CEZA SORUMLULUĞU

Prof. Dr. Fatma YÜCEL BEYAZTAŞ

Sivas Cumhuriyet Üniversitesi
Tıp Fakültesi Adli Tıp AD
 Devletin toplumsal düzeni sağlamak adına maddi yaptırım
gücüne dayalı olarak oluşturduğu, uyulması zorunlu kuralların
bütünü «hukuk» olarak adlandırılır
Ve hukuktan beklenen adalet’in sağlanmasıdır

Bir eylemin gerçekleştirilmesi sürecinde bilişsel yeti, düşünce ve

davranışlar, çocuklar ve bazı psikiyatrik bozukluklar dışında
bir bütün olarak değerlendirilir.
Düşünsel ve duygusal gelişim sürecinde olan çocuklar
davranışlarını kontrol etmekte güçlük çekebilir, bir eylemin
olumsuzluğu üzerine bilgileri olabilir ancak davranışlarını
engelleyememe ve istenmeyen durumlarla karşılaşabilirler.
Benzer durumlar yine bazı psikiyatrik bozukluklarda da
görülebilir
Bir kişinin belirli bir tarihte tam bir akıl sağlığı içinde
olması ve gerçekleştirdiği eylemin/suçun anlam ve
sonuçlarını kavrayıp sonuçlarını değerlendirme
yeteneğinin kısaca bilinç ve eylem özgürlüğünün
yerinde olması ceza sorumluluğu olarak
adlandırılmaktadır.
Ceza hukukunda bir kişiye ceza verilebilmesi için;

«Bireyin kasten veya taksirle hukuka aykırı bir

eylemi gerçekleştirmiş olması ve cezalandırmayı

engelleyen nedenlerin bulunmaması» gerekir

Ceza sorumluluğundan bahsedebilmek için;

 Suç eyleminin gerçekleşmiş olması

 Eylemin kast ve/veya taksirle gerçekleştirilmesi

 Kişinin gerçeği değerlendirme ve davranışlarını

yönlendirme yeteneğinin tam olması,

 Kendisine verilebilecek cezadan olumlu dersler

çıkarabilmesi,
Ceza sorumluluğu olup olmadığı kararı
verilirken
• Ruhsal muayene ve değerlendirmede;
Tıbbi ve kriminal öykü bir bütün olarak değerlendirilir
Olayın ayrıntılı meydana gelme öyküsü
Olayın gerçekleşme zamanı, koşulları
Olay gerçekleşme süreci-öncesi dönem
Kişinin olay öncesi, sırası ve sonrasında algılama ve
davranışlarını yönlendirme yeteneğini etkileyecek
psikiyatrik veya tıbbi bir durum olup-olmadığı
Kişinin farklı zamanlarda varsa olayla ilgili açıklamalarının
karşılaştırılması
Adli Psikiyatriyi ilgilendiren diğer konularda
olduğu gibi ceza sorumluluğunda da ruhsal
muayene merkezde yer alır

• Fizik görünüm
• Bilinç, duygu, düşünce,
• Motor işlevler,
• Konuşma, algı, bellek, zeka,
• İç görü ve yargı işlevleri ayrıntılı olarak sorgulanır
• Muayeneye ek olarak konsültasyonlar (nöroloji vb),
psikometrik incelemeler,
• Karar vermekte zorlanılan olgularda gözlem altına
alınarak değerlendirme
• Türkiye’deki uygulamalarda Adli psikiyatrik inceleme
talepleri genellikle olay üzerinden bir zaman geçtikten sonra
istenmektedir. Maalesef !!!

• Olaydan çok sonra yapılan değerlendirmelerde

ceza sorumluluğunu etkileyecek bir durum saptanması
durumunda; eylemi gerçekleştirdiği sırada da gerçeği
değerlendirme ve davranışlarını yönlendirmesini etkileyecek
düzeyde bir ruhsal bozukluk içinde olduğunun direkt
illiyet/nedensellik bağının olması gerekir
• Suç davranışı söz konusu olduğunda yalnızca klinik tanı ile

karar vermek doğru değildir

• Suç davranışı olan her eylemde ceza sorumluluğunun

değerlendirmesinde «Bireysel farklılıklar, olaya ve eyleme

ait dinamikler, klinik tablonun özellikleri, seyri, tedavi, sosyal

destek mekanizmalarının» yeniden ve birlikte

değerlendirilmesi gerekir
• Klinik anlamda gerçeği değerlendirme yeteneğini bozan,

davranışlarını yönlendirmesine engel olan ruhsal bozukluklar

ve zeka gerilikleri ceza sorumluluğunu etkilemekte ya da

ortadan kaldırmaktadır.
 Yaş, sağır ve dilsizlik, akıl hastalığı/zeka geriliği gibi
durumlar ceza sorumluluğunu değişik oranlarda
etkilemektedir.

• Yaşa Göre Ceza Sorumluluğu

• Sağır ve Dilsizlerde Ceza Sorumluluğu

• Akıl Sağlığına Göre Ceza Sorumluluğu

Yaşa Göre Ceza Sorumluluğu

TCK’nun 31. maddesinin 1. bendine göre;

• Fiili işlediği sırada 12 yaşını doldurmamış olan

çocukların;
Ceza sorumluluğu yoktur,
Ceza kovuşturması yapılamaz. Yani herhangi bir suç
için ceza verilmez,
Ancak çocuklara özgü güvenlik tedbirleri
uygulanabilir.
31. maddenin 2. bendine göre ise;
Fiili işlediği sırada 12 yaşını doldurmuş olup da 15 yaşını
doldurmamış olan çocuklar

Çocukların işlediği fiilin hukuki anlam ve sonuçlarını algılayamaması veya

davranışlarını yönlendirme yeteneğinin yeterince gelişmemiş olması
halinde
Ceza sorumluluğu yoktur.
Bu çocuklar hakkında güvenlik tedbirleri uygulanır.

İşlediği fiilin hukuki anlam ve sonuçlarını algılama ve bu fiille ilgili olarak

davranışlarını yönlendirme yeteneğinin varlığı halinde;
Suçu ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasını gerektirdiği takdirde
12-15 yıla,
Müebbet hapis cezasını gerektirdiği takdirde 9-11 yıla kadar
hapis cezasına hükmolunur
Diğer cezaların yarısı indirilir.
(31/3.bent)
15 yaşını doldurmuş olup da 18 yaşını doldurmamış
çocuklar;
Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasını gerektirdiği
takdirde 18-24 yıla,
Müebbet hapis cezasını gerektirdiği takdirde 12-15 yıla
kadar hapis cezası
Diğer cezaların 1/3’i indirilir ve bu halde her fiil için
verilecek hapis cezası sekiz yıldan fazla olamaz
 Sağır ve dilsizlerde Ceza Sorumluluğu
• 15 yaşını doldurmamış olan sağır ve dilsizlerin;
ceza sorumluluğu yoktur.
• 15 yaşını bitirmiş 18 yaşını bitirmemiş olan sağır ve dilsizler;
İşledikleri iddia edilen fiilin hukuki anlam ve sonuçlarını
algılayabilme, davranışlarını yönlendirme yeteneği gelişmişse,
azaltılmış ceza verilir.
• 18 yaşını doldurmuş olup da, 21 yaşını doldurmamış olan
sağır ve dilsizlere;
işlediği suçtan dolayı indirilmiş ceza verilir (TCK
33.madde).
Akıl Sağlığına Göre Ceza Sorumluluğu

• Akıl hastalığı nedeniyle işlediği fiilin hukuki anlam ve

sonuçlarını algılayamayan veya bu fiille ilgili olarak
davranışlarını yönlendirme yeteneği önemli derecede
azalmış olan kişinin ceza sorumluluğu yoktur ve ceza
verilmez.

• Bu kişiler hakkında güvenlik tedbirleri uygulanır.

• Kişinin akıl hastası olduğu hekim raporu ile belgelenir ve

mahkeme tarafından tedavi için hastaneye gönderilmesi
sağlanır (TCK32/1.bent).
• İşlediği fiille ilgili olarak davranışlarını yönlendirme yeteneği
(önemli derecede olmamakla birlikte kısmen) azalmış olan
kişiye indirilmiş ceza verilir.

• Ayrıca mahkum olunan ceza, süresi aynı olmak koşuluyla,

kısmen veya tamamen, akıl hastalarına özgü güvenlik tedbiri
olarak da uygulanabilir (TCK 32/2.bent).
• Geçici bir nedenle ya da irade dışı alınan alkol veya
uyuşturucu madde etkisiyle, işlediği fiilin hukuki anlam ve
sonuçlarını algılayamayan veya bu fiille ilgili olarak
davranışlarını yönlendirme yeteneği önemli derecede azalmış
olan kişiye işlediği suçtan dolayı ceza verilmez. Dolayısıyla ceza
sorumluluğu yoktur.
• İradi olarak alınan alkol ya da uyuşturucu maddenin etkisinde
suç işleyen kişi hakkında ceza sorumluluğu olmadığından
bahsedilemez (TCK 34.madde).
 Ceza
Kriterleri
Islah Etme-Eğitmek
İbret vererek caydırıcı olma
Toplumu suçludan koruma
Suçluyu toplumdan koruma
Çocuklara özgü güvenlik tedbirleri

• Veliye, vasiye, akrabalardan birine teslim

• Güvenilir bir aile yanına yerleştirme
• Çocuk bakım ve yetiştirme yurtlarına yerleştirme
• Hastane veya eğitimi güç çocuklara mahsus
kurumlara yerleştirme
• İşyerlerine veya bir usta yanına yerleştirme
Ceza sorumluluğu olmayan durumlar;
(Davranışları yönlendirme yeteneği önemli derecede azaltan durumlar)
• Ağır ve orta derece zeka gerilikleri
• Şizofreni
• Hezeyanlı bozukluklar (Paranoya, paranoid bozukluk)
• Psikotik özellikli duygulanım bozuklukları
• Ağır organik beyin sendromları
 Ceza sorumluluğunu azaltan nedenler
(Davranışları yönlendirme yeteneğini azaltan
durumlar)

• Hafif zeka geriliği

• Epilepsi ve diğer nedenlere sekonder ikincil kişilik bozuklukları
• Bazı psikozların veya duygu durum bozukluklarının kısmi remisyon
halleri
• Ağır obsesif kompulsif bozukluk
• Fobik bozukluklarla beraber olan veya ayrıca panik bozukluğa bağlı
panik ataklar
• Dürtü kontrol bozuklukları (piromani, kleptomani )
Ceza sorumluluğunu etkileyen diğer tıbbi nedenler

• Dahili, metabolik ve nörolojik tablolar

(koma ve benzeri tablolara yol açan diyabet, hipertiroidi krizi)
• Zehirlenmeler (karbonmonoksit, karbondioksit, eter vb )
• Kafa travmaları
• Demans
• Epilepsi
• Frontal lob sendromu
• İrade dışı alınmış alkol veya uyuşturucu madde
 Mental
Retardasyon
• Hafif….IQ= 50-70
• Orta….IQ= 35-49
• Ağır….IQ=20-34
• Çok Ağır….IQ < 20
Kaynak
Tırtıl L, Biçer Ü, Oral G. Adli Psikiyatri, Editör Dokgöz H. Adli Tıp ve Adli
Bilimler, Ankara; 2019: 541-579.