KHỞI ĐỘNG

Đặc điểm và công dụng của

Câu 1:
Khởi ngữ ở trong câu? Đặt câu có khởi ngữ?
 KHỞI ĐỘNG

Câu 2: Trong những câu sau, câu nào có khởi

ngữ ?

a/ Quyển sách này, tôi đọc rồi.

b/ Về văn học, tôi nhận thấy nó có tác động lớn

đến tư tưởng, tình cảm con người.

c/ Hôm qua, tôi được điểm mười.

 Chủ đề: CÁC THÀNH PHẦN BIỆT LẬP
I. BÀI HỌC.
1.Thành phân tình thái:
* Ví dụ: SGK/18
Cao
a/ Với lòng mong nhớ của anh, chắc anh nghĩ rằng, con anh sẽ chạy xô
a/Chắc
vào lòng anh, sẽ ômNhận địnhcổcủa
chặt lấy anh.người nói đối
b/Anh quay lại nhìnvới
consự
vừaviệc,
khethể hiện
khẽ lắc độ
đầutinvừa
cậycười. Có lẽ vì khổ tâm
b/Có lẽ không khóc được, nên anh phải cười vậy thôi.
đến nỗi Thấp

Các từ in đậm trong những câu trên thể

hiện nhận định của người nói đối với sự việc
nêu ở trong câu như thế nào?
Nếu không có những từ ngữ in đâm thì nghĩa sự việc của câu chứa
chúng có khác đi không ?vì sao?
a/ Với lòng mong nhớ của anh,
chắc anh nghĩ rằng, con anh sẽ
chạy xô vào lòng anh, sẽ ôm
chặt lấy cổ anh.
b/Anh quay lại nhìn con vừa
khe khẽ lắc đầu vừa cười. Có lẽ
vì khổ tâm đên nỗi không khóc
được, nên anh phải cười vậy
thôi.
a/ Với lòng mong nhớ của anh,
anh nghĩ rằng, con anh sẽ chạy
xô vào lòng anh, sẽ ôm chặt lấy
cổ anh.
b/Anh quay lại nhìn con vừa
khe khẽ lắc đầu vừa cười. vì
khổ tâm đên nỗi không khóc
được, nên anh phải cười vậy
thôi.

- Ý nghĩa sự việc không thay đổi.

- Vì các từ in đậm không tham gia diễn đạt ý nghĩa sự việc , chỉ
thể hiện cách nhìn sự việc của người nói.
 Chủ đề: CÁC THÀNH PHẦN BIỆT LẬP
1.Thành phân tình thái:
* Ví dụ: SGK/18
a/ Chắc Cao Từ phân tích trên, em
Nhận định của
hãy cho biết thành phần
người nói đối
tình thái được dùng để
với sự việc, thể
b/ Có lẽ làm gì ?
hiện độ tin cậy Thấp
* Các từ in đậm không tham gia
diễn đạt ý nghĩa sự việc

* Kết luận: Thành phần tình thái được dùng

để thể hiện cách nhìn của người nói đối với sự
việc được nói đến trong câu.
Lưu ý:
Trong giao tiếp ngoài những yếu tố tình thái thể hiện độ tin cậy
của người nói đối với sự việc được nói đến trong câu như:
+ Chắc hẳn, chắc là, chắc chắn..(chỉ độ tin cậy cao)
+ Hình như, dường như, hầu như, có vẻ như…(chỉ độ tin cậy
thấp)
- Ta còn gặp:
+ Những yếu tố tình thái gắn với ý kiến của người nói như: Theo
tôi, ý ông ấy, theo anh..
VD: Theo anh, anh thấy sự việc như thế nào?
+ Những yếu tố tình thái chỉ thái độ của người nói đối với người
nghe như: à, ạ, a, hả, hử, nhé, nhỉ, đây, đấy…(đứng cuối câu)
VD: Mai đi lúc 7 giờ nhé!
 Chủ đề: CÁC THÀNH PHẦN BIỆT LẬP
2. Thành phân cảm thán:
* Ví dụ: SGK/18 Các từ in đậm
trong những
a/Ồ, sao mà độ ấy vui thế .
Dùng để(Kim
bộc lộ Vui sướngcâu trên có chỉ Nhờ những từ
Lân, Làng)
tâm lí người nói sự vật hay sư
ngữ nào trong
b/Trời ơi , chỉ còn có năm phút!Tiếc rẻ việc gì
câu mà chúng
không ?
Từ những phântatích trên em
(Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ SaPa)
hiểu được
hãy cho biết thành tại phần
sao cảm
người
Các
thán từ indùng để làm gì?
được
đậm được nói kêu ồ hoặc
* Kết luận: Thành phần cảm dùng để kêu trời ơi
thán được dùng để bộc lộ tâm làm gì?
lí của người nói (vui, buồn,
mừng, giận,….)
a. Than ôi! Sức người khó lòng
địch nổi với sức trời!

b. Chao ôi, con chuồn chuồn ớt

Mới đẹp làm sao!
 Chủ đề: CÁC THÀNH PHẦN BIỆT LẬP

THẢO LUẬN
Nhận xét về thành các phần tình thái và cảm thán trong câu, có ý
kiến cho rằng: Hai thành phần này tuy khác nhau về công dụng
nhưng chúng lại có những đặc điểm chung. Em có đồng ý với ý
kiến đó không? Vì sao?

Gợi ý: Muốn biết sự giống và khác nhau của các phần tình thái và
cảm thán trong câu, cần dựa vào:
- Công dụng của từng thành phần.
- Đặc điểm của các thành phần đó: có tham gia vào cấu trúc ngữ
pháp của câu không? Có tham gia vào việc diễn đạt nghĩa sự việc
của câu không?
 Sự giống và khác nhau giữa các phần tình thái và cảm thán
trong câu:
* Khác nhau:
- Thành phần tình thái được dùng để thể hiện cách nhìn của
người nói đối với sự việc được nói đến trong câu.
- Thành phần cảm thán được dùng để bộc lộ tâm lý của người
nói (vui, buồn, mừng, giận…)
*Giống nhau:
- Đều không tham gia vào việc diễn đạt nghĩa sự việc của câu.
- Đều không tham gia vào cấu trúc ngữ pháp của câu.
Thành phần biệt lập.
 Chủ đề: CÁC THÀNH PHẦN BIỆT LẬP
2. Thành phân cảm thán:
* Ví dụ: SGK/18
a/ Ồ,
Dùng để bộc lộ Vui sướng
tâm lí người nói Tiếc rẻ
b/ Trời ơi

* Kết luận: Thành phần cảm thán được dùng để bộc lộ tâm lí
của người nói (vui, buồn, mừng, giận,….)

- Đều không tham gia vào việc diễn đạt nghĩa sự việc của câu
nên được gọi là thành phần biệt lập.
 Chủ đề: CÁC THÀNH PHẦN BIỆT LẬP
II. LUYỆN TẬP:
Bài 1/19:Tìm các thành phần tình thái,cảm thán trong những câu
sau đây:
a/ Nhưng
Có lẽ - Thành
còn cáiphần
này nữa
tìnhmà
thái.
ông sợ, có lẽ còn ghê rợn hơn cả những
tiếng kia nhiều. (Kim Lân, Làng )
b/Chao ôi,
ôi –bắt
Thành phầncon
gặp một cảm thánnhư
người . anh ta là một cơ hội hãn hữu cho
sáng tác , nhưng hoàn thành sáng tác còn là một chặng đường dài.
(Nguyễn Thành Long , Lặng lẽ SaPa )
c/
c/ Hình
Trongnhư
giờ–phút
Thành phần
cuối tình
cùng, thái .còn đủ sức trăng trối lại điều gì, hình
không
như chỉ có tình cha con là không thể chết được, anh đưa tay vào túi, móc
cây lược, đưa cho tôi và nhìn tôi một hồi lâu .
(Nguyễn Quang Sáng, Chiếc lược ngà)
d/ Chả lão
d/Ông nhẽbỗng
- Thành phần
ngừng lại,tình
ngờthái
ngợ. như lời mình không được đúng lắm.
Chả nhẽ cái bọn ở làng lại đốn đến thế được .
(Kim Lân, Làng )
 Chủ đề: CÁC THÀNH PHẦN BIỆT LẬP
II. LUYỆN TẬP:
Bài 2/19: Hãy xếp những từ ngữ sau đây theo trình tự tăng dần độ
tin cậy (hay độ chắc chắn)
(Chú ý: những từ ngữ thể hiện cùng một mức độ tin cậy thì xếp
ngang nhau .)

chắc là, dường như, chắc chắn, có lẽ, chắc hẳn ,hình như, có vẻ như

dường như, hình như, có vẻ như

có lẽ
chắc là

chắc hẳn
chắc chắn
 Chủ đề: CÁC THÀNH PHẦN BIỆT LẬP
Bài 3/19: Hãy cho biết, trong số những từ có thể thay thế cho nhau trong
câu sau đây, với từ nào người nói phải chịu trách nhiệm cao nhất về độ
tin cậy của sự việc do mình nói ra,vớiCao nhấttrách
từ nào : chắc chắn
nhiệm đó thấp nhất.
Tại sao
- Từtác giả trách
chịu Chiếcnhiệm
lược ngà (Nguyễn Quang Sáng) lại chọn từ chắc?
Thấp nhất : hình như

Với lòng mong nhớ của (1)Chắc anh nghĩ rằng, con anh
anh, (2) hình như sẽ chạy xô vào lòng
anh, sẽ ôm chặt lấy cổ
(3) chắc chắn
anh.

Gợi ý: Xét theo hai trường hợp: tại sao tác giả không dùng hình như
hay là chắc chắn ?
 Chủ đề: CÁC THÀNH PHẦN BIỆT LẬP
II. LUYỆN TẬP:
Bài 3/19: Cao nhất : chắc chắn
- Từ chịu trách nhiệm
Thấp nhất : hình như
- Chọn chắc là vì :
+ Theo tình cảm huyết thống sự việc sẽ diễn ra như vậy.
+ Do thời gian và ngoại hình có thể sự việc sẽ diễn ra khác đi
một chút.
 Chủ đề: CÁC THÀNH PHẦN BIỆT LẬP

Bài 4/19: Viết một đoạn văn ngắn nói về cảm xúc của em khi
được thưởng thức một tác phẩm văn nghệ (truyện, thơ, phim,
ảnh, tượng…), trong đoạn văn đó có câu chứa thành phần
tình thái hoặc cảm thán .

Đọc “trong lòng mẹ” của nhà văn Nguyên Hồng, ta bắt
gặp hình ảnh một em bé mồ côi bố, phải xa mẹ, sống thui thủi
cô đơn giữa sự ghẻ lạnh, cay nghiệt của bà cô. Em phải chịu
những ngày thàng đau khổ, tủi nhục. Nhưng trong những
ngày tháng đau khổ ấy, trái tim yêu thương của em vẫn dành
cho mẹ một cách đằm thắm và trọn vẹn. Cuộc gặp gỡ mẹ sau
một năm trời xa cách là một niềm hạnh phúc vô bờ. Ôi, thật
không gì bằng khi được sống trong vòng tay yêu thương của
mẹ
 Bài tập áp dụng
Câu
Câu 1:
1: Câu
Câu văn
văn nào
nào sau
sau đây
đây có
có sử
sử dụng
dụng thành
thành phần
phần
biệt
biệt lập
lập tình
tình thái?
thái?

A Trời ơi, chỉ còn năm phút.

B Ồ, sao mà độ ấy vui thế.

C Có lẽ văn nghệ rất kị “trí thức hóa nữa”.

D Ôi những cánh đồng quê chảy máu.

 Câu
Câu 2:
2: Câu
Câu nào
nào sau
sau đây
đây có
có sử
sử dụng
dụng thành
thành phần
phần
biệt
biệt lập
lập cảm
cảm thán?
thán?

A Tôi không rõ, hình như họ là hai mẹ con.

B Chao ôi, bông hoa đẹp quá.

C Có lẽ ngày mai mình sẽ đi píc-níc.

D Bạn An là học sinh giỏi.

Câu
Câu 3:
3: Trong
Trong các
các từ
từ ngữ
ngữ sau
sau đây,
đây, từ
từ ngữ
ngữ nào
nào có
có độ
độ
tin
tin cậy
cậy cao
cao nhất?
nhất?

A Chắc là

B Chắc

C Hình như

D Chắc chắn
 Câu
Câu 44 :Câu
:Câu nào
nào sau
sau đây
đây có
có sử
sử dụng
dụng thành
thành phần
phần
biệt
biệt lập
lập cảm
cảm thán
thán ??

A Tôi rất yêu gia đình.

B Ôi, bạn ấy giống như một thiên thần vậy.

C Hình như mọi thứ đều tốt đẹp lên.

D Bầu trời đẹp quá !

 Câu
Câu 55 :: Câu
Câu văn
văn nào
nào sau
sau đây
đây có
có sử
sử dụng
dụng thành
thành phần
phần
biệt
biệt lập
lập tình
tình thái
thái ??

A Ôi, khuôn mặt bạn ấy rất dễ thương.

.

B Ồ, sao mà độ ấy vui thế.

C Hình như mọi thứ nơi đây đều thay đổi..

D Than ôi, sao cuộc đời tôi khổ thế này.

 Chủ đề: CÁC THÀNH PHẦN BIỆT LẬP
3. Thành phần gọi đáp.
* Ví dụ (SGK):
a, - Này , bác có biết mấy hôm nay súng nó bắn ở đâu mà
nghe rát thế không ?
b) – Các ông, các bà ở đâu ta lên đấy ạ ?
Ông Hai đặt bát nước xuống chõng hỏi. Một người đàn
bà mau miệng trả lời :
- Thưa ông ,chúng cháu ở Gia Lâm lên đấy ạ .
- Này : dùng để gọi (tạo lập)
- Thưa ông :dùng để đáp (duy trì)
Thành phần gọi đáp
 Chủ đề: CÁC THÀNH PHẦN BIỆT LẬP
3. Thành phần gọi đáp
* Ví dụ (SGK): Đọc các đoạn trích (trích từ truyện ngắn Làng của Kim Lân)
a) Này, bác có biết mấy hôm nay súng nó bắn ở đâu mà nghe rát thế không ?
b) Các ông, các bà ở đâu ta lên đấy ạ?
Ông Hai đặt bát nước xuống chõng hỏi. Một người đàn bà mau miệng trả lời:
- Thưa ông, chúng cháu ở Gia Lâm lên đấy ạ.
2. Nhận xét
a) Này: dùng để gọi
b) Thưa ông: dùng để đáp.
- Các từ in đậm (màu xanh) không tham gia vào việc diễn đạt nghĩa sự việc của câu
- Từ “này” thiết lập cuộc hội thoại.
* Tác dụng: mở ra cuộc hội thoại.
- Từ “Thưa ông” duy trì cuộc trò chuyện đang diễn ra giữa những người tham
gia hội thoại
Trong
Các từnhững
Trong hai từ từ
in đậm intừ
đó,
(màuđậm
nào(màu
xanh) có xanh),
dùng tham
để tạotừlập
gia nào
vào được
cuộc
diễn
hộidùng
đạt để
thoại,
nghĩatừgọi,
sự
nào từ
việc nào
dùng được
không?
để
? dùng đểcuộc
duy trì đáp?hội thoại ?
 Các em theo dõi cuộc nói chuyện sau và xác định từ
ngữ gọi đáp, mối quan hệ giữa hai người thuộc quan hệ
nào (trên-dưới, ngang hàng,thân-sơ)?

- Ê Tèo, bạn biết chuyện gì đang xảy ra không ?

- Chuyện gì ?
-Mẹ bạn đang tìm bạn khắp mọi nơi.
-Ừ, để mình tranh thủ chạy về nhà.
 Chủ đề: CÁC THÀNH PHẦN BIỆT LẬP
3. Thành phần gọi đáp
* Ví dụ:
Hãy xác định các thành phần gọi- đáp trong các ví dụ sau ?
Ví dụ 1 Bác ơi, cho cháu hỏi trường THCS Vĩnh Lập ở đâu ạ?
Ví dụ 2 Vâng, em cũng nghĩ như cô.
Ví dụ 3 Này, cậu đang làm gì đấy ?
Bạn đấy à, mình đang học bài.

* Kết luận: Thành phần gọi- đáp được dùng để tạo lập hoặc duy trì
mối quan hệ giao tiếp.

Qua việc phân tích các ví dụ, em hãy cho biết thành phần gọi- đáp
dùng để làm gì ?
?
 -Con làm ơn cho bà hỏi thăm đường một chút.
-Ừ, bà muốn hỏi gì.

• Lưu ý: Thành phần gọi - đáp còn thể

hiện thái độ, cách ứng xử trong giao
tiếp => Cần sử dụng cho phù hợp
 Chủ đề: CÁC THÀNH PHẦN BIỆT LẬP

Bài 1/32 :Tìm thành phần gọi - đáp trong đoạn trích sau đây và cho
biết từ nào được dùng để gọi, từ nào được dùng để đáp. Quan hệ
giữa người gọi và người đáp là quan hệ gì (trên – dưới hay ngang
hàng, thân hay sơ)?
- Này, bảo bác ấy có trốn đi đâu thì trốn. Chứ cứ nằm đấy, chốc nữa
họ vào thúc sưu, không có, họ lại đánh trói thì khổ. Người ốm rề rề
như thế, nếu lại phải một trận đòn, nuôi mấy tháng cho hoàn hồn.
- Vâng , cháu cũng đã nghĩ như cụ. Nhưng để cháo nguội, cháu cho
nhà cháu ăn lấy vài húp cái đã. Nhịn suông từ sáng hôm qua tới giờ
còn gì .
Đáp án : (Ngô Tất Tố, Tắt đèn)
- Thành phần gọi - đáp : dùng để gọi
dùng để đáp
- Quan hệ giữa người gọi và người đáp là quan hệ trên – dưới .
 Chủ đề: CÁC THÀNH PHẦN BIỆT LẬP

4. Thành phần phụ chú:

* Ví dụ ( SGK ):

a ) Lúc đi đứa con gái đầu lòng của anh- và cũng là đứa
con duy nhất của anh , chưa đầy một tuổi .

(Nguyễn Quang Sáng, Chiếc lược ngà)

b) Lão không hiểu tôi, tôi nghĩ vậy và tôi càng buồn lắm.

=> Bổ sung một số chi tiết cho nội dung chính của câu
(Nam Cao, Lão Hạc)
=> Thành phần phụ chú
 Chủ đề: CÁC THÀNH PHẦN BIỆT LẬP

? Xác định thành phần phụ chú trong đoạn văn sau ?

Vậy mày hỏi cô Thông- tên người đàn bà họ nội xa kia- chỗ ở hiện nay
của mợ mày, rồi đánh giấy cho mợ mày, bảo dù sao cũng phải về.
( Nguyên Hồng, Trong lòng mẹ )

Cảnh vật chung quanh tôi đều thay đổi, vì chính lòng tôi đang có sự thay
đổi lớn: Hôm nay tôi đi học. ( Thanh Tịnh, Tôi đi học)

* Kết luận
- Thành phần phụ chú được dùng để bổ sung một số chi tiết cho
nội dung chính của câu.
? Thành
- Thành phần phần phụthường
phụ chú chú dùng để làm
được gì ? hai dấu gạch ngang, hai dấu
đặt giữa
?phẩy, hai phần
Thành dấu ngoặc đơn
phụ chú hoặc giữa
thường đượcmột
đặtdấu
nhưgạch ngang
thế nào vớicâu
trong mộtvăn
dấu?phẩy.
Nhiều khi thành phần phụ chú còn được đặt sau dấu hai chấm.
Chủ đề: CÁC THÀNH PHẦN BIỆT LẬP

* Kết luận: Thành phần phụ chú được dùng để bổ

sung một số chi tiết cho nội dung chính của câu.
Thành phần phụ chú thường đặt giữa 2 dấu gạch
ngang, 2 dấu phẩy, 2 dấu ngoặc đơn hoăc giữa một
dấu gạch ngang với một dấu phẩy, có khi đặt sau dấu
2 chấm.
 Chủ đề: CÁC THÀNH PHẦN BIỆT LẬP

II. LUYỆN TẬP

Bài 2/32: Tìm thành phần gọi – đáp trong câu ca dao sau
và cho biết lời gọi- đáp đó hướng đến ai?

Bầu ơi thương lấy bí cùng,

Tuy rằng khác giống, nhưng chung một giàn.

Lời gọi – đáp : Bầu ơi

Đối tượng : Hướng đến nhiều người

 Bài 3,4/33: Tìm thành phần phụ chú trong các đoạn trích sau và cho
biết chúng bổ sung điều gì. Chúng liên quan với các từ ngữ nào?
a/ Chúng tôi, mọi người - kể cả anh, đều tưởng con bé sẽ đứng yên đó thôi.
(Nguyễn Quang Sáng, Chiếc lược ngà )
b/ Giáo dục tức là giải phóng. Nó mở ra cánh cửa dẫn đến hòa bình, công bằng và công
lý. Những người nắm giữ chìa khóa của cánh cửa này - các thầy, cô giáo, các bậc cha
mẹ, đặc biệt là những người mẹ - gánh một trách nhiệm vô cùng quan trọng, bởi vì cái
thế giới mà chúng ta để lại cho các thế hệ mai sau sẽ tùy thuộc vào những trẻ em mà
chúng ta để lại cho thế giới ấy.
( Phê-đê-ri-cô May-o, Giáo dục- chìa khóa của tương lai )
c/ Bước vào thế kỉ mới, muốn “sánh vai cùng các cường quốc năm châu” thì chúng ta
sẽ phải lấp đầy hành trang bằng những điểm mạnh, vứt bỏ những điểm yếu. Muốn vậy
thì khâu đầu tiên, có ý nghĩa quyết định là hãy làm cho lớp trẻ - những người chủ thực
sự của đất nước trong thế kỉ tới - nhận ra điều đó, quen dần với những thói quen tốt đẹp
ngay từ việc nhỏ nhất.
( Vũ Khoan, Chuẩn bị hành trang vào thế kỉ mới )
d/ Cô bé nhà bên (có ai ngờ)
Cũng vào du kích
Hôm gặp tôi vẫn cười khúc khích
Mắt đen tròn (thương thương quá đi thôi)
( Giang Nam, Quê hương )
 Bài 3,4/33: Tìm thành phần phụ chú trong các đoạn trích sau và cho
biết chúng bổ sung điều gì. Chúng liên quan với các từ ngữ nào?

Thành phần phụ chú Từ ngữ liên quan

a.kể cả anh mọi người

b.các thầy,cô giáo, các Những người nắm giữ chìa khoá của
bậc cha mẹ…. người mẹ cánh cửa này
c.Những người chủ
thực sự của đất nước lớp trẻ
trong thế kỉ tới

Thành phần phụ chú a,b,c-giải thích từ

ngữ phía trước (liên quan)
Chủ đề: CÁC THÀNH PHẦN BIỆT LẬP

Bài 5/33: Viết một đoạn văn ngắn trình bày suy nghĩ về
việc thanh niên chuẩn bị hành trang bước vào thế kỉ mới,
trong đó có câu chứa thành phần phụ chú.

Gợi ý:
- Để bước vào thế kỉ mới – thế kỉ của khoa học, công nghệ –
thanh niên chúng ta cần được trang bị kiến thức hiện đại.
- Ngay từ bây giờ, chúng ta – những thanh niên của thế kỉ
mới – hãy tích cực học tập, tích lũy kiến thức để ngày mai lập
nghiệp, xây dựng đất nước.
Củng cố
 HƯỚNG DẪN TỰ HỌC:
+ Liệt kê các thành phần biệt lập đã học,mỗi
loại đặt một câu minh họa
+Xem lại ví dụ, bài tập và làm tiếp bài tập 5
- Xem lại các nội dung kiến thức đã học từ tiết
91 đến 97 để chuẩn bị cho tiết ôn tập.