Студиска програма по Специјална едукација и

рехабилитација

Специфични тешкотии во учењето

Тешкотии во учење кај лица со бихејвиорални

проблеми

ментор кандидат
Проф.Зоран Киткањ Олгица Бајалџиева
 Превенција и рана интервенција на
нарушување во однесувањето
1.Поим и дефиниција

 Од социолошки аспект под поимот однесување ce подразбира секое

држење на поединецот без оглед дали тоа е психичко или физичко,
односно активно или пасивно;

 Психолозите најчесто на однесувањето гледаат како поведение или

движење кое означува промена на положбата на телото или делови од
организмот при што таквата активност на поединецот без помош на
инструменти може да ce забележи од оние кои го опкружуваат (Ilić Z.,
2000).
Постојат 4 основни компоненти на човековото однесување и
тоа:

01 физичка
активност
03 Емоционална
компонента

Мисловна
02 компонента 04 Физиолошки
процеси
 Превенција и рана
интервенција на нарушување
во однесувањето
 Превенцијата и раната интервенција се наменети не само да го спречат
развојот на идни проблеми, туку и да ги промовираат потребните
состојби за здрав детски развој во сите области;

 ПРЕВЕНЦИЈА-подразбира примена на превентивни активности,

односно примена на методи, техники и инструменти со кои ќе бидат
воспоставени услови во кои воопшто нема да дојде до појава, јакнење и
развивање на ризик-фактори, туку до нивна елиминација, спречување
на нивното дејствување или спречување на соочување со последиците
од нивното дејствување.
 Видови превенција и модели
на рана интервенција
Kora станува збор за поделбата на превенциЈата на пореметување
во однесувањето, современите . автори сметаат дека Гордоновиот
класификациски систем, кој се применува во современата
медицина, може да се примени и во областа на превенцијата на
менталните нарушувања, а со тоа и за пореметувањата во
однесувањето, укажуваЈЌи дека терминот превенциЈа се однесува
само на оние интервенции што се применуваат пред почетокот и
развоЈОт на менталните нарушувања. Гордон (1983, според РаЈнке,
Сплет, Робесон и Офут, 2009) превенциЈата ja дели на:
универзална, селективна и индицирана
Три нивоа на превенција и подршка за учениците со
нарушување во однесувањето
Во современата литература, заради
систематизациЈа на сознанијата за ефективност
на превенцијата, разновидните програми и
интервенции се организирани во четири
основни стратегиски пристапи, и тоа:
 Законска превенција
 Развојна превенција
 Ситуациска превенција
 Превенција во заедницата
 Превенција фокусирана на
ризикот

Целта на превенцијата фокусирана на ризикот е да го

идентификува проблемот во однесувањето кај децата и
младите и да пронајде начин да ги редуцира ризик-факторите
што довеле до такво однесување.
А)модел на развој на личноста во социјалното опкружување;
-постојат уште четири клучни потсистеми кои се се однесуваат
на социјалното опкружување
(микросистем, мезосистем,егзосистем и макросистем).
Превентивните програми фокусирани на ризикот се
засноваат на седум принципи:
1. Фокусирање на редукција на познатите ризик-фактори;
2. Зајакнување на факторите за заштита ќе го редуцира ризикот;
3. Идентификување на ризик факторите во соодветната развојна
фаза и колку што е можно порано;
4. Целни програми за оние што се изложени на влијание н аповеќе
ризик фактори;
5. Изработка на програми;
6. Соработка со стручни лица и организации за идентификување на
повеќекратни ризик-фактори;
7. Откривање на ризик факторите што се најмногу застапени во
една заедница.
ИмаЈЌи предвид дека децата и младите се развиваат во
контекст на нивните семејства, училиштето, заедницата и
пошироката култура, кои нудат многубројни можности за
поддршка на здравиот развој и превенирање на
нарушувањата, превентивните активности и интервенции
можат да се одвиваат во различни средини. Во тој поглед,
разликуваме:
-семеЈно - базирана превенциЈа,
-превенциЈа во училиштето и
-превенциЈа во пошироката заедница (Гринберг,
Димитрович и Бумбаргер, 2000).
 Превентивни стратегии

1.Информирање
2.Едукација 3.Обезбедување
алтернатива

5.Ангажирање
4.Идентификациј 6.Енвироментали
на заедницата
а на проблемот стички пристап
 Програми на рана интервенција
Hanover Research (2013) наведува две програми за рана интервенција во
подршка на учениците со нарушување во однесувањето:
-Одговор на интервенција
-Подршка за ширење на позитивно однесување во училиште

Училишен Мониторинг Донесување

систем на скрининг на на одлуки
превенција напредокот
Одговор на интервенцијата:бихејвиорални интервенции
НИВО ИНТЕРВЕНЦИИ

Позитивна подршка на однесувањето

универзална Вграден социјален курикулум
Скрининг на податоци

Опсервации, функционална проценка

на однесувањето, план на
селективна однесувањето
Советување
Следење на напредокот на податоци

Планови на однесување и
советодавна терапија
индицирана
Планови од повеќе институции
 Програми на рана интервенција
Hanover Research (2013) наведува две програми за рана интервенција во
подршка на учениците со нарушување во однесувањето:
-Подршка за ширење на позитивно однесување во училиште
(основни принципи на кои се темели овој модел)

Вреднување
на учењето и
Учење и Почитување
наставата и Помалку
охрабрување на
обесхрабрува ограничувачк
ње на на индивидуалн
почитување и
а средина
агресивно и разликит
однесување соработка
Врз база на претходно споменатите три нивоа на превенциЈа (универзална, селективна и
индицирана), развиен е заеднички модел на превенција и рана интервенција, кој вклучува
активности и мерки што ги промовираат здравиот социоемоционален развој на детето и
решавањето на проблемите во однесувањето. Овој модел е составен од четири нивоа.
 Улогата на училиштето во превенција на
нарушување во однесувањето
1.Во училишните програми се издвојуваат три основни пристапи во
работата:

 ПРИСТАП НАСОЧЕН КОН ПОЕДИЦИТЕ И ГРУПА НА УЧЕНИЦИ

-Програми за информирање и инструирање (информирање се однесува на

унапредување на знаењата за природата и облиците на различни нарушувања во
однесувањето; инструирањето подразбира унапредување на вештините и
способностите кои се од значење за формирање на просоцијални обрасци на
однесување).

-Програми за модификација на однесувањето (содржат процедури за поттикнување

на прпсоцијалното однесување и процедури за поттикнување на негативното
однесување.
 Улогата на училиштето во превенција на
нарушување во однесувањето
-Програми за изборни активности(организирање на слободното време на
ученикот )

-Менторски програми( насочени кон подобрување на училишниот успех,

организирање на слободното време и развивање на социјални вештини)

-Програми за индивидуално и групно советување (се применуваат во

работата со високоризични ученици или со ученици кај кои дошло до
манифестирање на нарушување на однесувањето)

-Програми за врсничка медијација ( се користи во превенција на насилно

однесување).
 Улогата на училиштето во превенција на
нарушување во однесувањето
1.Во училишните програми се издвојуваат три основни пристапи во
работата:

 ПРИСТАП НАСОЧЕН КОН УЧИЛИШТЕТО

-Програми насочени кон промени во организација и функционирање на училиштето

(унапредување на вкупните потенцијали на училиштето за превентивно
дејствување)

-Воспоставување систем на норми и очекувања во поглед на однесувањето на

ученикот ( запознавање на ученикот, вработените во училиштето и родителите со
правилата на однесувањето)

-Програми кои дејствуваат на поединечни одделенија за да се создаде позитивно

 Улогата на училиштето во превенција на
нарушување во однесувањето
1.Во училишните програми се издвојуваат три основни пристапи во
работата:

 СЕОПФАТЕН ПРИСТАП

-Сеопфатниот пристап е резултат на современиот тренд на отварање на

училиштата кон локалната заедница.
 Улогата на училиштето во превенција на
нарушување во однесувањето
2.Функционална проценка во однесувањето

 Функционалната проценка на однесувањето (ФПО) претставува процес на собирање на

податоци што ќе ги детерминираат можните причини за појава на пореметување во
однесувањето, со што ќе се идентификуваат стратегии за нивно спречување или намалување
на нивните последици;

 . Информациите се собираат по пат на интервју со детето, родителите, соучениците и со

наставниците. Директна опсервација на детето во различни средини (дома, училница, на
одмор, на роденденска забава и сл ), исто така, е дел од проценката.

 Процесот, исто така, вклучува внимателна анализа на снимките, евалуациите и претходниот

индивидуален образовен план (ИОГГ) (Parents Reaching Out, 2010).
 Улогата на училиштето во превенција на нарушување во
однесувањето
 He треба да се занемари и улогата на членовите на стручниот тим, кои треба да
работат на неколку важни функции, со цел да изградат правилен однос со
ученикот:

• Јакнење на мотивациЈата

• вентилациЈа на емоциите

• давање на потребните информации

• помош во донесувањето одлуки

• дефинирање на ситуации

• асистирање во модификациЈа на средината и

• препознавање на шемите на однесување (Фарли, Смит и Бојл, 2009).

Функционалната проценка на однесувањето вклучува неколку чекори:
1.Кои се проблемите во однесувањето?

2.Каде се манифестира однесувањето, а каде не?

3. Што се случува пред да се манифестира однесувањето? (претходници или „тригери")

4. Што се случува по манифестациЈа на однесувањето? (последици)

5. Дали постои конзистентна шема?

6. Дали однесувањето може да се предвиди?

7. Кои се можните причини за однесувањето? (хипотези) и

8. Кое однесување може да биде научено како замена на манифестираното?

Одговорот на овие прашања ќе ja комплетира целосната слика за ученикот и за неговото

однесување, односно со помош на ФПО ќе се формира основа за интервентен план,
фокусиран на учење нови вештини.
При примената на ФПО треба да се имаат предвид шест главни
аспекти што се однесуваат на самата проценка:
1. Природата на проблемот;

2. Димензијата на однесувањето (на пр.: фреквенција, постојаност, интензивност,

перманенти последици);

3. Репертоарот или ситемот преку кој се изразуваат емоциите или однесувањето (на пр.:
когнитивен/вербален, очигледен/моторен и психолошки/емоционален);

4. Методите што се користат за проценка на однесувањето (на пр.: директни и

индиректни методи);

5. Квалитетот на податоците добиени со проценката (на пр.: релијабилност, валидност и

прецизност) и

6. Социјалната валидност на добиените податоци (на пр.: социјална значаЈност и социјална

прифатливост) (Грешам, 2007).
ПРЕПОРАКИ:
-Навремено препознавање и откривање на пореметувањето во однесувањето кај децата, по
можност уште во раната, предучилишна возраст;
-Идентификување на факторите на ризик што доведуваат до пореметувањето во однесувањето,
-Јакнење на факторите на заштита преку обезбедување на соодветни услови за живот во
семеЈството, училиштето и во средината воопшто;
- Унапредување на соработката меѓу училиштето, семејството, Центарот за социјална работа и
локалната заедница;
-Планирање, развивање и имплементирање програми за превенциЈа и рана интервенциЈа на
пореметувањето во однесувањето на локално и национално ниво;
- Определување краткорочни и долгорочни цели на програмите за превенциЈа и рана интервенција
на пореметување во однесувањето, врз основа на функционална проценка на однесувањето на
учениците;
-ОдвоЈување средства од локалната самоуправа за покривање на трошоците за вклучување на
децата и младите во социЈален ризик во спортско-рекреативни активности;
-Проектни активности во кои ќе се вклучат децата и младите во социЈален ризик (опслужување на
стари лица; помош на самохрани мајки и сл.), со цел да се формираат работни навики и да се
развие чувството на одговорност кај нив.