Kariesi dhe etiopatogeneza

Teorite e zhvillimit te kariesit

Menyrat e diagnostikimit te kariesit
• Kariesi eshte semundja me e perhapur e njerezimit
• Prek si dhembet e qumeshtit ashtu edhe dhembet e
perhershem
• Karakterizohet me shkaterrim te indeve te forta te
dhembeve, duke perfunduar me formimin e zgavres ne
siperfaqen pertypese ose ne ato anesore te dhembeve.
 Etapat e zhvillimit te procesit karioz
1
Demineralizimi
Demineralizimifillestar
fillestarne
nesmalt
smalt

2 Shtrirja
Shtrirjaeezones
zonesse
sedemineralizuar
demineralizuar
ne
nedentine
dentine

3
Formimi
Formimii ikavitetit
kavitetit

4 Perhapja
Perhapjaeeprocesit
procesitkarioz
kariozduke
duke
shkaktuar
shkaktuarinflamacion
inflamacionte
tepulpes
pulpes (A) Shfaqja e njolles karioze ne siperfaqe te
dhembit
5 Perhapja
Perhapjaeeinflamacionit
inflamacionitdrejt
drejtapeksit
apeksit (B) Ekzaminimi radiologjik tregon shtrirjen e
(apical abscess)
(apical abscess) procesit demineralizues ne dentine
(C) pas heqjes se indeve karioze zbulohet
zgavra (D) kaviteti pas pastrimit te mases
karioze
• Shkaqet e kesaj semundje jane te diskutueshme:
oNje semundje polietiologjike
oNje semundje qe shkaktohet nga faktore te pergjithshem,
lokale dhe jatrogen.
 FAKTORET E PERGJITHSHEM

• Trashegimia
• Raca • Klima-mikroklima
• Gjinia • Semundjet kronike
• Mosha • Hormonet
• Faktori imunologjik • Standarti jetesor
• Shtatzania
 Trashegimia

• Nenkuptojme nese nje familje ka predispozicion per karies ose jo.

• Ka raste kur ekzistojne familje, fise, ku koeficienti i perqindjes se
kariesit eshte shume me i vogel ,gje qe aresyetohet me faktoret
gjenetike.
 Raca

• Studimet tregojne se ne te gjitha racat ekziston kariesi.

• Raca e bardhe eshte me shume e atakuar.
• Zezaket kane nje perqindje me te ulet ,por me shume semundje
paradontale.
• Racat dolikocefale kane me shume karies se brakicefalet ,me
arsyen se dolikocefalet kane nofull te ngushte dhe dhembe te
dendur.
 Gjinia
• Femrat kane me shume karies se meshkujt, kjo per
raportet hormonale te ndryshme .
• Tek femrat peshtyma eshte me viskoze dhe sasia me
e paket.
• Mesatarja e ph eshte 7.2 tek femrat kur tek meshkujt
shkon 7.5.
 Mosha
• 5-8 vjec perqindja me e madhe e kariesit
• bie me erupsionin e dhembeve te perhershem
• 13-20 vjec ka me shume karies
• stabilizohet deri 40-50 vjec
• pas te 50 -tave kombinohet me paradontopatite
• deri ne renien e shumices se dhembeve.
 Faktori imunologjik

• Studimet e viteve te fundit tregojne qe prezenca e kariesit

eshte e lidhur direkt me prezencen e imunoglobulines IgA
ne peshtyme.
• Sasia e IgA me pak se 14.2 mg/100ml ne peshtyme
mundeson zhvillimin e shpejte te Streptoccocus mutans ,
shkaktari kryesor i kariesit(sipas Lehner).
 Shtatzania
• Hipoteza se shtatzania shton
frekuencen e kariesit eshte e gabuar.
• Ne kete periudhe kemi nje lenie
pasdore apo nje kujdes me te paket
per gojen, qe karakterizohet me
karies te kombinuar dhe me
pezmatime te mishrave (gingivitis
gravidarum).
 Klima dhe mikroklima

• Ne varesi nga hapesira gjeografike ndryshon dhe

prevalenca e kariesit.
• Ne vendet me klime subtropikale ka me pak karies dhe
me shume paradontopati, ne krahasim me vendet
kontinentale.
• Ndotja e ambientit , jonizimet e ndryshme dhe faktore te
tjere urbane jane shkaktare indirekte te rritjes se prezences
se kariesit.
 Semundjet kronike

• Te semuret kronike jane me te predispozuar ndaj kariesit.

• Te semuret me infarkt miokardi ,diabet ,ulcera duodenale kane
ndryshime ne hapsiren e gojes nga marrja e medikamenteve,
ndryshim i ph ne peshtyme dhe ere te keqe nga goja.
• Te gjithe keta jane faktore predispozues per zhvillimin e
mikroorganizmave dhe paraqitjen me te madhe te kariesit.
 Hormonet dhe vitaminat:

• Cregullimet hormonale (hiper ose hipo)te timusit, hipofizes, tiroides,

paratiroides shoqerohen me shtim te prevalences se kariesit.
Hipofunksioni i paratiroides shkakton hipokalcemi i cili ndikon direkt
ne amelogenezen e smaltit.
• Hipovitaminoza A, D dhe C jane shkaktare te prishjes se dhembeve .
• Vit.A ndikon ne formimin e organit dental dhe paradonciumit
• Vit.D luan rol ne fazat e kalcifikimit te dhembit
• Vit.C gjate zhvillimit te indit lidhor dhe kolagjenit ne formimin e
organit dental.
 Standarti jetesor

• Niveli i zhvillimit lidhet me prevalencen e kariesit, sa me

i ulet standarti jetesor aq me shume karies ka.
• Ne shoqerite e civilizuara konsumojne ushqime te
parafabrikuara deri ne masen 95% po njekohesisht ka
masa preventive me te avancuara.
 Ushqimi :eshte plotesisht i vertetuar roli i ushqimit ne
prevalencen e kariesit

• Ushqimet e pasura me proteina, lipide, karbohidrate, kripera minerale,

vitamina dhe oligoelemente mundesojne nje zhvillim normal te
aparatit dental gjate jetes intrauterine dhe maturimin e dhembeve ne
periudhen preeruptive .
• Ne periudhen post eruptive ushqimi ndikon me veti kariogjenike apo
kariesimune.
• Ndikimi i ushqimit mund te jete i drejtperdrejte apo i terthorte duke
ndikuar ne sasine e peshtymes ,cilesite e saj(viskoze), aciditetin ne
goje, vetpastrimin duke konsumuar perime , fruta dhe ushqime te
forta.
• Faktoret lokale jane faktoret me te rendesishem dhe percaktues per
kete patologji.
• Ketu do te permendim pllaken bakteriale, peshtymen (sasine dhe
cilesine e saj) , dieten.
• Roli i higjenes se gojes eshte percaktues ne predispozicionin per
karies.
• Pastrimi me furce dhe paste dy here ne dite nga tre minuta,
perdorimi i fillit dentar per heqjen e tepricave nga vendet retentive
eshte optimumi per cdo individ.
• Largimi mekanik i depozitimeve te forta dhe te buta nga siperfaqja e
dhembit zvogelon mundesine e zhvillimit te mikrorganizmave.
 Faktoret jatrogene

• Kemi te bejme me trajtime jo adekuate te cilat shkaktojne karies.

• Heqja e parakohshme e dhembeve te qumeshtit
• Dhembet e dendur
• Aparatet ortodontike jo adekuate
• Mbushjet jo korrekte
• Demtimet gjate mjekimit te paradonciumit
• Traumat gjate intervenimeve kirurgjikale.
 Teorite e lindjes se kariesit
• Te gjitha teorite apo hipotezat jane jo te plota dhe kane edhe mangesi te karakterit
shkencor,
• Ne shekullin IV para eres se re Hipokrati dha mendimin se kariesi shkaktohet nga
grumbullimi ne goje i lengjeve te ndryshme.
• Levenhuk (1632-1723) zbuloi ne siperfaqet e dhembit mikrobe te ndryshme te
ngjashme me leptotrix buccalis dhe mendonte se keto mikrobe jane shkaktaret
kryesore te lindjes se kariesit.
• Ne vitin 1850-1860 Magito formuloi teorine kimike, e cila bazohet ne ndikimin e
acideve qe formohen ne goje, e qe ndikojne mbi indet e forta te dhembeve.
 Teorite mortaliste

Pas daljes se dhembeve, smalti, perfaqeson nje ind te

“vdekur” d.m.th ne to nuk kryhet asnje proces kembimi i
lendeve dhe nuk ndodhin ndryshime te tjera.
 Teorite biologjike
• Keto teori smaltin e konsiderojne nje ind vital ne te cilin kryhen
procese te rendesishme si kembimi i lendeve, gjate gjithe jetes se
individit.
• Ato nuk e shohin kariesin si nje proces te shkeputur nga organizmi
ne teresi e nga mjedisi i gojes ne vecanti.
• Ato vleresojne gjendjen e pergjithshme te organizmit e rolin e
pulpes ne kete proces te rendesishem, e ne menyre te vecante rolin
mbrojtes te saj.
Patogeneza
• Kushte te caktuara:
• Gjendja higjenike
• Vecorite e ushqyerjes
• Grumbullimi i mbeturinave te ndryshme+ mikroorganizma ne cipa
• Ulet PH
• Faktori kohe
• Procese fermentuese
• Shkrirja e kutikules se Sm
• Shkrirje e fluorapatitit
• Futja e joneve H ne hapesirat interprizmatike
 Demineralizimi dhe remineralizimi

• Smalti i dhembit eshte vazhdimisht i perfshire ne

proces demineralizimi dhe remineralizimi ne ambjentin
e gojes .
• Progresi apo nderprerja e procesit karioz varet nga
balanca midis demineralizimit dhe remineralizimit .
Salivary [Ca2+]

pH I ulet Salivary [PO43-]

Demineralizim
Demineralizim Remineralizimi
Remineralizimi
Salivary [F-]
 Ecuria dhe faktoret qe ndikojne ne procesin karioz.

1.Perberja strukturore e indeve te dhembeve

2. Gjendja e pulpes
3. Perberja biokimike e peshtymes
4. Gjendja e pergjithshme e organizmit
 Simptomatologjia

1. Ndryshimi i ngjyres
Prishja e teresise anatomike te dhembit-krijimi i
zgavres
Dhimbja e nxitur nga ngacmues te ndryshem dhe
qe pushon menjehere
Cregullimi i funksionit (i semuri nuk perdor anen e
dhembit te prishur)
• Shenja te tjera :
• pllaka bakteriale,gurezat , gjakrrjedhje
 Klasifikimi i kariesit

• Klasifikimi i kariesit ka per qellim qe te diferencoje

format e ndryshme te tij sipas:
• ecurise,
• indeve qe preken
• thellesise se zgavrave .
Klasifikimi i kariesit sipas lokalizimit te tyre ne
siperfaqet e dhembit.

1. Lezione karioze te siperfaqeve te lemuara. Ky lloj kariesi zhvillohet

me shpesh ne siperfaqen aproksimale ose ne nje te treten gingivare te
dhembit, ne faqen linguale ose vestibulare te dhembit. Kariesi i
rrenjes eshte nje tjeter tip i kariesit te siperfaqeve te lemuara qe
zhvillohet ne cementin e rrenjes.
2. Lezione karioze te fisurave dhe gropezave. Ky lloj kariesi zhvillohet
ne siperfaqen okluzale te dhemballeve dhe paradhemballeve dhe ne
foramen cekum te dhembeve anteriore.
 Klasifikimi i Blakut

• Klasa e pare: lezion karioz i lokalizuar ne faqen okluzale te dhembeve

distale (dhemballe , paradhemballe) dhe foramen cekum te dhembeve
frontale.
• Klasa e dyte : lezion karioz i lokalizuar ne siperfaqen proksimale te
dhembeve distal (dhemballe, paradhemballe)
• Klasa e trete: lezione karioze ne siperfaqet proksimale te dhembeve
anteriore pa prekur kendin preres.
• Klasa e katert : lezione karioze te lokalizuar ne siperfaqet proksimale
te dhembeve frontale me prekje te kendit preres.
• Klasa e peste : lezione te lokalizuara ne siperfaqet e lemuara linguale
dhe faciale ne nje te treten gingivare.
• Klasa e gjashte :lezione ose defekte ne margot incizale te dhembeve
anteriore ose ne kuspidet e dhembeve posteriore .
Diagnostikimi i kariesit
 Rradha e punes

• Detyra e mjekut eshte qe para se te filloje mjekimin t’i marre

gjeneralitetet pacientit, pastaj te beje viziten mjeksore, te marre
anamnezen dhe te beje ekzaminimet klinike. Ne baze te te dhenave
te mbledhura vendoset diagnoza dhe menyra e sherimit.
• Gjeneralitetet
• Vizita mjeksore : observimi, vleresimi i gjendjes psikike te
pacientit.
• Anamneza: jetes, familiare dhe e semundjes.
 Ekzaminimi subjektiv
-Ankesat e pacientit: dhimbje dhembit, gjakosja, ere
e keqe nga goja, levizje e dhembeve, enjtje, problem
estetike dhe simptoma te tjera.
Pyetjet qe duhet ti behen pacientit :

1) cfare problemi keni apo keni patur ?

2) a mund ta percaktosh dhembin qe te dhemb ?
3) kur filloi dhimbja per here te pare ?
4) sa e forte eshte dhimbja (nga 1-10)?
5) cfare e shkakton dhimbjen ? (te ftohtat? te nxehtat?
kafshimi?)
6) sa kohe zgjat dhimbja?
7) a kalon vete dhimbja apo merrni qetesues?
 Ekzaminimi objektiv

• Ekzaminimi ekstraoral: ndryshimet ne fytyre , lekure, vesh,

syte,buzet dhe faqet.
• Testet funksionale: levizjet e nofullave gjate okluzionit dhe
artikulacionit.
• Ekzaminimi intraoral: kariesin ,mbushjet ekzistuese, punimet
protetike, ndryshimin e ngjyres se dhembeve, frakturat e kurores se
dhembeve, abrazionin.
Seti per viziten stomatologjike:

1-pasqyra
2-sonda
3- presela
 Metodat ndihmese diagnostikuese

• Rentgenografia –.
• Panoramexi-
 Mjekimi i kariesit.
Parimet e pregatitjes se
kaviteteve
Fazat e punes
• Mjekimi i kariesit ka per qellim:
• Nderprerjen e metejshme ne thellesi te procesit karioz
• Zevendesimin e formes anatomike te dhembit
• Rikthimin e funksionit pertypes
• Rikthimin e estetikes
40
Mjekimi i pergjithshem i kariesit
Ne baze te mjekimit te pergjithshem qendron, mjekimi
i semundjeve te pergjithshme apo i faktoreve qe
ndikojne ne lindjen e tij, kryesisht i atyre patologjive
qe shoqerohen me crregullimin e kembimit te lendeve
ne organizem.

41
 Krahas mjekimit te semundjeve te pergjithshme rendesi
marrin dhe keto masa :
• Kontrolli i ushqerjes dhe menyres se saj
• Normalizimi i kriperave minerale e mikroelementeve
• Vitaminat
• Marrja e medikamenteve remineralizuese per indet e
dhembeve
• Informimi per higjenen e gojes
• Reduktimi i karbohidrateve kur merren me shumice. 42
 Mjekimi lokal i kariesit

• Ne rastet e perparuara zevendesimi i defektit nuk

mund te sigurohet vetem me mjekimin e
pergjithshem .
• Mjekimi i pershtatshem lokal dhe kombinimi me
mjekimin e pergjithshem eshte i domosdoshem
per nje mjekim te suksesshem e afatgjate.
43
• Mjekimi lokal realizohet me ane te pastrimit te kariesit
dhe mbushjes se zgavrave me materiale te ndryshme.
• Duke hequr indet e demtuara largohen dhe faktoret
demtues qe cojne ne shkaterrimin e metejshem te
indeve te dhembeve .
• Njekohsisht mbushja zevendson formen anatomike te
dhembit duke rikthyer estetiken dhe funksionin.

44
 PARIMET E PERGATITJES SE ZGAVRAVE
KARIOZE
• Per te përgatitur nje zgaver te qëndrueshme ndaj
forcave pertypese, duhet te kemi parasysh disa parime
te cilat kushtezohen edhe nga materialet e mbushjes qe
kemi ne përdorim.
• Keto parime jane: parimi mekanik, profilaktik dhe
biologjik.
45
Gjate prerjes dhe pertypjes se ushqimeve ne goje ushtrohen disa lloj forcash .

Keto forca , lokalizimi i zgavres dhe lloji i materjalit qe do perdoret per mbushje jane faktore te rendesishem qe ne duhet ti marrim parasysh kur pregatisim kavitetin per mbushje.

46
 Parimi mekanik

• Mbushja i nënshtrohet forcave te ndryshme, te cilat

ndikojne ne qendrueshmerine e saj.
• Per t’iu kundervene ketyre forcave, duhet përgatitur nje
zgaver me nje forme te rregullt gjeometrike.
• Forcat qe ushtrohen mbi dhembet transmetohen ne
bazen e zgavres, pra, ne varesi te formes se bazes
përcaktohet edhe qendrueshmeria e mbushjes.

47
• Sipas Blakut, fundi i zgavres duhet te jete pingul ne raport
me rezultanten e forcave te përtypjes.
• Kjo pengon zhvendosjen boshtore te mbushjes dhe ate
anesore.
• Ne raste te tjera per te siguruar qendrueshmerine ne drejtim
boshtor fundin e zgavres mund ta bejme me te gjere se sa
hyrja, kur na lejojne kushtet.
• Parimi mekanik zbatohet kur siguron qendrueshmerine e
mbushjes ne tre drejtime: aksial, mezio-distal dhe palato-
vestibular ose linguo-vestibular.
48
 Parimi profilaktik
“Zgjerimi profilaktik”.

• Ky parim synon parandalimin e kariesit sekondar - nga

grumbullimi i mbeturinave ushqimore ne anet e mbushjes.
• Anet e mbushjes duhet te shtrihen deri ne te
ashtuquajturat “zona imune”.
• Zona imune quhen ato zona qe vetepastrohen , si rrjedhim
jane me rezistente ndaj kariesit .
49
• Ne zgavrat e klases se pare kufijte e kavitetit duhet te
arrijne deri ne fundin e fisurave, ku thellësia e tyre eshte
0.
• Ne zgavrat e klases se dyte muret vestibulare dhe linguale
duhet te jene jashte pikes se takimit dhe muri gingivar
duhet te jete ose ne nivelin e gingives, ose nen gingive.

50
 3-Parimi biologjik

• Pregatitja e kavitetit presupozon dhe heqjen e nje pjese te

indeve te shendosha qe jo vetem eshte nje procedure e
dhimbshme por edhe mund te demtojme pulpen e dhembit.
• Per kete ne kavitetet e kl.se pare dhe te trete duhet te kemi
kujdes qe te mos prekim shume indet e shendosha, sidomos
lidhur me bazen e zgavres. Ne kav. e kl. se dyte behet kaviteti
ndihmes (me shkalle,) per te parandaluar demtimin e pulpes
kjo shkalle nuk duhet te jete me e thelle se 2-2.5 mm.
51
• Sot parimet e pregatitjes se kaviteteve determinohen nga :
• Natyra dhe perhapja e lezionit
• Sasia dhe cilesia e indeve te mbetura ne dhemb
• Ngarkesa funksionale
• Natyra dhe sistemet e materialeve per mbushje
52
 Pregatitja e kaviteteve
• Me ane te preparimit synohet :
• eliminimi i mases karioze duke siguruar ne kete menyre
• kushte qetesie per pulpen ,
• dhenia e formes se kavitetit ne menyre te tille qe ti
siguroje mbushjes dhe vete dhembit stabilitet,dhe se
fundi
• Vendosje e estetikes dhe funksionit.
53
Pregatitja e kavitetit eshte nje nga fazat me te
rendesishme ne mjekimin e kariesit dhe nga
cilesia e pregatitjes se saj varet dhe
qendrueshmeria e mbushjes.

54
 Etapat
1. Hapja e kavitetit dhe zgjerimi profilaktik
2. Pastrimi i mases karioze
3. Krijimi i formave rezistente
4. Krijimi i formave te retensionit
5. Bizotimi i prizmave te smaltit
6. Tualeti i kavitetit
7. Mbushja e tij 55
1-Hapja e kavitetit bazohet ne shtrirjen dhe lokalizimin e lezionit
karioz. Ne dhembet e kariuar hapja e kavitetit konsiston ne penetrimin ne
dentine e kariuar dhe eliminimin e smaltit mbi te.
Hapja e kavitetit dhe zgjerimi profilaktik realizohet me ane te frezave
fisure.
2-Heqja e mases karioze: nderpritet perparimi i kariesit, krijohen
kushte qetsie per pulpen, shpejton formimin e dentines dytesore.
Heqja e mases karioze behet me kujdes me ane te frezes rond madhesia e
se ciles do te varet nga permasa dhe thellesia e procesit karioz, sa me e
thelle te jete zgavra aq me e madhe duhet freza dhe shpejtesia me te
cilen do punohet duhet te jete e vogel.
Konsiderohet qe dentina e kariuar eshte larguar plotesisht kur ne sondim
hasim ne dentine te forte me tingull sonorik.
3-Krijimi i formave rezistente konsiston ne:
• Sigurimin e qendrueshmerise se struktures se mbetur te
dhembit
• Sigurimin e qendrueshmerise se mbushjes ndaj forcave te
presionit pertypes
• Sigurimin e qendrueshmerise se dhembit se bashku me
mbushjen ndaj frakturave gjate funksionit
4-Krijimi i formave te retensionit: Retensioni mund te
sigurohet nepermjet retensioneve mekanike qe krijohen
nepermjet frezimit
Me ane te formes se retensionit kavitetit i japim ate forme qe
eshte ne gjendje te perballoje presionin pertypes dhe mbushjes
i sigurojme qendrueshmeri nga forcat qe tentojne ta levizin,
frakturojne ose ta zhvendosin nga kaviteti.
• Format e retensionit qe perdoren me shume jane: retension ne
forme bisht dallendyshe, ne formen e germes T, per
dhemballet poshte ndiqen fisurat, forme ulluku etj.
5-Bizotimi i prizmave te smaltit: Perpunimi i mureve te
kavitetit konsiston ne eliminimin e te gjithe mureve te varura
(smalt pa mbeshtetje ne dentine), lemimin e margove te
mprehta. Bizotimi i prizmave te smaltit konsiston ne prerjen e
tyre ne menyre oblike ne menyre qe te ruhet mbeshtetja
dentinare.
• Bizotimi i smaltit siguron me shume siperfaqe per acidimin
dhe bondimin. Bizotimi sherben per te ekspozuar prizmat e
smaltit transversalisht duke siguruar nje acidim me efektiv.
• Rrumbullakimi i mureve behet me freza diamanti fisure me
nje kend 45◦ me aksin gjatesor te dhembit.
• 6-Tualeti i kavitetit: konsiston ne shpelarjen e kavitetit duke
eliminuar te gjitha mbeturinat gjate preparimit te kavitetit.
• 7-Mbushja e kavitetit: eshte etapa e fundit e cila realizohet
ne varesi te materialit qe perdoret duke zbatuar me rigorozitet
instruksionin e materialit perkates.
Shume autore i permbledhin keto faza ne tre :
1-Heqja e mases karioze:
nderpritet perparimi i kariesit,
krijohen kushte qetsie per pulpen,
shpejton formimin e dentines dytesore.
61
2-Dhenia e formes
forma varet nga faqja ku lokalizohet kariesi dhe materjali mbushjes

baza duhet te jete e sheshte, muret te jene pingul me bazen,

te hiqen muret e varura,

krijimi i retensionit ,(sipas zgavrave )
rrumbullakimi i mureve (sa me i rregullt raporti mure- mbushje aq
me e forte mbushja),
ky varet nga ndertimi morfologjik, kafshimi dhe lloji
i materjalit te mbushjes.
62
3-Mbushja
Tualeti i kavitetit
Vendosja e shtreses izoluese
Mbushja perfundimtare
Lustrimi

63
 64
• Diagnoza : Kavitet i klases se dyte
Zgjedhja e ngjyres

65
Izolimi dhe Pregatitja e kavitetit

66
Vendosja e shtreses izoluese (calcimol)

67
Acidimi smaltit e dentines
(teknika total etch)

68
Shplarja me uje dhe aspirimi

69
Tharja

70
Aplikimi i ngjitesit (bondit)

71
Shperndarja e bondit

72
Polimerizimi per 20 sek.

73
Aplikimi i kompozitit

74
Polimerizimi i shtresave te kompozitit

75
Mbushja e perfunduar

76
Formimi i fisurave

77
Korigjimi i okluzionit
Lustrimi

79