावनू सांगणे.
 सत्र १ : सक
ं ल्पना -प्रस्तावना

• समदु ाय ससं ाधन व्यक्ती सहभागींना कार्यक्रमाचे उद्दिष्ट, तर्क आणि

वेळापत्रक समजावनू सांगतील

प्रशिक्षक सपं र्णू VPRP प्रशिक्षण प्रक्रिये

दरम्यान सहभागींकडून असणाऱ्या अपेक्षा देखील सांगितल्या
पाहिजेत

• प्रशिक्षक सहभागींना उपक्रमाच्या कालावधीबद्दल आणि सत्रांचे

बाबत सपं र्णू माहिती देतील.
 सत्र २ : क्रांतीनगर गाव (विडीयो- यशोगाथा)
महत्वाचे मुद्दे :
• व्हिडिओमध्ये प्रदर्शित के लेल्या विविध समस्या समजनू घेणे
• ग्रामपचं ायत विकास योजना/आराखडा
• VPRP आणि त्याचे घटक
• आर्थिक विकास आणि सामाजिक न्यायामध्ये स्थानिक स्वराज्य संस्थांची
भमिू का (GP/VA/VC/VDC).
• ग्रामसभेचे महत्त्व
• सहभागी नियोजनाची प्रासगि ं कता / महत्व
• GPDP आणि VPRP तयार करण्यात स्वयं सहायता समहू ांची ची
भमि ू का क्रांतीनगर गाव
• स्वयं सहायता समहू ा परीघाबाहेरील उपेक्षित समदु ायाच्या मागण्या
समाविष्ट करण्याचे महत्त्व
• मागण्यांचे प्राधान्य आणि त्याचे महत्त्व
 सत्र ३ : अडथळ्यांची वाट / समस्या निराकरण प्रक्रिया (1/2)

तर्क सगं त
• गावातील कुटुंबांना प्रभावित करणाऱ्या विविध समस्या समजनू घेणे.
• वरील समस्याचे VPRP घटकाशी सबं ंधित असलेल्या मदु द्य् ांमध्ये वर्गीकरण करणे.
• पद्धतशीर आणि नियोजित पद्धतीने या समस्यांचे निराकरण करण्यासाठीचे नियोजन
करणे.
• आदर्श गावाच्या ध्येयाच्या जवळ पोहोचणे
 सत्र ३ : अडथळ्यांची वाट / समस्या निराकरण प्रक्रिया (2/2)
उपक्रम कसे राबवावे ?
• सहभागी सर्वजण पहिल्या रांगेत एका ओळीत उभे राहतील जे आदर्श गावाचे स्थान आहे
• प्रशिक्षक VPRP च्या चार भागामध्ये एक चार्ट तयार करे ल- अधिकार व हक्क ,उपजीविका , सार्वजनिक वस्तू सेवा आणि
ससं ाधने आणि सामाजिक विकास आराखडा
विधानांची मालिका वाचली जाईल
• एक   जरी विधान एका सहभागीला लागू असेल तर सप ं र्णू ओळ एक पाऊल मागे घेईल
 

• जर विधान कोणासाठीही लागू नसेल, तर ओळ त्याच स्थितीत राहील

• प्रत्येक प्रश्नानंतर, सहभागी VPRP च्या चार भागामध्ये निवेदनाचे वर्गीकरण करतील

आदर्श गावाची स्थिती

 विधानांची उदाहरणे आणि VPRP च्या चार भागांशी सबं ंध
विधाने VPRP चे भाग ज्याच्याशी ते सबं ंधित आहे
अधिकार आणि हक्क, सार्वजनिक वस्त,ू सेवा आणि संसाधन विकास
तम्ु हाला किंवा तमु च्या कुटुंबातील सदस्याला योग्य वैद्यकीय सेवा मिळाली नाही योजना आराखडा आणि सामाजिक विकास आराखडा
जर तम्ु ही तमु च्या गावातील शालेय शिक्षण पर्णू करण्यात असमर्थ होता. सार्वजनिक वस्त,ू सेवा आणि ससं ाधन विकास योजना आराखडा
उपजीविका नियोजन आराखडा
जर तम्ु हाला एखाद्या मल ु ाबद्दल माहिती असेल ज्याला काम करण्यासाठी शाळा सोडावी लागली आहे आणि सामाजिक विकास आराखडा
सार्वजनिक वस्त,ू सेवा आणि ससं ाधन विकास योजना आराखडा आणि
जर तम्ु ही किंवा तमु च्या गावातील कोणी वाचू आणि लिहू शकत नाही सामाजिक विकास आराखडा
सार्वजनिक वस्त,ू सेवा आणि ससं ाधन विकास योजना आराखडा आणि
तम्ु हाला किंवा तमु च्या गावामध्ये मासिक पाळीची स्वच्छता राखण्यासंबंधींच्या सवि ु धा नसतील तर सामाजिक विकास आराखडा
सार्वजनिक वस्त,ू सेवा आणि ससं ाधन विकास योजना आराखडा आणि
जर तमु च्या कुटुंबाला/ गावामध्ये स्वच्छ पिण्याचे पाणी उपलब्ध नाही. सामाजिक विकास आराखडा
सार्वजनिक वस्त,ू सेवा आणि संसाधन विकास योजना आराखडा आणि
जर तमु च्या गावात प्रसतू ीसदं र्भात सस्ं थात्मक सवि
ु धा उपलब्ध नाहीत. सामाजिक विकास आराखडा
जर तम्ु हाला किंवा तमु च्या गावातील कोणाला तमु च्या/त्यांच्या लिगं /जाती/धर्मामळ
ु े रोजगार शोधण्यात उपजीविका नियोजन आराखडा
अडचण आली असेल आणि सामाजिक विकास आराखडा
 सत्र ४ : ग्रामसघं ाची भूमिका

02 04 ग्रामपंचायत स्तरीय
स्वयं सहायता समूह स्तरीय 06 प्रभाग सघं ासोबत समन्वय
आराखडा तयार करणे आराखडा तयार करणे

ग्रामसघं स्तरावर VPRP 03 ग्रामस घ

ं स्तरावर
01 05 GPDP ग्रामसभा
सक
ं ल्पना प्रशिक्षण प्रक्रिया एकत्रीकरण आणि
अमलबजावणी आराखडे तयार करणे
स्वयं सहायता समहू स्तरावर VPRP आराखडा नियोजनामध्ये ग्रामसघं ाची भमि
ू का
आपल्या सबं ंधित स्वयं
स्वयं सहायता समूह सहाय्यता समूहामध्ये सहाय्य
स्तरावरील आराखडे यादीच्या प्रकारासह
वैध ओळखपत्र आणि उपजीविका प्रपत्र वाटणे
तयार करण्यासाठी इतर आवश्यक कागदपत्रे
निश्चित के लेल्या आवश्यक आहे आणि स्वयं
आणण्यासाठी त्यांच्या सहायता स्तरावरील
तारखेची, वेळेची आणि सबं ंधित स्वयं सहाय्यता
स्थळाची माहिती उपजीविका नियोजन
समूहांना सचि
ू त करा आराखडा तयार करण्यापूर्वी
त्यांच्या सबं ंधित स्वयं
सहाय्यता समूहांना द्या. योग्यरित्या भरलेले आहेत हे
सनि
ु श्चित करणे आवश्यक
आहे
 ग्रामसघं स्तरावर VPRP नियोजनात ग्रामसघं ाची तयारी आणि एकत्रीकरणात भूमिका (1/2)

स्वयं सहायता समूहानी

ग्रामसघं स्तरीय ग्रामसघं स्तरीय आराखड्याच्या एकत्रित
ग्रामसघं स्तरीय
योजना तयार करताना आराखडा तयार मागण्या आणि ग्रामसघं
आराखडा तयार
सर्व स्वयं सहायता करण्याच्या दिवशी स्तरावर होणाऱ्या चर्चा
करण्याबाबतची
समूहांच्या इतिवत्त
ृ नोंदवहीसह इतिवत्त
ृ नोंदवही
माहिती सर्व ग्रामसघं
प्रतिनिधींची ग्रामसघं सदस्य पुस्तकात तसेच
सदस्यांना आणि
उपस्थिती सनि उपस्थित असणे ग्रामसघं ाच्या
सबं ंधित प्रभाग/वार्ड ु श्चित
करा. आवश्यक आहे पुस्तकांमध्ये लिहिल्या
सदस्यांना देण्यात
पाहिजेत.
यावी.
 ग्रामसघं स्तरावर VPRP नियोजनात ग्रामसघं ाची तयारी आणि एकत्रीकरणात भूमिका (2/2)

गावातील विशिष्ट
ग्रामसघं स्तरीय योजना सामाजिक विकास सामाजिक समस्यांवर विहित नमुन्यात
तयार करताना स्वयं आराखडा तयार चर्चा करा आणि त्यांना एसडीपीचा मसदु ा
सहायता समूह करण्यावर अधिक ज्या सामाजिक तयार करण्यासाठी
परीघाबाहेरील भर समस्यांवर काम करायचे प्रशिक्षक/सस
ं ाधन
सदस्यांच्या मागण्यांचा आहे ते ओळखा. व्यक्तीला मदत करा
समावेश सनि ु श्चित करा ओळखल्या गेलेल्या
सामाजिक समस्यांचे
निराकरण करण्याच्या
यंत्रणेबद्दल चर्चा करा
 ग्रामसघं ाची भूमिका
ग्रामसभा
ग्रामसभा लोकसहभाग प्रभाग संघासोबत समन्वय
ग्रामपंचायत स्तरावरील
नियोजन मागील वर्षांच्या VPRP
ग्रामसघं ाने समदु ाय सहभाग स्वयं सहायता समूह आणि
ग्रामपचं ायत स्तरावरील योजना एकत्रीकरणाची स्थिती
सनिु श्चित करण्यासाठी ग्रामसभा ग्रामसंघ स्तरावरील प्रक्रिया
तयारी बैठकीदरम्यान ग्रामसघं अद्ययावत करणे.
करण्यासाठी उपक्रम हाती घेतले कॅ लेंडर CLF सह सामायिक
कार्यकारी समिती सदस्य उपस्थित
पाहिजेत. करणे आवश्यक आहे.
असणे आवश्यक आहे. या वर्षाच्या मागण्यांचे
ग्रामसघं ाने अति
ं म VPRP सादरीकरण GPDP ग्रामसभेत
ग्रामसंघाने VPRPच्या
पस्ति
ु के ची छपाई सनिु श्चित के ली अजेंडा म्हणनू समाविष्ट करणे
प्रगतीबद्दल सीएलएफ अद्ययावत
पाहिजे. आवश्यक आहे.
ठेवले पाहिजे
 सत्र ५.: आगामी प्रक्रियेसाठीची पूर्व तयारी करणे.

• स्वयंसहाय्यता समहू स्तरावर नियोजन दिनदर्शिका तयार करणे आणि स्वयंसहाय्यता समहू स्तरावर उपजीविके चे
नियोजन करणे.
• तारीख, वेळ आणि स्थळ अति ं म करणे.

ग्रामसघं ाचे नाव:

स्वयंसहाय्यता समूह हक्क आणि उपजीविका उपक्रम

स्वयंसहाय्यता समूह नाव
नियोजन यासाठी दिनांक :
स्वयं सहायता समूह पदाधिकारी सपं र्क क्र.

ग्रामसंघ स्तरावरील पर्वू तयारी/ नियोजन

तारीख:
ठिकाण:
वेळ:

ग्राम्सघं ाचा शिक्का व पदाधिकारी सही

 उपजीविका प्रपत्र

• स्वयं सहायता समहू स्तरीय योजना तयार करताना

स्पष्टतेसाठी उपजीविका उपक्रम / स्वरूपाचा परिचय
• ग्रामसघं सदस्यांनी त्यांच्या सबं ंधित स्वयंसहायता
समहू सह आधार प्रकारांच्या सचू ीसह उपजीविका
स्वरूप शेअर करणे आवश्यक आहे
• ग्रामसघं सदस्यांनी हे सनि
ु श्चित के ले पाहिजे की
एसएचजी स्तरावरील योजना तयार करण्याच्या
बैठकीपर्वी
ू एसएचजी तयार आहेत आणि
उपजीविके चे स्वरूप भरतात.
 ग्रामसघं स्तरावर
(VPRP) सक ं ल्पना रुजविणे मॉड्यल
ू
 महत्वाचे / लक्षात ठे वण्यासाठीच्या बाबी

1 अनोपचारिक पणे बैठक बोलवू नका, प्रत्येक ग्रामसघं ासोबतची तारीख आणि वेळ निश्चित
करा
2 ग्रामसघं EC सदस्यांना फॅ सिलिटे टरने / समुदाय सस
ं ाधन व्यक्तीकडून एक दिवस
अगोदर माहिती द्यावी.

3 समन्वयासाठी ग्रामसघं EC सदस्यांचे सपं र्क क्रमांक गोळा करणे

4 सहभागी नियोजन ही सर्वात महत्वाची बाब आहे.

5 फॅ सिलिटे टरने आगाऊ चालण्याच्या चार श्रेणींसह चार्ट तयार के ला पाहिजे

मिटिंगपूर्वी सहभागींना पावले दाखवण्यासाठी फॅ सिलिटे टरने एक चार्ट तयार के ला

6 पाहिजे

फॅ सिलिटे टरने सच
ू ीबद्ध समर्थनासह आजीविका स्वरूपांचे सामायिकरण सनि
ु श्चित के ले
7
पाहिजे.
धन्यवाद !