TELLİ-TEZENELİ ÇALGILAR

TELLİ-TEZENELİ ÇALGILAR
-GÜL BELİNAY
 1-Gitar
 2-Bağlama
 3-Tar
 4-Tambur
 5-Kanun
 6-Ud
 7-Cümbüş
 8-Lavta
 Gitar Çeşitleri

 Klasik gitar.
 Akustik gitar.
 Elektro gitar.
 Bas gitar.
 Perdesiz gitar
 Lap steel gitar.
 7 telli gitar
 12 telli gitar. MELİSA
 Klasik Gitar

 Klasik gitar (naylon telli gitar veya ispanyol

gitarı olarak da bilinir),klasik müzikte kullanılan
gitar ailesinin bir üyesidir.
 Bağırsak veya naylondan yapılmış telleri olan bu
akustik ahşap telli çalgı, metel telleri kullanan
akustik ve elektro gitarın öncüsüdür.
 GUL BELİNAY
 Klasik gitar on beşinci ve on altıncı yüzyılda
İspanyol vihuela ve gittern’den türetilmiştir, daha
sonra on yedinci ve on sekizinci yüzyıl Barok
gitarına ve daha sonra on dokuzuncu yüzyılın
ortalarında modern klasik gitara dönüşmüştür.
Gul belinay
 Bağlama Çeşitleri
 Cura (en küçük boy)
 Çöğür (kısa kol bağlama)
 Kısa saplı bağlama (yakın zamanda geliştirilmiş
bir bağlama türü)
 Uzun Sap Bağlama
 Tambura (uzun kol bağlama)
 Divan sazı (büyük boy bağlama)
 Meydan sazı (en büyük boy bağlama)
 melisa
 Bağlama

 Bağlama yada saz, türk halk müziğinde yaygın

olarak kullanılan telli tezeneli bir çalgı türüdür.
 Tezene denilen kiraz ağacı kabuğundan yapılmış
bir mızrapla tellere vurularak çalınır.
 Tekne bir kütükten oyulmuştur ve armut
biçimindedir.
 Gul belinay
 Kullanılan tekniğe göre mızrap (tezene) veya
parmaklar ile çalınır.
 Parmaklarla çalma tekniğine şelpe ve dövme
denir.
 Genellikle altta iki çelik ile bir sırma bam, ortada
iki çelik ve üstte bir çelik ile bir sırma bam teli
olmak üzere toplam 7 tellidir.
 Tezene ile çalınır.
gül belinay
 Tar

 Tar, uzun saplı; İran, Azerbaycan, Gürcistan,

Ermenistan ve kısmen Türkiye’de kullanılan telli
bir çalgıdır.
 Tar kelimesi, Farsça’da “tel” anlamına gelir.
 Tar çalan kişiye ise tarzen veya tarist
denmektedir.
 melisa
 Bu çalgının iki buçuk oktav ses sahası
bulunmaktadır.
 8 yıl önce UNESCO tarafıdan Dünya Miras
Listesine alınmıştır.
 İran tarı dize koyularak çalınırken, Azerbaycan
tarı göğse dayanarak icra edilir.
 melisa
 Türkiye’de Kars, Ardahan, Iğdır, yörelerinde
Azerbaycan tarı kullanılmaktadır. Branşı tar olan
icracılara “Tarzen” denilmektedir.
 melisa
 Tambur

 Tambur, Türk müziğinde yaygın olarak kullanılan

telli bir sazdır. Tamburun kökeni, hangi tarihte
ortaya çıktığı bilinmemektedir.
 Sümerce “Pantur”dan geldiği hakkında bilgiler
mevcuttur. Araplar, kelimenin “kuzunun
kuyruğu” anlamına gelen “dumba-i bara”dan
geldiğini söylerler.
 gul belinay
 Sözcük, sonraları İran’da ve Orta Asya’da daha
çok bağlamaya benzeyen armudi gövdeli, uzun
saplı çalgıların adı olarak kullanılmıştır.
 Özellikle Avrupalı gezginlerin (örn. Charles
Fonton ve Toderini), sapındaki perde bağları
dolayısıyla Türk müziğinin ses sistemini gözle
görülür biçimde yansıttığını yazdıkları tambur,
günümüzde yalnızca Türkiye’de kullanılan belki
de tek çalgıdır.
 Gul belinay
 Sazı icra edenlere “Tamburi” ismi verilir. Farabi,
“horasan tamburu”ndan bahsetmektedir. Evliya
Çelebi XVII.yüzyılda İstanbul’da 500 tamburi
bulunduğunu ifade ediyor.
 Tarihte tambura; Farabi’de “Horasan tamburu”,
Maragali Abdulkadir’de “tanbur-ı Şirvaniyan” ile
“tanbura-i Türki” adlarındaki çeşitleri ile
değinilmiştir.
 gul belinay
 Kanun

 Kanun, Orta Doğu ve Kuzey Afrika'da yaygın

olarak kullanılan bir telli çalgıdır. İsmi Arapça
'yasa ve yönetmek' manasındaki 'kanun'
kelimesinden gelmektedir. Kanun çalgısının
bilinen tarihi MÖ. 19.yy'a dayanmaktadır.
 Bilinen en eski kanun Süryaniler'in Nimrud adlı
şehrinde bulunmuştur.24-27 perde arası bir müzik
aletidir. Her bir perdedeki sesi 3 tel tınlatır.
MELİSA
 Bu yapısıyla klavsenin ses sistemine benzer. Telleri
özel olarak müzik aletleri için üretilmiş naylon
teldendir. İlk evrelerinde naylon tel yerine
bağırsaktan yapılan kiriş teller kullanılmıştır.
 Dik ve yamuk bir gövdeye sahip olan kanunun
gövde tahtası çoğunlukla çınar ağacından, alt
tabanı ıhlamur veya sıkıştırılmış kontrplaktan,
burgu tahtası yumuşak bir ağaç olan ıhlamurdan,
burgular gül, şimşir veya abanoz gibi sert
ağaçlardan yapılır. Üç telden oluşan her perdede
diyez, bemol ve koma sesleri ayarlayabilen
mandallar vardır.
 melisa
 Türk sanat müziğinde kullanılan profesyonel
kanun 26 perdeli olup her perdeye üçer tane tel
takıldığı hesaplanırsa toplam 78 tellidir. Bu
tellerin kalınlığı yukarıdan aşağıya doğru; 0.60
mm. 0.70 mm. 0.80 mm. 0.90 mm. 1.00 mm.
1.10 mm. 1.20 mm. çapındadır.
 melisa
 Ud
 Kimi kaynaklarda udu Farabi’nin icat ettiği
söylenir,ancak Farabi’den çok önce minyatür ve
kabartmalarda ud ve benzeri çalgılar bulunur.
Farabi’nin mucit olarak algılanmasının esas
sebebi uda hakim bir müzisyen olması ve uda
getirdiği akort sistemidir.
 Döneminde ud hakkında en kapsamlı bilgiyi
verenlerden biri olan Farabi, o döneme kadar 4
telli bir saz olan uda 5. teli eklemiştir.
 gbelinay
 Ud hakkında Farabi’den İbni Sina (980/1037)
Kitabu'ş Şifa adlı eserinde en meşhur aletlerden
biri olduğunu söyler. Akordu ve ses aralıkları gibi
teknik bilgileri, şekillerle anlatır. 10. yüzyılda
İhvan-ı Safa risalelerinde musiki aletlerinden
bahsedilirken bunların en güzel olanının ud olduğu
belirtilir.
 Yaylı sazlarda olduğu gibi uzun da bir şekli var.
Yapımdan önce malzemeyi seçmek gerekir. Ud
teknesi; ceviz, maun, erik, kayısı, akça ağaç, kiraz,
ithal ağaçlardan magase, vengi, pelesenk gibi
birçok ağaçtan yapılmaktadır.
 gbelinay
 En önemlisi kemanda da olduğu gibi üst tabladır.
Seste başarı elde edebilmek için tablanın yani
göğsün kaliteli ve çok kuru ladin ağacından
yapılması gerekir. Ancak güzel ve yumuşak bir
ses elde etmek için tabla kalın olmamalıdır.
Çünkü ses dalgaları utun teknesine aksederek
tablaya yansıyarak titreşim sağlar. Utta ses
tablasının yüzde yetmiş beş önemi vardır, buna
uyulduğu takdirde güzel ses almak mümkün
olacaktır. gbelinay
 Ud Çeşitleri

 Bilinen pek çok ud çeşidi bulunmaktadır. Bunlar

arasından en çok bilinenleri sıralayacak olursak;
 Türk Udu (tekne boyu: 49,5 cm iken sap boyu:
19,5 cm’dir)
 Arap Udu (tekne boyu: 51,5 cm, sap boyu ise 20
cm’dir)
 melisa
 Suriye Udu (tekne boyu: 52 cm’dir. Sap boyu:
20,5 cm’dir)
 Irak Udu (Tekne boyu ve sap boyu Türk Udu ile
aynıdır).
 melisa
 Cümbüş

 Cümbüş, Zeynel Abidin Cümbüş tarafından 20.

yüzyıl başlarında geliştirilmiş olan telli bir müzik
aletidir. Sap kısmı gövde ile bağlandığı noktadan
ayrılabilmektedir.
 Bu şekilde yalnız telleri değiştirilerek mandolin,
gitar gibi birçok enstrümana çevrilebilir. Genel
yapısı banjoya ve uda benzer. MELİSA
 Gövdesinin bazı kısımları alüminyumdan yapılır.
Göğüs tahtası deriden bir sazla kaplıdır. Diğer
telli sazlar gibi mızrapla çalınır.Teknesi
yuvarlaktır ve metaldendir. 12 teli vardır (yani
altı çift tel). Sapı perdesizdir. Teller çeliktendir.
 MELİSA
 Lavta

 Batıda lavtanın 6 ile 24 kadar teli bulunanları

yapılır. Türk lavtasını ise tanburda olduğu gibi 3
çift ve 1 tek olmak üzere 7 teli vardır. Lavta
yapılışı itibariye aynı uda benzer ve ud
malzemesinden yapılır.
 Ud dan farkı ; gövde kısmının daha dar sapının
biraz daha uzun olması ve sapına tanbur da
olduğu gibi perdeler  bağlanmış olmasıdır.
GUL BELİNAY
 Lavta ; 17. y.y. da Avrupa da büyük rağbet
görmüş ve pek çok türleri yapılmış , toplumun
her kesiminde sevilmiş , hatta ressamlara model
olmuştur. Lavta önce doğudan batıya gitmiş
sonrada batıdan doğuya gelmiş enteresan bir
sazdır.
 Türk Musikisine 18. y.y. da girmiş , uzun yıllar
iki lavta bir kemençe ile üçlü bir grup yapılarak “
Kabasaz “ takımlarındakullanılmıştır.
 GUL BELİNAY
 Böylece bir süre daha klâsik mûsikimizin içinde
halk mûsikisi geleneğini sürdürmüştür. GUL
BELİNAY