I.

Lý luận của Các Mác về giá trị thặng dư

1 Nguồn gốc của giá trị thặng dư

Các Mác đã luận giải khoa

học về điều kiện hình thành,
qui luật vận động và xu
hướng phát triển của chủ
nghĩa tư bản.
Trong đó làm rõ nguồn gốc
và bản chất của giá trị thặng
dư

1
 1.1 Nguồn gốc và bản chất giá trị thặng dư

a) Công thức chung T - H – T’ trong đó T’ = T + t

của tư bản
Nguồn gốc của t ?

Mâu thuẫn công

thức chung

Tư bản không sinh ra trong lưu thông

Tư bản không sinh ra ngoài lưu thông

Trao đổi ngang giá: T = H = T

Þ Không tạo ra giá trị
Trao đổi không ngang giá
- Tư bản là người mua là người bán
- Mua rẻ hay bán đắt không tạo ra giá trị
2
Nếu không là T’ thì là đầu tư không công
- Tư bản là giá trị mang lại giá trị thặng dư
03/02/2015 3
  Theo quy luật giá trị thì trao đổi
phải ngang giá: T = H = T’
 - Nghĩa là T = H và H = T’, tuy
nhiên T’= T +delta t
Þ Mâu thuẫn
Þ Vậy mấu chốt ở đây là hàng hóa
H trong hành vi bán và hành vi
mua

03/02/2015 4
 b) Hàng hóa sức lao động SLĐ là toàn bộ năng lực
thể chất và tinh thần đang
tồn tại trong cơ thể sống
con người.

Điều kiện để SLĐ trở thành

hàng hóa:
1. Người lao động được tự do
(thân thể)
2. Người lao động không có
đủ TLSX để kết hợp với
SLĐ của mình.
1. Theo chế độ cũ, nô lệ - chủ nô
2. Người lao động không có TLSX nên
mới đi bán sức lao động nhưng trao
thời gian cho phép
5
 Hai thuộc tính của hàng hóa sức lao động

SLĐ là hàng hóa đặc biệt, là hàng
hóa mang yếu tố tinh thần và lịch sử
Giá trị
- Tư liệu sinh hoạt cho cá nhân
(đồ ăn, mặc, ở...)
- Tư liệu sinh hoạt cho con cái
(con cái là nguồn lao động kế
tiếp...)
- Phí tổn đào tạo (chi phí giáo dục
đào tạo...)

Nhu cầu tư liệu sinh hoạt thay đổi

theo từng thời kì (chiến tranh, thời
bình...)
 Pháp thuộc: ăn đủ, mặc đủ
 Thời nay: ăn ngon, mặc đẹp,
có tiền tích lũy...
 Những nước khác nhau thì
khác nhau: điều kiện hình
thành giai cấp công nhân
6
 Giá trị sử dụng
Tạo ra giá trị mới lớn hơn giá trị của bản thân

 ví dụ chủ tư bản thuê công nhân dệt vải, vậy giá trị sử dụng sức lao
động là kĩ năng, năng suất lao động của người công nhân. Trong quá
trình làm việc người lao động sẽ sử dụng tư liệu sản xuất mà nhà tư
bản cung cấp để tạo ra hàng hóa cho nhà tư bản.

Chênh lệch do
chi phí sinh
hoạt của người
công nhân ít
hơn lợi nhuận
tư bản thu được
03/02/2015 7
 c) Sự sản xuất giá trị thặng dư

@ Ví dụ về sản xuất sợi (dệt vải)

Chi phí sản xuất (T) Giá trị sản phẩm tạo ra (T’)

+Bông: 100 USD +Nguyên liệu bông: 100USD

+Hao mòn máy móc: 6USD +Hao mòn máy móc: 6USD

+SLĐ trong 8h: 15USD +Giá trị mới do SLĐ tạo ra

trong 8h:
30USD
Tổng cộng: 121USD Tổng cộng: 136USD
8
03/02/2015 9
 @ Những kết luận rút ra từ sự sản xuất giá trị thặng dư

T’ (136) - T(121) = t(15): gọi là giá trị thặng dư (ký hiệu là m)

giá trị thặng dư là bộ phận giá trị mới dôi ra ngoài giá trị sức lao
động do người bán sức lao động (làm thuê) tạo ra và thuộc về nhà
tư bản (người mua hàng hóa sức lao động).

Thời gian lao động tất yếu, thời gian lao động thặng dư

Tư bản bất biến (c) và tư bản khả biến (v).

10
03/02/2015 11
 d) Tư bản bất biến, tư bản khả biến

Tư bản bất biến

Bộ phận tư liệu sản xuất, giá trị bảo tồn về lượng khi
chuyển vào sản phẩm

12
03/02/2015 13
 e) Tiền công
Về bản chất, tiền công là giá cả của hàng hóa sức lao động.
Tiền công cũng do chính hao phí sức lao động của người làm thuê tạo ra,
trên thực tế tiền công được hiểu là do người mua sức lao động trả cho
người lao động làm thuê.

14
 f) Tuần hoàn và chu chuyển tư bản

GĐ 2 SX
@ Quá trình tuần hoàn tư bản

Tuần hoàn tư bản:

là sự vận động của TB hàng TLSX
TB tiền tệ hóa
tư bản trải qua ba
T - H … SX… H’ - T’
giai đoạn, mang ba
hình thái, thực hiện SLĐ
ba chức năng rồi trở
về với hình thái ban GĐ1 chuẩn
đầu kèm theo giá trị bị SX (mua)
GĐ 3 BÁN
thặng dư
Lưu thông
Lưu thông
15
03/02/2015 16
 1.1 Nguồn gốc và bản chất giá trị thặng dư

@ Quá trình chu chuyển tư bản

Chu chuyển tư bản:

là tuần hoàn tư bản TLSX
xét trong định kỳ
T - H … SX… H’ - T’
SLĐ
- Thời gian chu chuyển
- Tốc độ chu chuyển
- Tư bản cố định
- Tư bản lưu động

17
03/02/2015 18
03/02/2015 19
 2. Bản chất của giá trị thặng dư

Giá trị thặng dư Tỷ suất giá trị thặng dư

trong nền kinh tế thị
trường tư bản mang
bản chất kinh tế - xã
hội là quan hệ giai Khối lượng giá trị thặng dư M = m’. V
cấp.

20
 s

03/02/2015 21
03/02/2015 22
 3. Các phương pháp sản xuất giá trị thặng dư trong nền kinh tế
thị trường tư bản chủ nghĩa.

a) Sản xuất giá trị thặng dư tuyệt đối

= 100%
Giá trị thặng dư tuyệt đối là giá trị thặng dư
thu được do kéo dài ngày lao động vượt quá
thời gian lao động tất yếu, trong khi năng = 150%
suất lao động, giá trị sức lao động và thời
gian lao động tất yếu không thay đổi.

23
 b) Sản xuất giá trị thặng dư tương đối
= 100%
Giá trị thặng dư tương đối là giá trị thặng dư
thu được nhờ rút ngắn thời gian lao động tất
yếu; do đó kéo dài thời gian lao động thặng = 300%
dư trong khi độ dài ngày lao động không thay
đổi hoặc thậm chí rút ngắn.
Giá trị thặng dư siêu ngạch là một biến tướng của giá trị thặng dư
tương đối

24
03/02/2015 25
03/02/2015 26
03/02/2015 27
 II. Tích lũy tư bản
1. Bản chất của tích lũy tư bản

- Tích lũy tư bản là quá trình biến

một phần giá trị thặng dư thành
tư bản.
- Nguồn gốc tích lũy tư bản là giá
trị thặng dư.
- Động cơ tích lũy tư bản là mở
rộng sản xuất thu gía trị thặng
dư tối đa

28
- Tích lũy tư bản là tư bản hóa giá trị thặng dư
- Dùng giá trị thặng dư bóc lột chính nó

03/02/2015 29
03/02/2015 30
 2 Những nhân tố góp phần làm tăng qui mô tích lũy

- Tỷ suất giá trị thặng dư (m’).

- Năng suất lao động.
- Sử dụng hiệu quả máy móc
(chênh lệch giữa tư bản sử
dụng và tiêu dung)
- Qui mô tư bản ứng trước

31
03/02/2015 32
 hệ quả của tích lũy tư bản

1. Tích lũy tư bản làm gia tăng cấu tạo hữu cơ tư bản.
- Để sx nhà tư bản ứng trước tư bản TLSX + SLĐ
TLSX

Chặt chẽ
Do công nghệ phát triển, có
các nhà máy, dây chuyền
tự động hóa...

33
 Do tiến bộ khoa học kĩ thuật
=> thất nghiệp nhiều hơn

03/02/2015 34
2. Tích lũy tư bản làm gia tăng tích tụ và tập trung tư bản
Dùng giá trị thặng dư đem
đi đầu tư, tái sản xuất.

03/02/2015 35
 3. Tích lũy tư bản làm gia tăng chênh lệch thu nhập giữa
tư bản và làm thuê cả tuyệt đối và tương đối
Tăng tuyệt đối so với công nhân nhưng giảm
tương đối so với giai cấp tư sản => khoảng cách
giàu nghèo ngày càng tăng

03/02/2015 36
 III. Các hình thức biểu hiện giá trị thặng dư trong nền
kinh tế thị trường
1. Lợi nhuận

a) Chi phí sản xuất

- Chi phí sản xuất là

giá trị bằng tiền
những tư liệu sản
xuất và sức lao động
đã tiêu dùng để sản
xuất ra sản phẩm.

- Ký hiệu: k = c + v

37
b) Lợi nhuận và bản chất của lợi nhuận

Chênh lệch giữa giá bán

hàng hóa và chi phí sản xuất
được gọi là lợi nhuận
- Theo C.Mác, về bản chất, giá
trị thặng dư, được quan niệm
là con đẻ của toàn bộ tư bản
ứng trước, mang hình thái
chuyển hóa là lợi nhuận.
- Ký hiệu: p = G – k
( G: giá trị hàng hóa)
38
 c) Tỷ suất lợi nhuận

- Tỷ suất lợi nhuận là tỷ lệ

phần trăm giữa lợi nhuận và
toàn bộ giá trị của tư bản
ứng trước.
-

Hoặc

39
 d) Các nhân tố ảnh hưởng đến tỷ suất lợi nhuận

- Tỷ suất giá trị thặng dư

- Cấu tao hữu cơ
- Tốc độ chu chuyển tư
bản
- Tiết kiệm tư bản bất biến

40
 m
p'   m x 100%
p'  (c  v) x 100%
 (c  v)

e) Lợi nhuận bình quân và giá cả sản xuất

Lợi nhuận bình quân là số lợi

@ Quá trinh hình thành lợi nhuận bằng nhau của những tư
nhuận bình quân bản đầu tư như nhau vào các
Ví dụ ngành khác nhau.
Ngành Chi phí m  P ' P
m' P' GCSX
sản sản xuất
xuất (%) (%)

Cơ khí 80 c + 20 100 20 20 30% 30 130

v
Dệt 70 c + 30 100 30 30 30% 30 130
v
Da 60 c + 40 100 40 40 30% 30 130
v 41
 @ Giá cả sản xuất

Khi lợi nhuận bình quân trở thành quy luật phổ biến chi phối các hoạt
động kinh doanh trong nền kinh tế thị trường thì giá trị của hàng hóa
chuyển hóa thành giá cả sản xuất.

Giá cả sản xuất là giá cả mang lại lợi nhuận bình quân. Nếu ký hiệu
giá cả sản xuất là GCSX thì giá cả sản xuất được tính như sau:
GCSX = k + p

42
 f) Lợi nhuận thương nghiệp

@ Lợi nhuận thương nghiệp

- Lợi nhuận thương nghiệp là sự

chênh lệch giữa giá bán và giá
mua hàng hóa.
- Nguồn gốc của lợi nhuận
thương nghiệp chính là một
phần của giá trị thặng dư mà
nhà tư bản sản xuất trả cho
nhà tư bản thương nghiệp
Ví dụ về sự hình thành lợi nhuận
thương nghiệp

43
 Z
Z'  x 100%
TBCV

2. Lợi tức

- Lợi tức là một phần lợi nhuận

bình quân mà người đi vay
phải trả cho người cho vay vì
đã sử dụng lượng tiền nhàn rỗi
của người cho vay.
- Nguồn gốc là một phần của giá
trị thặng dư mà người đi vay đã
thu được thông qua sử dụng
tiền vay đó.

Trong CNTB tư bản cho vay có các đặc điểm: quyền sử dụng tách
rời qyền sở hữu; là hàng hóa đặc biệt; là hình thái tư bản phiến diện
nhất song được sùng bái nhất.
44
 Z
Z'  x 100%
TBCV
Z
Z'  x 100%
TBCV

Tỷ suất lợi tức

- Tỷ suất lợi tức là tỷ lệ phần

trăm giữa lợi tức (z) và tư bản
cho vay.

Tỷ suất lợi tức chịu ảnh hưởng bởi các nhân tố

chủ yếu là tỷ suất lợi nhuận bình quân và cung
cầu về tư bản cho vay.

45
 Z
Z'  x 100%
TBCV

3. Địa tô tư bản chủ nghĩa

Nguồn gốc
- Địa tô là phần giá trị thặng dư còn lại sau khi
đã khấu trừ đi phần lợi nhuận bình quân mà
các nhà tư bản kinh doanh trên lĩnh vực nông
nghiệp phải trả cho địa chủ.

46
 Z
Z'  x 100%
TBCV

5. Địa tô tư bản chủ nghĩa

*

Các hình thức địa tô

- Địa tô chênh lệch:

trong đó, địa tô chênh lệch I là địa tô mà địa chủ thu được do thuê
ruộng đất tốt và độ màu mỡ cao, điều kiện tự nhiên thuận lợi. Địa tô chênh
lệch II là địa tô mà địa chủ thu được do chỗ cho thuê mảnh đất đã được
đầu tư, thâm canh và làm tăng độ màu mỡ của đất.
- Địa tô tuyệt đối:
là địa tô mà địa chủ thu được trên mảnh đất cho thuê, không kể độ màu
mỡ tự nhiên thuận lợi hay do thâm canh. Đó là phần lợi nhuận siêu ngạch
dôi ra ngoài lợi nhuận bình quân được tính bằng số chênh lệch giữa giá trị
nông sản và giá cả sản xuất chung của nông sản.

47
 Tóm tắt chương

‘’  Giá trị thặng dư có nguồn

gốc từ lao động sống, là
quan hệ xã hội giữa tư bản
và lao động làm thuê.
 Lợi nhuận, lợi tức và địa tô
là những hình thức biểu
hiện của giá trị thặng dư.
LOGO